Tē-kiû
 Tùi Apollo 17 khoàⁿ tē-kiû |
| Kúi-tō sèng-chit |
|---|
| Goân-kîJ2000 |
| Aphelion | 152100000 km(94500000 mi) |
|---|
| Kīn-ji̍t-tiám | 147095000 km(91401000 mi) |
|---|
| 149598023 km(92955902 mi) |
|---|
| Lî-sim-lu̍t | 6998167086000000000♠0.0167086 |
|---|
| 365.256363004 d (31558.1497635 ks) |
|---|
| 29.78 km/s (107200 km/h;66600 mph) |
|---|
| 7000625904740362451♠358.617° |
|---|
| Khi-pêng | |
|---|
| kī-lī J2000n̂g-tō3000803464756118225♠−11.26064° |
|---|
| 2021-Jan-02 13:59 |
|---|
| 7000199330266505796♠114.20783° |
|---|
| Ōe-chheⁿ | Goe̍h-niû |
|---|
| Bu̍t-lí sèn-chit |
|---|
Pêng-kin poàn-kéng | 6371.0 km(3958.8 mi) |
|---|
| 6378.1 km(3963.2 mi) |
|---|
| 6356.8 km(3949.9 mi) |
|---|
| Píⁿ-pêⁿ-lu̍t | 6997335280000000000♠0.0033528 1/7002298257222101000♠298.257222101 (ETRS89) |
|---|
| Îⁿ-chiu | |
|---|
| - 510072000 km2(196940000 sq mi)
- 148940000 km2 land(57510000 sq mi)
- 361132000 km2 water(139434000 sq mi)
|
|---|
| Thé-chek | 7021108320999999999♠1.08321×1012 km3(7011259876000000000♠2.59876×1011 cu mi) |
|---|
| Chit-liōng | 7024597237000000000♠5.97237×1024 kg(7024597236001731600♠1.31668×1025 lb) (7024596565000000000♠3.0×10−6 M☉) |
|---|
| 5.514 g/cm3(0.1992 lb/cu in) |
|---|
| 9.80665 m/s2(7000100000000000000♠1 g; 32.1740 ft/s2) |
|---|
| 0.3307 |
|---|
| 11.186 km/s (40270 km/h;25020 mph) |
|---|
| 7004861641003520000♠0.99726968 d (23h 56m 4.100s) |
|---|
Chhiah-tō chū-choán sok-tō͘ | 1674.4 km/h (0.4651 km/s;1674.4 km/h;1040.4 mph) |
|---|
| 6999409092629495479♠23.4392811° |
|---|
| Hoán-siā-lu̍t | |
|---|
| Piáu-bīnun-tō͘ | siōng-kē | pêng-kin | siōng-koân |
|---|
| Kelvin | 184 K | 287.16 K(1961–90) | 330 K |
|---|
| Celsius | −89.2 °C | 14.0 °C(1961–90) | 56.7 °C |
|---|
| Fahrenheit | −128.5 °F | 57.2 °F(1961–90) | 134.0 °F |
|---|
|
| Tāi-khì-khoan |
|---|
| 7005101325000000000♠101.325 kPa (atMSL) |
|---|
| Thé-chek cho͘-sêng | |
|---|
Tē-kiû (地球; thian-bûn hû-hō:
) sīThài-iông-hē 9 tōahêng-chheⁿ chi-it, nā-beh pí-kàu chià-ê hêng-chhiⁿ lī Ji̍t-thâu ê hn̄g-kīn, Tē-kiû sǹg-sī pâi tī tē-3-ūi. Tē-kiû sī leh ûi-jiâuJi̍t-thâu chòkong-choán, siâng-sî iū-kohchū-choán chò ūn-tòng. Tē-kiû kong-chóan ūn-hêng ê kúi-tō liōng-kî-iok sī "ah-nn̄g-hêng"--ê. Tē-kiû se̍h Ji̍t-thâu 1-khôan sī 1-nî, chū-chóan 1-khôan sī 1-ji̍t (1-kang). Tē-kiû sī Thài-iông-hē siōng tōa ê lio̍k-tē hêng-seng (terrestrial planet), sī bo̍k-chêng ûi-chí, jîn-lūi chai-iáⁿ--ê î-it ūchúi kahsèⁿ-miā tī-leh ê hêng-chhiⁿ.
Tē-kiû ko·-ko· ū 1-lia̍p thian-jiân êoē-chheⁿ, tō-sīgo̍eh-niû. Ge̍h-niû ûi-jiâu Tē-kiû se̍h 1-khôan sī 1 go̍eh-ji̍t.
Thài-iông-hē 9 tōa hêng-chhiⁿ sī : Chúi-chheⁿ, Kim-chheⁿ, Tē-kiû, Hóe-chheⁿ, Bo̍k-chheⁿ, Thô·-chheⁿ, Thian-ông-chheⁿ, Hâi-ông-chheⁿ kah Bêng-ông-chheⁿ. Tī-lehÚ-tiū tang-tiong, Tē-kiû sī ûi-it chûn-chāichúi kahióng-khì ê chhiⁿ-kiû, che to̍h-sī Tē-kiû siāng-kài te̍k-pia̍t ê só·-chāi. Tē-kiû lī Jit-thâu tāi-iok 1-ek 5000-bān kong-lí hn̄g,kng-sòaⁿ ùi Ji̍t-thâu kiâⁿ-kàu Tē-kiû piáu-bīn, su-iàu 8 hun 20 bió ê sî-kan. Tē-kiû kong-chóan ê sok-tō· sī 1 tiám-cheng 1600 kong-lí, lán lâng soah lóng kám-kak bōe--chhut-lâi. Ge̍h-niû kah Tē-kiû chi-kan ê kū-lî sī 38-bān 4400 kong-lí.
Kàu-kah bo̍k-chiân ûi-chí,kho-ha̍k-ka hoat-hiān kóng Tē-kiû téng siāng-kài kó·-chá ê giâm-chio̍h chha-put-to hêng-sêng tī 45~46 ek nî í-chêng, hit-tong-sîThài-khong tiong chûn-chāi chin-chiàⁿ chōe êeng-ia kah thô·-hún. In-ūi eng-ia kah thô·-hún ná-lâi-ná-chōe, ná-kha̍h-ná-kāu, sî-kan chi̍t-ē kú-tn̂g, soah lâi hêng-sêng hiān-chú-sî ê Thài-iông-hē kah chiòng hêng-chheⁿ, Tē-kiû mā-sī tī chit-khóan ê chêng-hêng chi-hā seⁿ-chiâⁿ--ê.
Tē-kiû sījîn-lūi kahseng-bu̍t seng-chûn ê só·-chāi, i ê gōa-piáu îⁿ-lìn-lìn, chhin-chhiūⁿ 1-lia̍p kiû. lán lâng kā chit-lia̍p kiû khòaⁿ-chòe sī iû 2 pō·-hūn chó·-sêng--ê, to̍h-sī "tē-sim" (地心) kah "tē-hâm" (地函). Ah tē-hâm ê piáu-bīn sī "tē-khak" (地殼).
Tē-kiû ê gōa-hêng sī téng-ē lio̍h-á khah píⁿ, tiong-ng lio̍h-á khah phòng, ē-sái kóng sī ah-nn̄g-hêng ê kiû-thé. Tē-kiû ū 2-tiâu chú-iàu ê pòan-kèng, khah tn̂g--ê hit-tiâu keng-kòeChhiah-tō, tāi-iok 6378 kong-lí tn̂g; khah té--ê hit-tiâu keng-kòeLâm-Pak-ke̍k, tāi-iok 6356 kong-lí tn̂g.
Tē-kiû ê piáu-bīn-chek tāi-iok 5-ek 1000-ban km², kî-tiong 71% sīhái-iûⁿ, lio̍k-tē bīn-chek kan-na chiàm 29%--niā-niā.
Tē-kiû gōa-piáu-bīnli-li lak-lak,mi̍h-mi̍h mauh-mauh, bōe pêⁿ-tháⁿ. Lio̍k-tē ê pêng-kin kôan-tō· kan-nā 875 kong-chhioh, put-jī-kò, sè-kài siāng-kôan ê soaⁿChomolangma Hong (tīSe-chōngHimalaya Soaⁿ-lêng), i êhái-po̍at ū 8848 kong-chhioh. Hái-iûⁿ ê pêng-kun chhim-tō· tāi-iok sī 3800 kong-chhioh, siōng-chhim êMariana hái-kau ū 10,911 kong-chhioh.