tiomrin et femrin
- prono sudjet di l'atôtchî et l'atôtcheye k' on-zatowe, d' onlivea ene mietemåhonteus dins lirsinta di bråmint des Walons di stok.
- Ti vas ndaler coutchî, et rade, cobén !
- Rén do tot d' tot ça:ti vénrès avou mi!
- Ti djowes etti n' mi schoûtes nén.
- Ti pous todi cori!
- Pa!t' es sot, va, surmint.
- T' as veyou dobe, dandjreus.
- T' arives trop tård al sope.
- Sit' l' atrapes, fote lyi ene danse!
- Cwandt' rinterrès, t' årès d' mes noveles.
- nén rsintou come di l' atouwance, pask' il est dins des ratourneures come «ti direus», «tin' direus» (ça rshonne a); «ti pous dire ki» (c' est ddja drole ki); «ti l' as dit» (c' est l' veur).
- L' aireu,ti direus del sirôpe ki sint bon les yebes—Émile Gilliard (fråze rifondowe).
- Ti direus k' i gn a ene djinne etur zels.—Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- L' ome bén metou saye di s' sitamper, minsti direus k' il est clawé so s' tcheyire—Joseph Lahaye (fråze rifondowe).
- Les antenes-schieles, on les lome inla paskiti n' direus des schieles al sope pindowes di biyaire el cresse des toets—Lucyin Mahin.
- Bénti pous dire ki vosse pere dimeure lontins å fotbal—Sintake do walon del Gléjhe (fråze rifondowe).
- Ti l' as dit: vos n' è rexhroz nén tot seu.
- metou po on nén definixhant prono "on".
- Ti vôreus k' ça soeye dicåce insi tos les djoûs.
- (metou padrî l' viebe ki finixh pa ene oyåve cossoune):tu.
- (metou padrî l' viebe ki finixh pa ene oyåve voyale):-ss.
- (divant l' viebe, mins a on livea d' atouwance radoûceye):to.
- (a on on livea ordinaire et poli):vos
Pronos d’ djins walons| Nombe | Djin | Djinre | Sudjet | Muroetrece | Acuzatif (droet coplemint) | Datif (coplemint nén direk) | Locatif | Djenitif (pårtixhrê) | Tonike (tot seu ou dirî dvancete) |
|---|
| Singulî | Prumire djin | — | dji,dj’
dju (padrî) | mi,m’,èm | mi,m’,èm (divant l’ viebe)
mu,m’ (dirî l’ viebe) | mi,m’,èm (divant l’ viebe)
mu,m’ (dirî l’ viebe) | — | — | mi |
|---|
| Deujhinme djin | — | vos,vs
ti,t’,èt
tu,-ss (padrî) | vos,vs
ti,t’,èt | vos,vis,vs ;ti,t’,èt | — | — | twè,ti,ti-minme,t’-minme,tizôte,etzôte |
|---|
| Troejhinme djin | Omrin | i,il | si,s’,ès | li,l’,el | lyi | î | è
endè,end,ndè,nd | lu |
|---|
| Feminine | ele,elle | li,l’,el | leye |
|---|
| Neute | on | — | — | — | — | lu |
|---|
| Pluriyal | Prumire djin | — | nos,ns ;dji,dj’ | nos,ns | — | — | nos,nozôtes |
|---|
| Deujhinme djin | — | vos,vs | vos,vs | vos,vs | vos,vis,vs | — | — | vos,vozôtes,tizôtes,etzôtes |
|---|
| Troejhinme djin | Omrin | i,il | si,s’ | les,ls ;lzès,lzè,elzès | lezî,elzî,lzî | î | è
endè,end,ndè,nd | zels,yeusses |
|---|
| Feminine | ele,elle | zeles,yeusses |
|---|
prono sudjet di l' atôtchî
Prono d’ djin coplemint
[candjî]tiomrin et femrin
- prono droet coplemint di l'atôtchî ou l' atôtcheye k' on-zatowe, metou padvant l' viebe.
- Djiti dmande di t' taire.
- Tchoûle si to vous, mins dji n'ti vou pus.
- Djit'voe mî avou des berikes.
- Ele ti rwaite d' ene drole d' air.
- Kel diålet'apice ett'coberôle !
- prono coplemint nén direk di l'atôtchî ou l' atôtcheye k' on-zatowe, metou padvant l' viebe.
- It'dene tot, et ti k' est si tchén avou lu.
- Va s'ti fé cori araedjî!
- prono coplemint d' on viebe å prono muroetrece.
- Ti l' apoitrè dj'?
- Èt sovénss co bén comint çki l' moye di fåde est montêye, hê, Firmin?—Lucyin Mahin.
- prono coplemint nén direk nén rsintou di l'atouwance, pask' il est dins ene ratourneure di dvize, come si on arinnéve eneforveyowe djin (fonccion lomêye «espletive» e francès tot djåzant do mot e walon, et dite «rafoircixhante» e walon).
- Dji m'ti dmande bén çou k' il alént fé drola.
- Elle esteut taenêye, ett'aveur ene tiesse come on posson.—Lucien Somme (fråze rifondowe).
- Vén drocit'peler des canadas, gn a rén d' té po-z aprinde li pacyince.—Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
coplemint nén direk (si diferin do prumî)
tiomrin et femrin(nén spotchåve)
- metou tot seu
- metou dirî eendivancete.
ti 3 [prono]
- prono d'atouwance:
- metou tot seu (måhonteus).
- Ti, dji t' voe vni. Ti et mi, c' est deus. C' est ti ki m' l' as dit ! Ti freus çoula, ti ?
- ti, c' est ti, et mi c' est mi; :, u
- Si t' dis co "ti" a mi, mi, dji dirè "ti" a ti : riplacaedje d' ene sakî ki dit "ti", et k' vos, ça vs make.
- Si t' dis co "ti" a mi, dji dirè "ti" a ti; et dabôrd, c' est nén mi k' est ti; dji n' so nén ti dpus k' ti.—André Dewelle (fråze rifondowe).
- dins èn aduzoe (pus doûcineus).
- Edon, ti, valet, ki t' n' irès nén ? (ramexhné paL. Remacle).
- Saiss k' il estént co k' i magnént, ti ! (ramexhné paL. Remacle).
- padrî ene divancete (måhonteus).
- Louke a ti ! C' est a ti a djouwer ! Il est pus foirt ki ti.
- c' est amon ti ett'-minme :.
- padrî ene adrovire.
- C' est ti ki m' l' as dit !
- Gn a k' ti po ndè fé des pareyes !
Ôtès ortografeyes(avou des sourdants nén rkinoxhous) :
I gn a cåzu rén dins ci hagnon ci, mins si vos irîz rnaxhî dins des ôtes motîs, et trover l’ mot « ti », riherez ciddé li scrijha do mot ki vos î avoz trové, et l’ rahouca do motî elDjivêye des motîs do walon.
miersipepieuzmint el mape ey el notuleA.L.W. 2.15.
- a ti et a mi : dijhêye po des djins ki boevèt, cwand i tchôkèt leus veres.
- da ti : datinne.
- Rind m' ça; ci n' est nén da ti !
- F. appartenir.
Loukîz a :twè
Prezintoe d’ apårtinance
[candjî]tiomrin et femrin
- prezintoe d' apårtinance di l' atôtchî et d' l' atôtcheye, siervant dins l'atouwance.
- Ti fré m' a vnou trover.
- Ti sour m' a vnou trover.
- Ti fré a vnou ayir,ti sour eto.
- Ti gayet a stî potchît'vatche.
- Ètpere aléve todi pormoenner avout'båshele.
- Ti måjhon n' est nén co si bén rassonrêye.
- Ti ome n' est nén la?
- Fåtcheti avoenne divant k' i n' riplouve.
- C' estt'bea-fi k' a vnou ayir
- Èt metchansté, c' est a twè, voess, k' ele fwait do må.—Josée Mathot (fråze rifondowe).
- Èt keute sol tåve,èt pougn so t' boke, Ti fwaist'mouzon!—Henri Van Cutsem (fråze rifondowe).
Disfondowes: ti, ti-y (divant voyale), èt' / t', tu (divant cossoune), tu-n, t'-n (divant voyale); të (divant cossoune), të-n (divant voyale); it' (divant cossoune), èt' (divant cossoune), èt'-n (divant voyale), ta (femrin).
