"Nhà vua thầy tế" mặc Sindhi Ajruk, khoảng 2500 trước Công Nguyên.Bảo tàng Quốc gia, Karachi, Pakistan
Lưu vực sông Ấn, bao gồm một phần lớn lãnh thổ Pakistan, từng là địa điểm của nhiều nền văn hoá cổ gồm cả văn hoáMehrgarh thời kỳ đồ đá mới và Văn minh Châu thổ sông Ấn thời kỳ đồ đồng (2500 trước Công Nguyên – 1500 trước Công Nguyên) tại (Harappa thuộc quậnSahiwal) vàMohenjo-Daro.[29]
Tuy nhiên, ở giai đoạn trung cổ, khi các tỉnh phía đông của Punjab và Sindh dần liên kết vớinền văn minh Ấn Độ-Hồi giáo, các khu vực phía tây về văn hoá trở thành đồng minh của nềnvăn minh Iran củaAfghanistan vàIran.[31] Vùng này là ngã tư của các con đường thương mại lịch sử, gồm cảCon đường tơ lụa, và như một cảng vào cho con đường thương mại ven biển giữaLưỡng Hà và kéo dài tớiLa Mã ở phía tây vàMalabar và tới tận Trung Quốc ở phía đông.
Pakistan ngày nay từng là trung tâm của nền Văn minh Châu thổ sông Ấn; đã sụp đổ hồi giữa thiên niên kỷ thứ hai trướcCông nguyên và tiếp đó làVăn minh Vệ Đà, cũng mở rộng hầu hết các đồng bằng Ấn-Hằng. Các đế chế và vương quốc cổ đại nối tiếp nhau cai trị vùng này: đế chế Ba TưAchaemenid[32] khoảng năm 543 trước Công nguyên, đế chế Hy Lạp doAlexander Đại đế thành lập[33] năm 326 trước Công nguyên và đế chếMaurya sau đó.
Vương quốc Ấn-Hy Lạp doDemetrius của Bactria thành lập gồm cảGandhara vàPunjab từ năm 184 trước Công nguyên, và đạt tới tầm vóc lớn nhất dưới thờiMenander, thành lập nên giai đoạnHy Lạp-Phật giáo với những tiến bộ trong thương mại và văn hoá. Thành phốTaxila (Takshashila) trở thành một trung tâm học thuật chính ở những thời cổ đại – tàn tích của thành phố, nằm ở phía tâyIslamabad, là một trong nhữngđịa điểm khảo cổ chính của đất nước.Triều đại Rai (khoảng 489–632) củaSindh, ở thời cực thịnh, đã cai trị vùng này và các lãnh thổ xung quanh.
Năm 712 sauCông Nguyên, vị tướng Ả RậpMuhammad bin Qasim[34] đã chinh phụcSindh vàMultan ởPunjab phía nam. Biên niên sử chính thức của chính phủ Pakistan nói rằng "sự thành lập của nó đã được sắp đặt" như một kết quả của cuộc chinh phục này.[35] Thắng lợi này của ngườiẢ Rập vàHồi giáo sẽ lập ra một giai đoạn của nhiều đế chế Hồi giáo nối tiếp nhau ở Nam Á, gồm cảĐế chế Ghaznavid, Vương quốcGhorid,Vương quốc Hồi giáo Delhi vàĐế chế Mughal. Trong giai đoạn này, các nhà truyền giáoSufi đóng một vai trò then chốt trong việc cải đạo đa số tín đồ Phật giáo và dân cư Hindo trong vùng sangHồi giáo.
Sự suy tàn lần lần của Đế chế Mughal đầu thế kỷ XVIII mang lại cơ hội cho những ngườiAfghan,Baloch vàSikh nắm quyền ảnh hưởng trên những khu vực rộng lớn cho tới khiCông ty Đông Ấn Anh[36] giành được uy thế ở Nam Á. CuộcNổi dậy Ấn Độ năm 1857, cũng được gọi là Binh biến Ấn Độ, là cuộc đấu tranh vũ trang lớn cuối cùng chống lại Raj Anh, và nó lập ra những nền tảng cho cuộc đấu tranh phi vũ trang dưới sự lãnh đạo củaĐảng Quốc đại Ấn Độ trong thế kỷ XIX. Trong thập niên 1920 và 1930, một phong trào dưới sự lãnh đạo củaMahatma Gandhi, thể hiện cam kếtahimsa, hay bất bạo động, hàng triệu người phản kháng đã tham gia vào các chiến dịchbất tuân dân sự rộng lớn.[37]
Liên đoàn Hồi giáo Toàn Ấn giành được sự ủng hộ của dân chúng cuối thập niên 1930 giữa những lo ngại về sự lơ đãng và không chú tâm của tín đồ Hồi giáo với chính trị. Ngày 29 tháng 12 năm 1930, bài diễn văn củaAllama Iqbal đã kêu gọi cho một "nhà nước tự trị ở tây bắc Ấn Độ cho các tín đồ Hồi giáo Ấn Độ, bên trong cơ cấu chính trị của Ấn Độ."[38]Muhammad Ali Jinnah tán thànhLý thuyết Hai Nhà nước và lãnh đạo Liên đoàn Hồi giáo thông quaNghị quyết Lahore năm 1940, thường được gọi làNghị quyết Pakistan. Đầu năm 1947, Anh thông báo quyết định chấm dứtcai trị Ấn Độ. Tháng 6 năm 1947, các lãnh đạo quốc gia củaẤn Độ thuộc Anh - gồm cả Nehru vàAbul Kalam Azad thay mặt cho Đảng Quốc đại, Jinnah đại diện cho Liên đoàn Hồi giáo vàMaster Tara Singh đại diện cho ngườiSikhs - đồng ý các điều khoản được đề xuất của việc chuyển giao quyền lực và độc lập.
Nhà nước Pakistan hiện đại được thành lập ngày 14 tháng 8 năm 1947 (27Ramadan 1366 theoLịch Hồi giáo), cắt ra hai khu vực đa số Hồi giáo ở phía đông và phía tây bắc củaẤn Độ thuộc Anh và gồm các tỉnhBalochistan,Đông Bengal,Tỉnh biên giới Tây Bắc,Tây Punjab vàSindh. Sự tranh cãi, sai thời điểm,phân chia các tỉnh Punjab và Bengal đã gây ra các vụ bạo động cộng đồng trên khắp Ấn Độ và Pakistan – hàng triệu người Hồi giáo đã dời sang Pakistan và hàng triệu người Hindus và ngườiSikhs đã phải sang Ấn Độ. Những cuộc tranh cãi gia tăng về nhiềuvương quốc hoàng thân gồm cảJammu và Kashmir đa số Hồi giáo, nơi nhà cai trị ngườiHindu đã nhượng nó cho Ấn Độ sau một cuộc xâm lược của các chiến binh bộ tộc Pashtun, dẫn tới cuộcChiến tranh Kashmir lần thứ nhất năm 1948.
Từ năm 1947 đến năm 1956, Pakistan là mộtlãnh thổ tự trị bên trongKhối thịnh vượng chung. Nó trở thành một nhà nước Cộng hoà năm 1956, nhưng quyền cai trị dân sự đã bị ngừng lại sau một cuộcđảo chính của TướngAyub Khan, người nắm chức tổng thống trong giai đoạn 1958–69, một giai đoạn bất ổn bên trong và một cuộcchiến tranh thứ hai với Ấn Độ năm 1965. Người kế nhiệm ông,Yahya Khan (1969–71) phải giải đương đầu với một trậnbão có sức tàn phá mạnh — làm 500.000 người chết ở Đông Pakistan— và cũng phải đối mặt với một cuộc nội chiến năm 1971. Những sự bất bình về kinh tế và bất đồng về chính trị ởĐông Pakistan dẫn tới một tình trạng căng thẳng chính trị và bạo lực vàsự đàn áp quân sự leo thang trở thành mộtcuộc nội chiến.[39] Sau chín tháng chiến tranh du kích giữaQuân đội Pakistan và quân du kích BelganMukti Bahini được Ấn Độ ủng hộ, sau này sự can thiệp của Ấn Độ leo thang thành cuộcChiến tranh Ấn Độ-Pakistani năm 1971, và cuối cùng là sự ly khai của Đông Pakistan trở thành nhà nướcBangladesh độc lập.[40]
Quyền cai trị dân sự ở Pakistan được tái lập từ năm 1972 tới năm 1977 dưới thờiZulfikar Ali Bhutto, cho tới khi ông bị hạ bệ và bị kết án tử hình năm 1979 bởi TướngZia-ul-Haq, người trở thành tổng thống quân sự thứ ba của đất nước. Zia đưa ra bộ luật hình sự Hồi giáoSharia, tăng cường ảnh hưởng của tôn giáo trong đời sống dân sự và quân sự. Khi Tổng thống Zia chết trong một tai nạn máy bay năm 1988,Benazir Bhutto, con gái của Zulfikar Ali Bhutto, được bầu làm nữ Thủ tướng đầu tiên của Pakistan. Trong thập kỷ tiếp theo bà phải đấu tranh cho quyền lực vớiNawaz Sharif khi tình hình chính trị và kinh tế trong nước ngày càng xấu đi. Pakistan tham gia vào cuộcChiến tranh Vùng Vịnh năm 1991 và gửi 5,000 quân như một phần của liên quân dưới sự lãnh đạo của Mỹ, để bảo vệẢ Rập Xê Út.[41]
Những căng thẳng quân sự trong cuộcxung đột Kargil[42] với Ấn Độ được tiếp nối bằng một cuộcđảo chính quân sự Pakistan năm 1999[43] trong đó tướngPervez Musharraf đã nắm quyền hành pháp tuyệt đối. Năm 2001, Musharraf trở thànhTổng thống sau vụ từ chức gây tranh cãi củaRafiq Tarar. Sau cuộc bầu cử nghị viện năm 2002, Musharraf chuyển giao quyền hành pháp cho Thủ tướng mới được bầu làZafarullah Khan Jamali, ông đượcShaukat Aziz kế vị sau cuộc bầu cử thủ tướng năm 2004. Ngày 15 tháng 11 năm 2007 Quốc hội hoàn thành nhiệm kỳ và cuộc bầu cử mới được kêu gọi. Các lãnh đạo chính trị lưu vong Benazir Bhutto và Nawaz Sharif được cho phép quay trở lại Pakistan. Tuy nhiên, vụám sát Benazir Bhutto trong chiến dịch tranh cử tháng 12 đã dẫn tới sự trì hoãn bầu cử và những cuộc nổi loạn khắp đất nước.Đảng Nhân dân Pakistan (PPP) của bà Butto giành nhiều ghế nhất trong cuộc bầu cử được tổ chức tháng 2 năm 2008 và một thành viên của đảng nàyYousaf Raza Gillani đã tuyên thệ nhậm chức Thủ tướng.[44] Ngày 18 tháng 8 năm 2008, Pervez Musharaff từ chức tổng thống khi phải đối mặt với cuộcluận tội.[45] Hiện tại, (ở thời điểm cuối năm 2009), hơn 3 triệu người Pakistan đã phải dời bỏ nhà cửa vì cuộcxung đột đang diễn ra ở Tây Bắc Pakistan giữa chính phủ và các chiến binh Taliban.[46]
Nghị việnlưỡng viện gồmThượng viện 100 thành viên và mộtQuốc hội với 342 thành viên.Tổng thống làNguyên thủ quốc gia vàTổng tư lệnh các lực lượng vũ trang và được bầu bởi mộtban bầu cử.Thủ tướng thường là lãnh đạo đảng lớn nhất trong Quốc hội. Mỗi tỉnh có một hệ thống chính phủ tương tự với một nghị viện Tỉnh được bầu trực tiếp trong đó lãnh đạo đảng hay liên minh lớn nhất trở thành thủ hiến (Chief Minister). Các thống đốc tỉnh do Tổng thống chỉ định.[47]
Pakistan là một thành viên tích cực của Liên hiệp quốc (UN) và Tổ chức Hội nghị Hồi giáo (OIC), tổ chức mà Pakistan đã sử dụng như một diễn đàn choKhai sáng Điều độ, một kế hoạch khuyến khích một sựphục hưng vàkhai sáng trong thế giới Hồi giáo.[47] Pakistan cũng là một thành viên củaHiệp hội Hợp tác Vùng Nam Á (SAARC) và Tổ chức Hợp tác Kinh tế (ECO).[47] Trong quá khứ, Pakistan có những quan hệ pha trộn với Hoa Kỳ; đầu thập niên 1950, Pakistan là "đồng minh thân cận nhất tại châu Á" của Hoa Kỳ[51] và là một thành viên của cảTổ chức Hiệp ước Trung tâm (CENTO) vàTổ chức Hiệp ước Đông Nam Á (SEATO).
Trong cuộcChiến tranh Xô viết tại Afghanistan hồi thập niên 1980 Pakistan là một đồng minh chính của Hoa Kỳ.[cần dẫn nguồn] Nhưng các quan hệ đã xấu đi trong thập niên 1990, khi những lệnh cấm vận được Hoa Kỳ áp đặt vì Pakistan từ chối từ bỏ các hoạt động hạt nhân của mình.[52] Tuy nhiên,Cuộc chiến chống Khủng bố của Hoa Kỳ, một hậu quả củanhững vụ tấn công ngày 11 tháng 9 năm 2001 tại Mỹ, đã dẫn tới một sự cải thiện trong quan hệ Hoa Kỳ–Pakistan, đặc biệt sau khi Pakistan chấm dứt sự hỗ trợ của họ cho chế độTaliban tạiKabul. Thái độ hợp tác của Pakistan được minh chứng bằng sự gia tăng viện trợ quân sự lớn của Mỹ, cung cấp cho Pakistan nhiều hơn $4 tỷ trong ba năm sau các vụ tấn công ngày 9/11 so với trước đó.[53] Mặt khác, Pakistan hiện đang có gánh nặng 3 triệu người phải dời bỏ nhà cửa bởi cuộc chiến tranh đang diễn ra ở Afghanistan. Từ năm 2004, Pakistan đã được Hoa Kỳ gọi là một phần củaĐại Trung Đông.[54]
Ngày 18 tháng 2 năm 2008, Pakistan tổ chức cuộctổng tuyển cử sau khivụ ám sát Benazir Bhutto đã làm trì hoãn ngày dự định trước đó là mùng 8 tháng 1 năm 2008.[55] Đảng Nhân dân Pakistan giành đa số phiếu và thành lập một liên minh vớiLiên đoàn Hồi giáo Pakistan (N). Họ chỉ định và bầuYousaf Raza Gilani làmThủ tướng Pakistan.[56] Ngày 18 tháng 8 năm 2008, Pervez Musharraf từ chức Tổng thống Pakistan giữa những lời kêu gọi ngày càng gia tăng về việcluận tội ông.[57] Trong cuộc bầu cử tổng thống diễn ra sau đó,Asif Ali Zardari thuộc Đảng Nhân dân Pakistan giành một thắng lợi lớn và trở thành Tổng thống Pakistan.[58]
A clickable map of Pakistan exhibiting its administrative units.
Pakistan là một liên hiệp gồm bốn tỉnh và một lãnh thổ thủ đô. Chính phủ Pakistan trên thực tế thực hiện quyền tài phán với các phần phía tây của vùng tranh chấpKashmir,[16] được tổ chức thành hai thực thể chính trị riêng biệt (Azad Kashmir vàGilgit-Baltistan).
Tầng thứ ba của chính phủ gồm 26khu vực hành chính với hai tầng nữa (các quận và cáctehsil) được quản lý trực tiếp từ cấp tỉnh. Các khu vực hành chính đã bị xoá bỏ năm 2001[59] và một hệ thống chính phủ địa phương ba tầng mới bắt đầu có hiệu lực gồm các quận, tehsil vàcác hội đồng liên minh với một cơ cấu theo bầu cử ở mỗi tầng. Hiện có 107 quận trong lãnh thổ Pakistan, mỗi quận có nhiều tehsil và các hội đồng liên minh. Các khu vực bộ tộc gồm bảy cơ quan bộ tộc và sáu vùng biên giới nhỏ hơn được tách khỏi các quận lân cận trong khi Azad Kashmir gồm bảy quận và Các vùng phía Bắc gồm sáu quận.[60]
Ước tínhdân số Pakistan năm 2009 là hơn 180,800,000 người[61] khiến nước này có số dân đứng hàng thứ sáu trên thế giới sauBrasil và trướcNga. Tới năm 2020, dân số nước này dự tính sẽ đạt mức 208 triệu người, vì tỷ lệ tăng dân số khá cao.[62] Khoảng 20% dân số sống dưới ngưỡng nghèo khổ quốc tế ở mức US$1.25 một ngày.[63] Việc dự đoán dân số cho Pakistan khá khó khăn bởi những khác biệt trong độ chính xác của mỗi cuộc điều tra dân số và những mâu thuẫn giữa nhiều cuộc điều tra liên quan tới tỷ lệ sinh, nhưng có lẽ tỷ lệ tăng dân số đã lên tới đỉnh trong thập niên 1980 và từ đó đã giảm đáng kể.[64]
Đa số dân cư miền nam Pakistan sống dọc theoSông Indus. Theo mức độ dân số,Karachi là thành phố lớn nhất Pakistan.[65] Ở nửa phía bắc, hầu hết dân số sống trong một vành đai được tạo thành bởi các thành phốLahore,Faisalabad,Rawalpindi,Islamabad,Gujranwala,Sialkot,Gujrat,Jhelum,Sargodha vàSheikhupura. Trong quá khứ, dân số nước này từng có tỷ lệ tăng khá lớn, tuy nhiên đã giảm vì tỷ lệ sinh giảm. Những thay đổi xã hội lớn đã dẫn tới sự đô thị hoá nhanh chóng và sự xuất hiện của cácsiêu thành phố. Trong thời kỳ 1990–2003, Pakistan duy trì được vị thế lịch sử như là quốc gia đô thị hoá nhất ởNam Á, với dân cư thành thị chiếm 36% dân số.[66]
Pakistan có một xã hội đa văn hoá và đa sắc tộc và là nơi tiếp đón một trong những cộng đồng người tị nạn lớn nhất thế giới cũng như một dân số trẻ. Xấp xỉ 1.7 triệungười tị nạn Afghanistan đang ở Pakistan.[67] Gần một nửa số người này thực tế ra đời và lớn lên ở Pakistan trong 30 năm qua, vì thế họ chưa từng nhìn thấy Afghanistan.[68][69] Họ không được tính đến trong các cuộc điều tra dân số quốc gia, thậm chí với cả người ra đời tại Pakistan, bởi họ vẫn bị coi là các công dân Afghanistan. Khoảng 8 triệu ngườiMuhajir khi ấy chiếm một phần tư dân số đất nước tới từ Ấn Độ sau khi nước này độc lập năm 1947.[70] Người Muhajir nói tiếngUrdu chiếm gần một nửa trong số 17 triệu dân Karachi,[71] người Punjab và Pashtun cũng là những cộng đồng đáng kể trong thành phố này.[72]Bản mẫu:Danh sách thành phố Pakistan theo dân số
Pakistan là một quốc giađa ngôn ngữ với hơn sáu mươi ngôn ngữ hiện đang được sử dụng.[73] Tiếng Anh làngôn ngữ chính thức của Pakistan và được sử dụng trong thương mại, chính phủ và các hợp đồng pháp lý,[30] trong khi tiếngUrdu làngôn ngữ quốc gia.
Pakistan là nước cóquốc gia có đa số dân là tín đồ Hồi giáo hàng thứ hai thế giới và cũng cócộng đồng Shi'a hạng hai thế giới.Khoảng 95% người dân Pakistan là tín đồHồi giáo, trong số đó gần 75% thuộc pháiSunni và 20% làShi'a.[30] Dù hai nhóm Hồi giáo này thường chung sống hoà bình, những vụ bạo lực giáo phái thỉnh thoảng vẫn xảy ra.[79]
Tuổi thọ khi sinh là 63 với nữ và 62 với nam năm 2006.[81] Tuổi thọ khoẻ mạnh khi sinh là 54 cho nam và 52 cho nữ năm 2003.[81] Expenditure on health was at 2% of the GDP in 2006.[81] Tỷ lệ tử dưới 5 tuổi ở mức 97 trên 1,000 ca sinh sống năm 2006.[81]
Các lực lượng vũ trang Pakistan đã tham gia vào các nỗ lực gìn giữ hoà bình củaLiên hiệp quốc, với hơn 10,000 quân được triển khai năm 2007[83], và hiện là nước đóng góp lớn nhất. Trong quá khứ, binh sĩ Pakistan đã tình nguyện phục vụ cùng với các lực lượng Ả Rập trong các cuộc xung đột vớiIsrael. Pakistan cung cấp một đội quân cho liên minh được Liên hiệp quốc ủng hộ trong cuộcChiến tranh Vùng Vịnh lần thứ nhất.[84]
Quân đội Pakistan sử dụng nhiều loại vũ khí gồm cả vũ khí hạt nhân, các hệ thống tên lửa đạn đạo di động, các hệ thống thông tin laser, xe bọc thép và xe tăng, máy bay phản lực chiến đấu/ném bom đa nhiệm.
Đầu thế kỷ XXI, Pakistan bị cáo buộc đã nhận hàng tỷ dollar để chiến đấu chốngchủ nghĩa khủng bố, trong khi cùng lúc đó lại cung cấp nơi trú ẩn an toàn cho một số những kẻ cực đoan Hồi giáo nguy hiểm nhất, gồm cả lãnh đạoal-Qa'idaOsama bin Laden và lãnh đạoTaliban AfghanistanMullah Omar[85].
Pakistan có diện tích 881,640 km² (340,403 dặm vuông),[86] xấp xỉ bằng diện tích của Pháp và Anh. Các vùng phía đông nước này nằm trênđĩa kiến tạo Ấn Độ và các vùng tây và bắc trêncao nguyên Iran vàlục địa Á Âu. Ngoài 1,046-kilômét (650 dặm) bờBiển Ả Rập, các biên giới trên bộ của Pakistan có tổngchiều dài 6,774 kilômét—2,430 kilômét (1,509 dặm) với Afghanistan ở phía tây bắc, 523 kilômét (325 dặm) với Trung Quốc ở phía đông bắc, 2,912 kilômét (1,809 dặm) với Ấn Độ ở phía đông và 909 kilômét (565 dặm) với Iran ở phía tây nam.[30]
Các cao nguyên phía bắc và phía tây Pakistan gồm các dãy núi Karakoram và Pamir cao ngất, gồm cả một số những đỉnh cao nhất thế giới, như K2 (28,250 ft; 8,611 m) và Nanga Parbat (26,660 ft; 8,126 m). Cao nguyênBalochistan nằm ở phía tây, và sa mạc Thar và một sự mở rộng của các đồng bằng bồi đắp, Punjab và Sind, nằm ở phía đông. Sông Indus dài 1,609 km (1,000 dặm) và các phụ lưu của nó chảy xuyên qua đất nước từ vùng Kashmir vào Biển Ả Rập.[87]
Pakistan có bốn mùa: một mùa đông lạnh và khô từ tháng 12 đến tháng 2; một mùa xuân nóng và khô từ tháng 3 đến tháng 5; mùa hè nhiều mưa, hay giai đoạn gió mùa tây nam, từ tháng 6 đến tháng 9; và giai đoạn gió mùa rút đi từ tháng 10 đến tháng 11. Sự bắt đầu và quá trình của các mùa này hơi khác biệt tuỳ theo địa điểm.[88] Lượng mưa có thể khác biệt rất nhiều tuỳ theo năm, và những mô hình kế lụt và hạn hán kế tiếp nhau cũng không hiếm thấy.[89]
Con vật quốc gia Pakistan làMarkhor và loài chim quốc gia làChukar, cũng được gọi là Chakhoor trong tiếng Urdu.[90] Sự đa dạng trong phong cảnh và khí hậu ở Pakistan cho phép nhiều loài động vật và chim hoang dã phát triển. Các khu rừng từtùng báchnúi cao và các loài câycận núi cao như vân sam, thông vàthông tuyết ở các vùng núi phía bắc tới các loài câyrụng lá như Shisham kiểu dâu tằm ởdãy Sulaiman ở phía nam. Các vùng đồi phía tây cócây bách xù vàcây thánh liễu cũng như các loại cỏ lá rộng và cây bụi. Dục theo bờ biển phía nam là các rừngxoài chiếm hầu hết các vùng đất ẩm bờ biển.[91]
Ở phía nam, có cá sấu sinh sống tại các vùng nước tối tại cửa sông Indus trong khi trên các bờ sông, có các loài lợn lòi, hươu,nhím, và các loài gặp nhấm nhỏ sinh sống. Tại các vùng đất cây bụi cát ở trung Pakistan có chó sói, linh cầu, mèo rừng, báo còn trên trời có các loài chim ưng, diều hâu và đại bàng. Ở các sa mạc phía tây nam có các loài báoCheetah châu Á sinh sống. Ở những vùng núi phía bắc có nhiều loài thú quý đang gặp nguy hiểm gồmcừu Marco Polo,cừu Urial, dêMarkhor vàIbex, gấuđen vàgấu xám Himalaya, và loàibáo tuyết quý hiếm. Trong tháng 8 năm 2006, Pakistan đã tặng một con báo tuyết mồ côi tên là Leo cho Mỹ.[92] Các giống loài quý hiếm khác làcá heo mù sông Indus khoảng 1,100 được cho là còn đang tồn tại, được bảo vệ tại Khu dự trữ cá heo sông Indus ởSindh.[93] Trong những năm gần đây số lượng các loài thú hoang dã bị giết để lấy lông và da khiến nước này phải ra một luật mới cấm săn bắn các loài thú hoang và chim và thành lập nhiềm khu vực dự trữ bảo vệ các loài sinh vật này. Số lượng thợ săn đã giảm đáng kể sau đó.[94]
Dù là một nước rất nghèo năm 1947, tỷ lệ tăng trưởng kinh tế của Pakistan đã ở trên mức trung bình của thế giới trong bốn thập niên sau đó, nhưng các chính sách không thận trọng đã khiến tốc độ này chậm lại hồi cuối thập niên 1990.[95] Gần đây, những chính sách cải cách kinh tế trên diện rộng đã dẫn tới một triển vọng kinh tế mạnh mẽ hơn và tăng tốc phát triển đặc biệt trong các lĩnh vựcchế tạo vàdịch vụ tài chính. Từ thập niên 1990, đã có sự cải thiện đáng kể trong vị thếngoại hối và một sự tăng trưởng nhanh chóng trong dự trữngoại tệ mạnh.
Ước tính số nợ nước ngoài năm 2005 ở mức gần US$40 tỷ. Tuy nhiên, nó đã giảm bớt trong những năm gần đây với sự hỗ trợ từQuỹ Tiền tệ Quốc tế và khoản xoá nợ đáng kể từ Hoa Kỳ.Tổng Sản phẩm Quốc nội của Pakistan, tính theosức mua tương đương, ước tính ở mức US$5,403 tỷ[96] trong khithu nhập trên đầu người đứng ở mức $1,428. Tỷ lệ nghèo khổ ở Pakistan ước tính trong khoảng 23%[97] đến 28%.[98]
Tăng trưởng GDP bền vững trong gia đoạn giữa những năm 2000 với tỷ lệ 7%;[99][100] tuy nhiên, nó đã giảm bớt trong cuộckhủng hoảng kinh tế năm 2008 xuống mức 4.7%.[30] Một tỷ lệ lạm phát cao 24.4% và mức dự trữ thấp, cùng các yếu tố kinh tế khác, tiếp tục là trở ngại cho việc duy trì một tốc độ phát triển kinh tế cao.[101][102][103] GDP của Pakistan ở mức US$167 tỷ, khiến nước này trở thành nền kinh tế đứng hàng 48 trên thế giới hay hạng 27 khi tính theo sức mua tương đương đã được điều chỉnh tỷ giá. Hiện nay, Pakistan được coi là nền kinh tế đứng thứ hai ởNam Á (sauẤn Độ).[104] Tính đến năm 2016, GDP của Pakistan đạt 271.050 USD, đứng thứ 43 thế giới và đứng thứ 16 châu Á.
Cơ cấu kinh tế Pakistan đã thay đổi từ chủ yếu dựa vào nông nghiệp sang một kết cấu dựa mạnh vào dịch vụ. Nông nghiệp hiện nay chỉ chiếm khoảng 20% GDP, trong khilĩnh vực dịch vụ chiếm 53% GDP.[105] Các khoản đầu tư nước ngoài lớn đã được rót vào nhiều lĩnh vực gồm cảviễn thông, bất động sản và năng lượng.[106][107] Các ngành công nghiệp quan trọng khác gồm đồ trang sức và dệt may (chiếm gần 60% xuất khẩu), chế biến thực phẩm, sản xuất hoá chất, và các ngành công nghiệp sắt và thép.[108] Xuất khẩu của Pakistan năm 2008 đạt giá trị $20.62 tỷ (USD).[30] Pakistan là một nước phát triển nhanh.[109][110][111]
Tuy nhiên, cuộckhủng hoảng kinh tế năm 2008 đã khiến Pakistan phải tìm kiếm hơn $100 tỷ để tránh tình trạng phá sản có thể xảy ra.[112][113] Khoản tiền này không bao giờ được trao cho Pakistan và vì thế họ phải phụ thuộc vào một chính sách thuế khoá nặng nề hơn, doIMF hậu thuẫn. Một năm sau Ngân hàng Phát triển châu Á thông báo cuộc khủng hoảng kinh tế của Pakistan đã giảm nhẹ trong năm 2009[114]. Hơn nữa, họ dự đoán rằng trong năm 2010 kinh tế Pakistan sẽ tăng trưởng ít nhất 4% và có thể tăng trưởng hơn nữa với sự phục hồi kinh tế mạnh mẽ của thế giới[115].
Giáo dục tại Pakistan được chia thành năm cấp:tiểu học (lớp một tới lớp năm);trung học (lớp sáu đến lớp tám);cao (lớp chín và mười và được cấpBằng cấp hai);trung gian (lớp mười một và mười hai, được cấp Chứng nhận giáo dục cấp hai hạng cao); và các chương trìnhđại học với các bằng cấptốt nghiệp vàsau đại học.[116]
Pakistan cũng có một hệ thống giáo dục cấp hai song song tại các trường tư, dựa trên bộ chương trình và doCambridge International Examinations quản lý, thay cho các kỳ thi của chính phủ. Một số học sinh lựa chọn thực hiện các kỳ kiểm traO level vàA level[117] quaHội đồng Anh.
Hiện có 730trường kỹ thuật và dạy nghề ở Pakistan.[118] Những yêu cầu tối thiểu để vào trường dạy nghề của nam là hoàn thành lớp 8. Các chương trình nói chung kéo dài hai hay ba năm. Các yêu cầu tối thiểu để vào các trường dạy nghề của nữ là hoàn thành lớp 5.[119]Tất cả các cơ sở giáo dục hàn lâm thuộc trách nhiệm củacác chính quyền tỉnh.Chính phủ Liên bang chủ yếu hỗ trợ phát triển chương trình giảng dạy, cấp bằng công nhận và một số trợ giúp tài chính cho nghiên cứu.
Giáo dục tiếng Anh trung học được mở rộng, dựa trên cơ sở các giai đoạn, với mọi trường học trên cả nước.[120] Thông qua nhiều cuộc cải cách giáo dục, tới năm 2015, bộ giáo dục dự kiến đạt mức đăng ký theo học 100% với các trẻ em trong độ tuổi, và tỷ lệ biết chữ đạt 86% ở người trên 10 tuổi.[121]
Pakistan cũng có cácmadrassah cung cấp giáo dục miễn phí và cũng cung cấp các chương trình học cùng nơi ở miễn phí cho các học sinh thuộc tầng lớp nghèo nhất xã hội.[122] Sau những chỉ trích về việc những kẻ khủng bố sử dụng những trường này cho mục đích tuyển mộ chiến binh, những nỗ lực đã được đưa ra nhằm quản lý các trường đó.[123]
Xã hội Pakistan phần lớn theo chế độthứ bậc, với sự tôn trọng lớn dành cho các giá trị truyền thống Hồi giáo, dù các gia đình thành thị đã phát triển thành một hệ thốnggia đình hạt nhân bởi những đè nén kinh tế xã hội đã bị áp đặt bởi hệ thốnggia đình chung truyền thống.[124] Những thập kỷ gần đây đã chứng kiến sự xuất hiện của một tầng lớp trung lưu tại các thành phố nhưKarachi,Lahore,Rawalpindi,Hyderabad,Faisalabad,Multan vàPeshawar những người muốn theo một khuynh hướng ôn hoà hơn, lập trường bị các khu vực phía tây bắc giáp giới với Afghanistan chủ yếu vẫn rất bảo thủ và vẫn tuân theo các truyền thốngbộ tộc từ hàng thế kỷ phản đối. Sự gia tăngtoàn cầu hoá khiến nước này được xếp hạng 46 theoChỉ số Toàn cầu hoáA.T. Kearney/FP.[125]
Sự đa dạng củaâm nhạc Pakistan từ các loạiâm nhạc dân gian của các tỉnh tới các thể loại âm nhạc truyền thống nhưQawwali vàGhazal Gayaki tới các hình thức âm nhạc hiện đại dựa trên âm nhạc truyền thống và phương tây, như sự đồng bộ hoá Qawwali và âm nhạc phương tây bởi nhà soạn nhạc nổi tiếng thế giớiNusrat Fateh Ali Khan. Ngoài ra Pakistan cũng là quê hương của nhiều ca sĩ nhạc dân gian nổi tiếng nhưAlam Lohar, người cũng nổi tiếng ởPunjab Ấn Độ. Tuy nhiên, đa số người dân Pakistan nghe âm nhạc Ấn Độ do Bollywood sản xuất và của ngành công nghiệp điện ảnh Ấn Độ. Sự xuất hiện của nhữngngười tị nạn Afghanistan ở các tỉnh phía tây đã nhen lại âm nhạcPashto vàBa Tư và biếnPeshawar thành một cổng chính cho các nhạc sĩ Afghanistan và là một trung tâm phân phối của âm nhạc Afghanistan ra nước ngoài.[126]
Tập đoàn Truyền hình Pakistan (PTV) vàTập đoàn Truyền phát Pakistan thuộc sở hữu nhà nước là các cơ quan truyền thông có vai trò chi phối, nhưng hiện có nhiều kênh truyền hình tư nhân. Đại đa số người dân Pakistan được tiếp cận nhiều kênh truyền hình và các bộ phim Mỹ, châu Âu và châu Á thông qua các mạng lưới truyền hình tư nhân,truyền hình cáp, vàtruyền hình vệ tinh. Cũng có một ngành công nghiệp phim bản xứ nhỏ tại Lahore và Peshawar (thường được gọi làLollywood). Và tuy các bộ phimBollywood đã bị cấm trình chiếu tại các rạp chiếu phim công cộng từ năm 1965 chúng vẫn phổ biến trong văn hoá đại chúng[127].
Sự xuất hiện củaĐạo Hồi ở Pakistan hiện nay có nghĩa là một sự chấm dứt đột ngột của kiến trúc Phật giáo.[130] Tuy nhiên, một sự chuyển tiếp nhẹ nhàng sangkiến trúc Hồi giáo không tranh ảnh đã diễn ra. Công trình quan trọng nhất trong một số ít công trình đã hoàn toàn được khám phá thuộc phong cách Ba Tư làlăng mộ của Shah Rukn-i-Alam ởMultan. Trong thời kỳMughal các yếu tố thiết kế của kiến trúc Hồi giáo-Ba Tư đã bị pha trộn với các hình thức thường ít nghiêm túc của nghệ thuật Hindustani.Lahore, nơi ở không thường xuyên của các vị vua cai trị Mughal, có nhiều công trình quan trọng từ thời đế chế, trong số đó cóthánh đường Hồi giáo Badshahi,Pháo đài Lahore vớiCổng Alamgiri nổi tiếng,thánh đường Hồi giáo Wazir Khan nhiều màu sắc, mang nặng ảnh hưởng Ba Tư cũng như nhiều thánh đường và lăng mộ khác.
Tương tựThánh đường Shahjahan ởThatta của người Sindh từ thời Mughal. Trong thời kỳ thuộc địa Anh, các công trình chủ yếu mang tính chất chức năng thuộc phong cách Ấn-Âu đã phát triển từ một tập hợp các yếu tố châu Âu và Ấn Độ-Hồi giáo. Bản sắc quốc gia hậu thuộc địa được thể hiện trong những công trình hiện đại nhưThánh đường Faisal,Minar-e-Pakistan vàMazar-e-Quaid.
Dù không có hình ảnh tốt và thường bị cường điệu ở phương Tây, và từng bị tạp chí "The Economist" coi là một trong những địa điểm nguy hiểm nhất thế giới,[135] du lịch vẫn là một ngành công nghiệp đang trên đà phát triển tại Pakistan nhờ sự đa dạng văn hoá, con người và phong cảnh.[136] Sự đa dạng trong thu hút du lịch từ những tàn tích của những nền văn hoá cổ nhưMohenjo-daro,Harappa vàTaxila, cho tới những địa điểm nghỉ dưỡng ở Himalaya, thu hút những người say mê phong cảnh hoang dã và các môn thể thao mùa đông. Pakistan cũng có nhiềuđỉnh núi có độ cao trên 7.000 mét (22.970 ft), thu hút những nhà thám hiểm và người leo núi từ khắp nơi trên thế giới, đặc biệt làK2.[137] Từ tháng 4 đến tháng 9, khách du lịch trong nước và quốc tế tới thăm các vùng này khiến du lịch trở thành một nguồn thu nhập cho người dân địa phương. Đa số khách du lịch tới từ các nước châu Á.
TạiBalochistan có nhiều hang động cho những khách du lịch và người thám hiểm hang động, đặc biệt là Hang Juniper Shaft, hang Murghagull Gharra, hang Mughall saa, và những hang tự nhiên đẹp đẽ. Pakistan là một quốc gia thành viên Liên minh Hang động học Quốc tế (UIS).[138]
Những vùng phía bắc Pakistan là nơi có nhiều pháo đài, tháp và các kiến trúc lịch sử, gồm cả các thung lũngHunza vàChitral, thung lũng là nơi sinh sống củaKalash, một cộng đồng theothuyết vật linh nhỏ thời tiền Hồi giáo.[139]Punjab cũng là một địa điểm diễn ratrận đánh của Alexandre trênsông Jhelum. Thành phốLahore lịch sử được coi là trung tâm văn hoá của Pakistan và có nhiều công trình kiến trúcMughal nhưBadshahi Masjid,Vườn Shalimar,Lăng mộ Jahangir vàPháo đài Lahore.[140] Hiệp hội Phát triển Du lịch Pakistan (PTDC) cũng giúp quảng bá du lịch trong nước.[141] Tuy nhiên, du lịch vẫn bị hạn chế bởi sự thiếu hụt cơ sở hạ tầng thích hợp và tình hình an ninh đang kém đi trong nước. Các hoạt chiến sự gần đây của Pakistan tại các địa điểm du lịch, gồm cả Swat và NWFP, đã ảnh hưởng lớn tới ngành công nghiệp du lịch.[142] Những khó khăn khác cũng được quy cho mạng lưới du lịch còn hạn chế, khung quản lý du lịch kém, chính phủ ít ưu tiên cho ngành du lịch, tính hiệu quả thấp trong quảng bá du lịch và một nhận thức thiển cận về du lịch.[143] Hơn nữa Pakistan từng tiếp đón hơn 500,000 du khách trước cuộc giảm phát kinh tế toàn cầu[144].
Cricket là môn thể thao được ưa chuộng nhất ở Pakistan
Môn thể thao chính thức và quốc gia của Pakistan làkhúc côn cầu trên cỏ, dùcricket được ưa chuộng hơn. Đội tuyển cricket quốc gia đã một lần giànhCricket World Cup (năm 1992), và một lần về nhì (năm 1999), và nước này hai lần đồng đăng cai tổ chức (năm 1987 và 1996). Pakistan về nhì trong giảiICC World Twenty20 2007 đầu tiên được tổ chức ở Nam Phi và là nhà vô địchICC World Twenty20 2009 được tổ chức ở Anh. Squash là một môn thể thao nổi bật khác của người Pakistan, với các vận động viên đẳng cấp thế giới nhưJahangir Khan vàJansher Khan nhiều lần giành giải World Open trong sự nghiệp của họ.
Ở mức độ quốc tế, Pakistan đã nhiều lần tham giaOlympics mùa hè môn hockey trên cỏ,quyền Anh,điền kinh,bơi lội, vàbắn súng. Pakistan đã giành được tổng số 10 chiếc huy chương (3 vàng, 3 bạc và 4 đồng) trong khi tại Commonwealth Games và Asian Games họ có 61 và 182 huy chương. Hockey là môn thể thao Pakistan có được nhiều thành công nhất tại các kỳ Olympic, với ba huy chương vàng năm (1960, 1968, và 1984). Pakistan cũng có kỷ lục bốn lần giànhHockey World Cup (1971, 1978, 1982, 1994). Motorsport Association của Pakistan là một thành viên củaFédération Internationale de l'Automobile[145]. Trong các môn thể thao thám hiểm hang động Pakistan là một quốc gia thành viên của UIS (Liên đoàn Hang động học Quốc tế)[138] Freedom Rally là một cuộc đua off-road được tổ chức hàng năm diễn ra trong các dịp kỷ niệm Độc lập. Pakistan cũng đã lần đầu tiên được tham giaGolf World Cup năm 2009.[146]
^"Pakistan" The World Factbook — Central Intelligence Agency.
^“POPULATION BY RELIGION”(PDF).Pakistan Burau of Statistics, Government of Pakistan: 1.Bản gốc(PDF) lưu trữ ngày 29 tháng 3 năm 2020. Truy cập ngày 4 tháng 4 năm 2021.
^Curtis, Lisa; Mullick, Haider (4 May 2009). "Reviving Pakistan's Pluralist Traditions to Fight Extremism". The Heritage Foundation. Truy cập 31 July 2011
^a b c "Religions: Islam 95%, other (includes Christian and Hindu, 2% Ahmadiyyah) 5%". CIA. The World Factbook on Pakistan. 2010. Truy cập 28 August 2010.
^# ^ International Centre for Political Violence and Terrorism Research at Nanyang Technological University, Singapore: "Have Pakistanis Forgotten Their Sufi Traditions?" by Rohan Bedi April 2006
^“Quid Pro Quo 45 – Tales of Success”(PDF). Muslim Commercial Bank of Pakistan. 19 tháng 9 năm 2007.Bản gốc(PDF) lưu trữ ngày 16 tháng 2 năm 2008. Truy cập ngày 12 tháng 2 năm 2008.
^“Diagnostic Report”(PDF). Ministry of Education, Government of Pakistan.Bản gốc(PDF) lưu trữ ngày 16 tháng 2 năm 2008. Truy cập ngày 13 tháng 2 năm 2008.
Cohen, Stephen P. The Idea of Pakistan. The Brookings Institution. November 2004.ISBN 0-8157-1502-1.
Banuazizi, Ali and Weiner, Myron. The State, Religion, and Ethnic Politics: Afghanistan, Iran, and Pakistan. Syracuse University Press. August 1988.ISBN 0-8156-2448-4.
Halliday, Fred. State and Ideology in the Middle East and Pakistan. Monthly Review Pr. February 1998.ISBN 0-85345-734-4.
Hammond Incorporated. Hammond Greater Middle East Region: Including Afghanistan, Pakistan, Libya, and Turkey. American Map Corporation. August 2002.ISBN 0-8437-1827-7.
Hilton, Isabel. Letter from Pakistan: The Pashtun Code. The New Yorker. ngày 3 tháng 12 năm 2001.ISABEL HILTON (3 tháng 12 năm 2001).“THE PASHTUN CODE”.Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 2 năm 2007. Truy cập ngày 9 tháng 12 năm 2009.
Insight Guides, Halliday, Tony and Ikram, Tahir. Insight Guide Pakistan. Apa Productions. January 1998.ISBN 0-88729-736-6.
Malik, Hafeez. Pakistan: Founders' Aspirations and Today's Realities. Oxford University Press, USA. May 2001.ISBN 0-19-579333-1.
Malik, Iftikhar H. Religious Minorities in Pakistan. Minority Rights Group International. September 2002.ISBN 1-897693-69-9.[4]
Malik, Iftikhar H. Culture and customs of Pakistan. Greenwood Press. December 2005.ISBN 0-313-33126-X.
Najim, Adil. Pakistan and Democracy. The News International Pakistan. ngày 6 tháng 5 năm 2004.“Pakistan and Democracy”.Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 6 năm 2006. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2008.
Rooney, John. Shadows in the dark: A history of Christianity in Pakistan up to the 10th century. Christian Study Centre. January 1984.OCLC12177250
Rahman, Tariq.1996.Language and Politics in Pakistan Karachi: Oxford University Press. Reprinted several times, latest repr. 2006.
Rahman, Tariq.2002.Language, Ideology and Power: Language-learning Among the Muslims of Pakistan and North India Karachi: OUP.
Rahman, Tariq.2004.Denizens of Alien Worlds: A Study of Education, Inequality and Polarization in Pakistan Karachi: OUP, 2006 repr.
Sharif, Shuja. Musharraf's Administration And Pakistan's Economy.Contemporary Review. ngày 31 tháng 3 năm 2005. 129–134.
Wolpert, Stanley. Jinnah of Pakistan. Oxford University Press, USA. May 1984.ISBN 0-19-503412-0.
Zakaria, Rafiq. The Man Who Divided India: An Insight into Jinnah's Leadership and its Aftermath. Popular Prakashan. 2001.ISBN 81-7154-892-X.
.svg)
.jpg)
.svg)
