Movatterモバイル変換

Het EWN meldt dat "De vormen met -r- gaan wsch. terug op de genitief vrouwelijk, die zonder -r- op de genitief mannelijk." Dat is onjuist. De vormen met -r- zijn direct afgeleid van het bw. MNl.deger,tiegere 'geheel' (wel juist: het VMNW). Ook het Middellaagduits kent deze formatie:degerliken 'geheel'. Het verdwijnen van -r- indegelijk kan naar voorbeeld van het zn.deghe zijn gebeurd. De -ie- van Nederrijnstiegere is niet "slecht te verklaren", zoals het EWN zegt, maar gaat klankwettig terug op korte *i, zoals ook in andere Gm. talen wordt aangetroffen: OFri.diger 'precies', ONdigr 'dik', Got.digrei 'dikte'.

degelijkbn. ‘solide, duurzaam’
Mnl.degerlecbw. ‘zeer’ [1291-1300; Diat.],degelike ‘deugdzaam, naar behoren’ [14^e eeuw; MNW];vnnl.deghelijcke lien ‘vrome, deugdzame mensen’ [1657; WNT]. Ook in de vormmnl.degherbw. ‘volkomen’ [1450-1500; MNW], eerdertiegere [1201-1225; CG II, Floyr.].
Gevormd uitmnl.deghe ‘aanwas, voorspoed’, bij het werkwoorddien ‘groeien; in eer en aanzien toenemen’, zie →gedijen, →gedegen, met het achtervoegsel →-lijk. Het is niet uitgesloten dat er invloed is geweest van hetbn.degenlike ‘als een krijger, heldhaftig’ [begin 14^e eeuw; MNW], eerderonl.thegenlīchobw. ‘dapper’ [10^e eeuw; W.Ps.], dat afgeleid is vanonl.*thegen ‘jongeman, krijger’, zie →degen 2. De vormen met-r- gaanwrsch. terug op de genitief vrouwelijk, die zonder-r- op de genitief mannelijk. De vormtiegere is slecht te verklaren.
Mnd.degerliken ‘krachtig, flink’;ohd.dëgerliche. In de korte vormmnd.deger,mhd.dëger.
Tot in het begin van de 20^e eeuw werddeeg nog gebruikt in de betekenis ‘voordeel, nut’,bijv. indat middel zal u deeg doen [1940; Koenen]. Thans bestaan alleen nog de afleidingendegelijk en →terdege.

degelijk* [deugdelijk] {degelijc 1327} vandeeg¹.

terdege

Ter dege betekent: flink, goed, geducht. Het woord bestaat uit het voorzetselte, verbonden met het lidwoordder (derde naamval) en het zelfstandige naamwoorddeeg. Dit woord deeg hangt samen met een oud werkwoorddijen: groeien, waarvan thans alleen nog de samenstellingengedijen enuitdijen in zwang zijn. Dit werkwoord was vroeger sterk. De verleden tijd luiddedeech, het deelwoordgedegen. Deze vorm kennen wij nog ingedegen (zuiver) goud.

Het zelfstandige naamwoorddeeg betekende: voorspoed, voordeel, genoegen. Het kwam vooral in zegswijzen voor: deeg van iets hebben, iemand deeg doen, van deeg spreken (verstandig spreken) enz. Het bijvoeglijke naamwoord luidtdegelijk.

degelijk bnw., mnl.dēgelijc ‘voortreffelijk, voornaam’, ook mnd. is gevormd bijdege.

degelijk bnw., afl., ook mnl., Teuth. en mnd. = “degelijk”.

degelijkbijv., eenafleid. vandege.

deeglik b.nw., bw.
1. Betroubaar, knap, flink. 2. Sterk, bruikbaar, duursaam. 3. Ernstig, met nadruk. 4. (slegs bw.) Regtig, werklik.
In bet. 1, 2 en 3 uit Ndl.degelijk (1555 in bet. 1, ongeveer 1610 in bet. 2, 1860 - 1875 in bet. 3). Bet. 4 het in Afr. self ontwikkel. Ndl.degelijk uit Mnl.degelijc, met lg. 'n afleiding vandeeg 'iets goeds, voordeel, welvaart'. Eerste optekening in Afr. inPatriotwoordeboek (1902) in die vormdegelik.

degelijk ‘deugdelijk’ -> Deens dejlig ‘heerlijk’ (uit Nederlands of Nederduits); Noors deilig ‘heerlijk, verrukkelijk’ (uit Nederlands of Nederduits); Zweeds dejlig ‘liefelijk, lieftallig’ (uit Nederlands of Nederduits).

degelijk* deugdelijk 1327 [MNW]

Zoek dit woord op in hetWNT, MNW, VMNW, ONW.