| Vịnh Guinea |
|---|
 Bản đồ vịnh Guinea cho thấy chuỗi đảo núi lửa do đường Cameroon hình thành |
|
| Tọa độ | 0°0′B0°0′Đ / 0°B 0°Đ /0.000; 0.000 |
|---|
| Nguồn sông | Sông Niger |
|---|
Nguồn nước
biển/đại dương | Đại Tây Dương |
|---|
| Lưu vực quốc gia | Liberia,Bờ Biển Ngà,Ghana,Togo,Benin,Nigeria,Cameroon,Guinea Xích Đạo,Gabon,São Tomé và Príncipe,Congo-Brazzaville,Congo-Kinshasa,Angola |
|---|
|
|---|
| Diện tích bề mặt | 2.350.000 km2 (910.000 dặm vuông Anh) |
|---|
|
|---|
| Các đảo | Bioko,đảo São Tomé,Príncipe,Ilhéu Bom Bom,Ilhéu Caroço,Elobey Grande,Elobey Chico,Annobón,Corisco, đảo Bobowasi |
|---|
Vịnh Guinea (chữ Anh:Gulf of Guinea,chữ Pháp:Golfe de Guinée,chữ Bồ Đào Nha:Golfo da Guiné) làvịnh biển nằm ngoài bờ biểnTây Phi, là một bộ phận củaĐại Tây Dương, nó bao gồm vịnh Benin và vịnh Biafra.
Xích đạo vàkinh tuyến gốc giao nhau tại vịnh Guinea.[1] Vịnh Guinea làvịnh biển lớn nhấtchâu Phi. Từ mũi Lopez sát gầnXích đạo kéo dài về phía tây đến mũi Palmas ở 7° kinh tây.[2] Phía tây bắt đầu từ mũi Palmas ởLiberia, phía đông kết thúc tại mũi Lopez ởGabon.[3] Các nước ven bờ cóLiberia,Bờ Biển Ngà,Ghana,Togo,Benin,Nigeria,Cameroon,Guinea Xích Đạo,Gabon, cùng vớiSão Tomé và Príncipe -đảo quốc nằm ở đầu vịnh. Có cácsông nhưsông Volta,sông Niger, sông Sanaga,sông Congo và sông Ogooué đổ vào, mang đến lượng lớnvật trầm tích hữu cơ cho vịnh biển, trải qua hàng triệu năm đã hình thànhdầu mỏ, khiến cho các nước ven biển những năm gần đây được cộng đồng quốc tế hết sức coi trọng. Có vịnh Biafra và cácđảo núi lửa nằm ở phía nam nhưđảo Bioko,đảo São Tomé,đảo Príncipe,...Thềm lục địa có chiều rộng trung bình không đến 20hải lí, phía tây của nó tụt giảm cấp tốc đếnbồn trũng biển Guinea với độ sâu 4.000 mét, chỗ sâu nhất đạt 6.363 mét so với mặt nước biển. Nằm ở đớiXích đạo, cóhải lưu ấm Guinea chảy vào từ tây sang đông, khí hậu nóng ẩm, nhiệt độthuỷ vực 25 - 26℃,độ mặn 34 - 3‰, gần bờ có sông cả nhưsông Niger đổ vào, giảm còn 30‰. Ven bờ nhiều bãi cạn,đầm phá vàrừng ngập mặn xum xuê. Trongthềm lục địa cất giấu dồi dàodầu mỏ. Có các thuỷ sản như cá trích,cá xa-đin,cá nheo,tôm rồng,... Bến cảng chủ yếu cóAbidjan,Accra,Lomé,Cotonou,Lagos vàLibreville.
Châu Phi có ba quốc gia dùng chữ Guinea đặt tên, chúng làGuinea,Guinea-Bissau vàGuinea Xích Đạo. Danh xưng vịnh Guinea đến từ tên nướcGuinea. Ý nghĩa của chữGuinea trong tiếng Susu - ngôn ngữ địa phương, chính làTôi là phụ nữ.[4] Theo người ta nói, lúc nhà thám hiểm châu Âu lần đầu đổ bộ lên bờ biển của vịnh Guinea, gặp được một người phụ nữ, họ đã hỏi thăm cô ấy tên gọi của quốc gia này. Người phụ nữ này nghe không hiểu câu hỏi của họ, bèn nói làGuinea (nghĩa là "Tôi là phụ nữ, xin hỏi có việc gì. Tôi không hiểu"). Người châu Âu hiểu sai thành đây chính là tên nước, sử dụng dựa theo lối cũ cho đến nay.
Ngoài ra, cũng có một cách nói khác, chữGuinea bắt nguồn từtiếng Berber, đại khái nghĩa làquốc gia củangười da đen.
Vào thế kỉ XV, vịnh Guinea sau khi bị các nhà thực dânchâu Âu xâm lược, trở thành tuyến đường mậu dịch giữaTây Phi vàchâu Mĩ, dọc sát bờ là căn cứ địa trọng yếu để cướp đoạthồ tiêu,vàng,ngà voi vàbuôn bán - vận chuyểnnô lệ, cho nên những đoạn đất khác nhau ấy được gọi làBờ Biển Nô Lệ (en),Bờ Biển Vàng (en),Bờ Biển Ngà vàBờ Biển Hồ Tiêu (en). Bến cảng ven bờ chủ yếu cóAbidjan,Accra,Lomé,Porto-Novo,Lagos,Douala vàLibreville.
Đường bờ biển của vịnh Guinea tạo thành một bộ phận của rìa tâymảng châu Phi, khớp nhau rõ rệt với đường bờ biểnNam Mĩ từBrasil đếnGuyana. Sự ăn khớp về phương diện địa chất vàđịa mạo của hai đường bờ biển này, là luận cứ rõ ràng nhất cung cấp cho lí luậnTrôi dạt lục địa.
Thềm lục địa của vịnh Guinea hầu như chật hẹp, chỉ có khu vực nằm giữaquần đảo Bissagos từSierra Leone đếnGuinea-Bissau, cùng với bên trong vịnh Biafra là tương đối rộng, đạt 160 kilômét (100dặm Anh).Sông Niger tích tụbùncát có từThế Holocen (cách nay không đến 12.000 năm) tạo thành một vùngtam giác châu rộng lớn, sự tương hợp giữamảng châu Phi vàmảng Nam Mĩ chỉ có tại chỗ này nhưng bị phá huỷ nghiêm trọng. Khu vực núi lửa còn sống duy nhất ở vịnh Guinea là vòng cung đảo tạo thành một đường thẳng vớinúi lửa Cameroon (cao 4.040 mét (13.250ft)) toạ lạc ở bờ biển thuộcCameroon.[2] Những hòn đảo nằm trên vòng cung đảo này cóđảo Bioko,đảo Príncipe,đảo São Tomé vàđảo Annobón kéo dài một đường về phía tây nam 724 kilômét (450dặm Anh) ở gần biển.
Hải lưu ấm Guinea chảy từ tây sang đông đi dọc sát toàn bộ bờ phía bắc của vịnh Guinea, từSenegal đến vịnh Biafra dài liên tục 400 - 480 kilômét. Hải lưu lạnh Benguela vàhải lưu Canary chảy vềXích đạo lần lượt bị rìa bờ biển sắc nhọn củasông Congo vàsông Senegal ngăn cách với vùng biển nhiệt đới của vịnh Guinea. Hải lưu lạnh Benguela đổi hướng về phía tây dần dần hình thànhhải lưu Nam Xích đạo, chảy về phía nam củahải lưu Guinea, đồng thời chảy ngược chiều vớihải lưu Guinea.
Nước biểnnhiệt đới ấm áp của vịnh Guinea vì nguyên dovật trầm tích dòng sông ở ven bờ và lượng mưa rơi nhiều cho nên chứađộ mặn khá thấp. Giữa tầng biển ấm này với tầng biển sâu - tầng nước cóđộ mặn cao cũng khá lạnh, bị tầng nhảy nhiệt độ (en) - tầng nước làm trung gian giữa tầng nước trên và tầng nước dưới, có độ sâu thông thường không tới 30 mét (100ft), khá mỏng ngăn cách. Vùng ngoại hải củaSenegal vàCongo-Kinshasa, cùng vớibờ biển củaBờ Biển Ngà vàGhana nằm ở trung tâm của vịnh Guinea, sẽ xuất hiệndòng trồi có tính mùa và tính khu vực, cũng vì nguyên do đó mà sở hữu sinh thái động thực vật phong phú.[2]
Ven bờ vịnh Guinea, một khu vực rộng lớn ở hai bên nam bắc củakhí hậu rừng mưa nhiệt đới làkhí hậu thảo nguyên nhiệt đới, cao nguyên Đông Phi mặc dù ở sát gầnXích đạo, nhưng chiều cao so vớimặt nước biển khá cao, không đủ sẵn hình thành điều kiện củarừng mưa nhiệt đới, cho nên cũng làkhí hậu thảo nguyên nhiệt đới. Khí hậu sa mạc nhiệt đới phân bố sát gần chí tuyến hai bên củakhí hậu thảo nguyên nhiệt đới, nhưng phạm vi khí hậu sa mạc nhiệt đới ở phía nam rất hẹp. Phạm vikhí hậu Địa Trung Hải cũng ít, giới hạn ở ven biển phía cực nam. Khí hậu của cảchâu Phi lấyXích đạo làm trục trung tâm, phân bố đối xứng nam bắc.
Khí hậu thảo nguyên nhiệt đới phân bố ở hai bên củakhí hậu rừng mưa nhiệt đới - miền tây và miền trung lục địa, một năm chia làm hai mùa khô và ẩm rõ rệt: Mùa ẩm, gió từbiển thổi đến,giáng thuỷ phong phú. Cỏ trênthảo nguyên thưa cây có thể dài 2 mét, lá cành trên cây xanh non, có thể cung cấp nhu yếu cho cácđộng vật ăn cỏ nhưngựa vằn,hươu cao cổ,linh dương,... ở trên thảo nguyên. Lúc này cũng là mùa các loàiđộng vật ăn thịt nhưsư tử,báo,... hoạt động mạnh mẽ nhất. Ở khu vực thảo nguyên nhiệt đới đã khẩn hoang rồi, vào mùa ẩm nếu nhưgiáng thuỷ kịp thời, lượng mưa tràn đầy, thì có thể gặt hái tốt mùa màng trong đồng ruộng.
Mùa khô, dưới sự kiểm soát áp cao á nhiệt đới, khô hanh ít mưa. Cỏ cao trênthảo nguyên thưa cây, đa phần khô héo cháy vàng, chỉ còn lại bụi cỏ thấp lùn lẻ tẻ, lá trên cây toàn bộ héo rụng,động vật hoang dã tập hợp thành đàn thiên di đến những nơi cónước vàcỏ, canh tác đồng ruộng trở nên khó khăn. Có năm, thời gianmùa khô kéo dài hoặc liên tục mấy năm khô hạn, thì sẽ xuất hiện tai hoạ đói kém mất mùa.
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện về
Vịnh Guinea.
.jpg)
