| Po des linwincieusès racsegnes sol mot "vierlete", alez s' vey solWiccionaire |
Enevierlete, c' est èninstrumint d' muzike ås coides k' on screpe, avou enemanike ki fwait tourner enerôlete ki frote dissu les coides.
Li vierlete est dipus d' 1000 ans viye. Elle a stî fwaite po l’ prumî côp aviè 900, pa lesmoennes ki vlént trover oninstrumint d' muzike capåbe di dner ene note (toltins li minme) po-z aprinde ås novices litchant grigoryin. Ele si loméve "organistrom" et gn aveut deus djins ki djouwént.
Après i gn aveut pus k’ on muzicyin, ca on-z aveut trové li "chifonie " (ene pitite boesse 50 cintimetes longue).
Adonpwis, on l' a co rcandjî po l’ fé come onlute. Pu eco ene miete pus tård, come eneguitåre.
Li vierlete, c' esteut l' mwaisse instrumint desbals disk' è 1900. L'årmonica (acordeyon) n' a-st arivé k' après.
I gn a ene rowe k’ on fwait tourner a l’ droete mwin (po les droetirs) avou ene manike et ki frote dissu les coides (come on violoneu frote avou l’årçon dissu s’violon). Avou li pawene mwin, on-z aspoye so des bokets d’ bwès po fé les notes di l’ air k’ on vout djouwer.
Gn a ene coide ki dene li foirt tins.
Les deus coides do mitan fwaiynut l' air del tchanson : on lzès djowe tofer.
Gn a deus ôtès coides metowes sol costé, k' on pout rsaetchî : ki sont frotêyes ossu mins ki n’ fwaiynut k’ ene seule note. C' est po fé les basses. On les lome des "maltons" (ele ni fwaiynut k' di zûner).
On pout vey les deus moennes djouwer l' organistrom taeyîs dins l’ pire padzeu l' poice del catedråle diSint-Djåke-e-Galice. End a eto el catedråle diBourgosse.
E l'Årviene (Auvergne,France), gn a co des fjheus d' vierlete. C' esteut l' payis la ki l' vierlete esteut l' pus cnoxhowe.
Ça doet esse ene cole di biesse (fwaite avou lesoxheas, lipea u lesniers), paski lison passe bén, cwand elle est adeureye (ele divént come li bwès). On l' sait discoler si on-z a dandjî del rifé. Les foitès coles (cole di mnujhî) ni laiynut nén passer l' son.
Li coir est fwait d' deus coleurs : li brun c' est l'gaeyî, li clair, c' est d' l'ayåbe.
El tåve, c' est dosapén.
Li bwès, c' est do djaeyî, et dowachleus ayåbe (maladeye ki s' mete do les raecinêyes, et l' fi do bwès va tot wachlant).
Limarketreye est fwait avou do bwès d' ebene et d'påkî (plakes 1 mm sipesses).[1]
Ôtès esplikêyes da Willy Marchal (solwaibe "Li walon d' emon nozôtes")
