Olof Palme tên đầy đủ làSven Olof Joachim PalmeOlof Palmeⓘ (30 tháng 1 năm 1927 – 28 tháng 2 năm 1986) là một chính trị giaThụy Điển. Ông nổi tiếng với chủ trương hoà bình, chống chiến tranh trên toàn thế giới.
Palme là người lãnh đạoĐảng Dân chủ Xã hội Thụy Điển từ năm 1969 tới ngày bị ám sát năm 1986. Ông cũng làm thủ tướngThụy Điển hai lần, đứng đầu chính phủ từ năm 1969 tới năm 1976 và lần thứ hai từ 1982 tới khi chết. Vụ ám sát Palme là vụ ám sátchính trị gia đầu tiên trong lịch sử Thụy Điển hiện đại và có tác động lớn lao khắp vùngScandinavia.[1]
Palme sinh tại khuÖstermalm, thành phốStockholm,Thụy Điển, trong một gia đình thuộc giai cấp thượng lưu, bảo thủ. Cha gốc ngườiHà Lan còn mẹ, Freiin von Knieriem, gốc ngườivùng Baltic. Dù thuộc giai cấp thượng lưu, nhưng khuynh hướng chính trị của ông lại chịu ảnh hưởng của lý tưởngDân chủ Xã hội. Ông đã du hành sang các nước thuộcThế giới thứ ba, cũng như sangHoa Kỳ – nơi ông nhìn thấy sựbất bình đẳng kinh tế sâu xa vàSự phân biệt chủng tộc ở Hoa Kỳ, do đó đã giúp ông xác định quan điểm chính trị của mình.
Được cấp một học bổng, ông sang Hoa Kỳ học ở trườngKenyon College,Ohio trong năm 1947–1948, tốt nghiệp bằngB.A. trong thời gian chưa đầy 1 năm.[2] Được gợi hứng từ việc tranh luận triệt để trong cộng đồng sinh viên, ông đã viết một bài khảo luận phê bình quyểnThe Road to Serfdom củaFriedrich Hayek. Palme cũng viết một luận văn vinh danh Liên hiệp Công nhân Ô tô Hoa Kỳ AFL, thời đó doWalter Reuther lãnh đạo. Sau khi tốt nghiệp, ông du hành khắp nước Mỹ và cuối cùng tớiDetroit, nơi người hùng Reuther của ông đồng ý cho ông phỏng vấn trong nhiều giờ. Trong các năm sau, trong nhiều cuộc thăm viếng Hoa Kỳ, Palme thường nhận xét rằng nước Mỹ đã làm cho mình trở thành một người theo chủ nghĩa xã hội.[3]
Sau khi du hành khắp nước Mỹ bằng cách đứng bên vệ đường giơ ngón tay xin quá giang, ông trở về Thụy Điển để học luật tại trườngĐại học Stockholm. Trong thời gian này, Palme tham gia các hoạt động chính trị của sinh viên trong hộiLiên hiệp sinh viên quốc gia Thụy Điển. Năm 1951, ông trở thành hội viên Hiệp hội sinh viên Dân chủ Xã hội ở Stockholm, tuy nhiên có sự xác nhận là ông không tham dự các cuộc họp chính trị của họ trong thời gian này. Năm sau, ông được bầu làm chủ tịch Hội Liên hiệp sinh viên quốc gia Thụy Điển.
Palme cho rằng mình trở thành người theo chủ nghĩa xã hội là do 3 nguồn ảnh hưởng chính sau đây:
Thời gian cư trú ở Hoa Kỳ trong thập niên 1940 làm cho ông nhận thức rõ sự phân chia giai cấp ở đây quá lớn và việc kỳ thị chủng tộc (đối với người da đen) quá nhiều; và
Năm 1957 ông được bầu làm nghị sĩ quốc hội Thụy Điển (riksdagsledamot).[4]
Olof Palme giữ nhiều chức vụ trong nội các từ năm 1963. Năm 1967 ông trở thànhBộ trưởng bộ Giáo dục, và năm sau, ông là mục tiêu hứng chịu sự chỉ trích nặng nề của các sinh viên cánh tả, phản đối chương trình cải cách đại học của chính phủ. Khi lãnh tụ đảngTage Erlander từ chức năm 1969, Palme được bầu làm lãnh tụ trong kỳ Đại hội của đảng Dân chủ Xã hội, và kế thừa Erlander, làm thủ tướng.
Cùng vớiRaoul Wallenberg vàDag Hammarskjöld, Palme trở thành một trong các người Thụy Điển nổi tiếng quốc tế nhất trong thế kỷ 20, vì trong thời gian 125 tháng ở cương vị thủ tướng, ông đã chống đối dữ dội chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, và việc ông bị ám sát.[5][6]
Người được Palme che chở và cũng là đồng minh chính trị,Bernt Carlsson, đượcLiên Hợp Quốc bổ nhiệm làm ủy viên phụ tráchNamibia vào tháng 7/1987, cũng bị chết không đúng lúc, trên chuyến bayPan Am Flight 103 bị rớt ngày 2.12.1988 khi trên đường trở về trụ sở Liên Hợp Quốc dự lễ kýThỏa ước New York vào hôm sau.
Palme được cho là đã có tác động sâu xa tới tình cảm của nhiều người; ông rất được các người cánh tả ưa thích, nhưng cũng bị cánh hữu ghét.[7] Điều đó một phần là do các hoạt động quốc tế của ông ta, đặc biệt các hoạt động chống Hoa Kỳ, và phần khác là do phong cách tranh luận hùng hổ và nói thẳng của ông.[8][9]
Là lãnh đạo thế hệ mới của Đảng Dân chủ Xã hội Thụy Điển, Olof Palme thường được mô tả là người cách tân cách mạng.[10][11]Tại quốc nội, quan điểm xã hội của ông ta – nhất là việc Đảng Dân chủ Xã hội lèo lái mở rộng ảnh hưởng của Liên minh Lao động trên kinh doanh – đã gây ra nhiều thái độ thù địch từ những người Thụy Điển có khuynh hướng bảo thủ. Ngay trước khi bị ám sát, Palme đã bị cáo buộc là thân-Xô Viết và không bảo vệ đầy đủ lợi ích quốc gia của Thụy Điển. Bởi vậy đã có các xếp đặt cho ông ta điMoskva để thảo luận nhiều vấn đề tranh chấp song phương, trong đó có vấn đề được cho là tàu ngầmLiên Xô đã xâm nhập hải phận của Thụy Điển (xemU 137).
Trên bình diện quốc tế, Palme được nhiều người nhìn nhận là một nhân vật chính trị tiếng tăm vì:
Tất cả các việc đó chắc chắn đã gây cho Palme nhiều kẻ thù (cũng như bạn) ở nước ngoài.
Olof Palme đi biểu tình ở Stockholm sát cánh với đại sứ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Nguyễn Thọ Chân tháng 2/1968
Ngày 21.2.1968, Palme (lúc đó là bộ trưởng bộ Giáo dục) tham gia một cuộc tuần hành phản đối Mỹ can thiệp vàochiến tranh Việt Nam ở Stockholm, cùng với đại sứViệt Nam Dân chủ Cộng hòa ở Liên XôNguyễn Thọ Chân, doỦy ban Thụy Điển cho Việt Nam tổ chức, cả Palme và ôngChân đều được mời phát biểu ý kiến. Do việc này, Hoa Kỳ đã triệu hồi đại sứ của mình ở Thụy Điển về, và Palme bị phe đối lập chỉ trích dữ dội về việc tham gia cuộc tuần hành phản đối đó.[12]
Dù vậy, trên thực tế Thụy Điển vẫn bí mật hợp tác quân sự rộng rãi với khốiNATO trong thời gian dài, và ngay cả dưới sự bảo vệ an ninh của lực lượng quân sự Mỹ (xemSự trung lập của Thụy Điển trong Chiến tranh lạnh).
Được hỏi về Palme, cựu bộ trưởng ngoại giao Hoa KỳHenry Kissinger đã một lần trả lời rằng mình thường không thích người mà mình đồng ý với và thường thích người mà mình bất đồng ý kiến, và nói thêm cách lạnh lùng: "Vậy Palme, Tôi thích - rất thích".[cần dẫn nguồn],
Dân chúng thương tiếc Palme khi ông bị ám sát ở Stockholm 1986Tấm biển tưởng niệm tại chỗ Olof Palme bị ám sát, góc đường Sveavägen-Olof Palme ở Stockholm.
Olof Palme thường được thấy đi lại không có sự che chở của vệ sĩ, và đêm mà ông bị ám sát cũng vậy. Từ một rạpcinema đi bộ về nhà với bà vợLisbet Palme trên đường phốSveavägen ở trung tâm Stockholm, lúc gần nửa đêm ngày 28.2.1986, cặp vợ chồng này đã bị một tay súng tấn công. Palme đã trúng viên đạn chí tử từ lưng lúc gần 23 giờ 21 (giờCET). Một phát súng thứ hai làm cho bà Lisbet Palme bị thương. Cho tới ngày 10 tháng 6 năm 2020, các công tố viên Thụy Điển tuyên bố công khai rằng họ biết kẻ đã giết Palme và đặt tên là Stig Engström , còn được gọi là "Người đàn ông Skandia".
Cảnh sát cho biết một người tài xế taxi đã dùng máy radio di động của mình để báo động. Hai cô gái trẻ ngồi trong một xe gần nơi tai nạn cũng đã tới cứu giúp thủ tướng. Ông được đưa gấp vào bệnh viện Sabbatsberg (Sabbatsbergs sjukhus) nhưng đã được loan báo là đã từ trần khi tới bệnh viện, lúc 00 giờ 06 (giờCET) ngày 1.3.1986. Bà Palme chỉ bị thương, đã được chữa lành.
Phó thủ tướngIngvar Carlsson lập tức đảm nhiệm chức thủ tướng và chức lãnh tụ mới của đảng Dân chủ Xã hội thay Olof Palme.
^Nordstrom, Byron (2000).Scandinavia Since 1500. University of Minnesota Press, pg. 347. "The February 1986 murder of Sweden's Prime Minister Olof Palme near Sergelstorget in the middle of Stockholm's downtown shocked the nation and region. Political assassinations were virtually unheard-of in Scandinavia."
^Hendrik Hertzberg, "Death of a Patriot", in: Idem, Politics. Observations and Arguments, 1966-2004 (New York: The Penguin Press, 2004) 263-266, there 264
^Einhorn, Eric and John Logue (1989).Modern Welfare States: Politics and Policies in Social Democratic Scandinavia. Praeger Publishers, pg 60.ISBN 0275931889 "Olof Palme was perhaps the most 'presidential' Scandinavian leader in recent decades, a fact that may have made him vulnerable to political violence."
Arvidsson, Claes (2007),Olof Palme: med verkligheten som fiende, Stockholm: Timbro,ISBN978-91-7566-539-9
Åsard, Erik (2002),Politikern Olof Palme, Stockholm: Hjalmarson & Högberg,ISBN91-89080-88-2
Björk, Gunnela (2006),Olof Palme och medierna, Umeå: Boréa,ISBN91-89140-45-1
Ekengren, Ann-Marie (2005),Olof Palme och utrikespolitiken: Europa och Tredje världen, Umeå: Boréa,ISBN91-89140-41-9
Elmbrant, Björn (1996),Palme (ấn bản thứ 2), Stockholm: Fischer,ISBN91-7054-797-1
Fredriksson, Gunnar (1986),Olof Palme, Stockholm: Norstedt,ISBN91-1-863472-9
Gummesson, Jonas (2001),Olof Palmes ungdomsår: bland nazister och spioner, Stockholm: Ekerlid,ISBN91-88595-95-1
Haste, Hans; Olsson, Lars Erik; Strandberg, Lars; Adler, Arne (1986),Boken om Olof Palme: hans liv, hans gärning, hans död, Stockholm: Tiden,ISBN91-550-3218-4
_Felipe_Gonz%25C3%25A1lez_ofrece_una_rueda_de_prensa_junto_al_primer_ministro_de_Suecia._Pool_Moncloa._28_de_septiembre_de_1984_(cropped).jpeg)
