Ramesses II(hayRamesses đại đế,Ramses II,Rameses II, ông cũng được biết đến với tênOzymandias theotiếng Hy Lạp, từ sự chuyển ký tự từtiếng Hy Lạp sang một phầntên ngai của Ramesses:User-maat-re Setep-en-re); làpharaon thứ ba củaVương triều thứ 19 tronglịch sửAi Cập. Ông được ghi nhận là một trong nhữngpharaon vĩ đại, quyền lực và được ca tụng nhiều nhất trong lịch sử[2]. Nhữngnhà văn ngườiHy Lạp cổ đại nhưHerodotus cho rằng những thành công của ông dẫn tới huyền thoại vềSesostris. Ông còn được nhiều người tin làpharaon trongcuốn Exodus. Những người thừa kế ông, cũng như những ngườiAi Cập sau này gọi ông là "Ông tổ vĩ đại" và xem ông như người cha của quốc gia.Ông là Pharaon vĩ đại nhất lịch sử Ai Cập cổ đại.
Ông ra đời khoảng năm1303 TCN và ở tuổi 14, ông được vua chaSeti I chọn làmthái tử kế vị.[3] Ông được tin là đã lên ngôi vua khi khoảng 24 tuổi và cai trị lãnh thổ Ai Cập từ1279 TCN đến1213 TCN[4] cho tổng cộng là khoảng 66năm 2 tháng theoManetho. Ông là người thời xưa duy nhất được tin là sống được đến 90 tuổi. Nếu ông lên ngôi vua năm 1279 TCN như theo các nhà Ai Cập học thời nay tin rằng, ông lên ngôi vào ngày31 tháng 5,1279 TCN, căn cứ vào ngày tháng đăng quang được biết của IIIShemu cho là ngày 27.[5] Ramesses II đã tổ chức đến 14lễ hội Sed trong vương triều ông-nhiều hơn các pharaon khác.[6] Sau khi qua đời, ông đượcchôn ởngôi mộ tạiThung lũng các vị vua;[7] thi hài ông về sau đã được đưa tớinhà xác hoàng gia nơi nó được tìm thấy năm 1881, và hiện nay ởbảo tàng Ai Cập.[8]
Ramesses II sinh ra tại bờ Đông lưu vựcsông Nile vào khoảng năm1303 TCN, trong thời kỳTân vương quốc, một thời kì vàng son tronglịch sử cổ Ai Cập. Ông là con thứ của pharaonSeti vàTuya.[9] Ai Cập đã được thống nhất làm một khối từ hơn 2000 năm trước (khoảng3100 TCN bởi vuaHor-Aha), khi Ramesses II lên làm vua thì biên giới cực nam Ai Cập trải dài đếnNubia (tứcSudan ngày nay) và vùng ảnh hưởng lan rộng đến phía BắcSyria, phía Tây đến tậnLibya. vương triều dòng Ramesses (tức nhà tiền Ramessid) phát sinh từ việc pharaonHoremheb củaVương triều thứ 18 qua đời mà không có con nối vị và ngườitể tướng đầy quyền lực là Pramesse được chọn lên làm vua, lấy danh hiệu làRamesses I, vị pharaon đầu tiên của Vương triều thứ 19. Sau khiRamesses I qua đời, con làSeti I lên thay thế và sau đó lại truyền lại ngai vàng cho con là Ramesses II.
Trước Ramesses II khoảng 180năm, pharaonThutmosis III đã xây dựng một đế chế Ai Cập về phía Đông đến tậnPalestine vàSyria, về phía Nam đến tậnSudan. Nhưng đến thời đại pharaonAkhenaten thì sự điêu tàn của Ai Cập bắt đầu, Akhenaten chỉ lo chăm chút cho bản thân và bà vợ xinh đẹp,Nefertiti, mà quên đi việc triều chính. Khi thấy vương triều này bắt đầu suy yếu thì ngườiHittites, vốn là kẻ thù của truyền kiếp Ai Cập lập tức quấy nhiễu. Các pharaon kế vịAkhenaten cố gắng lập lại uy tín và trật tự nhưng đều thất bại, cho đến khi Pramesse, ông nội của Ramesses II được bầu từTể tướng lên ngôi vua. Làm vua được 16 tháng thì Ramesses I nhường ngôi choSeti I. Lúc cha mình lên ngai vàng, Ramesses II mới 8 tuổi.
Có lẽ quãng đời thơ ấu của Ramesses II chỉ toàn là hương khóichiến tranh và chuyện đao binh. Seti I đã ấn vào đầu đứa con trai đạo lý "da ngựa bọc thây" với mơ ước lấy lại các vùng đất đã mất do ngườiHittites xâm chiếm, xây dựng lại một đế chế Ai Cập hùng mạnh, thiết lập các kỳ quan vềkiến trúc, ca tụng Thần chiến tranh Ai Cập. Seti I tuyên chiến với Syria nhưng chưa cho Ramesses II ra trận. Năm lên 10, Ramesses II được vua cha phong làmTổng tư lệnh danh dự quân đội và năm lên 14, Ramesses II tham gia trận đánh Lybia.
Một mệnh lệnh từ người cha là sau khi lấy vợ Ramesses II phải có thật nhiều con. Cứ mỗi lần ông được vua cha cho nghỉ phép về thăm vợNefertari hayIsetnofret là Hoàng gia Ai Cập lại vang lên tiếng khóc của trẻ thơ. Ông cũng có cưới em gái ông,Henutmire,[10]. Nhà Ai Cập họcKenneth Kitchen thuộcĐại học Liverpool, người đã bỏ ra 22 năm trời để dịch 2000 trang chữ Ai Cập cổ đại có liên quan đến Ramesses II, nhận xét: "Trong vòng 10 năm, mỗi bà vợ nói trên đã sinh cho Ramesses 5 người con trai và 1 cô con gái. Các bà thứ phi cũng tặng ông từ 5 đến 10 hoàng tử". Kết quả là ông có hơn 100 người con, nhiều con nhất trong các pharaon.
Ramesses không hề bận tâm đến chuyện thê nhi nhưAkhenaten ngày xưa. Ông luôn ngước mắt ngưỡng mộ các trận đánh bụi mùcátsa mạc của cha và những công trình kiến trúc nghẹt thở về mức độ to lớn, hùng vĩ. Các pharaon tin rằng kiến trúc càng to thì quyền hành cũng vươn lên trời cao. Seti I và Ramesses II là hai vị vua có các công trình xây dựng đồ sộ nhất, phần lớn để khắc in mạnh mẽ niềm tin đó vào tâm khảm người dân Ai Cập và do vậy tạo dựng một quyền uy bất khả xâm phạm".[11]
Khi vua chaSeti I băng hà năm1279 TCN, Ramesses II bấy giờ lên ngai vàngAi Cập, trở thành vịPharaoh thứ ba củaVương triều thứ 19. Từ đây ông bắt đầu các chiến dịch quân sự và xây dựng các công trình xây dựng làm nên tên tuổi lẫy lừng của mình.
Khi lên ngôi mới được 5 năm (1275 TCN), Ramesses II nảy ra ý định đánh chiếm thànhKadesh của ngườiHittites với 20 nghìn quân tạiSyria. Ông đã suýt thua vuaMuwatalli II (Muwatallis) có đến 40 nghìn quân đang mai phục chờ đợi. Toán quân trinh thám của Ramesses đã không hoàn thành nhiệm vụ và đoàn chiến xa của ông bị đánh úp. Thình lìnhthần Amun lại mỉm cười đem lại may mắn cho ông, viện quân Ai Cập tràn đến. Vua Muwatalli II bất lực nhìn đoàn quân hùng hậu của mình tháo chạy trước vị pharaon trẻ tuổi, quân Hitties sợ hãi nhảy xuốngsông chạy trốn.
Sau khi điểm lại quân số thì hai bên mới biết không ai đẩy lùi được ai, nhưng Ramesses II đã tuyên bố thắng trận và trở về quê hương. Về đến nhà Ramesses II tuyên bốchiến thắng tuy nhiên không phải nhờ đến quân tiếp viện mà là do ông - Ramesses đại đế. Để thể hiện dược sức mạnh của mình ông điều động tất cả các công nhân điêu khắc tại mọiđền đài của cácpharaon trước trên khắp đất nướcAi Cập các lời ca tụng về mình. Trên tường của tất cả mọi khuđền đều có viết
Sau khi Ramesses II vunggươm gào lên giữa ba quân:
“
Ta sẽ bay vút đến chúng như một conchim ưng vồ mồi, tàn sát và chém giết tất cả, ta sẽ nhấn chìm chúng vào lòng đất!
Không rõ đây có phải là kiểu tuyên truyền để cổ động ba quân tướng sĩ đang bỏ chạy tháo thân hay không nhưng Ramesses II đã một mình tấn công quân địch đến 6 lần.
Năm1259 TCN, Ramesses ký hòa ước với ngườiHittites. Đây là bản hòa ước sớm nhất trong lịch sử còn được bảo lưu tới ngày nay. Đôi bên quy định không xâm phạm lẫn nhau, cùng chống kẻ thù chung và trao trả các tù binh nô lệ cho nhau. Thực tế thì khi ký kết hòa ước, thì phía BắcSyria vẫn nằm dưới quyền cai trị củaHittites.Năm1254 TCN, vuaHittites làHattusili III đã gả con gái của mình cho Ramesses II, như một động thái hòa bình trên danh nghĩa. Đó chính làVương hậuMaathorneferure, một trong bảy bà vợ được sắc phong của Ramesses II.
Ramesses II được xem là vịpharaon có chiếm đoạt và xây dựng nhiều công trình lớn và bức tượng khổng lồ hơn bất cứ một người trị vì nào khác.[13][14][15]
Ramesses II cũng là một nhàkiến trúc vĩ đại. Ông cùng cha đã xây dựng thủ đôThebes (Ai Cập) trở thành một thành phố tinh thần tối linh thiêng của ngườiAi Cập. Tại đây cóđền Karnak, nơi được xem là linh địa màthần Amun, vị thần vĩ đại và được tôn kính nhất ra đời. Đền này có các cột cao đến hơn 50 m, mỗi cột có đường kính 6 m, chạm trổ đẹp và sắc sảo, được xem là một trong những tiền sảnh lớn nhất thời cổ đại. Đền Karnak từ bao đời đã là nơi diễn ralễ hội Opet cực kỳ quan trọng của các pharaon (thần Amun) sẽ được rước từ Karnak đếnđền Luxor cách đó vài cây số, theo truyền thuyết thì Amun sẽ tặng lại khói hương cho pharaon và thế là pharaon được nâng ngang hàng với thần thánh, vĩnh viễn độc tôn).Seti I chết khi ông được khoảng 50 tuổi, và Ramesses II kế vị khi mới ngoài đôi mươi. Ngay lập tức ông bắt tay vào việc xây dựng đền đài mới quy mô lớn chưa từng thấy.Đền Abydos trước đó nay để thờ riêng Ramesses II. Đền cột ở Karnak được tu bổ mở mang, dựng lênAbu Simbel, được đục ngay vào sườn núi cáchCairo hơn 1000 km về hướng Nam. Hầu nhưđô thị Ai Cập nào cũng được Ramesses II xây dựng thêm thật nhiều đền đài. Ông còn cho xóa tên nhiều vị pharaon tại các đền thờ cổ và cho khắc tên mình vào thay thế. Một sốnhà Ai Cập học nhận xét Ramesses II đã xây dựng nhiều công trình nghệ thuật đến nỗi chúng trở thành một loại sản phẩm sản xuất hàng loạt. Có lẽ ông chú trọng vào số lượng hơn là chất lượng, đến nỗi không có đủ số nhân công phục vụ. Trong khi các pharaon trước chọn khắc tên vào các bảnphù điêu nổi thì Ramesses II lại ra lệnh khắc lên bằng ấn bản chìm, như vậy dễ làm hơn và quan trọng nhất là những pharaon sau không thể nào xóa được.[11]
Sau này, khi đã ngoài 40, Ramesses II bỏ việc chinh phạtHitties nhưng vẫn say sưa trong việc xây cất. Ông bắt đầu cho dựng ngôi đền vĩ đạiAbu Simbel trên đất Nubia thù địch. Có đến 4 bức tượng của ông cao đến 67bộ được tạc trên vách núi, phía dưới là một ngôi đền khổng lồ được đào sâu vào chân núi đến 160 bộ. Đền này có tượng thờ thầnAmun và Ramesses II, được kiến trúc một cách độc đáo đến nỗi mỗi năm 2 lần, vào cuốitháng 2 vàtháng 10 thìánh sáng Mặt Trời lúc rạng đông sẽ chiếu thẳng vào hai bức tượng uy nghiêm này, tạo nên một vầng sáng làm mọi người thán phục.
Ramesses II là pharaon cai trị lâu dài thứ hai củaAi Cập cổ đại sau vuaPepi II củaVương triều thứ 6.[16] Ông cũng là một trong những vị pharaon hùng mạnh cuối cùng của Ai Cập cổ. Sau vương triều con trai ông,Merneptah,[17] các vua Vương triều thứ 19 trở nên yếu kém. 150 sau vương triều ông, đế chế Ai Cập sụp đổ sau năm 1077 TCN.
Ramesseum là mộtđền thờ (đền tang lễ) của vịPharaon nổi tiếng Ramesses II Đại đế. Ngôi đền nằm trongKhu nghĩa trang Thebes, ởThebes,Thượng Ai Cập, ngày nay thuộc thành phốLuxor. Ban đầu nó được gọi với cái tên rất dài, tạm dịch:"Ngôi nhà hàng triệu năm của Usermaatra-setepenra và thành phố Thebes đã hợp lại thành lãnh thổ của thần Amun"[18]. Usermaatra-setepenra là tên riêng của Ramesses II.
Ngay khi mớilên ngôi, Ramesses đã cho khởi côngxây dựng công trình này và quá trình xây dựng kéo dài khoảng 24 năm (1279-1256 TCN). Đây là đền lớn nhất của ông.
Ngôi đền này được Ramesses cho xây dựng để thờ ba vị thần có côngbảo hộ nhà nướcAi Cập, đó làAmun- Re,Ptah vàRe- Horakhty cũng như bản thân đức vua ngay khi ông còn sống. Điềunổi bật nhất của đền là bốn bứctượng khổng lồ của ông bên ngoài, đằng sau còn có tượng nhỏ của chính cung hoàng hậuNefertari. Ngôi đền cũng là nơi tưởng niệm những trận đánh của Ramesses ởLibya,Syria vàNubia.
Bức tranh tường khắc hìnhNefertari trong lăng mộQV66 của bà
Mộ của hoàng hậuNefertari (QV66) tạiThung lũng các nữ hoàng, người vợ quan trọng nhất của Ramesses II được khai phá năm1904 bởiErnesto Schiaparelli. Từ thời thượng cổ, ngôi mộ đã bị quấy phá nhiều nhưng người ta đã tìm thấy nhiều di sản nghệ thuật như một bức tranh tường vẽ Nefertari.
Ngôi mộ nằm gần mộKV7 của Ramesses II,KV5 là nơi chôn cất hầu hết những người con của ông, cả nam lẫn nữ.KV5 được phát hiện năm1825 bởiJames Burton và chính thức khám phá vào năm1995 bới nhóm khảo cổ củaKent R.Weeks.Hiện nay, KV5 là ngôi mộ lớn nhất được biết đến trongThung lũng các vị Vua.
Phần lớnnhà sử học cho rằngSeti I, cha Ramesses là vịpharaon đã đối xử tàn bạo vớingười Do Thái vànhà tiên triMoses. Ông đã ra lệnh giết các em bé Do Thái khiMoses được sinh ra. Nhưng ông này đã được giấu đi và được một người công chúa, con gáiSeti I và chị hoặc em của Ramses, nhận làm con nuôi.Moses đã muốn dẫn người Do Thái rời khỏi Ai Cập khi Ramesses đang cai trị Ai Cập, nhưng Ramesses bắt họ phải ở lại làm nô lệ và Ai Cập bịChúa trời phạt mười năm bệnh dịch, Ramesses buộc phải nhượng bộ cho dân Do Thái rời khỏi Ai Cập.[14][14][20]
Nhiềunhà sử học khác cho rằngThutmosis III mới là pharaon đã đối xử tàn bạo vớiMoses vànữ hoàngHatshepsut, nhiếp chính của Thutmosis (ông ta lên ngôi khi còn là một cậu bé) đã nhận Moses làm con nuôi. Sau khiHatshepsut mất thì Thutmosis càng tàn bạo với dân Do Thái. Người Do Thái đã rời khỏi Ai Cập trong khi con Thutmosis,Amenhotep II cai trị.
Xác ướp cổ đến 3000 năm tuổi của ông vẫn được bảo quản tốt và hằng ngày vẫn có hàng nghìn người đến xem "Vua của các vị Vua" được bao bọc trong lụa đỏ, cùng xác ướp của 26 vị pharaon khác. Thế nhưngTổng thống Ai CậpAnwar Al Sadat đã ra sắc lệnh đem cất di hài Ramesses II cùng 26 vịpharaon này vào một chỗ kín, không cho công chúng xem nữa vì ông nghĩ đem trưng bày thi thể của các ông vua lừng lẫy như thế trước công chúng e không ổn. Một số chuyên gia bậc thầy trên thế giới về vấn đề chốngô nhiễm hiện đã hợp tác vớichính phủAi Cập để phục hóa các xác ướp này, và cuối cùng lại đem trưng bày cho dân chúng xem vàothập niên 1990.
Giáo sưJames Harris thuộcĐại học Michigan, vốn đã dẫn một đoàn chuyên giatia X đến khảo sát xác ướp Ramses II trước khi lệnh cấm có hiệu lực, mô tả vị quân vương đầy quyền uy này như sau: "Ông ta cao khoảng 1,73 mét, một trong các pharaon cao to nhất. Một cái hàm mạnh mẽ, cánh mũi dài, hơi cong đầy kiêu hãnh và gương mặt dài, gầy. Kiểu này không giống như các pharaon xa xưa mà có nét từa tựa như dân tộc ở vùng ĐôngĐịa Trung Hải".[11] Ramesses xuất thân từ vùng đồng bằng châu thổsông Nil, nơi vốn bị các bộ tộc phương Đông xâm chiếm từ thuở xa xưa.
Ramesses II đãchết già, theo như các sử gia. Khảo nghiệmxác ướp của Ramesses người ta nhận thấy nhà vua chỉ bịthấp khớp, đaurăng vàmáu huyết lưu thông không tốt lúc về già.
Vào năm1974, các chuyên gia Ai Cập nhận thấy xác ướp của Ramesses II đang dần bị hủy hoại không rõ nguyên do. Đến năm1977, người ta đã chuyển xác sangPháp để các chuyên gia ở đó "chữa trị" cho nhà vua.
Theo luật pháp Ai Cập, ngay cả người chết cũng cần có giấy tờ đầy đủ mới được phép đưa ra nước ngoài. Những giấy tờ này cũng giúp đảm bảo xác ướpPharaon có thể quay trở về nước an toàn. Các nhà chức trách lo ngại sau khi tới Pháp, xác ướpPharaon sẽ bị giữ lại. Xác ướp Ramesses II được chính phủ Ai Cập pháthộ chiếu, và trở thành xác ướp đầu tiên nhận đặc quyền này. Không chỉ có ảnh chụp gương mặt của Ramesses II, cuốn hộ chiếu còn có mục khai nghề nghiệp của vị pharaoh Ai Cập cổ đại là "Nhà vua (đã qua đời)". Xác ướp Ramesses II rời Ai Cập năm 1976 và khi tới Pháp, cỗ thi thể đượcsân bay Paris-Le Bourget chào đón với nghi thức đầy đủ dành cho một vị vua.[21]
Sau khi được 102 chuyên gia khám nghiệm và tìm ra nguyên nhân, sự hủy hoại xác do một loạinấm mốcvi khuẩn gây ra. Quá trình khám nghiệm cũng tiết lộ nhiều thông tin về xác ướp của Ramesses II. Hình chụpX quang cho thấy một vết thương chiến trận ở một bên vai, một vết gãyxương sắp lành ở ngón chân, những mảnh y phục và mảnhvàng dính trên da xác ướp nhà vua. Trong mũi của Ramesses II được nhồi đầy hạttiêu và chèn vào đấy một mảng xương động vật kích thước nhỏ để giữ hình dáng cho mũi sau khi đã mócnão ra, quai hàm to chắc khỏe và một chiếcrăng bị thiếu. Ramesses qua đời ở tuổi 90,lưng còng xuống, để giữ chođầu của nhà vua được nằm ngay ngắn, những nhà ướp xác đã phải đập vỡxương sống của ông. Ramesses II sống lâu đến nỗi 12 người con trai đã qua đời trước cả ông, và ông đã được kế vị bởi người con trai thứ 13,Merneptah.
Trong văn hóa Ai Cập cổ đại, khi những người trong hoàng gia, quý tộc, những người giàu có vừa qua đời, thi thể của họ nhanh chóng được chuyển đến những người thợ ướp xác. Thực hiện công việc ướp xác là cả một quá trình cầu kì, phức tạp, trải qua 70 ngày để hoàn thành tất cả các công đoạn để giữ xác tồn tại đến hàng thiên niên kỉ sau.
Đầu tiên, họ rạch một vết bên trái bụng, rút cáccơ quan nội tạng ra, đặtgan,phổi,dạ dày vàruột trong các vò linh thiêng, được gọi là các bình kín (canopic). Tráitim được giữ lại trong lồng ngực. Người Ai Cập quan niệm quả tim là nơi phát sinh trí thông minh và tình cảm, phải giữ nguyên chờ ngày phán xét cuối cùng dướihạ giới. Vết rạch được che đậy lại bằng một miếng bùa thiêng có hình con mắt của thầnHorus. Những người ướp xác cũng rútbộ não của người chết qua đường mũi bằng một cái móc dài. Não lỏng bị ném đi vì người Ai Cập cổ cho rằng nó không có tác dụng quan trọng. Sau đó họ tắm xác bằngrượu cọ và nướcsông Nile, rồi dùngmuối ăn phủ lên khắp cơ thể nhà vua. Sau 40 ngày,muối đã làm bay hơi hết nước trong xác, xác khô đi, teo lại nhưng vẫn giữ được hình hài.
Cuối cùng, họ quấn hằng trămmét vải liệm quanh xác. Những thợ ướp xác chèn nhiều tấmbùa trong nhiều lớp băng, các lớp băng quấn xác cũng ghi chép tên tuổi của người chết, ngoài ra trong lúc quấn các thầy tế không ngừng làm các nghi thức linh thiêng và đọcthần chú. Quá trình quấn xác tiêu tốn 20 ngày, xác được được đeo mặt nạ, lồng vào nhiều lớpquan tài lộng lẫy dát vàng đính ngọc. Đến đây, xác mới được đưa đi chôn cất.
Xác của Ramesses II cũng được ướp như vậy, và sau khi hoàn tất quá trình ướp xác, thi hài của nhà vua được đưa đian táng trong ngôi mộKV7 ởThung lũng các vị vua. Về sau, do nạn đào trộm mộ để lấykho báu, các xác ướphoàng gia được chuyển đến các khu mộ khác.Xác ướp vua Ramesses II được chuyển đến khu mộDB320 và đượcGaston Maspero phát hiện năm1881.
Nhà thơ ngườiAnh lừng danhPercy Bysshe Shelley đã lấy cảm hứng từ bức tượng khổng lồ của Ramesses II để sáng tác nên bài thơ "Ozymandias". Trong đó ông đã miêu tả bức tượng bị tàn phá theo thời gian giữa sa mạc.
Trong tiểu thuyếtBiên niên sử nhà Kane của nhà vănRick Riordan, hai nhân vật chính Carter Kane và Sadie Kane là hậu duệ của Ramesses.
Tiểu thuyết "Sủng phi của Pharaoh[22]" (法老的寵妃/ 法老的宠妃)- tác giảDu Thế (悠世)với 2 nhân vật chính là Nefertari và Ramess II
Manhua "Sa dữ hải chi ca" (tên gốc: Sủng phi của Pharaoh)-Tri Âm Mạn Khách chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên[23]
.jpg)
