Êàð êûçû (õèêәÿ)
Ðèíàò Áàòòàëîâ29 äåêàáðü 2012 åë
Êàð êûçû
Òóãàíÿãûìà êàéòñàì, ìàøèíàì áàãàæíèãûíà êàðìàê ñàëûï, ñó àñòûíäà êàëãàí Ðûñ àâûëûíñó áàñêàííàí ñîң áàðëûêêà êèëãәí ÿð áóåíà áàðà òîðãàí ãàäәòåìáàð. Áó þëû äà ñó òûíû÷ àêêàí, ÿðíûң òàëëàð үñêәí èңàóëàê áåð җèðåí òàïòûì äà, ñóàë÷ûííû êàðìàêêà êèãåçåðãә êåðåøòåì.Үçåíåң îçûí óìûðòêàñûç ãәүäәñåíáөãә-áөãә òûïûð÷ûíãàí êå÷êåíә îðãàíèçìíûңìèíåì áåëәí òàðòûøóûí êүðåï òóêòàï êàëàì. ßøә, - äèäåì ìèíáó êå÷êåíә òåðåêëåê èÿñåíә. - Ìèíåì ìàêñàòûì áàëûê êàïòûðó òүãåë,ìîííàí êûðûê åë ýëåê ñó àñòûíäà êàëãàí àâûëûì óðàìíàðû áóéëàï éөðү,óéëàðûìäà ãûíà áóëñà äà òóãàí ìèëåãåìäә áóëó èäå áèò.
Áүãåí,íèøëәïòåð, җàíûì òûíû÷ òүãåë. Àңûìíû òóëûñûí÷àáèëәï àëãàí ôèêåð êûéáëàñû áóòàëûï, ÷ûíáàðëûêòàí әëëәêàéëàðãà àëûï êèòә. Áåð êàðàðãà êèëә àëìûé÷à óòûðàì. Íèãәèêәí?
ßëãûçóòðàóãà êүç ñàëäûì. Çàìàíûíäà àâûëûìíàí èң êàëêó җèðåáóëãàíäûð, àÿóñûç ñó òàøêûííàðû äà àíû җèңә àëìàãàí.Әíә áåðíè÷ә àãà÷ әëå äә êîðûìàãàí, үñåïóòûðà. Òàëһә әáè ìèëåãåäåð, äèï, óéëàï êóéäûì. ßð áóéëàðûíêүðәí áàñêàí, ñàðû ÷ә÷әêëå ñәðâè êóàêëàðû, çóðáóëûï үñêәí әðåêìәí ãөìáәçëәðåһәì àííàí äà îçûíðàê, әëëә íèíäè ìèí әëåãәêàäәð áåëìәãәí, êүðìәãәí òàð îçûí êûÿêëûүëәííәð...
Óòðàóÿðûíäàãû әðåêìәí ãөìáәçëәðåí åðà-åðàíәðñәäåð êèëә òүãåëìå ñîң? Òóêòàëå, êåøå áèò áó!Ìåíә óë ÿð áóåíà êèëäå һәì ìèңà áó ÿðäàí áүðåêêåáåê êåíә êүðåíãәí êөéìәñåíә êåðåï óòûðäû.Áåëìәññåң, áåðәð Ðûñ àâûëûíäà ÿøәãәí êåøåäåð,ñàãûíóëàðûíà òүçә àëìûé÷à òóãàí ìèëåãåí ýçëәãәíäåð?Ìåíә ìèíå øóøû êåøå áåëәí î÷ðàøó, àíûңñөéëәãәííәðåííәí òóà÷àê óéëàíóëàð áîð÷ûãàí, àõðû.
-Ñàóìû, àâûëäàø! - äèäå óë һәì èêå êóëûí ìèңà ñóçäû. Êàðàñàì,êàðøûìäà ñàêàë-ìûåê áàñêàí áåð êàðò áàñûï òîðà. Êóëûìíû áèðåï êүðåøòåì.Äөðåñåí ãåíә әéòêәíäә, ìèí áó êàðòíû òàíûìàäûì.Àíûң áàø òүáәñå ñàìàâûð җèçåäәé ÿëòûðûé,÷èãәñåíäәãå ÷àë ÷ә÷ëәðå җèëäәҗèëôåðäè. Җûåðûëãàí җèëêәëәðåí,òәáәíәê ãәүäәñåí, øàêòûé êөð òàâûøûíàâûëäàøëàðûìíûêû áåëәí ÷àãûøòûðûðãà òûðûøòûì. Þê, áåðêåìíå äәõәòåðëәòìәäå óë.
-Ñàó... - äèäåì ìèí. - Ñåç êåì áóëàñûç? - äèï ñîðàðãà áàòûð÷ûëûãûì җèòòå.- Ìèí Òàëһә әáè îíûãû áóëàì, - äèäå óë һәì áåçñөéëәøåï êèòòåê. Áàøòà óë êàéäàí һәì íèãәêàéòêàíëûãû, óòðàóäà íèíäè óéëàð êè÷åðүå, Ðûñ àâûëûí, àíûңêåøåëәðåí үëåï ñàãûíóû òóðûíäà ñөéëәäå.
-Àâûëäàí êèòêә÷, үçåңíåң òîðìûøëàð íè÷åê,җàéëàíäûìû? - äèï ñîðàäûì ìèí.
-Үçåì, әëáәòòә, ÿøәðãә äèïөìåòëәíãәí èäåì. ßøәү өìåòå! Òèê...ßøәүíåң êûçûãû êèòòå. Әéòñәì әéòèì èíäå,ñîңãû òàïêûð äèï êèëãәí èäåì ãàçèç ìèëåãåìә. Ïàð òàðìàê áóëûïүñêәí àãà÷êà êàðàï òîðäûì, áóëäûðà àëìàäûì, êóðûêòûì, - äèäå óëêóëûí éөðәãå òóðûíà êóåï. - Àâûëäàøûì Ðәèñ êүç àëäûìàêèëäå. Àíûң äà, ìәðõүìíåң, øóøû àãà÷êà àñûëûíûï ãîìåðåөçåëãәíäåð, ñàãûíó-ñàãûøëàðãà, òîðìûø ûãû-çûãûëàðûíàòүçә àëìûé÷à áó äөíüÿ áåëәí àðàñûí өçãәíäåð,- äèï өñòәäå êàðò.
Åëãàäèңãåç êåáåê øàóëûé. ßëãûç óòðàóãà êàðûé-êàðûé áàøûííàí êè÷êәí áèêêүï âàêûéãàëàð òóðûíäà ñөéëәäå ìèңà àâûëäàøûì. Àíûáүëäåðìәäåì, òûңëàäûì. Áó âàêûòòà ìèí, íèñәáәïòåð, үçåìíå øóøû êàðò óðûíûíà êóåï êàðàäûì. Ìèí äәáèò òèðәí óéãà áàòûï, èíäå íè÷әí÷å òàïêûðëàð áèðåãә êèëåï,үç-үçåìíå êàһәðëәäåì. Õәâåôëå þëãà ÷ûãàðãàäà óéëàìàäûì òүãåë.
Êàðòíûңêүïìåäåð òûíû áóûëûï òîðäû, àííàðû ãûíà àһ èòåï ñóëûø àëäû. Ìèíóңëû-ñóëëû êàðàíãàí àðàäà êàðò ìèíå êүçәòòå, óë ìèíåìóéëàðûìíû óêûãàíäàé êүçëәðåìә êàðàäû äà:
-Ìèí óòðàóäà óéëàíûï óòûðãàíäà òóëû áåð ãîìåð óçäûì êåáåê. Õîäàé íàñûéïèòêәí ãîìåðíå àçàãûíà êàäәð ÿøәðãә êèðәêäèãәí ôèêåðãә êèëäåì, àâûëäàø. ßðàï áåòәñå ýø òүãåë óëäèíè êàíóííàðäàí ÷èòêә êèòåï ãîìåð җåáåí өçү. Éà Àëëà,ãөíàһëàðûìíû ÿðëûêà, - äèäå. Áó ìèçãåëäә àâûëäàøûìíûңéөçå ìөëàåìëәíäå, êүçëәðå ÿëòûðàï, íóðëàíûïêèòòå. Ìèңà ñүçåìíå әéòåï áåòåðåðãә äә җàéáèðìè÷ә, êóë áàðìàêëàðûí áåð-áåðñåíә àðàëàøòûðûï êóåï,ñөéëәðãә êåðåøòå. Ìèí èñә àңà җàíҗәðәõәòëәðåìíå ñèçäåðìәäåì, êåøåíåңáèðåãә êèëãәí÷å áîëàé äà áîçûëãàí êәåôåí, җàíêàéãûëàðûí êóçãàëòàñûì êèëìәäå. Óëñөéëәãәííәðíåң áèê àçûí, áàðûáәõåòñåçëåêëәðäәí òîðãàí òîðìûøûííàí áåð âàêûéãàíû ãûíàñåçãә җèòêåðåðãә áóëäûì, õөðìәòëå óêó÷ûì.Àâûëäàøûì áîëàé ñөéëәäå:
Áåðåí÷åêàð óë åëíû ñîңàðûï, áèê êөòòåðåï ÿóäû. Óë, үçåíåң ýíҗåäәéàê һәì ñàô áөðòåêëәðå áåëәí ìèңà áåðåí÷å ìәõәááәòòә àëûï êèëäå.
Áèêìàòóð êûøêû êè÷ èäå. Àÿê àñòûíäà ÿңà ãûíà ÿóãàí êàð øûãûðäûé. ßøåë үëәííәðãә,ñîðû җèðãә èÿëәøêәí êүçëәð áó êèíәò үçãәðåøòәíñàãàåï êàëäûëàð, àëàð ÿêòûëûêòàí ÷àãûëûï, èðåêñåçäәí éîìûëàëàð. Áөòåíäөíüÿ ìàòóðëàíûï, ñàôëàíûï êèòêәí ñûìàí. Éөðәêòәñәåð áåð àøêûíó, ñèõðè óéëàð óÿíà.
Õèñëәðãә÷óìûï áàðãàí җèðåìíәí íè÷åê ñóêìàêêà åãûëóûìíû ñèçìè äәêàëäûì. Åãûëãàí җèðåìíәí òîðûðãà ìàòàøêàíäà ìèңà êàðàï òûåëààëìûé÷à êөëү÷å áåð êûçíû êүðåï ãàҗәïëәíåïêàëäûì. Àíûң áèò î÷ëàðû àëìàäàé êûçûë, êүçëәðåííәíøàòëûê áөðêåëә, ә үçå òûåëà àëìûé÷à êөëә äәêөëә.
-Íәðñәäәí êөëәñåң? äèï ñîðàäûì.
-Ñåçäәí êөëәì. Åãåò êåøåãә êèëåøìè ëә åãûëûï ÿòóû,- äèï, óë ìèңà êөëә-êөëә òîðûðãà áóëûøòû.
Áåçóðàì áóéëàï áåðãә àòëàäûê. Óë áөòåðåëә-áөòåðåëә һàâàäàóéíàãàí êàð áөðòåêëәðåíә êүðñәòåï, êûøíûң үçåíәãåíә õàñ ìàòóðëûãû òóðûíäà èñêèòêå÷ èòåï ñөéëәäå. Àííàí êèíәòêåíә òóêòàï, óðàì þëû áóåíäàãû êàðëàðíû әâәëè-әâәëèêàð êûçû ÿñàðãà êåðåøòå. Ìèí äә àңà êóøûëäûì. Àíûң җèòåçõәðәêәòåíә, ãүçәëëåãåíә òàңêàëäûì. Әíә óë äà, òóңà òөøêәí êóëëàðûí җèңý÷ëәðåíә òûêêàí êèëåø ìèíåì êàð áåëәí øàÿðóûìíû êүçәòә.Íèíäè êүçëәð. Ñóëûøûì åøëàíäû. Ìèí àңà òàðòûëàì. Óë ìèíåìêàðàøòàí êóûðûëûï êóéäû. Áәéëәíãәí êîôòà àøà òûãûçêүêðәêëәðå åø-åø êàëòûðàíãàíûí òîÿì. ×ә÷ëәðåííàçëàï óçàì. Áó ìèçãåëäә óë êүçëәðåí éîìäû, ý÷êå òàðñûíóáåëәí îÿëûï, êóûðûëûï êóéäû. Ìèíåì òәíåì áóéëàï êûðìûñêàëàðéөãåðåï óçûï, éөðәãåì äөï-äөï òèáә áàøëàäû.
-Ìåíә áåçíåң êàð êûçû әçåð äә, - äèäå һәììèíåì èãúòèáàðûìíû êàð êûçûíà þíәëòòå.
-Әéäә, әíә òåãå ÿңà êàïêà àëäûíà êóÿáûç, - äèäåììèí
-×ûíëàï òà, èðòәãåñåí өé õóҗàëàðû òîðûï ÷ûêêà÷, áó êөòåëìәãәíøàòëûêòàí êóàíûðëàð, øàòëûê áåëәí áàøëàíãàí ýø êөíå êүңåëëåóçàð, - äèäå óë.
Ìåíәøóøû êөííәí áàøëàï Çөëôèÿíå «êàð êûçû» äèï àòàäûì.
Åëëàðүòòå
«Êàð êûçûì» áåëәí óçãàí êөííәðåì ÿøüëåãåìíåңñàíàóëû êөííәðå ãåíә áóëãàííàð èêәí. Áó åëëàð áåð-áåðàðòëû ìàòóð һәì øàòëûêëû үòòåëәð. Áåçíåң éөðәêïàðәáåç Íàèëә äөíüÿãà êèëäå. Ìåíә øóë øàòëûêëû êөííåìèí «êàð êûçû» Çөëôèÿìíå ãîìåðëåêêә þãàëòòûì. Òàáèáëàð áөòåíêө÷ëәðåí êóþëàðûíà äà êàðàìàñòàí, àëûï êàëà àëìàäûëàð øóë ìèíåì«êàð êûçûìíû». Íèêàäәð ãүçәëëåêíå, ìàòóðëûêíû òàáûëûïҗèòìè÷ә үê þãàëòòûì ìèí. Áó õәñðәòëәðíå үçáàøûíà òөøêәí êåøå ãåíә àңëûé àëà òîðãàíäûð, ìөãàåí.
Òүçäåì
Àííàí ñîң áèê êүï êàðëàð ÿóäû, ÿðñûé-ÿðñûé êàð ñóëàðû àêòû. Áåðåí÷åêàðëàð ìèңà øûêñûç ìîң àëûï êèëäåëәð. Ìèí êûçûìà Íàèëәìәêàðàï êóàíäûì. Íàèëәì үñåï áóéãà җèòòå, óë äà әíèñåêåáåê ÿãûìëû, ÷èáәð áóëûï үñòå. Óë áîåêìàñûí, êүңåëå òөøìәñåíө÷åí áөòåí êө÷åìíå áèðäåì. Áåðäәíáåðåì, äèï, êүңåëåìíåþàòòûì.
×ә÷ëәðåìàãàðûï, «áàáàé» äèï äәøүëәðåí ñèçìè äә êàëäûì. Òèê êүңåëåìäә«êàð êûçû»
Ìèí һәð êèëãәí êûøíû ñàãûíûï, àøêûíûï êөòåïàëäûì. ßóãàí àê êàðëàð áåëәí áåðãә, Çөëôèÿì êàéòûð êåáåêòîåëäû. Þê, óë êàéòìàäû.
Әëåһàìàí äà, òәðәçәìíәí áåðåí÷å êàðëàðíûң һàâàäàáөòåðåëåï óéíàóëàðûí êүðñәì, èøåê àëäûìà ÷ûãàì. «Êàð êûçûÿñàï êóéìàãàííàðìû? - äèï, êàïêàìíàí êàðûéì, êөòåëìәãәíøàòëûê өìåòå áåëәí ÿøèì.
Òàëһә әáè îíûãû áåëәíî÷ðàøêàíûìà èíäå øàêòûé åëëàð үòòå. ßңà åë êèëãәí ñàåí áóðèÿñûç êàðòíûң ý÷êåðñåçëåê áåëәíñөéëәãәííәðå õәòåðåìә êèëә. Òóãàíàâûëûìíûң òûéíàê òà, êүðêәì äә, õèñëå äәêåøåëәðå òóðûíäà óéëûéì. Àëàðíû һәì àâûëûìíûң èñәí÷àãûí êүç àëäûìíàí óçäûðó җàíûìà ðәõәòëåê áèðә,ÿøüëåãåìíåң ìîңñó äà, ÿêòû äà áåð õàòèðәñå áóëûï,êүңåëåì òүðåíäә ñàêëàíà. Әëå һàìàí äà.
