Diiwaan-yu-Bennoo, wallaDiiwaan-yu-Bennoo yu Aamerig ci anam gu gudd am réew la mu séddaliku ci juroom-fukki diwaan, ñent-fukk ak juroom-ñett yi ñoo taqaloo te féete ci digganteMbàmbulaanug Atlas akGu-Dal gi, penku ba sowwu,Kanadaa moo féete bëj-gànnaar,Meksik nekk ci bëj-saalumam.Alaskaa ci la bokk donte taqu ci, mi ngi nekk ci sowwuKanadaa.Xawaay moom mi ngi ci diggu mbàmbulaan Gu-Dal gi. Réew mi am na fukk ak ñenti diiwaan yu tasaaroo cigéeju karayib yi ak Gu-Dal gi. Péeyam mooyWashington.
Lusomundo
Diiwaan-yu-Bennoo yi ci 2008, 302 ciy miliyoŋ ciy way-dëkk lañu amoon, loolu tax muy ñetteelu réew mi ëppi nit ciàdduna bi, ci ginnaawuSiin akEnd. Réyaayam toll ci 9,4 junni km², di ñeenteel ci àdduna bi, ci ginnaawuRiisi,Kanadaa akSiin.Gàddaay gi bari na fa lool, ba tax muy réew mi ëppi xeet yu jaxasoo ciSuuf si. Koom-koomam mooy bi gën a woomle ci àdduna bi, te moo amnjuddéef mu ñumm mu biirum réew (NJ.Ñ.B) mi ëpp ci àdduna bi.
Turu Réew miThomas Paine moo ko tànnoon ci bés bi ñuy am seenug temb ci4 sulet1776.Woowiin wu gàtt wi, wi ñuy faral di jëfandikoo ci sunuy waxtaan, ci njàngale mi ak ci lonkoyoon yi, mooy «Diwaan-yu-Bennoo» (ciwu-angalteer diUnited States, ñu tënk ko ciUS). Wu gudd wi ñu koy faral di jëfandikoo ci këyiti nguur gi «Diwaan-yu-Bennoo yu Aamerig».
CiAlaskaa lañu gise jeexiti nit ki fa njëkk a teew, ci weti 20 000 at nj.j, ci tefesu atlas ci wetu 13000 at nj.j. Nit ñi njëkk a dëkk ci réew mi ñoo nga bàyyikoo caGoxub Asi, jaare woon ko caxat-xatu Beriŋ. Ci ginnaaw bi la fa waa-tugal yi ñëw.
Christophe Colomb moo wuññigoxub Aamerig ci1492, at ma ca topp mu nemmeeku barab bi nekkPoortorikoo tay jii. Ci XVIu xarnu la réewiTugal ya fa ëppoon doole doon seet ay jàlluwaay ci bëj-gànnaar-sowwu ak ay am-am, ci seeni tukki ci topp tefesu Atlas gi ñu dem ba taxawal fa aysancu yu sax. Ci bëj-saalum waa-espaañ yi sos fa seenub sancu duppee koEspaañ-gu-Bees, di amal ay tukki-gëstu ci biir réew mi. Ci bëj-gànnaar-sowwu waa-riisi yi sanc fa ci li topp tefesuMbàmbulaanu Gu-Dal gi. Ci la tubaab yi tàmbaleeyaxantu ak askan yi fa cosaanoo.
Ci diggante XVIIu ak XVIIIu xarnu, ndànk ndànk, la fukk akjuroom-ñetti sancu waa-angalteer taxaw ci tefesu penku gi, Lii mooy maamu Diwaan-yu-Bennoo yi.Waa-fraa yi nemmeeku peguMisisipi dal di fay sosLuisiyaan
Ngir xóotal yëral foofu:Taariixu Aamerig
.svg)
.svg)
