Li latén esteut l'lingaedje oficir di l'Impire romin. Si s' a-t i spårdou ossu lon ki lesconcwesses, pu lessetlaedjes l' ont permetou. Metans aBijhe, disk' elWalonreye, å Levant, disk' el Roumaneye (avou l' Moldaveye d' asteure), et aNonne disca l'Afrike bijhrece, a Nonne levantrece, disk' e l'contrêye.
DelMîtrinne ådje, c' esteut l' lingaedje li pus eployî e l'Urope, divant l'arabe[1].
Il a stî rmetou al môde alRinexhance avou l'grek classike. Les prumîs sincieus uropeyins, comeErasse, el cåzént minme coranmint.
Paraprès, il siervi po fé desnoûmots ki s' ont spårdou dins tos les lingaedjes di l' Urope, et co hay. E19inme sieke, il fourit decidé di lomer totes les sôres di vicantès sacwès pa on minme no e «sincieus latén».
Il a stî lontins l' lingaedje rilidjeus docrustinnisse; po lescatolikes, disk' eConcile Vatican II, e 1965. C' est po ça ki walon aepronté sacwants mots direk dolatén d' eglijhe.
On l' a-st aprins disk' enawaire dins lesscoles sigondaires, aprume dins les seccionslatén-grek.
Li latén a dné tos les lingaedjes noû-romans (walon, picård, francès, lorin, occitan, catalan, castiyan, protuguès, itålyin, roumantche, furlan, roumin…)
Tant k' åscawetes etbetchetes latenes, elle ont fwait des djonnes dins tos les lingaedjes noû-romans. Mins gn a djusse ki: n onk ou l'ôte est pôve e-n on metou lingaedje, ou ritche e-n èn ôte.
Li latén "-idiare"/"-izare" (-ijhî) est ritche e roumin, mins pôve e walon. D' èn ôte des costés, "-aticu" est ritche e walon (-aedje), min pôve e roumin (-atecu). C' est come ça.[2]
