| Rollo | |
|---|---|
| Kẻ chinh phục Kẻ thống trị Normandie Chiến binh Viking đặc biệt | |
.jpg) | |
| Kẻ thống trịCông quốc Normandie Công tước Normandie | |
| Tại vị | 911 – 928/933 |
| Đăng quang | 911 |
| Tiền nhiệm | Khai mở |
| Kế nhiệm | William Kiếm dài |
| Thông tin chung | |
| Sinh | 846/860[1][2][3] Vùng phương Bắc:Scandinavia |
| Mất | 928/933 Rouen |
| An táng | Nhà thờ chính tòa Đức Bà Rouen,Pháp |
| Phối ngẫu | Poppa của Bayeux suốt đời Công chúaGisela của Pháp |
| Hậu duệ | Con trai kế vị:William Kiếm dài Con gái:Adèle Cháu nội đời thứ bảy: Kẻ chinh phụcWilliam I  Cháu ngoại đời thứ chín: Vua Pháp vĩ đạiPhilippe II |
| Tước vị | Công tước Normandie |
| Hoàng tộc | Sáng lậpNhà Normandy |
| Tôn giáo | Tôn giáo Bắc Âu cổ Kitô giáo |
Rollo[4] (Nam.Tiếng Norman:Rou;tiếng Bắc Âu cổ:Hrólfr;tiếng Pháp:Rollon. Sinh năm 846[5][6] hoặc 860[7], mất năm 928/930 hoặc 932/933sau công nguyên), mộtngười Viking, một chiến binh, Kẻ chinh phục (The Conquerer), Kẻ thống trị đầu tiên củaNormandie, vùng phía Bắc nướcPháp, đặt nền móng ra đời củaCông quốc Normandie.[8][9] Rollo còn được gọi làCông tước xứ Normandy, hậu duệ nam giới của ông vẫn cai trịCông quốc Normandy cho đến tận thế kỷ XIII, trước khiVương quốc Pháp thôn tính và sáp nhập nó.
Con của ông làWilliam Kiếm dài, cháu nội làRichard I sử dụng danh hiệuBá tước (Count trong tiếng Anh,comes hoặcconsul trongtiếng Latinh), Hoàng thân (Prince trongtiếng Anh,Princeps trongtiếng Latinh).[10] Chắt của ông,Richard II, Công tước xứ Normandy là thế hệ đầu tiên củaNhà Normandy sử dụng tước vịCông tước, và xem mình làCông tước xứ Normandy.[11]
Rollo nổi dậy trở thành một chiến binh đặc biệt củangười Norse với sự nghiệp lấn thân về phương Nam, đặt vững bước chân trên vùng đất củangười Francia, khởi điểm hạ lưusông Seine. SauCuộc vây hãm Chartres (Chartres. 911), dưới sức mạnh lực lượng và uy hiếp từ Rollo ở khu vực phía Tây Bắc, VuaTây Francia,Charles III của Pháp đã phải nhượng bộ và giao vùng đất phía Tây Bắc dọc sông Seine, nay làRouen cho Rollo để dừng các cuộc cướp bóc, thỏa thuận Rollo thống lĩnh vùng đất này, trách nhiệm bảo vệTây Francia khỏi các chiến dịch xâm lấn củangười Viking.[12][13]
Rollo là thống lĩnh Viking chỉ huy lực lượng đầu tiên, chiếm hữu phần khu vựcTây Âu bắt đầu từ năm 911 và trị vì vùngNormandie. Rollo sau đó quyết định định cư tại vùng đất này, đưa gia đình của mình trở thànhnhà Normandy, một gia tộc nổi danh châu Âu.[14] Các thế hệ tiếp theo và những người phục vụ Rollo tạo thành nhómngười Norman, tộc được kết hợp từngười Norse,người Viking phương Bắc với dân cư bản địa gốcFrank,người Gallo-Roman.[15] Rollo được xem như là người tạo nên tộcngười Norman.[16][17] Về sau, trongthời đại Viking, vớiCuộc xâm lược Anh của người Norman, hậu duệ của Rollo chiếm hữuđảo Anh,đảo Ireland đồng thời giữ kiểm soát Normandie (Nhà Normandy);[18] trong ba thế kỷX,XI,XII, vớiCuộc chinh phục miền Nam Ý, nhữngngười Norman kiểm soátVương quốc Sicilia (Danh sách quân chủ Sicilia),Công quốc Antioch.[19] Đóng vai trò là người khởi đầu, Rollo đã để lại những ảnh hưởng trong văn hóachâu Âu vàCận Đông trong suốt lịch sử cho đến ngày nay.[20]
Tên gọi của ông,Rollo được gọi theo ảnh hưởng Roman, tên gốc làHrólfr theotiếng Bắc Âu cổ. Ông còn có tên gọi khác làRolou, theo biên dịch của tác phẩmGesta Danorum lịch sử phương Bắc. So sánh trongtiếng Breton với các nghĩa liên quan thìRouello nghĩa làdòng dõi cao quý vàRouallo nghĩa làdòng dõi sắt. Có nghiên cứu cho rằng cái tên Rollo là phiên bản Latinh của chiến binh phương BắcHrollaugr.[21]
Trong thế kỷX, nhà sử họcDudo của Saint-Quentin ghi chú rằng Rollo nhận têntên Kitô là Robert.[22] Trong một cách viết khác, tên của ông được lấy làRou, dùng trong biên niên thơRoman de Rou, thế kỷ XII,tiếng Norman, được viết bởi nhà thơWace,[23] biên soạn lại bởi VuaHenry II của Anh, hậu duệ của Rollo.[24][25]
Rollo sinh ra vào giữathế kỷ IX, quê nhà ở vùngScandinavia. Các nghiên cứu tranh luận khía cạnh ông sinh ra ởĐan Mạch hoặcNa Uy. Rollo là chiến binh lãnh đạo người Viking trongCuộc vây hãm Paris (885 - 886), được kháng cự và chống lại bởi VuaEudes I của Pháp.[26][27][28]
Các nguồn sử thờiTrung Cổ có mâu thuẫn với nhau về nguồn gốc gia đình của Rollo:Na Uy hay ngườiĐan Mạch. Sự chênh lệch này xuất phát từ việc người Viking xuất phát điểm bất ngờ và mạnh mẽ từ phương Bắc, việc sử dụng nghiên cứu không được quan tâm ở Châu Âu. Trong thời điểmTrung Cổ, như các thuật ngữ nhưNgười Viking,Người phương Bắc,Người Thụy Điển,Người Đan Mạch,Người Na Uy, đều không được coi trọng về độ chính xác, đều xem là người phương Bắc, chiến binh phương Bắc chuyển tới phương Nam.
Trong bản tiểu sử về Rollo củalinh mụcDudo của Saint-Quentin thời điểm cuối thế kỷX, xác định rằng Rollo xuất phát từĐan Mạch. Một trong những người cháu của Rollo, đồng thời sống cùng thời đại vớiDudo làRobert II Tổng giám mục Rouen, những năm đó được biết đến với cái tênRobert Đan Mạch. Tác phẩmLịch sử Norman của Dudo (Historia Normannorum hoặcLibri III de moribus et actis primorum Normanniae ducum) đều được ủy quyền biên soạn bởi cháu trai của Rollo,Richard I xứ Normandy. Dudo được tiếp xúc với các thành viên củanhà Normandy, tìm hiểu thêm về cuộc đời của Rollo. Theo nghiên cứu của Dudo, ông miêu tả rằng:thời kỳ đầu còn ở phương Bắc, một vị vua vô danh của Đan Mạch đối nghịch với gia đình của Rollo, chủ yếu là cha anh - một quý tộc Đan Mạch và anh trai của Rollo, Gurim. Sau cái chết của cha, anh trai Gurim đã bị giết và Rollo buộc phải rời khỏi Đan Mạch.[29] Tác phẩm của Dudo trở thành nguồn chính cho những tác phẩm lịch sử sau đóWilliam của Jumièges (sau năm 1066)[30] vàOrderic Vitalis (đầuthế kỷ XII),[31] cùng với các chi tiết bổ sung.[32]
Dựa trên một nguồn khác, xác định Rollo xuất phát từNa Uy được nghiên cứu và tuyên bố bởi nhà sử họcGoffredo Malaterra,[33] đã viết:Rollo đã khởi nguồn từ Na Uy với hạm đội của mình đến bờ biển Kitô giáo.[34] Cùng quan điểm, nhà sử học người Anh thế kỷ XII,William của Malmesbury[35] tuyên bố rằng Rollođược sinh ra từ dòng dõi quý tộc Na Uy.[36]
Một biên niên sử có tên làBenoît (được cho rằng đồng thời là Biên niên sử Normandie -Chronique des ducs de Normandie) đã viết vào giữa thế kỷ XII, xác định Rollo đã được sinh ra ở một thị trấn tên làFasge, được giải thích khác nhau, hoặc là thị trấnFaxe,Sjælland,Đan Mạch, hoặc là đô thịFauske,Nordland,Na Uy, hoặc là một khu định cư mơ hồ đã bị bỏ rơi hay đổi tên. Biên sử đã xác định rằng Rollo đã bị một người cai trị địa phương bức hại và đã trốn khỏi đó đếnđảo Scanza, được miêu tả như là Scania, nay làSkåne,Thụy Điển. Trên thực tế, thị trấn Faxe có khoảng cách gần hơn với Scania, còn phong cảnh miền núi củaFasge được mô tả giống với Fauske. Trong một đoạn khác của Biên niên sử, Rollo lại được gọi làngười Đan Mạch.[37]
Nhóm các nhà sử học khác đã xác định Rollo làHrólf the Walker (tiếng Bắc Âu cổ:Göngu-Hrólfr;tiếng Đan Mạch:Ganger-Hrólf) từ cácsaga củaIcelandthế kỷ XIII nhưHeimskringla vàSaga Orkneyinga.Hrólf the Walker được đặt tên như vậy bởi vìcó thân thể lớn đến nỗi không con ngựa nào có thể mang ông đi.[38] Các nguồn tinIceland cho rằngHrólfr được sinh ra ở Trondhjem (nay làTrondheim)[39] ở miền tâyNa Uy, vào cuối thế kỷ thứ IX với cha mẹ người Na Uy làRognvald Eysteinsson (Rognvald Kẻ thông thái), Bá tướcMøre og Romsdal và mẹ làHildr Hrólfsdóttir[40].
Theo một nhóm nghiên cứu khác, xác định bằng chứng cho rằng có mối quan hệ họ hàng giữa Rollo vàKetill Flatnose,Vua Mann[41] - một vương quốcBắc Âu quần đảo phía TâyScotland. Theo bản nghiên cứu này, cha của Rollo cũng được đặt tên là Ketill và người anh tên Gurim. Trong nguồn sử của Iceland, cha của Ketill Flatnose là Bjorn Grímsson,[42] ông nội của Ketill Flatnose làGrim. Hai nguồn sử củaIrish vàIceland đều cho rằng, Rollo khi còn trẻ đã đến chu du hoặc sống ởScotland, nơi ông có một cô con gái tên Cadlinar (Kaðlín,Kathleen).[43][44] Tổ tiên của Ketill Flatnose được cho là đến từMøre - quê hương của Rollo trong các nguồn củaIceland. Tuy nhiên, Ketill, Grim hay Grum đều là những cái tên phổ biến trong các cộng đồng Bắc Âu.[45]
Cho đến ngày nay, vẫn chưa thể xác nhận được nguồn gốc của Rollo, chỉ có thể khẳng định rằng ông là mộtngười Viking phương Bắc.
Dù cho có nhiều nghiên cứu khác nhau về Rollo, đưa ra nhiều xác định, đánh giá khác nhau nhưng không thể có kết quả khác với lịch sử cơ bản cuộc đời của Rollo cũng như lịch sử châu Âu thời trướcthế kỷ X.Thời đại Viking (793 - 1066) bắt đầu từ năm 793, khi người Viking bắt đầu sự nghiệp viễn chinh châu Âu, đi về phương Nam, khởi đầu làđảo Anh rồi lần lượtPháp, vùngĐịa Trung Hải vớiTây Ban Nha,Ý hay cảĐông La Mã. Rollo là một người Viking phương Bắc khởi đầu sự nghiệp như là một chiến binh trong các cuộc viễn chinh. Ghi chép sớm nhất về Rollo xác nhận rằng, Rollo bắt đầu chỉ huy đội quân Viking của mình lần đầu tiên khi tham chiếnCuộc vây hãm Paris (885 - 886).[27] Người Viking thời kỳ đầu rồi thế kỷ IX đều theo xu hướng cướp bóc các đợt theo thời gian hằng năm, sau đó đem của cải trở lại vùng phía Bắc.
Theo nghiên cứu của Dudo, Rollo bắt đầu chiếm lĩnh vùngRouen vào năm 876 sau hàng loạt các lần di chuyển cùng chiến binh Viking. Ông được phụ tá bởi nhà biên niên sử thời đại đó làFlodoard,[46] ghi lại rằng người Viking gần như sang bằng các khu định cư ở Rouen, khu lân cận, cuối cùng,Robert Kẻ hùng mạnh[47] củaMarches của Neustria dù tiến hành các chiến dịch chống lại người Viking, nhưng phải thỏa thuận, giao một số vùng ven biển chongười Viking.[48] Rollo chiếm lĩnh tạm thời sau đó lại quay về phương Bắc.
Theo Dudo, Rollo có một người bạn đồng hành trong nhiều chuyến đi của người Viking về phương Nam, sau trở thành một vị vua mà Dudo gọi làAlstem. Nguồn tin này được xác nhận gần đây,Alstem làGuthrum,[49] một vị Vua Viking Đan Mạch đượcAlfred Đại đế rửa tội với cái tên rửa tội làAthelstan, và sau đó được công nhận là Vua củaĐông Anglia vào năm 880.[50][51] Trong thời kỳ của mình, Rollo bắt đầu thay đổi ý nghĩa, mục tiêu mới là chinh phục được nơi viễn chinh, không chỉ chiếm đoạt của cải mà còn là định cư. Rollo muốn định cư vùng Tây Pháp, nơi có vị trí địa lý đẹp.
Trong thời gian tấn công Pháp, Rollo dùng vũ lực tại vùngBayeux và đã bắt giữPoppa của Bayeux (Popa hayPoppa Xinh đẹp), con gái củaBerengar II của Neustria, Bá tước Rennes, Bá tước Bayeus. Rollo buộc Poppa làm vợ hoặc tình nhân và hai người cùng sống với nhau đến hết đời.Nhà Normandy được thừa kế bởi con của hai người làWilliam Kiếm dài.[52]
Vào năm 911, Rollo chỉ huy lực lượng chiến binh Viking của mình, một lần nữa tới Pháp, tiến hành vây hãmParis vàChartres củaTây Francia. Vào thời điểm đó, Vua Tây Francia làCharles III (trị vì: 898 - 922), kế vị VuaEudes I của Pháp (trị vì: 888 - 898).[53] Lúc này,Robert I của Pháp, em trai củaEudes I của Pháp đang làBá tước Paris,Bá tước Poitiers, tạm thời hợp tác phụ táCharles III.Robert I có năng lực chỉ huy tốt, một lần nữa đánh bại nhóm chiến binh Viking khác ởChartres với những kỵ sĩ được đào tạo bài bản. Tuy chiến thằng nhưng thiệt hại không hề ít, nguy cơ của lực lượng Viking Rollo vẫn uy hiếp. Và điều này khiến cho thỏa thuận hai bên ra đời. Chiến thắng này đã mở đường cho lễ rửa tội và định cư của Rollo tạiNormandie. Rollo chấp nhận gia nhập tôn giáo, tạo liên minh cùngTây Francia. Theo thông lệ, Rollo lấy tên rửa tội Robert, theo tên cha đỡ đầu Robert I.[54] Theo bản ghi chép năm 918, trong điều lệ củaCharles III gửi cho một tu viện đã đề cập đến những khoản nhượng bộ, hỗ trợ của vương quốc cấp trước đó chongười Norman của sông Seine, cụ thể là Rollo và các cộng sự của ông chocông lao sự bảo vệ của vương quốc.[55] Dudo hồi tưởng lại rằng điều khoản này diễn ra vào năm 911 tạiSaint-Clair-sur-Epte. Để đáp lại sự công nhận chính thức về những vùng đất mà mình chiếm lĩnh và sở hữu, Rollo đã đồng ý chịurửa tội và tham gia việc bảo vệ vương quốc. Sau cuộc thỏa thuận đó, hôn nhân giữa Rollo và Công chúaGisla của Pháp, con gáiCharles được tiến hành. Đây là cuộc hôn nhân ngoại giao, Dudo tuyên bố rằng Công chúa Gisla là con gái hợp pháp củaCharles.[56][57][58]
Sau khi cam kết lòng nhiệt thành và gần gũi vớiCharles III như một phần của Thỏa thuậnSaint-Clair-sur-Epte, Rollo đã chia vùng đất giữa các consông Epte vàRisle chịu sự quản lý của mình, lấyRouen làm trung tâm.[59]
Thỏa thuận giữa Rollo và VuaCharles III khiến Rollo vừa chiếm lĩnh vùng đất Tây Bắc nước Pháp, vừa tạo liên minh vớiFranks. Lợi ích này vừa giúp Rollo tăng quyền lực, chính thức định cư tại Pháp cùng thế lựcngười Viking của mình. Thời điểm này là nguồn lực cho sự tồn tại, phát triển và hòa nhập của người Vikingsông Seine, được đề cập trong các ghi chép khác của thời đại. Giai đoạn 911 - 922 là thời kỳ hòa bình củaTây Francia, cai trị bởi VuaCharles III, quân đội hay quốc phòng quản lý bởiRobert I và Rollo. Nhưng mười năm sau 922 - 923, tình thế căng thẳng diễn ra:Robert I cùng con rể làRaoul I hợp tác chống lại Charles III. Charles III bị hạ bệ phải bỏ trốn, Robert trở thành Vua Tây Francia. Năm sau, 923, Charles III mượn quân Norman của Rollo để quay về đối chiến vớiRobert I. Trong trận chiến tạiSoissons, Robert I tử trận nhưng quân đội của ông lại bắt được Charles III. Charles III bị bắt giam trong tù cho đến khi qua đời năm 929. Ngai vàng củaTây Francia cho VuaRaoul I của Pháp, con rể Robert I.[60] Vào thời điểm đó, Rollo cảm thấy rằng lời cam kết và lời thề của mình với các vị vua của Pháp vô hiệu, nên bắt đầu đe dọa vùng phía Tây để mở rộng lãnh thổ của mình, gây áp lực lên các nhà cai trị kế vị để đề xuất một thỏa hiệp khác. Sự cần thiết phải có một thỏa thuận đặc biệt cấp bách khi xung đột quân đội trở nên mạnh mẽ năm 923 có nguy cơ tạo ra loạn lạc đối với người Norman.[61] VuaRudolph đã quyết định tạo thỏa thuận mới, theo đó Rollo và lực lượng người phương Bắc của mình được thừa nhận cai trị các vùngBessin vàMaine, định cư và kiểm soát vùng thung lũng Seine. Rollo cùng những cận vệ người Viking của mình đã bắt đầu mở rộng cai trịNormandie, bao gồm cả ảnh hưởng ởBretagne.[62]
Rollo đã qua đời trong khoảng năm 928 đến 933, dựa trên các đề cập cuối cùng về mình bởiFlodoard vào năm 928 và 933, bởi tuổi già. Vùng đất cai trị của Rollo được con trai.William Kiếm dài kế vị.[63]Thời đại Viking sau khi ông qua đời tiếp tục diễn tiến và kết thúc năm 1066, khiWilliam The Conqueror, hậu duệ của Rollo chinh phục đượcđảo Anh.
Rollo sáng lậpNhà Normandy. Sau khi qua đời, con trai và người thừa kế của Rollo làWilliam Kiếm dài, và cháu nội,Richard I xứ Normandy đã đưaCông quốc Normandy trở thành công quốc gắn kết và mạnh nhất củaTây Francia thời gian đó.[64] Các hậu duệ của Rollo và những người Viking đi theo ông về sau dần đồng hóa vớingười Francia, văn hóa Công giáo. Sự kết hợp các nhóm người ở khu vực tạo thành nhóm mới:người Norman, cái tên mang ý nghĩa là nguồn phương Bắc, vùng phương Bắc.
Rollo là tổ tiên đặc biệt của các thế hệ hậu duệ. Cháu trực hệ đời thứ sáu, tức nhóm hậu duệ kế vị của ông chính làWilliam I của Anh (William the Conqueror -Kẻ chinh phục),Công tước xứ Normandy được kế vị, chỉ huy lực lượng chinh phạt và thống trịđảo Anh, Danh sách quân chủ Anh.[65] Theo các nhánh con cháu khác nhau, đều có ảnh hưởng và mang dòng máu của mình, Rollo là ông cố thứ 35 củaElizabeth II, đương kimQuân chủ Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland.
Một cô con gái của Rollo,Gerloc (còn được gọi làAdele),[66] đã kết hôn vớiWilliam III, Công tước xứ Aquitaine, được đề cập bởi Dudo. TheoWilliam của Jumièges, viết vào nửa cuối thế kỷ XI, bố và mẹ của Gerloc là Rollo và Poppa. Adèle về sau sinh hai người con, con trai làWilliam IV, Công tước xứ Aquitaine, tiếp tục quản lýNhà Poitiers, con gái làAdelaide của Aquitaine, kết hôn vớiHugues Capet, cùng chồng tạo thànhNhà Capet (nguồn củaTriều đại Kapetinger), một gia tộcquý tộc, hoàng gia lớn, ảnh hưởng cai trị khắp châu Âu cho đến ngày nay.[67][68]
Theo các văn bảnIrish thời Trung Cổ tên làAn Banshenchas và nguồn Iceland, Rollo có một người con gái khác là Cadlinar (Kaðlín;Kathleen) sinh ra ởScotland bởi mẹ người Scotland khi bố là Rollo thời trẻ đến vùng đất này. Cadlinar kết hôn với một hoàng tửIrish tên làBeollán mac Ciarmaic, sau là Vua Brega. Cô con gái của Cadlinar và Beollán tên là Nithbeorg đã bị bắt cóc bởi mộtngười Viking - Iceland tên là Helgi Ottarsson, trở thành mẹ của nhà thơEinarr Helgason và bà củaGuðrún Ósvífrsdóttir, một nhân vật chính củaSaga Laxdæla.
Năm 2011, một cuộc nghiên cứu di truyền về hài cốt được tổ chức tại châu Âu, nghiên cứu hài cốt cháu nội của Rollo làRichard Không sợ hãi (Richard I, Công tước xứ Normandy) và cháu cố của ông làRichard Người tốt (Richard II, Công tước Normandy), đã được công bố với mục đích làm sáng tỏ nguồn gốc của các nhà lãnh đạo Viking trong lịch sử.[69][70][71]
Sau khi Rollo qua đời, hậu duệ dòng dõi trực hệ của ông tiếp tục cai trị trực tiếp Normandie cho đến năm 1204, khiCông quốc Normandie cai trị bởiJohn, Vua của Anh rơi vào tayPhilippe II của Pháp.[72] Điều đặc biệt nằm ở chỗ, VuaJohn của Anh là cháu đời thứ 12 của Rollo, cháu đời thứ năm củaWilliam Kẻ chinh phục, bà nội làHoàng hậu Matilda, trong khi VuaPhilippe II của Pháp là cháu đời thứ chín của Rollo thuộcVương tộc Capet nước Pháp từ người sáng lập là vợ chồngAdèle cùngHugues Capet, tức nghĩa rằng các hậu duệ của Rollo cai trị và xung đột lãnh thổ.[73] Trực hệ của Rollo đã cai trị Normandie suốt 200 năm bởi phương thức hoạt động mạnh mẽ của người Viking cũ, chuyển sangngười Norman mới, và sự xung đột nội bộ lâu dài củangười Francia.[72]
Rollo là nhân vật chính, chủ đề của vở kịch Rollo, Công tước Normandy phát hành thế kỷ XVII, được viết bởiJohn Fletcher,Philip Massinger,Ben Jonson vàGeorge Chapman.
Phim truyền hìnhVikings (2013), chuỗi phim về lịch sử người Viking bởi hãngHistory (từ năm 2013 cho đến nay), biên kịchMichael Hirst. Trong phim, Rollo là một nhân vật được truyền cảm hứng từ lịch sử kết hợp với kịch bản mới kết hợp nhiều thời kỳ và nhóm nhân vật khác, doClive Standen thủ vai, là anh trai củaRagnar Lothbrok (diễn viênTravis Fimmel).[74]
rollo paris 885–886.
| Nhà Normandy 911 - 1135 |
|  |
|---|---|---|
| Nhà Blois 1135 - 1144 | Stephen của Anh (1135 - 1144) | |
| Vương tộc Plantagenet 1144 - 1259 |
| |
| Vương tộc Valois (lãnh địa thuộc Pháp) | ||
| ||
Tiêu đề chuẩn |
|
|---|
