Kōrero: Ngā whare taonga

Ki tā te Māori he tipuna te taonga. He mea nui te tiaki taonga. Mai anō i ngā kohinga a ngā Pākehā i te paunga o te rautau 1700 e kitea ana ngā taonga ki ngā whare taonga puta noa i te ao. He tini ēnei taonga i ngā whare otāwāhi, ā, ka kīia e rātou he momo taonga tino rerekē. I te paunga o te rautau 1900 ka whakapau kaha te Māori ki te mahi tahi me ngā whare taonga kia āta tiakina ngā taonga.
He kōrero nā Paora Tapsell
Te āhua nui: Auckland Museum staff with with Tangonge, 'the Kaitāia lintel', in 2012
He kōrero whakarapopoto
Ngā taonga ki ngā whare taonga o Ūropi
Mai anō i te taenga mai o Kāpene Kuki i te tau 1769, e kohi ana te Pākehā i te taonga Māori. He taonga tino rerekē ēnei ki te titiro a te Pākehā. Nō muri rawa e whakaarotia ana he tohu kikokiko ēnei mō te ao Māori. Mai i te tekau tau 1960 ka noho te taonga Māori hei tauira mō ngā toi o te ao kōhatu.
Engari ki te Māori, e whakatinana ana te taonga i te tipuna, i tētahi tikanga tuku iho rānei.
Ngā pāhekoheko ki ngā whare taonga, mai i te tau 1870 ki te tau 1970
He nui te mahi ngātahi a te Māori me ngā whare taonga i roto i ngā tau – pērā i te pupuri i ngā waka me ngā whare whakairo i roto i ngā whare taonga. I te tekau tau mai i 1930 ka tūhono a Āpirana Ngata ki te poari o te Whare Taonga o Aotearoa (Dominion Museum). Koia te Māori tuatahi kia eke ki tērā tūranga.
Te whakaaturanga o Te Māori
He whakaaturanga nui whakaharahara a Te Māori, te whakakitenga i tae ki Amerika i te tau 1984. Nā te Māori tonu te whakaaturanga i whakahaere i runga anō i ngā tikanga Māori. Nāwai ka kawea a Te Māori ki ngā tōpito o Aotearoa. He nui tōna pānga ki te Māori me te Pākehā.
Te pikinga ake o te whai wāhi o te Māori ki ngā whare taonga
Imuri i te whakaaturanga o Te Māori ka rahi ake ngā Māori ka mahi ki roto i ngā whare taonga.
I hangaia te Kaitiakitanga o Te Māori Manaaki Taonga hei tautoko i ngā karahipi whai pānga ki ngā mahi whare taonga.
Ngā wero i te ao hou
Ahakoa kua rahi ake ngā Māori mahi i roto i ngā whare taonga, kāore tonu i eke ki ngā tūranga nui.
Ka te tūmanako ia, mā Te Papa Tongarewa hei whakatinana te iwiruatanga. Ina ra, he kaiwhakahaere Māori tōna, he urupū Māori hoki tōna. Nā whai anō ka tonoa ngā iwi kia whakakanohi i ā rātou taonga ki te taiwhanga Mana Whenua o Te Papa. Ka mutu ka noho a Te Papa hei tauira ki ngā whare taonga o te motu, arā, ka taea e te Māori ngā tūnga teitei i ngā whare taonga. Ko te whare taonga o Puke Ariki te tuatahi kia haurua i te poari whakahaere; ko tētahi wāhanga he Māori, ko tētahi he Pākehā.
Ka mahi tahi hoki ngā iwi me ētahi atu, pērā i te whare taonga o Te Ahu ki Kaitāia. Ko ētahi iwi ka whakatū i ō rātou ake whare taonga.
Me pēnei te tohu i te whārang
Paora Tapsell, Ngā whare taonga, Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/nga-whare-taonga (accessed 27 October 2025).
He kōrero nā Paora Tapsell, i tāngia i te 13 July 2017.