53-AAA-db <53-AAA-b...-d (varieties: 53-AAA-dba to 53-AAA-dbs)
Vùng nói tiếng Slovak:
vùng nơi tiếng Slovak là ngôn ngữ số đông
vùng nơi tiếng Slovak là ngôn ngữ thiếu số đáng kể
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âmIPA. Nếu không thích hợphỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tựUnicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xemTrợ giúp:IPA.
Có hơn 6 triệu người trên thế giới dùng tiếng Slovak, trong đó tạiSlovakia có khoảng 4,5 - 5 triệu người. Tại các quốc gia khác, con số đó (sốngười Slovak ở nước ngoài/ số kiều dân Slovak biết nói tiếng Slovak) theo thống kê chính thức của các cộng đồng kiều dân Slovak và các cơ quan ngoại giao năm 2000-2001 như sau:
Tượng hai thánh Konstantin và Metod, hai anh em xứ Solun mang đến chữ viết cho dân tộc Slovak vào thế kỷ thứ IX là một trong những biểu tượng của văn hóa Slovakia. Hai ông đã có thời ở Nitra. Trên ảnh: bộ tượng đồng của nữ tác giả Ľudmila Cvengrošová, lắp đặt vào năm 1990 dưới chân lâu đài Nitra. Konstantin- tên thánh là Cyril, đang tụng niệm, cầm quyển sách mang ảnh đức chúa theo kết quả khai quật và Metod cầm hộp châu báu pyxida của Rôma
Vào thời gian giữa haithế kỷ IV-VI, người Slav cổ xưa đã sinh sống lan rộng ra các vùng nam, trung và đôngChâu Âu. Các nhà văn cổ đại gọi họ làngười Vened hayngười Vinid. Đầu thế kỷ thứ IX, sau khi thoát khỏi ách đô hộ củangười Avar, các lãnh chúa (tiếng Slovak:knieža) chiếm các miền đất lớn lập nên những nền tảng đầu tiên cho đất nước Tây Slav, về sau vuaKonstantin Porfygenetos gọi là Vương quốc Đại Morava.
Vào khoảng năm830 người Slav đón nhậnCông giáo vào lãnh thổMorava vàNitra. Các lãnh chúa luôn đánh chiếm nhau để giành quyền cai trị, cácgiám mục Công giáo người nước ngoài cũng lợi dụng việc truyền đạo để chiếm đất của Đại Morava. Với mục đích xây dựng nhà nước vững mạnh và độc lập, lãnh chúaRatislav (846-870) yêu cầuRoma đào tạogiáo chức riêng chogiáo phận Morava. Đến863Đế quốc Byzantine mới chấp nhận cho hai anh emKonstantin vàMetodngười Solun hiểu tiếng người Slav miềnMacedonia đến truyền đạo. Trên cơ sởký tự Hy Lạp hai ông lập nên chữ Slav để dạy chữ, ngữ pháp, âm nhạc và đạo Công giáo. Sau khi Konstantin mất năm869, Metod nhận chức làm tổng giám mục vùng Morava-Panon.
Lâu đài thành phố Nitra, một trong những trung tâm chính của nước Đại Morava vào khoảng thếkỷ thứ 9
Sau khi Đại Morava tan rã,tiếng Latin trở thành ngôn ngữ chính củaĐế quốc Áo-Hung đến nửathế kỷ XIX và cũng trong thời kỳ này, mối quan hệ văn hóa hai dân tộcSéc vàSlovakia[6] vẫn bền vững. Người Slovak được học ởĐại học Praha sau khi thành lập vào năm1348.Tiếng Séc gia nhập vàoSlovakia nhờ các phong tràokhởi nghĩa Husit lan rộng vàothể kỷ 15. Tiếng Séc dùng để dịch sách giảng đạo, được dùng ở Slovakia[6] nhưngôn ngữ chính thức nên còn được gọi là thánh ngữ. Các yếu tố Slovak dần thâm nhập vào thánh ngữ này.
Trướcthế kỷ XI, người Slovak vẫn nói bằng tiếng Slovak của mình, nhưng phải viết bằng ký tự La Tinh hay chữ Séc. Vàothế kỷ XVI đếnXVIII, các học giả Slovak như Vavrinec Benedikt xứ Nedožier, Benedikt Szőllősi, Daniel Sinapius Horčička, Matej Bel đề cao âm điệu, sự trong sạch, phong phú của tiếng Slovak và quyết tâm nâng cao tiếng Slovak từ hình thức nói sang hình thức viết.
Anton Bernolák lần đầu tiên xây dựng tiếng Slovak chuẩn vào năm1787, củng cố hệ thốngchính tả, khởi đầu quy tắcngữ pháp và từ điển. Tiếng Slovak ngày nay được thế hệ ngôn ngữ Stur (tiếng Slovak:Štúr, đọc là Sờ-tu-rờ) bao gồmĽudovít Štúr, Jozef Miloslav Hurban a Michal Miloslav Hodža đưa ra năm1843 trong cuộc họp quy định tiếng Slovak chuẩn trên cơ sở tiếng Slovak cổ. Cải cách ngôn ngữ Slovak của Stur nhanh chóng nảy nở và được dùng đến ngày nay sau một số sửa đổi.
Trong quá trình hoàn thiện tiếng Slovak hiện đại có lẽ phải kể đến cả:
Martin Hattala, người xây dựng ngữ pháp tiếng Slovak một cách khoa học và cho xuất bản với tên Krátka mluvnica slovenská năm1852 (Lý thuyết tiếng Slovak ngắn gọn).
Samo Czambel, hoàn thành bản viết tay về ngôn ngữ viết Slovak vào năm 1902.
Chữ cái in hoa:A, Á, Ä, B, C, Č, D, Ď, DZ, DŽ, E, É, F, G, H, CH, I, Í, J, K, L, Ĺ, Ľ, M, N, Ň, O, Ó, Ô, P, Q, R, Ŕ, S, Š, T, Ť, U, Ú, V, W, X, Y, Ý, Z, Ž.
Chữ cái in thường:a, á, ä, b, c, č, d, ď, dz, dž, e, é, f, g, h, ch, i, í, j, k, l, ĺ, ľ, m, n, ň, o, ó, ô, p, q, r, ŕ, s, š, t, ť, u, ú, v, w, x, y, ý, z, ž.
Bảng chữ cái tiếng Slovak được viết bằng ký tự La Tinh, dùng kết hợp với các dấu riêng: dấu mềm (tiếng Slovak:mäkčeň)ˇ, dấu đọc kéo dài,dấu dài (tiếng Slovak:dĺžeň)´, dấu hai chấm (tiếng Slovak:dvojbodka)¨ và dấu mũ (tiếng Slovak:vokáň)^.
Âm điệu trong tiếng Slovak là một trong những điểm đặc trưng và niềm tự hào của những người dùng ngôn ngữ này. Việc phát âm không chính xác chiều dài âm tiết trong tiếng Slovak có thể thay đổi nghĩa của từ hay câu. Ví dụ:zástavka là "lá cờ nhỏ" vàzastávka là "trạm xe",sud là "cái thùng" vàsúd là "tòa án",pichá là "đâm" vàpýcha là "kiêu hãnh".
Một đặc điểm âm điệu trong tiếng Slovak là nhái âm.Nhái âm (tiếng Slovak:spodobovanie) là hiện tượng trong tiếng Slovak khi haiphụ âm nằm liền nhau: phụ âm hữu thanh với phụ âm vô thanh, hay phụ âm vô thanh bên cạnh phụ âm hữu thanh; sự phát âm phụ âm đứng trước bị phụ âm thứ hai tác động làm cho phụ âm đứng trước phát âm thành phụ âm thứ hai trong cặp chữ nhái âm. Hiện tượng này chỉ tồn tại ở hình thức nói.
Trong tiếng Slovak nguyên âmä chỉ nằm sau các phụ âm b, m, p, v trong ở một số từ.
Sau b chỉ ở danh từ giống trung. Ví dụ:bábätko (em nhỏ).
Sau m ở danh từ, tính từ, động từ, tiểu từ và phó từ. Ví dụ:mäso (thịt),mäkký (mềm),mätiem (làm ai nhầm lẫn),najmä (chính ra).
Sau p ở danh từ, tính từ, động từ, số từ, phó từ. Ví dụ:päsť (nắm đấm),napätý (căng thẳng),opätovať (trả đũa),pätina (một phần năm),opäť (lại lần nữa).
Sau v ở danh từ, tính từ, động từ, số từ, phó từ. Ví dụ:zväz (hội hiệp),väčší (to hơn),nadvädzovať (kế tục),deväť (số chín),zväčša (đa phần).
Quy tắc viết i/í và y/ý là một vấn đề rất được quan tâm trong chính tả Slovak.
Quy tắc viết i/í:
- viết sau các phụ âm mềmď, ť, ň, ľ, č, dž, š, ž, c, dz, j trong nhân từ thuần Slovak, đồng thời bỏ các dấu mềm sau các phụ âmď, ť, ň, ľ khi viết. Ví dụ: divadlo- nhà hát, ticho- yên lặng, cibuľa- hành, cítiť- cảm nhận, nízko- thấp, odlíšiť- khác biệt.
- viết sau các phụ âm cứng trong các từ tượng thanh. Ví dụ: tik-tak (tiếng đồng hồ), chichotať sa- cười khúc khích.
- viết sau các từ nhập ngoại. Ví dụ: tiger- con hổ, titul- chức danh, partizán- du kích.
Quy tắc viết y/ý: sau các phụ âm cứngd, t, n, l, k, g, h, ch trong nhân từ thuần Slovak. Ví dụ:
- sau d: vtedy- khi đó, dýchať- thở, dýka- dao, dym- khói
- sau t: ty- bạn, tyč- gậy, tykať si- xưng hô thân mật, týkať sa- liên quan đến
- sau l: lýtko- trái chân, lyžica- thìa, mlyn- cối xay, plyn- chất khí, plytký- cạn
- sau k: kýchať- hắt hơi, kysnuť- lên chua, kyslý- chua, kytica- lẵng hoa, kývať- vẫy
- sau g: gymnázium- trường cấp ba; gitara- đàn gita
- sau h: hydina- gia cầm, hynúť- chết, pohyb- chuyển động
- sau ch: chybiť- làm lỗi, chýbať- vắng mặt, odchýliť- lệch, chytrý- nhanh trí
Các từ chọn: y/ý chỉ được viết sau các phụ âm thườngb, m, p, r, s, v, z, f trong các từ chọn.
Danh từ tiếng Slovak (podstatné mená, substantíva) là những từ đủ nghĩa, biến dạng dùng để chỉ người, thú, vật, thực vật, tính chất, sự việc, nội trạng. Danh từ được chia thành nhiều nhóm theo nhiều góc độ:
Phân chia 1
danh từ cụ thể (konkrétne podstatné meno)- chỉ người, thú, vật
danh từ trừu tượng (abstraktné podstatné meno)- chỉ sự việc, sự vật trừu tượng
Phân chia 2
danh từ sinh (životné podstatné meno)
danh từ chỉ người (osobné podstatné meno)
danh từ chỉ thú (neosobné životné podstatné meno)
danh từ vô sinh (neživotné podstatné meno) là các danh từ còn lại
Phân chia 3
danh từ chung (všeobecné podstatné meno)
danh từ riêng (vlastné podstatné meno)
Phân chia đặc biệt
danh từ lĩnh vực (hromadné podstatné meno):zverina (thú vật),školstvo (giáo dục),lístie (lá cây)
danh từ chất (látkové podstatné meno):zlato (vàng),múka (bột),hudba (nhạc)
danh từ nhóm (skupinové podstatné meno):párky (xúc xích),vlasy (tóc),zápalky (diêm)
danh từ chỉ ở dạng số nhiều (pomnožné podstatné meno):hodinky (đồng hồ),dvere (cửa),Tatry (tên dãy núi Tatry)
Danh từ giống đực (mužský rod) trong tiếng Slovak có các từ làm mẫu:chlap (anh thanh niên),hrdina (người anh hùng),dub (cây sồi),stroj (máy),kuli (culi). Các danh từ giống đực khác được chia theo các từ mẫu này, ngoại trừ các từ đặc biệt.
Các danh từ giống đực chia theo mẫu từchlap
Các danh từ sinh, giống đực ở số ít và nguyên cách có chữ cái cuối làphụ âm haynguyên âmo. Ví dụ:učiteľ (thầy giáo),herec (nghệ sĩ),človek (người),dedo (ông già),ujo (ông bác).
Các danh từ giống đực chỉ thú vật ởsố ít. Ví dụ:holub (chim câu),jež (con nhím); nhưng ở số nhiềuholub (chim câu) chia theo mẫudub,jež (con nhím) chia theo mẫustroj.
Các danh từ giống đực sinh, nhập ngoại ở số ít và nguyên cách có chữ cái cuối làe lặng (nuốt âm, không phát âm),es, ó, u, us. Ví dụ:Verne, Herkules, Szántó, Landau, Zeus;
Các danh từ giống đực chia theo mẫuhrdina
Các danh từ giống đực kết thúc bằng nguyên âma ở nguyên cách, số ít được chia theo từ mẫuhrdina. Ví dụ:kolega (đồng nghiệp),správca (người quản lý).
Họ của đàn ôngngười Slovak kết thúc bằng nguyên âmo (như các họ Bučko, Hečko, Jacko) chia theo cả hai kiểuchlap hayhrdina.
Các danh từ giống đực chia theo mẫudub
Các danh từ giống đực, vô sinh ở nguyên cách, số ít kết thúc bằng phụ âm cứng hay phụ âm mềm. Ví dụ:vlak- tàu hỏa,stôl- cái bàn,dym- khói,skok- cú nhảy,podiel- thành phần.
Các danh từ giống đực nhập ngoại ở nguyên cách, số ít kết thúc bằngum,on,ón. Ví dụ:dátum- ngày tháng, Centrum- Trung tâm,protón-proton.
Ở thuộc cách, số ít các giống đực cóhậu tốa. Riêng các danh từ giống đực trừu tượng được tọa ra từ các động từ, các danh từ kết thúc bằngg, h, ch, k, các từ chỉ chất liệu, danh từ chỉ thể loại, danh từ nhập ngoại kết thúc bằngum, on, ón có hậu tốu.
Ở vị cách, số ít các giống đực có hậu tốe. Riêng các từ kết thúc bằngg, h, ch, k sẽ có đuôiu, kết thúc bằngl, r sẽ mang hậu tối.
Các danh từ giống đực chia theo mẫustroj
Các danh từ giống đực, vô sinh ở nguyên cách, số ít kết thúc bằng phụ âm mền. Ví dụ: deň- ngày, meč- thanh kiếm, nôž- con dao, roj- đàn, žiaľ- nỗi buồn.
Các danh từ giống đực, chỉ ở dạng số nhiều kết thúc bằnge.
Các danh từ giống đực chia theo mẫukuli là các danh từ chung, tên riêng hay họ nhập ngoại kết thúc bằng i, í, y, e, é,, ě, ä, ö, ő. Ví dụ: abbé, Thai, Jenő.
Phần lớn người Việt ở Slovakia (tổng số trên dưới 3000 người[7]) dùng tiếng Slovak ở mức độ thấp. Các cựu lưu học sinh (sinh viên, nghiên cứu sinh, học sinh các trường học nghề) sử dụng tốt tiếng Slovak tốt chỉ ở số lượng nhỏ. Tỉ lệ người gốc Việt tại Slovakia thông thạo tiếng Slovak tăng lên do các thế hệ tiếp theo đã theo học các trường ở nước sở tại.
^Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, biên tập (2013)."Slovak".Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^Wells, John C. (2008),Longman Pronunciation Dictionary (ấn bản thứ 3), Longman,ISBN9781405881180
^Roach, Peter (2011),Cambridge English Pronouncing Dictionary (ấn bản thứ 18), Cambridge University Press,ISBN9780521152532
