 მოსკოვი
Москва  სათიშ ისინდიშჸურე, ჟილენი მარძგვანი კუნთხუშე:კრემლიშჸორში,მოსკოვი-სითი,ჭითა მოედანი,დიდი თეატრი,მოსკოვიშ სახენწჷფო უნივერსიტეტიშ თარი დგჷმილი,მოსკოვიშ მანცხვარიშ ოხიდასათიშ ისინდიშჸურე, ჟილენი მარძგვანი კუნთხუშე:კრემლიშჸორში,მოსკოვი-სითი,ჭითა მოედანი,დიდი თეატრი,მოსკოვიშ სახენწჷფო უნივერსიტეტიშ თარი დგჷმილი,მოსკოვიშ მანცხვარიშ ოხიდა |
| შილა | გერბი |  |  |
| ქიანა |  რუსეთირუსეთი | | სტატუსი | ნანანოღა | | ოლქი | მოსკოვიმოსკოვი | | კოორდ. | 55.755833,37.61777855°45′21″ ოორ. გ.37°37′04″ ელ. გ. / | | დინოხოლენი დორთუალა | 12 ადმინისტრაციული ოლქი (125 რაიონი, 2 ონოღე ოლქი, 19 ოხორუე) | | მერი | სერგეი სობიანინი | | მაართა შინუა | 1147 | | 1389 წანაშე | | ფართობი | 2561,5კმ² | | ცენტრიშ სიმაღალა | 118—255მ | | კლიმატიშ ტიპი | ზჷმიერი კონტინენტური | | ოფიციალური ნინა | რუსული | | მახორობა | 12 500 123 კოჩი (2018) | | მეჭედალა | 4880 კოჩი/კმ² | | აგლომერაცია | 15 512 000 | ერუანული
აკოდგინალუა | რუსეფი (91,65 %),უკრაინალეფი (1,42 %),თათარეფი (1,38 %),სომეხეფი (0,98 %),აზერბაიჯანალეფი (0,53 %),ურიეფი (0,49 %) | ორწუმობური
აკოდგინალუა | ქირსიანეფი (უმენტაშო მოსკოვიშ მართლმადიდებელური საპატრიარქოშ), მუსულმანეფი, იუდეველეფი, ბუდისტეფი დო შხვ. | | ეთნოქორონიმი | მოსკოვარი, მოსკოვარეფი | | ბორჯიშ ორტყაფუ | UTC+3 | | ტელ. კოდი | 495, 496, 498, 499 | | ოფოსტე ინდექსი | 101000—135999 | | ოფიციალური ვებ-ხასჷლა | www:mos.ru/ |
|
მოსკოვი (რუს.Москва́, მოსკვა,IPA: [mɐ'skva])რუსეთიშნანანოღა რე დო იდვალუაფუწყარმალუ მოსკოვს. ნოღაშ ფარგალეფს ოხორანს რუსეთიშ მახორობაშ დახე 1/10, ნამუთ მოსკოვსევროპაშ არძაშე უმოს ინწრას დოხორინელ ნოღათ გინმართინუანს.
ნოღა იდვალუაფუ ბჟადიიოლ რუსეთიშ ფედერალურ ოლქის. თენა რდჷ ჸოფილისხუნუეფიშ რსხუშ ნანანოღა, თე წკჷმა ართო რუსულ სახენწჷფო — მოსკოვიშ, პრე-იმპერიული რუსეთიშ ნანანოღა. ჩინებული რე არქიტექტურული ანსამბლიკრემლი, ნამუთ გედგჷ მოსკოვს, ნამუთ წჷმარიანუანს ერუანული თარობაშ ცენტრის.
წმ. ბასილიშ ოხვამემოსკოვი ხოლო ჩინებული რე, მუჭოთ ნოღა სოდგა გედგჷწიმინდე ბასილიშ ოხვამე, სქვამი ელეგანტური კორობა თაღეფით. მოსკოვიშ პატრიარქი, ნამუშ რეზიდენციადანილოვიშ ოხიდას რე, წჷმარინუანს რუსეთიშ მართლმადიდებელ ეკლესიას.
მოსკოვიშ ელ-მოლს კათაშ ნოხორიშ ორდოიანი შანეფი იძირე ქუაშ ხანაშე (შუკინკიშ ნეოლითურ ელ-მოლ მოსკოვიშ წყარმალუს). ამდღანერ მოსკოვიშ თანჯეფიშ ფარგალეფს შხვა მეგორაფეფი ხოლო არსებენს (ფატიონოვსკაშ კულტურაშ ონთხორუ, დიაკოვსკიშ კულტურაშ ორდოიანი ქუაშ ხანაშ ნოხორი, კრემლიშ ტერიტორიას დო თიშ ელ-მოლს, კუნხევსკიშ პარკის, დო თ.უ.)
ჩქინ წანაშეჭარუაშ მაართა ვითწანაშ ბოლოს მოსკოვიშ ტერიტორიას დო მოსკოვიშ ოლქის ოხორანდეს ვიატიჩიშ დო კრივიჩიშ სლავურ ტომეფი. მა-11 ოშწანურაშ ბოლოს მოსკოვი ჭიჭე ნოღა რდჷ ფეოდალური ცენტრით დო ოვაჭრებელი ელ-მოლეფით წყარმალუ ნეგლინნაიაშ მიშაკათაფუს.
მაართა მეშანაფა მოსკოვშე არსებენს 1147 წანას, მუ ბორჯისჷთ ნოღა ჭიჭე პროვინციული დაბა რდჷ დოხორინელი უმოსო მერიაშ ტომით, ნამუეფით ამდღა უკვე მიკოჭყოლადირი ფინურ ნინაშა იჩიებუნა. 1156 წანას, მაფასქირიური დოლგორუკიქ ეიოგჷ ჯაშ გალუანი ნოღაშ ელ-მოლს. 1237-38 წანეფს მონღოლეფქ ნოღა ედომუშამო გეგნოჭვეს დო ნოღაშ მახორობა გეშაჭყვიდეს, მარა მოსკოვქ მალას მახერხჷ კუჩხშა მუწოდგინა დო ზოხორინელი ომაფე ნანანოღათ გინირთჷ.
1300 წანას მოსკოვს მართუნსდანიელი,ალექსანდრე ნეველიშ სქი დო რურიკიშ დინასტიაშ მაკათური. ნოღაშ მოხუჯურ აბანდვალაქ წყარმალუ ვოლგაშ ოდუდეშე დიდი თია მიშეღჷ ნოღაშ მალას გოვითარაფაშა. მოსკოვი სტაბილური და დიდარ ნოღა რდჷ ბრელ წანაშ მალობას დო მიკმიჭოფანდჷ დიდი მუდანობათ თხოზინელეფს ედომუშამი რუსეთიშ მასშტაბით. 1304 წანაშო, იური მოსკოვარქ ქენირძჷ ტვერიშ მიხეილს ვლადიმირიშ ომაფეს ხვისტაშო. ივანე მაართაქ საბოლოთ დამარცხჷ ტვერი დოვლადიმირ-სუზდალიშ ნანანოღა დო თეწკჷმა ართო ართპიროვნულ ოგაფალეფიშ მაშაყარალო გინირთჷ მონღოლ მამართვალეფშო. ხანშო დიდ სარჩელიშ გინოგაფათ ივანექ შილებუ ხანშე შანულამ დათმობა მუპალუაფუდკო. შხვა ოთავადეეფშე გოშხვავაფათ მოსკოვი თიშ ბოშეფს შქას ვერთუდუ, გვალო ხეუმუთხუმუო გინაჩამუდუ თიშ ბოშეფშე არძაშე უნჩაშის.
თიშ უმკუჯინუო, ნამდაორქოშ ურდოშ ხანი დუდშე ოცადჷდჷ მოსკოვიშ გოლინა აკუბურკჷდჷკო, მუ ბორჯისჷთ ლიტვიშ დიდ ომაფეშ გომანგარეფაშ შქურინჯი აკუქიმინჷ თელ რუსეთის, ხანქ გაინოჭყვიდჷ გუმანგარებუდუკო მოსკოვი ლიტვიშ ობალანსაფალო, ნამუქჷთ უმალაშ ბორჯის მოსკოვი რუსეთიშ უმანგარაშ ნოღათ გინართინუ. 1380 წანას, მაფასქირიდიმიტრი დონსკოი მოსკოვარიშ უნჩაშალათ (დუდალათ) რუსეთიშ არმიაქ შანულამი გომორძგუა მიპალუ მონღოლეფწკჷმაკულიკოვოშ ბურჯაფის. თეშ უკული, მოსკოვი მაჸონაფუ როლს იკჷნენდუ რუსეთიშ მონღოლეფიშ პატჷნალაშე ოდუდიშალაფარო. 1480 წანას,ივანე მასუმა საბოლოთ გეგნორაჸჷ თათარეფი რუსეთშე დო მოსკოვქ გინირთჷ იმპერიაშ ნანანოღათ, ნამუქჷთ საბოლოთ აკოჭოფუ თელი რუსეთი დოცჷნდჷრი, დო თეწკჷმა ართო ბრელ შხვა ქიანეფიშ ნორთეფით.
1571 წანასყირიმიშ სახანო თათარეფქ გეჭოფეს დო გეგნოჭვეს თელი მოსკოვი. 1610-12 წანეფს პოლონურ-ლიტვური ალმამაჸალეობაშ ჯარეფი მართუნდეს მოსკოვს, დო ალმამაჸალეობაშ მადუდე სიგიზმუნდ მასუმა ოცადჷდჷ ხეშა ქაშუოთამუდჷკო რუსეთიშ ხვისტა. 1612 წანას, ნიჟნი ნოვგოროდიშ დო შხვა რუსულ ნოღეფიშ კათაქ გედირთჷ პოლონარი ოკუპანტეფიშ წინააღმდეგ, დირთინუ კრემლი დო გეგნარღუ დამპყრობელეფი. 1613-ას, ზემსკიშ აკოშაყარუასმიხეილ I რომანოვი ეშაგორილქ იჸუ ნთელ რუსეთიშ მაფათ, ნამუქჷთ ოსხირი ქინურღურომანოვეფიშ დინასტიას.
მოსკოვქ დათმუ ნანანოღაშ ტიტული თიშ უკული, მუთ 1703 წანას პეტრე დიდიქ გეიონწყუსანკტ-პეტერბურგი ბალტიაშ წყარპიჯის. ნაპოლეონიშ გენთხაფაშ ბორჯის, 1812 წანას, მოსკოვარეფქ დოჭვეს ნოღა, მუ ბორჯისჷთნაპოლეონ I მიწმიაკინუდუ მოსკოვს14 ეკენიას. ნაპოლეონიშ არმია, გუნატანჯი შქირენათ, ჩხურუთ დო ჭიჭე მომარაგაფათ, აძულებურქ იჸუ უკახლე დორთედჷკო.
1905 წანაშ ღურთუთას, ნოღაშ მადუდეშ, მერიშ ინსტიტუტქ იჸუ ოფიციალურო მუშაღალირქ დოალექსანდრე ადრიანოვქ გინირთჷ მოსკოვიშ პირველ ოფიციალურ მერო (ამდღა მერიშ პოსტი უკინებუ სერგეი სობიანინს). 1917 წანას რუსეთიშ რევოლუციაშ ჯგირო გოხორციალაფაშ უკული, ლენინქ, ურცხოეთიშ მუშანტებეფიშ შიშით, რუსეთიშ ნანანოღა პეტერბურგიშე კინ მოსკოვშა გეგნიღჷ 1918 წანაშ5 მელახის.
მა-20 ოშწანურაშ დაჭყაფუს, იროიან გოფიცუეფქ დო აკოანჯარაფილ არყებეფქ დაჭყაფუ მეჩჷგჷმათუთაშ რევოლუციას.1918 წანას ბოლშევიკეფქ თარობა პეტერბურგიშე მოსკოვშა გეგნიღეს.მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ მალობას, სხუნუეფიშ სახენწჷფო დუდიშთხილუაშ კომიტეტი დოჭითა არმიაშ გენერალური შტაბი იდვალუაფუდუ მოსკოვს.1941 წანას ერუანული მოხალისეეფიშ 16 დივიზიონი (160,000-შე მეტი კოჩი), 25 ბატალიონი (18,000 კოჩი) დო 4 ოინჟინერე კორპუსიქ იფორმირჷ მოსკოვარეფიშ დუდალათ.1941 წანაშ გერგობათუთას, გერმანიაშ არმიაშ ცენტრალური ბუნა გაჩერეს ნოღაშ მიორნალეფწკჷმა, ჭიჭე გვიანო უკოხოლე გართინუეს. ქარხანეფიშ უმენტაშობაქ ევაკუირებულქ იჸუ თარობაშ უმენტაშობაწკჷმა ართო. 20 გჷმათუთაშე ნოღა ალყაშ დგომარობას რდჷ. ნოღაშ დოსქილადირ მახორობაქ აქტიური ოჰაერე ბობმბუაშ პიჯალეფს ეიოგჷ ტანკსაწინააღმდეგო დუდიშთხილუაშ სისტემა. მოსკოვქ1944 წანაშ 1 მესის მედალ „მოსკოვიშ თხილუაშო“,1947 წანას მედალი „მოსკოვიშ 800 წანაშ დუდიშ აღსანიშნავო“ დეინალჷ.1965 წანაშ8 მესისმაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ გომორძგუაშ 20 წანაშ დუდს მოსკოვქ „ნოღა გერგეზიშ“ წოდება მიღჷ.1980 წანას მოსკოვქ უმემნძელჷ ზარხულიშ ოლიმპიურ ლაჸაფეფს.
1991 წანას მოსკოვქ გინირთჷ მემარძგვანე კომუნისტეფიშ ნოღათ, ნამუეფი ოწინააღმდეგუდესმიხეილ გორბაჩოვიშ დემოკრატიულ რეფორმეფს. სხუნუეფიშ რსხუშ აკოცჷმაშ უკული, თიმ წანას, მოსკოვქ გინირთჷ რუსეთიშ ფედერაციაშ ნანანოღათ. თიშ უკული, ოვაჭრებელ ეკონომიკაშ გოვითარაფაწკჷმა ართო მოსკოვქ გინირთჷ ბჟადალიშ ტიპიშ არქიტექტურაშ, მოინალეობაშ დო რინაშ სტილიშ აქტიურ მიმაჸუნუქ.
მოსკოვი ევროპას დო რუსეთის არძაშე უმოსი დიდი ნოღა რე მახორობაშ მუდანობაშ კუნთხუთ. კონგლომერატიწკჷმა ართო თიშ მახორობა 15 მილიონს ოჭირინდუანს.
ოფიციალურო2009 წანაშ მუნაჩამეფით მოსკოვიშ მახორობა აკმადგინანს 10 მილიონ 524 ვითოშ კოჩის.
მარა ენა ხვალე ოფიციალურო მახორობა კათაშ მუდანობა რე. ფედერალურ საინალოეფიშ ტკიცაფათ სოდგარენი 1 მილიონი 800 ვითოში კოჩი ოხორანს, ნამუეფით მოსკოვშა ომუშებელო რენა დინულირი.[1]
მოსკოვიშ ერუანული აკოდგინალუა2002 წანაშ მუნაჩემეფით თეჯგუა რე:[2]
