Yper (Nederlans: Ieper) is de grotste stad va deWesthoek en de zesde grotste vanWest-Vloandern. 't Weunn e klene 35.000 menschn.
Vodder èt Yper de twidde grotste mart van België, achterSint-Nikloas. De bynoame van Yper is de Kattestad en sedert 't pausbezoek van 1985 ouk de Vredesstad. Etwien die in Yper wunt, noemn ze en Yperlienk. Nunder bynoame is enYpers kiendje.
In 't boeksjeDe Vlaamse Gemeentenamen, Verklarend Woordenboek, uutegeevn deur 't Davidsfonds in 2010, stoat er dat de noame Yper komt van wuk die nu 'nYperleet is, mor in tyde geweune*ipara, die Voorgermoans of Oudeuropees zoudt zyn of voogns toalkundigen Gysseling oek van *eipara > *ejap, die rood zoudt wulln zeggn, no 't kleur van 't woater van 'n Yperleet. In de geschrift is Yper voun 'n êeste kêe te viendn in 1071, touneIpera. D'officiële noameIeper is oek e misse, want etymologisch verkêerd omda 't de klankwettn en lokoale uutsproake nie volgt. 't Zoudt voogns d'auteursIper (lik Izegem en Izenberge) ofIJper (lik IJzer) moetn zyn, mo zeker nieIeper.
devestn of vestiengn, da zyn d'oude verdedigiengsmeurn vanVauban uut de 17ste eeuwe. De vestn en 'n Oorloge oek overleefd, derbeistn woarn de kazemattn gebruukt voun soldoatn met de neuke te verzorn. Nu kunn ze nog bezocht zyn met e gids. 't Zittn oek e masse vleermuuzn en 'n dag va vadoage zyn de vestn ideoal voun e wandeliengsje te moakn.
deRyselpoorte, d'oudste nog bestoande poorte van Yper, met e Bourgondische torre uut de 14ste eeuwe
'tPoortwachtersuus, en uus die achter de Ryselpoorte stoat en die diende voun de Ryselpoorte te bewoakn. Beist 'n Oorloge zou Moarschalk Plumer tope me zyn officiern ier d'aanvolle van 7 juni 1917 ('n Slag byMêesn) voorbereid enn.
'nYskelder, die in de vestn zit, is e koker woarin dat ys, die in de wienter uutezoagd wos, bewoard wos voun de reste van 't joar. 't Diende voun teetn te bewoarn, mor oek voun dokteurs (verdovienge en teegn de kurs).
'tKruutmagazyn, uut 1817 deur d'Ollanders ebouwd. 't Kust 75 000 kilo buskruut liggn. 't Et 'n Oorloge overleefd en 't is 1998 helegans erenoveerd.
Saint George's Memorial Church: Anglicoansche kerke van Sir Reginald Blomfield, met e masse zoakn over 'n Eestn Weireldoorloge
'tOud Kasselryuus (oekScepenhuus van de Casselrye enSaelhuus): an de mart, met medailln die de zeevn oofdzoundn uutbeeldn, vroegerder stoegn de 7 planeetn derup (verwyzienge no de 7 stadspoortn). 't Is ezet in de 15ste eeuwe en achter 'n Oorloge is 't en endetje staduus ewist.
'tSteen: 't enigste steenn uus uut de Middeleeuwn (13ste eeuwe) die nog bestoat. 't Stoat in de Ryselstroate.
'tGodshuus Belle: oorsprounkelik van 1276 (beisn 'n handelsoorloge met Iengeland) en 't diende voun arme menschn en loater van tyd oek en hospitoal. 't Gebouw lik of dat 't er nu uutziet is van 1616, mor 'n Oorloge oek nie overleefd. Nu zit er museum in me schattn van 't OCMW. In 'n gevel stoan der beeldn van de weldoeners, Salomon Belle en Christine de Ghuines én 't hangt e ploate van Jan Yperman.
'tVleesuus: de beneenverdiepienge is van 1275, vanboovn zyn de schone trapgeveltjes. Nu zit 't jeugduus en de jeugddienst derin, mo me tyd go 't e museum kommn.
deVismart: van oul de Beuterstroate moej deur e poorte woa da Medusa upstoat (oorsprounkelik uut 1714), a 'n aarn kant stoat er e toluzetje (Minckuzetje), woa dan visverkopers moestn betoaln voun te meugn verkoopn. Up de Vismart zevve zyn der twee ofdaksjes woa dat er in 'n tyde vis verkocht is. Nu is de Vismart e belangryke uutgoansplekke voun de jounge gastn van Yper en omstreekn. De Vismart noemde in de bloeiperiode van Yper de Wullebriggheplatse omdat er doar e brugge over d'Yperlee wos woarin dat de wulle voun de wevers ewosschn wos.
'tUus Biebuyck: uus met e gotischn trapgevel uut 1544. 't Uutzicht doe peizn an uuzn uut Brugge en 't is zounder ol te vele schoa uut 'n Oorloge ekommn.
DeSient-Joacobskerke: up de Sient-Joacobsparochie. 't Stoeg doa verzeker ol voorn 1100 e kapelle, nu e neo-gotische kerke (in oorsproung (voorn 1200 romaans), tusschn 1300 en 1400 erbouwd in gotiek). Up 20 september 1578 is olles in de kerke vermassacreerd deur de Geuzn. Beisn 'n Oorloge is ollene 'n westkant bluuvn stoan, de reste is erbouwd.
'tSient-Jansgodshuus ofSient-Jansgasthuus: esticht round 1270 (en in 1277 geld ekreegn van de familie Broederlam voun e kapelle ter ere van Godelieve by te zettn) en eest bedoeld voun vrimdeliengn te loatn sloapn en eetn. In dienn tyde zaatn der oek oude, zieke en oungelukkige menschn, die verzorgd woarn deur begynn. Tusschn 1798 en 1801 diende 't voun soldoatn en doarachter voun oude wuuvn. Nu zit 't Stedelik Museum van Yper doa.
DeSient-Pieterskerke: d'oudste kerke van Yper en oorsprounkelikke kerke van de parochie van Yper, Siente-Moartn wos nie meer of e plekke voun te goan leezn. In 1102 is de kerke overegoan no de proosdykerke van Siente-Moartn. In 1566 is olles binn kapot esleegn deur de beeldnstormers en in 1578 helegans in brokkn esleegn deur de Geuzn.
DeSient-Nikloaskerke: ebouwd round 1180 me geld van gravinne Margareta van de Elzas, in 1566 overkomste had van de beeldstormers. Erbouwd in renaissancestyl in 1841 en oudertusschn gin parochiekerke nemi (sedert 1995). 't Ounderwysmuseum is er in estookn, toet a 't en endetje moeste verhuuzn no 't stadsmagazyn achter da 't in 2005 ebrand hadde in de kerke. 't Gebouw zevve had e masse schoa, mo de museumstikkn zyn ol ered. In 2007 is olles were no de Sient-Nikloaskerke verhuusd.
DeLeet: d'officiële name is 'tVandepeereboomplein (oud-minister en -burgemeester), mo niemand gebruukt die noame. 't Wos in oorsproung en eilandje tusschn de twee aarmes van d'Ypere of Yperlee woa dan de bootn kustn loadn en lossn (sciplet). In de 14ste eeuwe woarn der oek eentige bruggn over d'Yperlee, lik de Merschbrigghe en de Elverdincbrigghe (nu nog te verkenn deur de noamn van zystroatn van de Leet, de Langemeirsstroate en de Elverdiengstroate). De noame Leet is gebruukt sedert 1316 en de noame is bluuvn bestoan achter dat de Yperlee overwelfd is in 1663.
'nSchouwburg: laasn de Kloosterpoorte (ingank van 't klooster byn dekathedroale, vroegerder stoeg 't woapnschild van Yper up 'tfrontong (dubbelkruus en 2 gekruuste kromstaffn met doarounderClaustrum Sancti Martini), 't wos vroegerder e soorte van herberge (Capitel Bibael) van de proosdy woa da 't vook muchte kommn.
Yper is oek ekend voe ze rally, deBelgium Ypres Westhoek Rally. In de vooksmound:De 24 Eurn van Yper. 'n Rally volt in 't latste weekend va juni. 't Komt doar ossan styf vele vook no kykn.
Yperfest e zware muziekfeeste
100 kilometer van Yper: 3-doagschn wandeltocht
Fata Morgana: in meie 2008 kwamFata Morgana nor Yper, Tom Waes doagde de stee uut vounvan de ground te goan. Uutendelik oalde Yper 4 sterrn up vuve.
100 menschn uut e vlieger loatn spriengn (nie elukt deur 't slicht were)
Stoet me 500 steltelopers (elukt)
Acroboatiesch spektoakel met 10 menschn die in de lucht goan (elukt)
20 menschn 72 eurn loatn up e stoake zittn (elukt)
10 000 gekleurde veugels over de mart loatn vliegn (elukt)
'nElfstn november komtSinte-Moartn met ol ze zworte pietn an met ze boote an de koaie, dat is 't ende van 'n voart (d'Yperlee). 't Stoan toene e masse kienders me nunder ouders te wachtn en ze goan toune oltegoare noa 'n Mart. Oek in olle deelgemeentn is er e Sinte-Moartnstoet. De jounges krygn doa sneukelienge (mandarynn, spekeloaschekoekn, schokla,pikkeniekn, ozelievevrouwtjes en sintemoartnskoekn). Up 'n efsn november krygn de meeste jounges toun oek etwot vaspeelbucht.
Wuk dat er specioal is in Yper, is de uutsproake van de lange klienkers ee en oo (ollene echte Yperliengn doen dadde, de meeste menschn van de deelgemeentn nie):
Brôod is iere brood (lik in 't AN)
Wêe is iere wee (wei(de) in 't AN)
Typisch an 't Ypers (en ouk wel in de gemeentn in 't rounde) is 't woordenni. 't E verschillnde betekenissn, 't is te zien in wuk e zinne daj 't gebruukt. Deurda ze dat zovele zeggn, lachn ze doa stief mei in de reste van de provinsche. 't Zou afstamn van d'Engelschen die oltidinnit zeiden bist den Eerstn Wereld Oorlog.
.svg)
