LiCalindrî grigoryin est, pol moumint, li mwaisse-calindrî dins bråmint des payis del Daegn, et est cnoxhou totavå, minme dins les payis k' eployèt èn ôte contaedje do tins (calindrî arabe,chinwès...).
Il est båzé solcalindrî djulyin di l' ancyinneRome. C' est on calindrî solrece, ki s' båze sol revolucion delTere åtoû dosolea so eneanêye di 365,2422djoûs di 24eures di 60munutes di 60sigondes metrikes.
Li calindrî grigoryin dene on tins moyén po èn an di 365,2425 djoûs; po-z aveur on nombe etir di djoûs tchaeke anêye, on fwait des anêyes di 365 djoûs, avou a tinzayeure on djoûbizete di pus, li29 di fevrî.
Li calindrî grigoryin est pårti e 12 moes, come çoucial:
- djanvî, 31 djoûs
- fevrî, 28 ou 29 djoûs (anêyes bizetes)
- måss, 31 djoûs
- avri, 30 djoûs
- may, 31 djoûs
- djun, 30 djoûs
- djulete, 31 djoûs
- awousse, 31 djoûs
- setimbe, 30 djoûs
- octôbe, 31 djoûs
- nôvimbe, 30 djoûs
- decimbe, 31 djoûs
Tchaeke termene di set djoûs est lomêye enesamwinne, et ses djoûs riçuvèt les nos shuvants:
Li pus consecante diferince etur les calindrîs grigoryin eyet djulyin, c' est dins l' carculaedje des anêyes bizetes.
Come dit cial padzeu, l' anêye tropike moyene, dj' ô bén, li periode d' on toû etir åtoû do solea, est di 365,2422 djoûs. Tot stitchant on djoû bizete tos les cwatre ans, li calindrî djulyin aveut-st ene longueur di 365,25 djoûs. Il esteut trop long. Avou l' tins, li discalaedje s' agrandixha. Ça fwait ki, diviè lsanêyes 1580, il esteut tårdou di ût djoûs pa rapoirt å vraiy tins.
E1582, lipåpe Grigwere XIII decida di soprimer lesanêyes bizetes po les anêyes ki respondèt-st a ces deus condicions:
- L' anêye est on mopliya di 100.
- L' anêye n' est nén mopliya di 400.
Do côp, 1600 eyet 2000 fourît bizetes, mins nén 1700, 1800, 1900.
I decida eto kel4 d' octôbe1582 serè shuvou do côp do15 d' octôbe po ratraper li diferince di djoûs ki s' aveut ramonçlé avou l' tins.
Mins li passaedje å calindrî grigoryin ni s' fijha nén å minme moumint avå l' Europe. Dins les Estats kel påpe Grigwere XIII end esteut l' sovrin pontife, ç' a stî oblidjî sol pî sol tchamp. L'Espagne, liPortugal eyet liPologne l' adoptît do côp. Des ôtes (France,...) ont shuvou co bénrade. Mins l'Inglutere (protestante) ni l' adopta k' å18inme sieke. Eyet l'Rûsseye nel fijha k' après liRevolucion d' octôbe di1917. Ça fwait kel Revolutiond' octôbe s' a vormint passé... å cmince di nôvimbe!LiGrece ni candja k' e1924.
Ces candjmints di calindrî a des moumints diferins sont-st ene aroke po les istoryins, la k' on documint inglès metans avou ene date di 10 di djanvî 1603, est pus vî k' on documint francès ou espagnol avou ene date di 15 di djanvî del minme anêye.Par egzimpe,William Shakespeare eyetMiguel de Cervantes ont morou al minmedate (23 d' avri1616), mins nén l' minmedjoû.
Calindrî |les 366 djoûs do calindrî grigoryin |anêye bizete |calindrî djulyin
