Tayon-bodje latén « totus » (« tot, tchaeke, tot etir »).
tot
- mostere on hôtlivea di l'adviebe ki shût (nén candjåve).
- Dji lyi dmandetot biesmint : «eyet vosse feme, ça lyi va» ?
- mostere on hôtlivea di l'addjectif ou d' l'addjectivire (candjåve å femrin, mins nén å pluriyal).
- Il a rivnoutot frexh di tchôd.
- I parexhénttot disbåtchîs.
- Elle esteuttote binåjhe.
- Elle ont dmorétote biesses.
- Si tiesse esteuttote e croles—Sintake Rimåke (fråze rifondowe).
- Les beas våzes esténttot a bokets.
- Nole trace di l’ ôte såjhon … Siya ! Des moitès foyes
Å pî del håye d’ årdispenetote floreye.—Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Dixmude », 1916, p.25 (fråze rifondowe).
- divant on prono d' djin, mostere li rshonnance avou çou k' on ratind di cisse djin la (candjåve å femrin, mins nén å pluriyal).
- C' esttot lu, la ça, d' ariver ene eure trop tård.
- mostere on hôtlivea do viebe.
- Et cwand l' viye croe ki tome e-n ene blesse
Årètot fini do toumer,
I n' dmeurrè pus rén d' çou k' dj' inme,
Ki m' rapinsreut çou k' dj' a-st inmé.—Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Li Tossaint", p.39 (fråze rifondowe).
- aveur di tot.
- Eleaveut d' tot e s' botike et les pôvès djins do Gravioûle alént acroere la.—Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.63 (fråze rifondowe).
- li tot, c’ est di
- Li monde, c’ e-st ene djowe wice k’ on tape a l’ åwe :li tot, c’ est di n’ nén esse l’ åwe.—Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes & pititès gotes » (1905), p.12 (fråze rifondowe).
- tot a schipe : rafoircixhaedje dia schipe
- Tot a schipe arivé a l' ospitå d' Calais, on docteur egzamina l' oficî et Pire Lipaye fourit tcherdjî del sognî tot come i l' aveut fwait diski la—Louis Tilkin (fråze rifondowe).
totneute
- (nén candjåve) mostere l' eshonna des sacwès k' on ndè cåze, sins ndè rovyî ene.
- I fåt tnitot çoula por lu.
- I fåt k' on fwaiyetot lu-minme.
- sacwè l' pus impôrtante (todi avou l' definixhant årtike « li »).
- tot toûne al ribolete,gn a tot ki toûne li cou
- c’ est l’ tot di;c’ est nén l’ tot
totafwait
eshonna des sacwès k' on ndè cåze, sins ndè rovyî ene
Nén definixhant prezintoe
[candjî]- mostere li sacwè e-n etire.
- Ritnoz béntot çki dji vs a dit.
- Tote ciste ivier, k' il a toumé del nive—Sintake Rimåke (fråze rifondowe).
- Ç' a stî l' minme ramdamtote djoû ettote nute.
- mostere les sacwès sins ndè rovyî.
- (candje sorlon l' djinre mins nén l' nombe) overe comecoplemint direk di l'atribut tot mostrant on hôt livea do viebe.
- S' ele rote, vos tronneztot,
Ca ele peze nonante kilos.—Jean Bury,Joyeux rèspleus (1899), "Po plaire à Nanèsse" (fråze rifondowe). - Sav bén k’ c’ est plaijhi d’ aveur ene måjhone comme cisse-cial, vos, Janete. Il î fwait si frisse la ! Dji m’ ra dedjatot.—Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.118 (fråze rifondowe).
- I les vént vey et les deus tchéns el kiletchèttot.—Arthur Xhignesse, « Boule-di-Gôme », 1912, p.16 (fråze rifondowe).
- Mins cwand on lyi derit des noveles då viyaedje
Et k' il aprinda pår ki l' hiedresse n' esteut pus
K' ele aveut rindou l' åme cåze … d' èn emacralaedje
Et k' ele aveut dmandé co traze feyes après lu
Si vizaedje candjatot.—Louis Lagauche, "Li ptit hierdî" (1926), p. 151 (fråze rifondowe).
- eployî aprèsc' est.
- C' esttotès belès åmayes po repleni après l' ivier.
- C’ esttos rénnvåts k’ on dvreut
Marker d’ ene grande noere croes
Et les loyî l’ onk a l’ ôte so des strins
Adon mete li feu divins.—Joseph André, "Dizos leû fèrome", 1919, p.76 (fråze rifondowe). - Loukîz l' djonnesse, c' esttos omes di stok capåbes do bouxhî moirt les cis ki s' metèt so leus voyes.—Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.26 (fråze rifondowe).
- totes sôres di.
- Et les belès stoeles ki ns veyans
S’ esprinde sol fén d’ ene claire djournêye,
Divnèttotès frawiantès fleurs.—Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.91, “Vîx Souv’nir” (fråze rifondowe). - Dji m’ va fé metetotès plantches å meur, ti sais bén, hin ! Come des djivås, la !—Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.116 (fråze rifondowe).
- C' est cial k' on voettos apôtes
Ki frént rire li pus trisse fougna !—Louis Lagauche, "Amon nos autes : tchansons tchusèyes" (1908-1912), p.17 (fråze rifondowe). - Come vos ndè poloz djudjî, li Societé Walone, contévetotès djins d' cwè.—Joseph Mignolet, "Li walon å payîs di Lîdje" (1938), p.48 (fråze rifondowe).
- tote djoû,tote nute
- tos boignes contes
- tos tchamps tos payis
- di tote foice
- mete a totes les såces
- on n’ a nén tos les pås k’ on hosse
tertos
mostere li sacwè e-n etire
tot(nén candjåve)
- divant onpårticipe prezintrece, çou ki fôrmêye li djerondif.
- Kimint av trové cisse machine la, Renkin ?Tot tuzant, sire.
tofjhant ki
- e (+ pårticipe prezintrece)
- å (+ viebe sustantivé)
tot
- diski,disca.
