Thiên hà elip là một kiểuthiên hà có hình dạngellipsoid, với đặc điểm trơn và có độ trắng không nổi bật. Chúng có hình dạng từ gần giống vớihình cầu đến đĩa rất dẹt và chứa từ vài trăm triệu đến một nghìn tỷsao.
Phần lớn các thiên hà elip là tổ hợp từsao khối lượng thấp, già, với thưa thớtmôi trường liên sao và có rất ít hoạt độnghình thành sao. Chúng bị bao xung quanh bởi một số lớn cácquần tinh cầu. Thiên hà elip được ước lượng chiếm khoảng 10–15% các thiên hà trongvũ trụ gần chúng ta[2] nhưng không phải là kiểu điển hình trong toàn bộ vũ trụ. Chúng hay được tìm thấy gần tại tâm của cácquần tụ thiên hà[3] và ít gặp trong buổi đầu của Vũ trụ.
Các thiên hà elip được đặc trưng bởi một vài tính chất phân biệt với các lớp thiên hà khác. Chuyển động của các ngôi sao trong các thiên hà elip chủ yếu là chuyển động xuyên tâm, không giống như trong đĩa của cácthiên hà xoắn ốc các sao chuyển động chủ yếu là quanh xung quanh tâm thiên hà. Hơn thế nữa, có rất ítvật chất liên sao (cả khí hoặc bụi), khiến cho hoạt độnghình thành sao xảy ra với tốc độ chậm, chúng có một vàiquần tinh mở, một ít sao trẻ; khá nhiều thiên hà elip chiếm rất nhiều các sao già loại II (population II), làm chúng có màu đỏ. Các thiên hà elip lớn điển hình có một hệ thống mở rộng cácquần tinh cầu trong chúng.[4]
Tính chất động lực của các thiên hà elip vàchỗ phình củađĩa thiên hà là giống nhau,[5] gợi ra một điều là chúng được hình thành từ cùng các quá trình vật lý giống nhau, mặc dù điều này vẫn còn nhiều tranh cãi. Biên dạngđộ sáng của cả thiên hà elip và chỗ phình đều phù hợp vớiđịnh luật Sersic. Các thiên hà elip cũng thường được tìm thấy trong cácquần tụ thiên hà và các nhóm thiên hà rất gần nhau (compact groups of galaxies).
Bức chân dung truyền thống của các thiên hà elip vẽ lên chúng như là các thiên hà màsự hình thành sao đã kết thúc, còn lại các ngôi sao già và các sao còn đang hoạt động. Có thể có rất ít sự hình thành sao được diễn ra, bởi vì thiếu đi các khí, bụi và nhân tố kích thích trong các thiên hà này. Nói chung, các thiên hà elip hiện lên với màu vàng-đỏ, tương phản với sự xuất hiện của những chấm xanh trong cácthiên hà xoắn ốc điển hình, mà màu sắc phát ra phần lớn từ các ngôi sao nóng, trẻ trong các nhánh xoắn ốc của chúng.
Thiên hà elip có hình dạng và kích thước đa dạng: kích thước nhỏ từ mườikilopasec đến trên 100 kilopasec, và khối lượng từ 107 đến gần 1013khối lượng Mặt Trời. Phạm vi kích thước và khối lượng của các thiên hà elip rộng hơn nhiều so với các kiểu thiên hà khác. Loại thiên hà elip nhỏ nhất,thiên hà elip lùn, có thể không lớn hơn mộtquần tinh cầu điển hình, nhưng chúng có thể chứa một lượng đáng kểvật chất tối mà không có mặt trong các quần tinh cầu.Trong phân loại của Hubble về các thiên hà elip có chứa một số nguyên miêu tả độ giãn của hình ảnh các thiên hà elip.
Sự xác định dựa trên tỉ số trục lớn (a) trên trục nhỏ (b) của ảnh thiên hà:
Do vậy đối với thiên hà dạng khối cầu cóa bằngb, tỉ số này bằng 0, và kiểu Hubble là E0. Tỉ số này giới hạn bởi E7, vì do sự bất ổn định uốn (bending instability) làm cho các thiên hà phẳng hơn bị vênh lên (hoặc oằn xuống) dọc theo trục dài của thiên hà. Hình dạng hay gặp nhất là gần với E3. Hubble nhận ra là sự phân loại hình dạng của ông phụ thuộc vào cả hình dạng nội tại của bản thân thiên hà cũng như vào góc nhìn từ Trái Đất. Do vậy, một số thiên hà có kiểu Hubble E0 thực tế chúng lại bị giãn dài.
Có hai kiểu vật lý của thiên hà elip; gồm các thiên hà elip khổng lồ "dạng hộp" (boxy) mà hình dạng là kết quả của chuyển động ngẫu nhiên xảy ra chỉ theo một số hướng nhất định (chuyển động ngẫu nhiên phiđẳng hướng - anisotropic random motion), và thiên hà elip "dạng đĩa" (disky) thông thường với độ sáng thấp, mà vận tốc chuyển động ngẫu nhiên gần như đẳng hướng nhưng có dạng đĩa do sự tự quay của thiên hà.
Cácthiên hà elip lùn có những tính chất trung gian giữa các thiên hà elip thông thường và cácquần tinh cầu. Cácthiên hà dạng cầu lùn dường như là một lớp riêng biệt: tính chất của chúng gần giống với thiên hà không đều và dạng cuối của thiên hà xoắn ốc.
Phía cuối của phổ phân loại thiên hà elip, có một cách phân chia nhỏ hơn, mở rộng cách phân loại của Hubble. Mở rộng thiên hà elip khổng lồgE (giant ellipticals), làthiên hà loại D vàthiên hà loại cD. Chúng tương tự với nhóm phân loại thiên hàanh em nhỏ hơn, nhưng có độ khuếch tán hơn (more diffuse), cùng với quầng lớn hơn (larger haloes). Một số thì xuất hiện giống với cácthiên hà thấu kính[cần dẫn nguồn].
Những suy luận hiện tại cho rằng các thiên hà elip có thể hình thành từ một quá trình dài bắt đầu từ hai thiên hà cùng khối lượng, với kiểu hình thái bất kỳ, chúng va chạm với nhau và cuối cùng hòa trộn lại thành thiên hà elip.[cần dẫn nguồn]
Những vụ sáp nhập các thiên hà lớn được cho là xảy ra thường xuyên ở buổi đầu của lịch sử vũ trụ, nhưng hiện nay đã thưa dần đi. Trong khi sự hòa trộn các thiên hà nhỏ trong đó hai thiên hà với khối lượng khác nhau, thì có thể cho kết quả không chỉ hình thành lên thiên hà elip khổng lồ, mà có thể là những hình thái thiên hà khác. Ví dụ,Ngân Hà của chúng ta được biết tới là đang "nuốt" những thiên hà nhỏ hơn.[cần dẫn nguồn] Cũng chính Ngân Hà, đang bị ảnh hưởng bởi một sức hút xuyên tâm chưa được biết tới, và trong khoảng 3-4 tỷ năm nữa, nó có thể va chạm vớithiên hà Andromeda. Người ta cũng đưa ra lý thuyết rằng thiên hà elip là kết quả của sự va chạm và hòa trộn của haithiên hà xoắn ốc.[cần dẫn nguồn]
Mỗi thiên hà elip được tin là chứa mộtlỗ đen siêu khối lượng tại tâm của nó. Khối lượng của lỗ đen có liên hệ tương quan chặt chẽ với khối lượng của thiên hà mẹ, thông quatương quan M-sigma. Người ta cũng cho rằng lỗ đen có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc giới hạn sự phát triển của các thiên hà elip trong buổi đầu của vũ trụ bằng việc kìm hãm sự hình thành các ngôi sao.[cần dẫn nguồn]
^Loveday, J. (1996)."The APM Bright Galaxy Catalogue".Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Quyển 278 số 4. tr. 1025–1048. Truy cập ngày 15 tháng 9 năm 2007.
