Trường Giang (giản thể: 长江; phồn thể: 長江;ngheⓘ pinyin:Cháng Jiāng;Wade-Giles: Ch'ang Chiang) ởTrung Quốc là con sông dài nhấtchâu Á và đứng thứ ba trên thế giới sausông Nin ởChâu Phi,sông Amazon ởNam Mỹ. Trong tiếng Việt, tên gọisông Dương Tử (扬子江ngheⓘ,Yángzǐ Jiāng hayYangtze Kiang;Hán-Việt:Dương Tử Giang) chỉ sông này, dùng theo phiên âm của các ngôn ngữ phương Tây như Anh, Pháp..., là tên cũ của đoạn hạ lưu Trường Giang đổ ra biển, còn ở Trung Quốc hiện nay chỉ dùng tên gọi Trường Giang.Trường có nghĩa là quãng đường xa và dài,giang có nghĩa là dòng nướcuốn lượnuyển chuyển trải dài rộng lớn, nên ghép liền mạch lại Trường Giang ngụ ý muốn nói tới dòng nướctrải dài vàuyển chuyểnuốn lượn.
Trường Giang dài khoảng 6.385km, bắt nguồn từ phía tây Trung Quốc (Thanh Hải) và chảy về phía đông đổ raBiển Hoa Đông, Trung Quốc. Thông thường sông này được coi như điểm phân chia giữa hai miềnHoa Bắc vàHoa Nam Trung Quốc, mặc dùsông Hoài (淮河) cũng đôi khi được coi như vậy.
Cùng vớiHoàng Hà, Trường Giang là sông quan trọng nhất trong lịch sử, văn hóa, và kinh tế của Trung Quốc.Đồng bằng châu thổ Trường Giang màu mỡ tạo ra 20% GDP củaTrung Quốc. Trường Giang chảy qua nhiều hệ sinh thái đa dạng và bản thân nó cũng là nơi sinh sống cho nhiều loài đặc hữu và loài nguy cấp nhưCá sấu Trung Quốc vàCá tầm Dương Tử. Qua hàng ngàn năm, người dân đã sử dụng con sông để lấy nước, tưới tiêu, ngọt hóa, vận tải, công nghiệp, ranh giới và chiến tranh.Đập Tam Hiệp trên Trường Giang là công trình thủy điện lớn nhất thế giới.[1][2]
Trong những năm gần đây, con sông phải chịu đựng những chất ô nhiễm từ công nghiệp, nông nghiệp, và mất nhiều vùng đất ngập nước và hồ, làm gia tăng yếu tố lũ theo mùa. Một số đoạn sông hiện đang được bảo vệ làm các khu bảo tồn thiên nhiên. Một đoạn sông Trường Giang chảy qua các hẻm núi sâu, hẹp ở phía đôngVân Nam được công nhận là một phần của khu bảo tồn Sông Vân Nam, mộtdi sản thế giới củaUNESCO.
Tên gọiDương Tử nguyên thủy là tên gọi của người dân khu vực hạ lưu sông này để chỉ khúc sông chảy qua đó. Vì được phổ biến qua những nhànhà truyền giáochâu Âu nên tên "Dương Tử" đã được dùng trongtiếng Anh để chỉ cả con sông (Yangtse,Yangtze Kiang). Bài này sẽ dùng tênTrường Giang để chỉ con sông này. Con sông này đôi khi còn được gọi làThủy lộ Vàng (Golden Waterway).
Con sông này mang nhiều tên khác nhau tùy theo khu vực mà nó chảy qua. Ởcao nguyên Thanh Tạng,Tây Tạng, nó được gọi làVbri-chu (འབྲི་ཆུ་ trongtiếng Tây Tạng, nghĩa là "dòng sông bòyak cái"). Ở thượng nguồn, thuộc tỉnhThanh Hải sông được gọi làĐà Đà hà (沱沱河),Đương Khúc hà (當曲河),Thông Thiên hà (通天河). Đoạn từ Thanh Hải chảy đếnNghi Tân tỉnhTứ Xuyên được gọi làKim Sa giang (金沙江). Đoạn từNghi Tân đếnNghi Xương được gọi làXuyên giang (川江). Đoạn từNghi Đô tỉnhHồ Bắc đếnNhạc Dương tỉnhHồ Nam được gọi làKinh giang (荊江) (xưa là đấtKinh Châu). Cuối cùng, khi chảy qua khu vựcDương Châu tỉnhGiang Tô nó từng được gọi làDương Tử giang (揚子江). Các học giả cho rằng chữ "giang" 江 (sự kết hợp của bộ thủy氵 và âm工 mà nay đọc là gōng, nhưng đọc là *kˤoŋ trong tiếng Hán Cổ[3]) có nguồn gốc từ một ngôn ngữ nào đó trongngữ hệ Nam Á (cùng gốc với ကြုၚ် trongtiếng Môn vàsông trongtiếng Việt).
Con sông bắt nguồn từ một số nhánh ở thượng lưu thuộc địa phận các tỉnh Thanh Hải, Tứ Xuyên, Trùng Khánh, Vân Nam, Quý Châu, tuy nhiên hai trong số đó được xem là đầu nguồn của nó là nhánh Tuotuo và Dan Qu. Chính phủ Trung Quốc thì cho rằng nguồn nhánh Tuotuo bắt đầu từ chân của băng hà nằm ở phía tây của núiGeladandong ởDãy núi Tanggula rìa phía đông củacao nguyên Thanh Tạng. Tuy nhiên theo các nguồn địa lý (như sông dài nhất tính từ biển) thì nguồn của nó nằm ở vùng đất ngập nước ở tọa độ32°36′14″B94°30′44″Đ / 32,60389°B 94,51222°Đ /32.60389; 94.51222 và độ cao 5170 m trên mực nước biển, chính là đầu nguồn của nhánh Dan Qu.[4] Các nhánh này hợp lưu và sau đó chảy về phía đông quaQinghai, rồi vòng về phía nam tạo thành một thung lũng sâu ở ranh giới củaTứ Xuyên vàTây Tạng rồi mới đếnVân Nam. Trong phạm vi thung lũng này, cao độ của sông giảm mạnh từ trên 5000m xuống dưới 1000m. Lưu vực trung lưu của sông thuộc các tỉnh Hồ Bắc, Hồ Nam, Giang Tây. Lưu vực hạ lưu thuộc các tỉnh An Huy, Chiết Giang, Thượng Hải, Giang Tô.
Sông được hình thành từEocene, khoảng 45 triệu năm trước[5] nhưng một số người không chấp nhận quan điểm này.[6]
Sông Trường Giang góp phần quan trọng trong việc hình thành các nguồn gốc văn hóa nông nghiệp miền nam Trung Quốc của ngườiBách Việt. Hoạt động của cộng đồng ngườiBách Việt đã được phát hiện ở khu vực Tam Hiệp cách đây 27.000 năm.[7]
Trường Giang là con sông lớn nhất của Trung Quốc vềchiều dài, lượng nước chảy, diện tích, lưu vực và ảnh hưởng kinh tế. Trường Giang bắt nguồn từ vùng cao nguyên tỉnhThanh Hải, chảy về hướng nam, dọc theo ranh giới cao nguyên Tây Tạng vào địa phận tỉnhVân Nam, sau đó rẽ sang hướng đông bắc vào tỉnhTứ Xuyên, qua các tỉnhHồ Bắc,Giang Tây,An Huy vàGiang Tô rồi đổ ra biển ở giữaHoàng Hải vàNam Hải.
Vào tháng 6 năm2003 công trìnhđập Tam Hiệp đã nối liền hai bờ sông, làmngập lụt thị trấnPhụng Tiết, là khu dân cư đầu tiên trong các khu vực dân cư chịu ảnh hưởng của dự án kiểm soát lụt lội và phát điện này. Dự án này là lớn nhất so với các dự ánthủy lợi khác trên thế giới. Nó sẽ giải phóng người dân hai bên bờ con sông này khỏi cảnh ngập lụt là mối đe dọa thường xuyên trong quá khứ cũng như cung cấp cho họđiện năng vàvận tải đường thủy - mặc dù phải chấp nhận hy sinh vĩnh viễn một số thành phố và tạo ra sự thay đổi lớn tronghệ sinh thái khu vực.
Con sông này cũng là nơi sinh sống duy nhất của một số động vật trong danh sáchbáo động nguy hiểm nhưcá heo sông Trung Quốc (năm 1998 chỉ còn khoảng bảy con) haycá kiếm Trung Quốc (cá tầm thìa).
Trường Giang là đầu mối giao thông quan trọng của Trung Quốc. Nó nối liền Trung Hoa lục địa với bờ biển. Việc vận chuyển trên sông rất đa dạng từ vận chuyển than, hàng hóa tiêu dùng và hành khách. Các chuyến tàu thủy trên sông trong vài ngày sẽ đưa ta qua các khu vực có phong cảnh đẹp như khu vựcTam Hiệp ngày càng trở nên phổ thông hơn làm cho du lịch Trung Quốc phát triển.
Những trận ngập lụt dọc theo hai bờ sông đã từng là vấn đề lớn, lần gần đây nhất là năm1998, nhưng gây thảm họa lớn hơn cả là năm1954.Trận ngập lụt sông Dương Tử này đã giết chết khoảng 30.000 người. Những trận ngập lụt nặng nề nhất diễn ra năm1911 giết chết khoảng 100.000 người, năm1931 (145.000 người chết) và năm1935 (142.000 người chết).
Sông Trường Giang là nơi sinh sống của một số loài cực kỳ nguy cấp nhưcá sấu Trung Quốc,cá heo không vây,cá kiếm Trung Quốc, vàCá heo sông Dương Tử. Đây là nơi duy nhất ngoài Hoa Kỳ có loài cá sấu bản địa và paddlefish.Cá heo không vây theo ước tính năm 2010 chỉ còn 1000 cá thể, sự suy giảm này do việc sử dụng tuyến sông phục vụ thương mại cùng với du lịch và ô nhiễm môi trường.
^Richardson N.J.,Densmore A.L.,Seward D. Wipf M. Yong L. (2010). Did incision of the Three Gorges begin in the Eocene? Geology 38: 551-554.doi:10.1130/G30527.1
^Wang, JT; Li, CA; Yong, Y; Lei, S (2010) Detrital Zircon Geochronology and Provenance of Core Sediments in Zhoulao Town, Jianghan Plain, China. Journal of Earth Science 21 (3): 257-271.
.svg)
