Vào đầu thế kỷ 21, hai phương ngữ chính của nó, Kanuri Manga và Kanuri Yerwa (còn được gọi là Beriberi, mà được coi là miệt thị) được nói bởi 9.700.000 người ởTrung Phi.[2] Nó thuộctiểu nhóm Sahara củangữ hệ Nin-Sahara. Tiếng Kanuri là ngôn ngữ gắn liền vớiĐế chế Kanem vàĐế chế Bornu thống trị khu vựcHồ Tchad trong một nghìn năm.
Trật tự từ cơ bản của tiếng Kanuri làchủ-tân-động. Ngôn ngữ này bất thường về mặt hình thái khi đồng thời có cảhậu giới từ lẫn trợ từ đứng sau danh ngữ - ví dụ: "nồi của Bintu" sẽ được dịch thànhnje Bintu-be, "nồi Bintu-của".
Tiếng Kanuri có ba thanh điệu: cao, thấp và giáng. Nó có một hệ thống nhược hoá phụ âm xuất hiện rộng khắp; ví dụ:sa- "họ" +-buma "đã ăn" →za-wuna "họ đã ăn".
Theo truyền thống, là mộtngôn ngữ cầu nối địa phương, việc sử dụng nó đã sụt giảm trong những thập kỷ gần đây. Hầu hết người bản ngữ nóitiếng Hausa hoặctiếng Ả Rập như một ngôn ngữ thứ hai.
Ethnologue chia tiếng Kanuri thành các ngôn ngữ sau, trong khi nhiều nhà ngôn ngữ học (ví dụ Cyffer 1998) coi chúng là phương ngữ của một ngôn ngữ. Ba dòng đầu tiên được nói bởingười Kanuri và được họ tự cho là phương ngữ.
Tiếng Kanuri đã được viết bằngchữ Ả RậpAjami, chủ yếu dùng trong tôn giáo hoặc triều chính chí ít đã bốn trăm năm. Gần đây, đôi khi nó cũng được viết bằng mộtchữ viết Latinh sửa đổi.The Gospel of John được xuất bản năm 1965 bằng chữ Latinh và chữ Ả Rập.
Một bảng chữ cái tiêu chuẩn hóa (được gọi là Chữ viết Kanuri tiêu chuẩn ở Nigeria) được phát triển bởiĐơn vị nghiên cứu Kanuri vàHội đồng ngôn ngữ Kanuri. Công phu của nó, dựa trên phương ngữ Maiduguri, được thực hiện bởi Ủy ban Chữ viết của Hội đồng Ngôn ngữ Kanuri, dưới sự lãnh đạo của Abba Sadiq,Wazir củaBorno. Nó được chính thức phê duyệt bởi Hội đồng ngôn ngữ Kanuri ởMaiduguri, Nigeria, năm 1975.[3]
Các chữ cái được sử dụng: a b c d e ǝ f g h i j k l m n ny o p r ɍ s sh t u w y z.[4]
Norbert Cyffer & John P. Hutchison (eds.)Dictionary of the Kanuri Language (Publications in African languages and linguistics, 13). Foris Publications 1990.ISBN90-6765-412-4.
^Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, biên tập (2013)."Kanuri-Kanembu".Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
Barth, Heinrich 1854. Schreiben an Prof. Lepsius uber die Beziehung der Kanori- und Teda-Sprachen.Zeitschrift für Erdkunde, 2: 372-74, 384-87.
Bulakarima, S. Umara 1997. Survey of Kanuri dialects. inAdvances in Kanuri Scholarship, ed. N. Cyffer and T. Geider. Pp. 67–75. Cologne: Rudiger Koppe.
Chonai, Hassan 1998.Gruppa teda-kanuri (centraľnosaxarskaja sem’ja jazykov) i ee genetičeskie vzaimootnošenija (ėtimologičeskij i fonologičeskij aspekt). Moskva: PhD. Dissertation (Rossijskij gosudarstvennyj gumanitarnyj universitet).
Hutchison, John P. 1981.The Kanuri Language. A Reference Grammar. Madison: University of Wisconsin.
Koelle, Sigismund Wilhelm 1854.Grammar of the Bornu or Kanuri Language. London: Church Missionary Society.
Lange, Dierk 1972. Un vocabulaire kanuri de la fin du XVIIe siècle.Cahiers d'Études africaines, 12(46): 277-290.
Lukas, Johannes 1937.A Study of the Kanuri Language. Grammar and Vocabulary. London: Oxford University Press.
