Bestuur in de Bataafs-Franse tijd (1795-1813)
Onder de Bataafs-Franse tijd verstaan we de periode tussen 1795 en 1813 waarin de Nederlanden onder Franse invloed stonden. Tot 1806 was er sprake van een overwegend Nederlands bestuur, daarna namen de Fransen de touwtjes zelf in handen, eerst onder koningLodewijk Napoleon en vanaf 1810 door inlijving bij het Franse keizerrijk.
De Bataafs-Franse Tijd kende diverse te onderscheiden perioden, waarin democratische en minder democratische regeringen aan het bewind waren. In deze tijd werd de basis gelegd voor het moderne Nederland, met een eenhoofdig bestuur, ministers, rijksambtenaren, uniforme wetgeving en uniforme rechtspraak.
Inhoud
Inleiding
In december 1794 trokken Franse troepen onder leiding van generaal Pichegru over de bevroren rivieren en bezetten de Nederlanden. Op 18 januari 1795 vluchtte stadhouderWillem V naar Engeland. Op talrijke plaatsen in het land namen revolutionaire comités van patriotten het bestuur over. Zij waren voorstander van gelijke rechten voor alle burgers ('vrijheid, gelijkheid en broederschap') en voor verkiezing van het bestuur. Daarmee keerden zij zich tegen het oude Stadhouderlijke Bewind, waarin regenten de baantjes onderling verdeelden.
Door het Haags Verdrag van 16 mei 1795 kwamen de Nederlanden onder Franse invloed. De vroegere Republiek der Verenigde Nederlanden moest militaire en financiële steun geven aan Frankrijk, maar hield een eigen bestuur. Met het verdrag begon de Bataafse tijd, die voortduurde tot 1806, toen Lodewijk Napoleon koning werd en het Koninkrijk Holland ontstond.
De Bataafse Republiek
De (oude)Staten-Generaal werden afgeschaft. Er kwam een tamelijk democratisch gekozenNationale Vergadering, die een Staatsregeling (Grondwet) moest opstellen. Deze vergadering kwam op 1 maart 1796 voor het eerst bijeen in de Oude Balzaal aan het Binnenhof.
Daarnaast werd er een Comité te Lande ingesteld dat een uitvoerende taak kreeg en belast werd met de voorbereiding van voorstellen voor de Nationale Vergadering en rechtspraak in militaire zaken.
Nog voor de Grondwet er was, werd scheiding van kerk en staat doorgevoerd en het gelijkheidsbeginsel van alle burgers ingevoerd. Ook katholieken en joden konden voortaan bestuursfuncties bekleden.
Nadat in 1797 een eerste ontwerp voor de Grondwet was verworpen, kwam er eenTweede Nationale Vergadering. Dat parlement kwam in januari 1798 aan zijn einde door een staatsgreep. Radicale unitariërs (voorstanders van een centraal bestuur) namen het bewind over en schreven een Grondwet. Er kwam een zogeheten Uitvoerend Bewind van de Bataafse Republiek.
Deze Grondwet trad in juli 1798 in werking na een tweede staatsgreep van gematigde patriotten (moderaten). Het Uitvoerend Bewind bleef bestaan. Daarnaast kwam er een parlement (hetVertegenwoordigend Lichaam) en waren er agenten, die waren te vergelijken met onze ministers.
Periode van het Staatsbewind (1801-1805)
In september 1801 werd het Uitvoerend Bewind met behulp van de Fransen afgezet. Er kwam een veel autoritairder bestuur met aan het hoofd hetStaatsbewind. Veel oude regenten uit de tijd van de stadhouder keerden terug in het bestuur. Het ingesteldeWetgevende Lichaam had betrekkelijk weinig te zeggen.
Periode van Raadpensionaris Schimmelpenninck (1805-1806)
Omdat de Fransen vonden dat de Bataafse Republiek Frankrijk te weinig steun gaven in zijn oorlog tegen Engeland, verving Napoleon in 1805 het Staatsbewind door een eenhoofdig bestuur. Hij koos daarvoorRutger Jan Schimmelpenninck, die de functie van raadpensionaris kreeg.
Het Koninkrijk Holland (1806-1810)
Ook over het bestuur van Schimmelpenninck was Napoleon op den duur niet tevreden. Hij benoemde daarop zijn broer,Lodewijk Napoleon, in 1806 tot koning van Holland. Hij stelde Nederlandse ministers aan en zette zich in voor het welzijn van zijn nieuwe onderdanen. Wel werden Franse wetten ingevoerd, zoals het Franse Wetboek van burgerlijke rechtspleging.
Deel van Frankrijk (1810-1813)
De keizer was uiteindelijk niet tevreden over zijn broer en dwong hem tot aftreden. Op 9 juli 1810 werd Holland ingelijfd bij het Franse keizerrijk, met aan het hoofd keizer Napoleon. In de Nederlanden kwam een Franse Gouverneur-Generaal.
De inlijving leidde tot invoering van nieuwe wetboeken: de Code Pénal (het Wetboek van Strafrecht), de Code Civil (Burgerlijk Wetboek) en de Code de Commerce (Wetboek van Koophandel). De rechterlijke organisatie werd sterk verbeterd. Verder kwam er een burgerlijke stand (en burgerlijk huwelijk). Door de Mijnwet van 1810 werden delfstoffen tot gemeenschapsbezit verklaard. Een Dijkwet zorgde voor beter onderhoud van de dijken.
Er werden aan het land ook allerlei financiële en economische lasten opgelegd en bovendien werd in 1811 de algemene dienstplicht ingesteld. Dienstplichtigen konden zich tegen betaling laten vervangen door een plaatsvervanger (remplaçant). Fransen militairen zorgden dat er via zee geen handel meer werd gedreven (het Continentale Stelsel). De financiële plichten werden opgelegd vanwege de oorlogen die Frankrijk voerde, zoals in 1812 tegen Rusland.
Door dit alles nam de ontevredenheid toe, terwijl ook de economie er weinig florissant voorstond. Armoede en honger waren daarvan het gevolg.
Na de Franse nederlaag in de Slag bij Leipzig van oktober 1813 trokken de Franse troepen zich ook terug uit Nederland. Bij de Fransen nederlagen waren vele Nederlandse soldaten omgekomen. In Amsterdam ontstonden relletjes en werden douanehuisjes in brand gestoken.
Op 20 november werd het herstel van de vrijheid uitgeroepen door een Voorlopig (Algemeen) Bewind vanVan Hogendorp enVan der Duyn van Maasdam.Erfprins Willem keerde op 30 november 1813 terug in het land. Hij werd uitgeroepen totSoeverein Vorst en beloofde dat er een Grondwet zou komen. Een nieuw tijdperk kon beginnen.
Meer over
