ირანიშ ისლამური რესპუბლიკასპარს.جمهوری اسلامی ایرانირანი |
|---|
|
დევიზი: استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی
Esteqlâl, Âzâdi, Jomhuri-ye Eslâmi
"ზოხორინალა, დუდიშულა, ისლამური რესპუბლიკა"
(დე ფაქტო)
اَللَّٰهُ أَكْبَرُ
Allāhu ʾakbar (ტაკბირი)
"დუდოღორონთი" ვარ-და "ღორონთი უჟინაში რე" (დე იურე) |
ჰიმნი: سرود ملی جمهوری اسلامی ایران
Sorud-e Melli-ye Jomhuri-ye Eslâmi-ye Irân
„ირანიშ ისლამური რესპუბლიკაშ ერუანული ჰიმნი“
|
 ირანიშ ორენი |
ნანანოღა
(დო უკაბეტაში ნოღა) | თეირანი
35.683333,51.41666735°41′ ოორ. გ.51°25′ ელ. გ. / |
| ოფიციალური ნინა(ეფი) | სპარსული |
|---|
| რელიგია | შიიტურიისლამი |
|---|
| თარობა | უნიტარულისაპრეზიდენტოთეოკრატიულიისლამური რესპუბლიკა |
|---|
| - | უჟინაში მადუდე | ალი ხამენეი |
| - | პრეზიდენტი | მასუთ პეზეშკიანი |
| - | ვიცე-პრეზიდენტი | მოჰამად რეზა არეფი |
| ფართობი |
|---|
| - | გვალო | 1,648,195 კმ2 (17-ა) |
| - | წყარი (%) | 1.63 |
| მახორობა |
|---|
| - | 2024 ფასებათ | 85,961,000 (17-ა) |
| - | მეჭედალა | 52 ად/კმ2 (132-ა) |
| ედპ (ჸუპ) | 2024 ფასებათ |
| - | გვალო |  $1.698 ტრილიონი[1] (23-ა) |
| - | ართ მახორუშე | $19,607[1] (95-ა) |
| აგი (2022) | 0.780 (78-0) |
| ვალუტა | ირანული რიალი (IRR) |
|---|
| ბორჯიშ ორტყაფუ | +3:30 |
|---|
| ქიანაშ კოდი | IR |
|---|
| Internet TLD | .ir,ایران. |
|---|
| ოტელეფონე კოდი | +98 |
|---|
ირანი,[კომ. 1][კომ. 2] ოფიციალუროირანიაშ ისლამური რესპუბლიკა (IRI)[კომ. 3] დო თაშნეშე ჩინებული რე მუჭოთსპარსეთი,[კომ. 4] — სახენწჷფობჟადალ აზიას. ოორუე-ბჟადალშე უხურგანსთურქეთი, ბჟადალშე —ერაყი, ოორუეშე —აზერბაიჯანი,სომხეთი,თურქმენეთი დო ომძღჷკასპიაშ ზუღა, ბჟაეიოლშე —ავღანეთი, ობჟათე-ბჟაეიოლშე —პაკისტანი, ობჟათეშე ომძღჷნაომანიშ დოსპარსეთიშ ჸუჯეფი.ანდაეთნიკური მახორობათ, ნამუთ მეხოლაფირო 86 მილიონი რე, დო 1,648,195 კმ2 ფართობით, ირანი მოსოფელს 17-ა აბანს იკენს მუჭოთ გეოგრაფიული ზჷმაში, თეშ მახორობაშ მეჯინათ. აზიას ედომუშამო მადვალი სიკაბეტათ მაამშვა უკაბეტაში დო მოსოფელიშ ართ-ართი არძაშე გვალამი ქიანა რე. ირანი ოფიციალურო რეისლამური რესპუბლიკა, ნამუთ დორთილი რე5 რეგიონო ნამუეფჷთ თაშნეშე ირთჷნა31 პროვინციათ.თეირანი რე ქიანაშ ნანანოღა, უკაბეტაში ნოღა დო ფინანსური ცენტრი.
ირანი,ცივილიზაციაშ ონწე, დოხორელი რდჷ დიო ხოლოთუდოლენი პალეოლითიშ ბორჯიშე.ჯვ. წ. VII ოშწანურას, ირანიშ უმენტაში ნორთი პირველაშემიდიალეფქ აკოკათესპოლიტიკურ ართულოკიაქსარიშ დუდალაშ გიმე დოჯვ. წ. VI ოშწანურას ტერიტორიული გოპეულუას მიოჭირინჷ, მუჟანსჷთკიროს კაბეტიქ დარსხჷუჯვეშაში ისტორიაშ ართ-ართი უშხუაში იმპერია —აქემენიანეფიშ იმპერიან.ჯვ. წ. IV ოშწანურას,ალექსანდრე მაკედონარქ ქჷდიჸუნუ იმპერია.ჯვ. წ. III ოშწანურას, ირანიშ ებუძოლიშ შედეგო გიჭყჷპართიაშ იმპერიაქ, ნამუქჷთ მოგვიანეთ გადუდიშულჷ ქიანა. ახ. წ.III ოშწანურას, პართიალეფი დოთირუესსასანიანეფიშ იმპერიაქ, ნამუ ბორჯით ორქოშ ხანო იკოროცხუ ირანული ცივილიზაციაშ ისტორიას.ჯვეში ირანს გეგმიქიმინჷ ჭარალუაშ, ოფუტეშ მეურნალაშ, ურბანიზაციაშ, რელიგიაშ დო ცენტრალური მართუალაშ პირველი ფორმეფქ. ნამდგარდია ბორჯის თე რეგიონიზოროასტრიზმიშ ცენტრი რდჷ, მარაVII ოშწანურას, რეგიონი მუსლიმეფქ ქიდიჸუნუეს, ნამუქჷთ გჷმიჭანუირანიაშ ისლამიზაცია.ლიტერატურა,ფილოსოფია, მათემატიკა,მედიცინა, ასტრონომია დოხელუანობა, ნამუეფქჷთ გოპეულუეს სასანიანეფიშ ბორჯისჷნ, ახალშე მიჭყანიერუისლამიშ ორქოშ ხანს დოირანული ინტერმეცოს, მუჟანსჷთ რანწკიირანული მუსლიმური დინასტიეფქ მაბოლეს არაბული მართუალა, მაახალესსპარსული ნინა დო ქემუდირთეს ქიანაშ დუდალას.XI-XIV ოშწანურეფს, თე ეპოქას წორო მაჸუნუსელჩუკეფიშ დოხვარაზმიშ გამაგალაქ, მონღოლეფიშ მინობურსაფეფქ დოტიმურიდეფიშ რენესანსიქ.
XVI ოშწანურას, ჯინჯიერისეფიანეფიშ დინასტიაქ ხეახალშო აკადგინჷ ართამი ირანული სახენწჷფო, სოდე ოფიციალური რელიგია რდჷვითოჟირიანული შიიზმი.XVIII ოშწანურას,აფშარიდეფიშ იმპერიაშ ბორჯის, ირანი რდჷ მოსოფელიშ მაჸვენჯი ჟისახენწფო, მარა 1790-იანი წანეფს, ხემანჭუაფაშაყაჯარეფიშ მულათ სიტუაციაქ დითირჷ.XX ოშწანურაშ დაჭყაფუს, სპარსეთის მოხვადჷკონსტიტუციური რევოლუციაქ დო ხეშუულობაშა ქუმორთჷფეჰლევიანეფიშ დინასტიაქრეზა-შაჰიშ დუდალათ, ნამუქჷთ1925 წანას გეგთარაგჷ ყაჯარეფიშ დინასტიაშ ეკონია შაჰი.მოჰამედ მოსადეყიშ ნაფთობიშ ინდუსტიაშ ნაციონალიზაციაშ ცადებეფქ გჷმიჭანუ1953 წანაშ ანგლო-ამერიკული მინორთაფა.1979 წანაშირანიშ ისლამური რევოლუციაშ უკული, მონარქიაქ საბოლათ გეთჷ,რუჰოლა ხომეინიქ გაჭყჷ ირანიაშ ისლამური რესპუბლიკა, ნამუქჷთ მუშ ჸურე ქიანაშ უჟინაში ლიდერო გჷნირთუ.1980 წანას,ირანქ გემნაკათჷ ერაყის, თექ გჷმიჭანუ ბრუოწანიანიერაყ-ირანიშ ლჷმა, ნამუქჷთ გეთჷ უგაღეთ.
ირანი ოფიციალურო რეუნიტარულიისლამური რესპუბლიკასაპრეზიდენტო სისტემათ, სოდე უმაღალაში ხენაჭუაფა უჟინაში ლიდერიშ ხეს რე აკოკათელი. ქიანაშ თარობა რეავტორიტარული დო ფართო კრიტიკაშ მეკონი რეადამიერიშ ნებეფიშ დო ომენოღალე დუდიშულეფიშ სერიოზული აკორცუაფეფიშ გეშა. ირანი რე კაბეტი რეგიონალური ჟისახენწჷფო, ნაფთობიშ ქვერსემი ოზირუეშ, თინეფს შქას მოსოფელიშ მაჟირა უკაბეტაში ორთაშობური გაზიშ ოზირუეშ, თაშნეშე სიკაბეტათ მოსოფელს მასუმა ქიანა რე ნაფთობიშ დოდასურებული ოზირუეშ, თიში გეოპოლიტიკურო შანულამი ორენიშ,ოურდუმე პოტენციალიშ,კულტურული ჰეგემონიაშ, რელიგიური გაულაშ დოშიიტურიისლამიშ მოსოფელიშ ცენტრიშ როლიშ ჭყოლოფუათ.ქიანაშ ეკონომიკაედპ-შ მეჯინათ მოსოფელს 23-ა აბანს იკენს. ირანი გეჸვენჯი ორგანიზაციეფიშ დჷმარსხუაფალი მაკათური რე:გოერო,ისლამური წოროხანდაშ ირგანიზაცია,OPEC დოეკონოკიური წოროხანდაშ ორგანიზაცია, თაშნეშე მოქიმინჯე მაკათური რე გეჸვენჯი ორგანიზაციეფს:უგინობირაფუობაშ ყარაფი,შანხაიშ წოროხანდაშ ორგანიზაცია დოBRICS. ირანს იდვალუაფუიუნესკოშმოსოფელიშ მონძალაშ 28 ობიექტი, ნამუშ მეჯინათ მოსოფელს 10-ა აბანს იკენს დო ვამატერიალური კულტურული მონძალაშ დო კოჩიშობაშ საგანძიშ მეჯინათ — 5-ა აბანს.
მახორობა: 68,3 მლნ (2003), თენეფშესპარსალეფი - 51%,აზერბაიჯანალეფი - 24%,ქურთეფი - 7%,გილანარეფი დომაზანდარანალეფი - 8%,არაბეფი - 3%,ლურეფი - 2%,ბელუჯეფი - 2%,ქორთუეფი - 0,01%)
- ნინეფი: ფარსი (58%), თურქული ნინეფი (26), ქურთული (9), ლური, (2), ბელუჯური (1), არაბული (1).
- რელიგია: ისლამი.
ნოღეფი (ვითოში):თეირანი (7.894; აგლომ. 11.225),ისპაჰანი (1.378; აგლომ. 2.652),მეშჰედი (2.061),თავრიზი (1.213),შირაზი (1.176).
ობჟათე-ბჟადალუშე სამძღო უღუაზერბაიჯანწკჷმა,სომხეთწკჷმა დოთურქეთწკჷმა, ბჟადალუშე სამძღო უღუერაყწკჷმა, ბჟაეიოლშეავღანეთწკჷმა დოპაკისტანწკჷმა.
ირანიშ ტერიტორია ირთუ ოსტანეფო (სპარს. استان — ostān; მიარ. — استانﻫﺎ — ostānhā), ოსტანეფი ირთუ შაჰრისტანეფო (სპარს. شهرستان), ირანიშ კაბეტი ნოღეფი რგებაფჷლენა სპეციალური ნებეფით. ასეშო ქიანა ირთუ 30 ოსტანო.
ირანი რე ართ-ართ უჯვეშაში სახენწჷფო მოსოფელს. მაართა პროტოირანული სახენწჷფო ელამი რდჷ დორსხუაფილი დარიუს I-იშ ბორჯის (550 — 486 წანეფი) ირანიშ სახენწჷფო გინოზინდილი რდჷსაბერძენოშე წყარმაალ ინდიშა. XVI ოშწანურაშე ირანიშ ოფიციალური რელიგია რე ისლამი.
1979 წანას ირანს მოხვად ისლამურ რევოლუციაქ აიათოლა ჰომეინიშ მანჯღვერობათ, გეუქვჷ მონარქიაქ დო ქჷდირსხუ ირანიშ ისლამურ რესპუბლიკაქ.
ბჟადალ აზიას ირანიშ ეკონომიკას უკჷნებუ მაჟირა აბანი გოვითარაფათ.[3]
ირანი რე რეგიონიშ ართ-ართი არძაშე ტექნოლოგიურო გოვითარაფილი სახენწჷფო.
- ↑ინგლისური
i/ɪˈrɑːn/ih-RAHN ვარ-და/ɪˈræn/ih-RAN ვარ-და/aɪˈræn/eye-RAN[2] - ↑ایرانfa
- ↑جمهوری اسلامی ایرانfa
- ↑ინგლისურიi/ˈpɜːrʒə/PUR-zhə[2]
.svg)
