Nhị thập bát tú
Sơ đồNhị thập bát tú của Âm Dương sư người NhậtAbe no Seimei (921–1005)
Tên tiếng Trung
Tiếng Trung	二十八宿
Nghĩa đen	28 trạm dừng chân
Phiên âm Tiếng Hán tiêu chuẩn Bính âm Hán ngữ èr shí bā xiù Chú âm phù hiệu ㄦˋ ㄕˊ ㄅㄚ ㄒㄧㄡˋ Quốc ngữ La Mã tự elr shyr bah shiow Wade–Giles erh⁴ shih² pa¹ hsü⁴ Tiếng Khách Gia Latinh hóa Ngi-sṳ̍p-pat Siuk Tiếng Quảng Châu Latinh hóa Yale yi saap baat sauk Việt bính ji6 sap6 baat3 sau3 Tiếng Mân Đông Phiên âm Bình thoạitiếng Phúc Châu Nê-sĕk-báik Séu
Tên tiếng Việt
Chữ Hán	二十八宿
Tên tiếng Triều Tiên
Hangul	이십팔수
Hanja	二十八宿
Phiên âm Romaja quốc ngữ Isippalsu McCune–Reischauer Isipp'alsu
Tên tiếng Nhật
Kanji	二十八宿
Hiragana	にじゅうはっしゅく
Katakana	ニジュウハッシュク
Chuyển tự Rōmaji Nijū Hasshuku

Nhị thập bát tú là một thuật ngữ trongthiên văn học phương Đông cổ đại, chỉ 28chòm sao nằm gầnhoàng đạo vàxích đạo thiên cầu. Đây là một phần quan trọng trong hệ thống tọa độxích đạo của thiên văn học cổ đại Trung Quốc. Mỗi chòm sao trong số này được xác định dựa trên một ngôi sao cố định gọi là "cự tinh", đóng vai trò làm mốc để đo lường vị trí của các thiên thể nhưMặt Trời,Mặt Trăng, ngũ hành tinh (Kim,Mộc,Thủy,Hỏa,Thổ),sao chổi và cácthiên thể khác. Nhị thập bát tú không chỉ là cơ sở để quan sát các vì sao mà còn để theo dõi chuyển động của các thiên thể trên bầu trời.

Người xưa chia vòng hoàng đạo thành bốn phần, tương ứng với bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc và gán cho mỗi phương một linh thú huyền thoại, được gọi làTứ tượng, bao gồmThanh Long ở phương Đông,Bạch Hổ ở phương Tây,Chu Tước ở phương Nam vàHuyền Vũ ở phương Bắc. Mỗi phương được chia thành 7 chòm sao, mỗi chòm sao đều có một ngôi sao chính gọi là "cự tinh", được dùng làm mốc để xác định tọa độ thiên văn. Chúng không chỉ là công cụ của các nhà thiên văn cổ, mà còn là biểu tượng linh thiêng trong văn hóa và tâm linh, gắn liền với vận khí của trời đất. Chẳng hạn,chòm Giác tú, với ngôi sao chủ là Giác tú nhất, ban đầu chỉ một nhóm sao nhỏ gần xích đạo. Nhưng về sau, nó được mở rộng để bao gồm cả vùng trời thuộc Giác tú, đại diện cho sự khai mở, tiên phong và canh tân.

Hệ thống Nhị thập bát tú cũng có điểm tương đồng với hệ thốngNakshatra trongthiên văn học Ấn Độ và 36 Decan trongthiên văn học cổ đại Ai Cập, vốn cũng dựa trên chuyển động của Mặt Trăng. Không chỉ giới hạn trong thiên văn học, Nhị thập bát tú còn được sử dụng rộng rãi trong các hoạt độngbói toán vàtử vi đẩu số. Khi kết hợp với thất diệu (bảy hành tinh chủ) và các con vật tượng trưng, chúng trở thành các "Cầm tinh", giúp luận đoán vận mệnh, dự báo sự hưng suy của gia đình, quốc gia và cả vũ trụ. Mỗi chòm sao đại diện cho một phẩm chất, năng lượng và sự ảnh hưởng đặc biệt, như sao nào chủ về phúc đức, sao nào mang lại thử thách hay biến động.

Ngoài vai trò là một hệ thống thiên văn cổ, Nhị thập bát tú còn xuất hiện trong văn hóa đại chúng, đặc biệt thông qua sự nhân cách hóa trong các tác phẩm văn học và thần thoại nhưPhong thần diễn nghĩa vàTây du ký. TrongPhong thần diễn nghĩa, Nhị thập bát tú vốn là đệ tử củaThông Thiên giáo chủ. Sau khi bị tiêu diệt trongtrận chiến Thương – Chu, hồn phách họ bị đưa lên bảng Phong Thần và trở thành những vị thần cai quản các chòm sao. TrongTây du ký, Nhị thập bát tú xuất hiện trong vai trò những vị thần hỗ trợ hoặc đối đầu vớiTôn Ngộ Không và nhóm thỉnh kinh.

"Nhị thập bát tú" còn được gọi là "Nhị thập bát xá" hoặc "Nhị thập bát thứ". Các từ "tú" (宿), "xá" (舍) và "thứ" (次) đều mang ý nghĩa là nơi dừng chân, nghỉ ngơi hay trạm trú. Trong bối cảnh này, chúng được hiểu là "nơi ở" củaMặt Trăng,Mặt Trời và các vì sao.^[1]

Mặt Trăng quay quanhTrái Đất và nếu lấy các ngôi sao cố định làm hệ quy chiếu, thời gian để Mặt Trăng hoàn thành một vòng quỹ đạo và trở về cùng một vị trí là khoảng 27,33 ngày, gọi là một tháng sao (hay tháng thiên văn). Theo quan niệm của người xưa, mỗi ngày Mặt Trăng đi qua một khu vực các ngôi sao cố định, và khu vực này được xem như trạm nghỉ hoặc quán trọ của Mặt Trăng trong ngày hôm đó. Vì vậy, những ngôi sao này được chia thành 27 hoặc 28 chòm sao, gọi là Nhị thập bát tú. Trong thời kỳ đầu, người Trung Quốc cổ đại cũng từng sử dụng hệ thống 27 tú, nhưng về sau, cách phân chia 28 tú trở nên phổ biến và được chuẩn hóa.^[1]

Mặc dù "Nhị thập bát tú" có liên quan đến Mặt Trăng, nhưng việc thiết lập hệ thống này không chỉ nhằm ghi chép vị trí chuyển động của Mặt Trăng. Vì vậy, bầu trời không đơn giản bị chia đều thành 28 phần bằng nhau. Trên thực tế, mỗi "tú" chiếm một khoảng không gian rất khác biệt. Mục đích của việc này là chọn ra 28 ngôi sao làm điểm chuẩn để xây dựng một hệ tọa độ sao toàn diện, giúp nhận thức mối quan hệ giữa Mặt Trời và Mặt Trăng cũng như hiểu rõ hơn về chuyển động của các thiên thể như Mặt Trời, Mặt Trăng và các hành tinh.^[2]

Sau đó, vào khoảng thời Chiến Quốc, người Trung Quốc cổ đại đã thiết lập được hệ thống Nhị thập bát tú. Đây là một hệ tọa độ thiên văn dựa trên xích đạo trời, sử dụng xích đạo làm mặt phẳng cơ sở và dùng xích kinh (kinh độ thiên văn) và xích vĩ (vĩ độ thiên văn) để định vị các thiên thể. Trong đó Xích vĩ được biểu thị bằng khoảng cách góc từ thiên thể đến cực Bắc thiên cầu, gọi là "cự cực độ". Xích kinh được đo bằng khoảng cách góc giữa thiên thể và ngôi sao chuẩn đầu tiên ở phía Tây của nó, gọi là "cự tinh độ".^[3]

Những ngôi sao chuẩn dùng để so sánh và tính toán xích kinh được gọi là "cự tinh", bao gồm 28 ngôi sao thuộc 28 chòm sao, tạo nên hệ thống Nhị thập bát tú. Khoảng cách góc giữa các cự tinh được gọi là "cự độ". Mặc dù hệ thống này dựa trên tọa độ xích đạo, nhưng chỉ khoảng một nửa các "tú" nằm gần xích đạo, còn lại nằm gần hoàng đạo. Điều này cho thấy vào thời điểm đó, người xưa vẫn chưa hoàn toàn phân biệt rõ ràng giữa xích đạo và hoàng đạo.^[4]

Vào thờiHán Vũ Đế,Đặng Bình cùng các cộng sự đã xây dựngThái Sơ lịch, qua đó thống nhất hệ thống Nhị Thập Bát Tú và các khoảng cách tới các cự tinh. Hệ thống này được sử dụng liên tục cho đến thờinhà Nguyên. Danh sách đầy đủ được trình bày trong bảng sau. TừSùng Trinh lịch thư trở đi, các Cự tinh được đặt tên theo cách "ngôi sao thứ nhất của tú X" (某宿一). Vào thời Minh và Thanh, đã có sự điều chỉnh đối với các ngôi sao cự tinh thuộc các chòm Khuê, Chủy và Sâm. Các tên gọi hiện tại như "Khuê tú nhị" (奎宿二), "Chủy tú nhị" (觜宿二) và "Sâm tú tam" (参宿三) phản ánh sự thay đổi này.^[5]

Tứ tượng (四象)	Nhị thập bát tú[6]
	Số thứ tự	Tên chữ Hán	Tên tiếng Việt	Cự tinh
Đông phương Thanh Long (東方青龍) Mùa xuân	1	角	Giác	α Vir
	2	亢	Cang	κ Vir
	3	氐	Đê	α Lib
	4	房	Phòng	π Sco
	5	心	Tâm	α Sco
	6	尾	Vĩ	μ¹ Sco
	7	箕	Cơ	γ Sgr
Bắc phương Huyền Vũ (北方玄武) Mùa đông	8	斗	Đẩu	φ Sgr
	9	牛	Ngưu	β Cap
	10	女	Nữ	ε Aqr
	11	虛	Hư	β Aqr
	12	危	Nguy	α Aqr
	13	室	Thất	α Peg
	14	壁	Bích	γ Peg
Tây phương Bạch Hổ (西方白虎) Mùa thu	15	奎	Khuê	η And
	16	婁	Lâu	β Ari
	17	胃	Vị	35 Ari
	18	昴	Mão	17 Tau
	19	畢	Tất	ε Tau
	20	觜	Chủy	λ Ori
	21	参	Sâm	ζ Ori
Nam phương Chu Tước (南方朱雀) Mùa hè	22	井	Tỉnh	μ Gem
	23	鬼	Quỷ	θ Cnc
	24	柳	Liễu	δ Hya
	25	星	Tinh	α Hya
	26	張	Trương	υ¹ Hya
	27	翼	Dực	α Crt
	28	軫	Chẩn	γ Crv

Trong lịch sử, danh sách các chòm sao thuộc Nhị thập bát tú, khoảng cách giữa các "tú" (cự độ), ngôi sao định vị (cự tinh) và thứ tự các chòm sao đã trải qua nhiều thay đổi. TheoKhai Nguyên chiêm kinh thờiĐường, các cự độ được cho là dựa trên quan sát củaThạch Thân từ thờiChiến Quốc. Những số liệu này gần giống với các ghi chép trên thẻ tre khai quật tại mộTần ởCam Túc và đĩa tròn thiên văn từ mộNhữ Âm hầu thờiHán tạiPhụ Dương,An Huy. Tuy nhiên, các cự độ này khác biệt đáng kể so với các số liệu từ thời Hán trở đi, cho thấy đã có sự điều chỉnh lớn về các cự tinh trong thời Tây Hán.^[7] TrongSử Ký, chương Luật Thư, một hệ thống 28 chòm sao khác, được cho là củaCam Đức thời Chiến Quốc, được ghi nhận. Hệ thống này không có các chòm sao Đẩu (斗), Chủy (觜), Tỉnh (井) và Quỷ (鬼), nhưng thay vào đó là Kiến Tinh (建星), Phạt (罰), Lang (狼) và Hồ (弧).^[8] Hệ thống này có thể là tiền thân của hệ thống 28 chòm sao chuẩn hóa sau này, với phân bố các chòm sao đồng đều hơn.^[9]

Tuế sai (sự thay đổi chậm của trục quay Trái Đất) cũng ảnh hưởng đến cự độ giữa các cự tinh, gây ra sự thay đổi dần dần vị trí tương đối của chúng. Một số cự độ giữa hai ngôi sao rất gần nhau thậm chí có thể trở thành giá trị âm, làm thay đổi thứ tự xích kinh của chúng. Ví dụ, sau thế kỷ 13, cự tinh của Chủy tú (φ¹ Orionis) và Sâm tú (δ Orionis) hoán đổi thứ tự xích kinh. Các nhà truyền giáoDòng Tên vào thời Minh mạt Thanh sơ đã thay đổi thứ tự của hai tú này, nhưng gây ra tranh cãi lớn. Đến năm 1752, triều đìnhCàn Long quyết định thay đổi cự tinh của Tỷ tú thành sao λ Orionis và cự tinh của Sâm tú thành sao ζ Orionis, khôi phục thứ tự "Chủy trước, Sâm sau" như cũ.^[10]

Trong thời kỳ đầu, người xưa thường chọn những ngôi sao sáng làm cự tinh, bất kể khoảng cách của chúng đến xích đạo. Nhưng khi hệ thống Nhị thập bát tú được hoàn thiện, các cự tinh được chuyển sang các ngôi sao nằm gầnhoàng đạo/xích đạo hơn, dù chúng có thể kém sáng hơn. Ví dụ sao Thiên Lang (Sirius) từng được chọn làm cự tinh của Tỉnh tú, nhưng sau này được thay thế. Trong đĩa thiên văn Nhữ Âm hầu, các cự tinh như Tâm tú nhị (Antares), Tất tú ngũ (Aldebaran) và Sâm tú tứ (Betelgeuse) được ghi nhận, nhưng sau đó không còn được sử dụng.^[11][12]

Việc xác định thời gian xuất hiện của hệ thống Nhị thập bát tú vẫn còn gây tranh cãi trong giới nghiên cứu. Người xưa có thể rất sớm đã nhận ra các ngôi sao và chòm sao sáng gần hoàng đạo hoặc xích đạo thiên cầu, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc đã hình thành khái niệm tổng thể về hoàng đạo, xích đạo hay hệ thống Nhị thập bát tú.^[13] Toàn bộ hệ thống Nhị thập bát tú xuất hiện lần đầu trong tài liệu cổ nhưChu lễ với cụm từ "nhị thập bát tinh" (二十有八星).^[14] Danh sách đầy đủ các chòm sao được ghi nhận sớm nhất trongLã thị Xuân Thu. Hiện vật cổ nhất là nắp hộp sơn khắc hình Nhị thập bát tú từ lăng mộ Tăng hầu Ất, có niên đại vào đầu thời Chiến Quốc.^[15][16]

Từ các tính toán thiên văn, hệ thống Nhị thập bát tú có thể đã được hình thành từ rất sớm. Các chòm sao hoàng đạo ngày nay vẫn nằm gần hoàng đạo, trong khi các chòm sao xích đạo do ảnh hưởng của tuế sai đã không còn trùng khớp với xích đạo thiên cầu hiện tại. Theo Phùng Thời, thời kỳ mà các chòm sao xích đạo phù hợp nhất với xích đạo thiên cầu là từ thế kỷ 35 TCN đến thế kỷ 30 TCN.^[17] Nhà thiên văn họcTrúc Khả Trinh (1890–1974) nhận thấy,sao Ngưu vàsao Nữ ban đầu chỉsao Ngưu Lang (Altair) vàsao Chức Nữ (Vega).^[18] Tuy nhiên, thứ tự xích kinh giữa hai sao này đã hoán đổi, với Altair ban đầu xếp trước Vega, nhưng sau khoảng thời gian từ 36 TCN đến 30 TCN, thứ tự này đã đảo ngược.^[19]

Nhị thập bát tú không chỉ được sử dụng như hệ thống tọa độ thiên văn mà còn để tổ chức và sắp xếp các chòm sao. TrongBộ Thiên Ca (步天歌) củaĐan Nguyên Tử thời Tùy, các chòm sao trên bầu trời được tái tổ chức và phân thành các khu vực. Khu vực gần cực bắc được chia thànhtam viên:Tử Vi,Thái Vi vàThiên Thị. Các chòm sao còn lại được phân dọc thành 28 thiên khu, dựa theo kinh độ xích đạo và gán vào nhị thập bát tú. Ví dụ, chòm sao Giác tú bao gồm 11 mảng sao nhưGiác (角),Nam Môn (南門),Thiên Môn (天門) vàBình Đạo (平道).^[20]

Sau khi hệ thống nhị thập bát tú được thiết lập, các tú được chia thành bốn nhóm, tương ứng với bốn cung,tứ tượng và bốn mùa. Tứ tượng không phải là hình ảnh toàn bộ của bảy tú trong mỗi cung, mà chỉ dựa trên một phần các chòm sao chính của từng cung.^[21]

Cung Đông bao gồm sáu tú Giác,Cang (亢),Đê (氐),Phòng (房),Tâm (心) vàVĩ (尾) nối liền, tạo hình dáng như một con rồng, có thể là nguồn gốc của hình tượng "rồng" trongvăn minh Hoa Hạ.^[22] Cung Tây với các túChủy (觜),Sâm (參) vàPhạt (伐) tạo hình như một con hổ. Cung Nam kết hợp các túLiễu (柳),Tinh (星),Trương (張) vàDực (翼) tạo thành hình một loài chim lớn. Cung Bắc gồm các tú Nguy (危) vàPhần Mộ (墳墓) có hình dáng như một con hươu hoặckỳ lân.^[23] Về sau, khi ghép Nguy vớiHư (虚), hình tượng biến đổi thành một con rùa, trong khiĐằng Xà (螣蛇) gần đó gợi nên hình ảnh một con rắn. Khoảng từ cuối thời Chiến Quốc đến đầu thời Tây Hán, các hình tượngThanh Long,Chu Tước,Bạch Hổ vàHuyền Vũ mới được liên kết trọn vẹn với toàn bộ bảy tú trong mỗi cung.^[24]

Người Trung Quốc cổ đại dựa vào một mối quan hệ đối ứng đặc biệt để phân chia các vùng lãnh thổ, gọi là "phân dã" (分野). Cốt lõi của lý thuyết phân dã là mối liên hệ giữa các vùng lãnh thổ trên mặt đất với các thiên thể, được gọi là thuyết "tinh thổ" (星土). Trong thuyết này, hai yếu tố quan trọng là "Nhị thập thứ" (十二次) và "Nhị thập bát tú". Sự đối ứng giữa nhị thập bát tú và các vùng lãnh thổ được ghi chép theo nhiều cách khác nhau.^[25] Một trong những nguồn tài liệu quan trọng làKhai Nguyên chiêm kinh, nơi ghi lại chi tiết cách thức phân dã này.^[26]

Về nguồn gốc lý luận của mối liên hệ giữa nhị thập bát tú và các vùng lãnh thổ, từ xưa đến nay đã có nhiều ý kiến khác nhau. Một số cho rằng, thời cổ đại, các bộ tộc khác nhau có những ngôi sao riêng mà họ quen quan sát, về sau trở thành những ngôi sao được các quốc gia phong kiến sử dụng trong nghi lễ tế tự, từ đó phát triển thành hệ thống phân dã.^[27] Một quan điểm khác cho rằng người Trung Quốc cổ đại có tư duy so sánh tương tự giữa thiên văn và địa lý, kết hợp các phương vị của sao với phương vị địa lý.^[28] Tuy nhiên, trong quá trình phát triển sau này, mối liên hệ giữa sao và các quốc gia phong kiến dần trở thành một sự liên kết mang tính hình thức, ngày càng xa rời ý nghĩa thiên văn ban đầu.^[29]

Vào thời cổ đại, sự chuyển động tương đối giữa các thiên thể và nhị thập bát tú thường được xem là điềm báo. Chẳng hạn,Sử ký, "Thiên Quan thư" ghi chép: "Nhà Hán nổi lên, ngũ tinh tụ ở chòm sao Đông Tỉnh. Lúc [Hán Cao Tổ] bị [Hạng Vũ] vây ở Bành Thành, Mặt Trăng có bảy vòng quầng sáng ở chòm sao Sâm – Tất." Một ví dụ khác là sao Thần (sao Thủy), thuộc hành Thủy trong Ngũ hành, được cho là có mối liên hệ với nước. Trong khi đó, Đông Tỉnh (Tỉnh tú) được ví như một cái giếng. Vì vậy, hiện tượng "Thần tinh thủ Đông Tỉnh" (sao Thủy nằm ở Đông Tỉnh) được xem là điềm báo về lũ lụt.^[30]

Sự kết hợp chặt chẽ giữa thiên văn và thuật số trong văn hóa Trung Quốc cổ đã khiến nhiều khái niệm thiên văn dần mất đi ý nghĩa gốc, thay vào đó là sự nhân cách hóa và mô tả hình tượng, phục vụ cho các mục đích như bói toán và đoán mệnh. Một ví dụ điển hình là bức Ngũ tinh nhị thập bát tú thần hình đồ, được cho là do Lương Lệnh Toản thời nhà Đường vẽ, trong đó nhị thập bát tú được nhân cách hóa thành các hình người, kèm theo ghi chú về tính cách, đền thờ, và nghi lễ thờ cúng. Trong các sách thông thư, có mục "Tú trực", mỗi ngày tương ứng với một tú trong nhị thập bát tú, luân phiên lặp lại, với mỗi tú mang ý nghĩa cát hung riêng. Điều này hoàn toàn tách rời khỏi các hiện tượng thiên văn thực tế, trở thành một chu kỳ do con người thiết lập để sử dụng trong thuật số.^[31]

BứcNgũ tinh cập nhị thập bát tú thần hình đồ (五星及二十八宿神形图) được cho là tác phẩm của Lương Lệnh Toản (梁令瓒) thời nhà Đường, hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Osaka, Nhật Bản.

Nhị thập bát tú còn được liên kết đặc biệt với Thất diệu (七曜) và các loài động vật, để dự đoán vận mệnh, phúc lộc và cát hung của con người. Sự kết hợp này được gọi là "Cầm tinh" (禽星) tức là mỗi người được gắn với một con vật tượng trưng theo năm sinh hoặc sao chiếu mệnh. Khái niệm cầm tinh trong tiếng Hán gốc có nghĩa là "sao của thú" (禽星), liên quan đến thuật bói toán cổ đại. Theo ghi chép trongTừ nguyên (bản cũ), các nhà chiêm tinh sử dụng ngũ hành, nhị thập bát tú và các con vật biểu tượng để dự đoán dữ lành. Ví dụ, các tổ hợp như Giác kim giao (rồng vàng), Tâm hỏa hồ (cáo lửa), hay Trương hỏa lộc (hươu lửa) được sử dụng để định vận mệnh, ngày giờ, hoặc phương hướng.

Thuật toán dự đoán dựa trên cầm tinh được gọi là "Diễn cầm" (演禽). Theo ghi chép trongTương Sơn Dã Lục (湘山野錄) thời Bắc Tống, dưới triềuTống Thần Tông, Vương Xứ Nặc, người đảm nhiệm chức Tư thiên giám vào đầu triều đại, đã sử dụng thuật toán Cầm tinh để dự đoán vận mệnh.^[32]

Trong văn hóa Việt Nam, cầm tinh đã giản lược thành ý nghĩa biểu tượng của con vật đại diện cho năm sinh theo địa chi (ví dụ: người tuổi Tý cầm tinh con chuột, người tuổi Sửu cầm tinh con trâu). Tuy nhiên, cách hiểu này đã tách biệt hoàn toàn khỏi khái niệm gốc của tiếng Hán. Một số từ điển tiếng Việt từng chú thích sai lệch "cầm tinh" bằng chữ Hán 擒星, có nghĩa là "bắt sao", nhưng thực chất thuật ngữ đúng, 禽星, là sự nhân cách hóa mối liên kết giữa các ngôi sao và động vật trong chiêm tinh học cổ đại.

• Tứ tượng
• Tam viên
• Nguyệt tú

• BàiNhị thập bát tú trên trang web của Câu lạc bộ Thiên Văn Học Trẻ Việt Nam (VACA).khuong
• Bài khẳng địnhNhị thập bát tú không phải là chòm sao mà là nhóm sao cũng trên trang web của Câu lạc bộ Thiên Văn Học Trẻ Việt Nam (VACA).
• Thiên văn
• Chòm saoLưu trữ ngày 24 tháng 11 năm 2005 tạiWayback Machine

• Nhị thập bát tú
• Nhân vật Phong thần diễn nghĩa
• Chòm sao Trung Quốc cổ đại
• Tử vi Đông phương
• Nhân vật Tây du ký

• Lỗi không có mục tiêu Harv và Sfn
• Bài viết có hatnote đổi hướng cần kiểm tra lại
• Bài viết có văn bản tiếng Trung Quốc
• Bài viết có văn bản tiếng Việt nêu rõ
• Bài viết có văn bản tiếng Hàn Quốc
• Bài viết có văn bản tiếng Nhật
• Nguồn CS1 tiếng Trung (zh)
• Nguồn CS1 có chữ Trung (zh)
• Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback
• Bản mẫu cổng thông tin có liên kết đỏ đến cổng thông tin
• Kiểm soát tính nhất quán với 0 yếu tố