Nhật Bản là quốc gia đông thứ 12 thế giới, đồng thời là một trong những quốc gia có mật độ dân số và đô thị hóa cao nhất. Khoảng 3/4 địa hình của Nhật Bản là đồi núi, chia thành 47 tỉnh thuộc 8 vùng địa lý.Vùng thủ đô Tokyo là đại đô thị đông dân nhất thế giới.
"Nhật Bản" (日本) có hai cách phát âmNhật là Nihon (にほん) hoặc Nippon (にっぽん).[19] Trước khi 日本 trở thành tên gọi chính thức, Nhật Bản được gọi làWa (和 (Hòa)/わ/ワ,Wa?) hoặcWakoku (和国 (Hòa Quốc),Wakoku?).[20]Wa là tên gọi mà nước Trung Hoa cổ xưa dùng để nhắc đến một nhóm dân tộc thiểu sốsống ở Nhật Bản trong thời kìTam Quốc.Nippon, cách đọc Hán-Nhật của các kí tự thường được sử dụng một cách chính thức bao gồm trên tiền giấy và tem bưu chính. CònNihon thường được sử dụng trong đời sống thường ngày và phản ánh sự thay đổi trongâm vị học Nhật Bảnthời Edo.[21] Hai chữ Nhật Bản (日本) có nghĩa là "cội nguồn của mặt trời", đây cũng chính là nguồn gốc cho biệt danh "Đất nước mặt trời mọc" ở các quốc gia phương Tây.[22]
Cách gọi "Nhật Bản" trong tiếng Anh ("Japan") dựa trên cách phát âm 日本 củatiếng Trung Quốc và được du nhập vào các ngôn ngữ châu Âu thông qua con đường thương mại. Vào thế kỷ 13,Marco Polo đã ghi lại cách phát âm củatiếng Quan Thoại hoặctiếng Ngô của các ba chữ 日本國 là Cipangu.[23] TênMã Lai cũ của Nhật Bản là Japang hoặc Japun, được mượn từ mộtphương ngữ ở một ven biển phía nam của Trung Quốc và được nhữngthương nhânBồ Đào Nha ở Đông Nam Á mang đến châu Âu vào đầu thế kỉ 16.[24] Phiên bản đầu tiên của tên gọi này bằng tiếng Anh lần đầu tiên xuất hiện trong một cuốn sách xuất bản năm 1577 dưới dạng Giapan.[25]
Từ 15.000 năm trướcCông Nguyên, ở Nhật Bản đã có con người sinh sống.
Từ 13.000 năm trướcCông Nguyên, người Nhật đã biết làm nông nghiệp sơ khai, làm đồgốm[26][27][28], sống định cư.
Từ 8000–300 năm trước Công Nguyên là thời kì văn hóaJomon đã sử dụng đồ kim khí, chế tạo đồ gốm, nấu chín thức ăn, chôn cất người chết theo thế nằm co, có tín ngưỡng vạn vật hữu linh, có tục xăm mình, nhổ răng cửa đánh dấu tuổi trưởng thành.[29][30][31][32]
Từ thế kỉ III trước Công Nguyên đến thế kỉ III Công nguyên là văn hóaYayoi. Thời kì nay cư dân biết rèn sắt do tiếp nhận kĩ thuật từ Triều Tiên, Trung Hoa. Biết cày cuốc bằng cày gỗ, rìu đá. Họ sống quần cư, lập hào nước bao quanh làng (kango), có tục tái táng người chết (saisobo); làm mộ hình gò (funkyuubo), sắp xếp người chết theo thế nằm ngửa tay chân duỗi thẳng. Mỗi tộc người có thủ lĩnh công xã đứng đầu, liên minh nhiều công xã gây chiến tranh xâm chiếm các vùng đất khác. Xây dựng thần xã (Yashiro).
Từ thế kỷ thứ III đến giữa thế kỷ thứ VI, những nhà nước đầu tiên xuất hiện.Thần đạo phát triển khắp cả nước. Nước Nhật bắt đầu có tên gọi là Yamato.[cần dẫn nguồn]
Từ thế kỷ thứ VI đến đầu thế kỷ thứ VIII, một nhà nước tập quyền được thành lập và đóng đô ở Asuka (gầnthành phố Nara ngày nay). Tên nước từ Yamato đổi thành Nhật Bản. Cũng trong khoảng thời gian này, thành lập nhà nướcphong kiến Nhật, với cuộccải cách Đại Hóa doThiên hoàng Hiếu Đức đề xướng.[cần dẫn nguồn]
Từ thế kỷ thứ IX đến cuối thế kỷ XII, các dòng họ quý tộc hùng mạnh ởHeian thay nhau nắm sức mạnh chính trị của đất nước, lấn át quyền lực củaThiên hoàng. Cuối thời này, tầng lớpvõ sĩ (samurai) bắt đầu hình thành và tranh giành quyền lực với các dòng tộcquý tộc.
Cuối thế kỷ XII đến đầuthế kỷ XIV, quyền lực thực sự nằm trong tay tầng lớp võ sĩ ởKamakura. Vào các năm 1271 và 1281, các võ sĩ Nhật Bản với sự trợ giúp củabão vàsóng thần đã đánh bại hải quânNguyên – Mông định xâm lược nước mình.
Các quốc gia và vùng lãnh thổ bịĐế quốc Nhật Bản đánh chiếm trong giai đoạn 1872–1942
Sau đó, nước Nhật có một thời kỳ thực hiệnchính sách đóng cửa ổn định kéo dài ba thế kỷ dưới sự cai trị củaMạc phủ Tokugawa. Kinh tế, văn hóa và kỹ thuật có điều kiện phát triển mạnh mẽ. Người phương Tây, khởi đầu là ngườiHà Lan, được phép giao thương với Nhật Bản thông qua một thương cảng nhỏ.
SangChiến tranh thế giới thứ hai, quân phiệt Nhật đứng vềphe Trục vớiÝ vàĐức Quốc xã.[35] Dựa vào lực lượng quân đội có trình độ khá hiện đại (đặc biệt là hải quân và không quân), trong giai đoạn đầu chiến tranh, Nhật Bản liên tiếp đánh bại quân Anh-Mỹ. Tuy nhiên, vào giai đoạn sau, Nhật Bản dần thất thế. Lần đầu tiên trong lịch sử, vào năm 1945, Nhật thất bại và phải chịu sự chiếm đóng của nước ngoài.[36] Hoa Kỳ phụ trách việc chiếm đóng Nhật Bản, và cho tới nayHạm đội 7 Hoa Kỳ vẫn đang đóng ở đảoOkinawa của Nhật Bản.
Sau chiến tranh, do quân đội đã bị giải tán, tất cả thuộc địa cũng bị mất, Nhật tập trung phát triển kinh tế. Tuy cơ sở hạ tầng bị chiến tranh tàn phá nặng, nhưng tiềm lực công nghệ và nhân lực của Nhật vẫn còn khá nguyên vẹn, do đó kinh tế tăng trưởng rất nhanh chóng từ năm 1955 tới năm 1970. Cuối thập niên 1970, Nhật Bản đã trở thành một nước tư bản phát triển. Manh nha những dấu hiệu đình trệ kinh tế đầu tiên saukhủng hoảng dầu lửa đầu thập niên 1970. Bong bóng bất động sản vỡ khiến kinh tế lâm vào trì trệ từ 1990 tới nay.
Bước vàothế kỷ XXI, Nhật Bản ưu tiên hơn đến những chính sách quốc gia để gia tăng vị thế về chính trị và quân sự trên trường quốc tế. Nâng cấpCục phòng vệ quốc gia thànhBộ quốc phòng vào tháng 1 năm 2007. Tuy nhiên, Nhật Bản tiếp tục phải đối mặt với tình trạng kinh tế trì trệ, và nghiêm trọng hơn là việc tỷ lệ thanh niên kết hôn và sinh đẻ giảm mạnh, khiến nạnlão hóa dân số đã tới mức báo động.
Nhật Bản bao gồm 6852 hòn đảo trải dài dọc theo bờ biển Thái Bình Dương của Châu Á, hình dáng lãnh thổ giống như con cá ngựa, trải dài hơn 3000 km về phía đông bắc - tây nam từBiển Okhotsk đếnBiển Hoa Đông.[37][38] Năm hòn đảo chính của đất nước theo chiều từ bắc đến nam lần lượt là làHokkaido,Honshu,Shikoku,Kyushu vàOkinawa.[39]Quần đảo Ryukyu, bao gồm cả Okinawa, là một chuỗi nằm ở phía nam của Kyushu.Quần đảo Nanpō nằm ở phía nam và phía đông của các đảo chính của Nhật Bản. Tất cả chúng thường được gọi là quần đảo Nhật Bản.[40] Tính đến năm 2019, tổng diện tích lãnh thổ của Nhật Bản là 377.975,24 km2, trong đó, Nhật Bản có đường bờ biển dài thứ sáu trên thế giới với tổng diện tích là 29.751 km. Do có những hòn đảo nằm ở vùng xa xôi hẻo lánh, Nhật Bản cóvùng đặc quyền kinh tế lớn thứ tám trên thế giới với diện tích gần 4.470.000 km2.[41]
Nhật Bản nhìn từ vệ tinh năm 2018
Quần đảo Nhật Bản có 66,4% diện tích là rừng, 12,8% là diện tích nông nghiệp và 4,8% diện tích là khu dân cư (2002).[42] Các khu vực có địa hình đồi núi hoặc điều kiện hiểm trở có số dân sinh sống ít hơn các khu vực khác.[43] Do đó, các khu vực sinh sống chủ yếu của người dân Nhật Bản là các vùng ven biển, nơi có mật độ dân số rất cao: Nhật Bản là quốc gia có mật độ dân số cao thứ 40 trên thế giới,[44][45] trong đó đảoHonshu có mật độ dân số cao nhất với 450 người/km2 (2010), trong khiHokkaido là nơi có mật độ dân số thấp nhất với 64,5 người/ km2 (2016).[46] Tính đến năm 2014, khoảng 0,5% tổng diện tích của Nhật Bản là đất khai hoang (umetatechi).[47] Hồ Biwa là một hồ cổ và là hồ nước ngọt lớn nhất của đất nước.[48]
Vị trí của Nhật Bản thường rất dễ xảy ra động đất, sóng thần và núi lửa phun trào vì vị trí địa lý của Nhật Bản dọc theovành đai lửa Thái Bình Dương.[49] Nhật Bản có chỉ số rủi ro thiên tai cao thứ 17 trongchỉ số rủi ro thế giới theo thống kê năm 2016.[50] Hiện tại Nhật Bản có 111 núi lửa đang hoạt động.[51] Thông thường vài lần trong mỗi thế kỷ, những trận động đất và sóng thần đã gây ra thảm họa kinh hoàng.[52]Trận động đất ở Tokyo năm 1923 đã giết chết hơn 140.000 người,[53]trận động đất năm 1995 đã làm 6.436 người chết. Riêng trậnđộng đất Tōhoku năm 2011, đã gây sóng thần cực lớn lên đến 40 m, khiến hơn 19.000 người thiệt mạng và mất tích.
Núi Phú Sĩ vào mùa xuân, nhìn từ Công viên Arakurayama Sengen.
Khí hậu Nhật Bản chủ yếu là ôn đới tuy nhiên lại có sự thay đổi lớn theo chiều từ bắc xuống nam. Ở vùng cực bắc, Hokkaido, cókhí hậu lục địa ẩm với mùa đông dài và lạnh trong khi mùa hè rất ấm áp và mát mẻ.Lượng mưa qua các mùa tuy không lớn nhưng mỗi khi vào đông, các hòn đảo thường hình thành những vừng tuyết rất dày.[54]
Trong vùngbiển Nhật Bản, trên bờ biển phía tây của Honshu, do ảnh hưởng của gió mùa đông tây bắc khiến tuyết rơi dày trong mùa đông. Tuy nhiên vào mùa hè, khu vực này đôi khi phải trải qua những ngày có nhiệt độ cao do ảnh hưởng củahiện tượng foehn.[55] Vùng Tây Nguyên (hay vùng Koshin) có khí hậu lục địa ẩm nội điạ và nhiệt độ thường có sự chênh lệch lớn giữa mùa hè và mùa đông. Những ngọn núi ở vùng Chūgoku và Shikoku che chắn chobiển nội địa Seto khỏi những cơn gió theo mùa, mang lại thời tiết ôn hòa quanh năm.[54]
Bờ biển Thái Bình Dương có khí hậu cận nhiệt đới ẩm và mỗi khi mùa đông đến, thời tiết ở đây ôn hòa hơn và vào mùa hè thời tiết thường nóng ẩm do ảnh hưởng của gió đông nam theo mùa. Quần đảo Ryukyu và Nanpō có khí hậucận nhiệt đới với mùa đông ấm áp và mùa hè nóng. Lượng mưa thường rất cao, đặc biệt là khi vào mùa mưa.[54] Thông thường,mùa mưa chính bắt đầu vào đầu tháng 5 ởOkinawa, và dần di chuyển lên phía bắc. Vào cuối mùa hè và đầu mùa thu, các trậnbão thường mang theo những cơn mưa lớn.[56] TheoBộ Môi trường Nhật Bản, lượng mưa lớn kèm với nhiệt độ ngày càng tăng đã gây ra nhiều vấn đề trong ngành nông nghiệp và ảnh hướng đến chất lượng sản phẩm.[57] Nhiệt độ cao nhất từng đo được tại Nhật Bản lên đến 41,1 °C (106,0 °F), được ghi lại vào ngày 23 tháng 7 năm 2018,[58] và lặp lại một lần nữa vào ngày 17 tháng 8 năm 2020.[59]
Nhật Bản có chín vùng rừng sinh thái phản ánh khí hậu và địa lý của các hòn đảo. Chúng bao gồm từrừng lá rộng ẩm cận nhiệt đới ởquần đảo Ryūkyū vàBonin, đến rừng hỗn hợp và lá rộng ôn đới ở các vùng khí hậu ôn hòa của các đảo chính và rừng lá kim ôn đới ở phần phía đông lạnh của các đảo phía bắc.[60]
Một mạng lưới rộng lớn các vườn quốc gia đã được thành lập để bảo vệ các khu vực quan trọng của động thực vật cũng như 52 khuđất ngập nước Ramsar.[63][64] Bốn địa điểm đã được ghi vào danh sáchDi sản Thế giới của UNESCO vì giá trị tự nhiên nổi bật.[65]
Trong giai đoạn tăng trưởng kinh tế sau Thế chiến thứ hai, các chính sách về môi trường đã bị chính phủ và các tập đoàn công nghiệp lúc đó bỏ qua. Hệ quả làô nhiễm môi trường diễn ra trong những năm 1950 và 1960. Vào năm 1970, chính phủ Nhật Bản khi đó đã ban hành đạo luật bảo vệ môi trường.[66]Cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973 cũng khuyến khích việc sử dụng năng lượng hiệu quả vì Nhật Bản thiếu các nguồn tài nguyên thiên nhiên.[67]
Đơn vị phân vùng hành chính cấp 1 của Nhật Bản là đô đạo phủ huyện, cả nước được chia thành 1 đô, 1 đạo, 2 phủ, 43 huyện. Các đô thị lớn tùy theo số dân và ảnh hưởng mà được chỉ định làmthành phố chính lệnh chỉ định,thành phố trung tâm,thành phố đặc biệt. Phân vùng hành chính dưới đô đạo phủ huyện là thị định thôn, ngoài ra còn có các đơn vị nhưquận,chi sảnh,khu,đặc khu,... Căn cứ vào địa lý và nhân văn, đặc trưng kinh tế, Nhật Bản thường được chia thành 8 khu vực lớn, bao gồm: vùng Hokkaidō, vùng Đông Bắc, vùng Kantō, vùng Trung Bộ, vùng Kinki (còn gọi là vùng Kansai), vùng Chūgoku, vùng Shikoku và vùng Kyushu-Okinawa.
Mấy năm gần đây Nhật Bản thi hành chính sáchsáp nhập thị đinh thôn, số lượng đinh thôn đã giảm nhiều. Hiện nay để giảm bớt sự tập trung một cực của Tōkyō và tăng cường phân quyền địa phương, Nhật Bản đang nghiên cứu bỏ đô đạo phủ huyện, chuyển sang chế độ đạo châu (thảo luận chế độ đạo châu Nhật Bản). Năm 1968, Nhật Bản ban hành chế độmã số bưu chính đoàn thể công khai địa phương. Hiện thời đô đạo phủ huyện và các thị đinh thôn đều có mã số bưu chính của mình. Mã số bưu chính của đô đạo phủ huyện ăn khớp với tiêu chuẩn quốc tế ISO 31166-2:JP.
Các tỉnh của Nhật Bản được hiển thị theo các vùng màu
Cơ quan lập pháp dân cử của Nhật Bản làQuốc hội (国会,Kokkai?), đặt trụ sở tạiChiyoda,Tokyo. Quốc hội hoạt động theo cơ chế lưỡng viện, trong đóHạ viện (衆議院 (Chúng Nghị viện),Shūgiin?) có 465 ghế, được cử tri bầu chọn sau mỗi bốn năm hoặc sau khi giải tán, vàThượng viện (参議院 (Tham Nghị viện),Sangiin?) có 245 ghế, được cử tri bầu chọn cho nhiệm kỳ sáu năm và cứ mỗi ba năm được bầu lại một nửa số thành viên. Quyền bầu cử theo nguyên tắcphổ thông đầu phiếu thuộc về mọi công dân Nhật Bản trên 18 tuổi không phân biệt nam-nữ, trong đó áp dụng phương thứcbỏ phiếu kín tại tất cả đơn vị bầu cử. Các nghị sĩ quốc hội chủ yếu là người củaĐảng Dân chủ Tự do có khuynh hướngbảo thủ. Đảng Dân chủ Tự do đã liên tiếp giành thắng lợi trong các cuộc tổng tuyển cử kể từ năm 1955, ngoại trừ hai giai đoạn từ năm 1993–1994 và từ năm 2009–2012. Đảng này chiếm 262 ghế trong Chúng Nghị viện và 113 ghế trong Tham Nghị viện.
Thủ tướng Nhật Bản (内閣総理大臣 (Nội các Tổng lý Đại thần),Naikaku sōri daijin?) làngười đứng đầu chính phủ do Quốc hội chọn ra từ các nghị sĩ thành viên và được Thiên hoàngsắc phong. Thông thường người đứng đầu một đảng chính trị chiếm đa số ghế trong Quốc hội sẽ được giới thiệu giữ chức Thủ tướng. Thủ tướng lãnh đạonội các và có thể chỉ định hay bãi nhiệmBộ trưởng Quốc vụ. Mặc dù việc bổ nhiệm Thủ tướng được tiến hành một cách chính thức bởi Thiên hoàng, Hiến pháp Nhật Bản quy định những người được Thiên hoàng bổ nhiệm vào vị trí này đều phải theo sự chỉ định của Quốc hội.[73]Thủ tướng Nhật Bản hiện nay đã kể từ năm 2024Ishiba Shigeru.
Mặc dù trong lịch sử đã từng chịu ảnh hưởng bởiluật pháp Trung Quốc,luật pháp Nhật Bản đã phát triển một cách độc lập trongthời Edo qua các thư liệu nhưKujikata Osadamegaki.[74] Tuy nhiên, từ cuối thế kỷ XIX,hệ thống tư pháp đã dựa sâu rộng vàoluật châu Âu lục địa, nổi bật làĐức. Ví dụ: vào năm 1896, chính phủ Nhật Bản đã ban hành một bộ luật dân sự dựa theo bản thảoBürgerliches Gesetzbuch Đức; bộ luật này vẫn còn hiệu lực đến ngày nay qua những sửa đổi thời hậuChiến tranh thế giới thứ hai.[75]Luật thành văn do Quốc hội soạn và được sựphê chuẩn của Thiên hoàng. Hiến pháp quy định Thiên hoàng ban hành những điều luật đã được Quốc hội thông qua, mà không trao cho vị vua quyền hạn cụ thể nào để bác bỏ dự luật.[73] Hệ thống cơ quan tư pháp Nhật Bản chia thành bốn cấp bậc:Tòa án Tối cao (最高裁判所 (Tối cao Tài phán Sở),Saikō-Saibansho?) và ba cấp tòa án thấp hơn.[76]Chánh án Tòa án Tối cao do Thiên hoàng sắc phong theo chỉ định của Quốc hội, trong khi các Thẩm phán Tòa án Tối cao do nội các bổ nhiệm. Trụ cột của pháp luật Nhật Bản gọi làLục pháp (六法,Roppō?, Sáu bộ luật).[77]
QuậnShinjuku là trung tâm thương mại và tiêu dùng của Tokyo
Nhật Bản là nước rất nghèo nàn về tài nguyên ngoại trừ gỗ và hải sản, trong khi dân số thì quá đông, nên phần lớn nguyên nhiên liệu phải nhập khẩu. Tuy nhiên, nhờ công cuộc Minh Trị duy tân, sự công nghiệp hóa cũng như việc chiếm được một số thuộc địa, vào trướcThế Chiến thứ Hai, quy mô kinh tế Nhật Bản đã đạt mức tương đương với các cường quốc châu Âu. Năm 1940, tổng sản lượng kinh tế (GDP) của Nhật Bản (quy đổi theo thời giá USD năm 1990) đã đạt 192 tỷ USD, so vớiAnh là 316 tỷ USD,Pháp là 164 tỷ USD,Ý là 147 tỷ USD,Đức là 387 tỷ USD,Liên Xô là 417 tỷ USD.[78]
Về tổng quan, sau Thế Chiến 2, kinh tế Nhật Bản bị tàn phá kiệt quệ trong chiến tranh, nhưng với các chính sách phù hợp, kinh tế Nhật Bản đã nhanh chóng phục hồi (1945–1954) và phát triển cao độ (1955–1973) làm cho thế giới phải kinh ngạc. Người ta gọi đó là "Thần kì Nhật Bản". Tuy nhiên, từ năm 1974 tới 1989, kinh tế tăng trưởng chậm lại, và đến năm 1990 thì lâm vào khủng hoảng trong suốt 10 năm. Người Nhật gọi đây làThập niên mất mát. Đến năm 2000, kinh tế thoát khỏi khủng hoảng, nhưng vẫn ở trong tình trạng trì trệ suốt từ đó tới nay.
Từ giai đoạn 1960 đến 1980, tốc độ phát triển kinh tế Nhật Bản được coi là một "sự thần kỳ" với tốc độ phát triển kinh tế trung bình 10% giai đoạn 1960, trung bình 5% giai đoạn 1970 và 4% giai đoạn 1980. Giá trị tổng sản lượng công nghiệp tăng từ 4,1 tỷ USD năm 1950 lên 56,4 tỷ USD năm 1969. So với năm 1950, năm 1973 giá trị tổng sản phẩm GDP của Nhật tăng hơn 20 lần, từ 20 tỷ USD lên 402 tỷ USD, vượt Anh, Pháp, CHLB Đức, chỉ kém hơnHoa Kỳ vàLiên Xô.
Sự phát triển rất nhanh của nền kinh tế Nhật Bản trong giai đoạn 1952-1973 bắt nguồn từ một số nguyên nhân cơ bản sau:
Nhân tố lịch sử: Kể từ cuộc Minh Trị duy tân đến trước Thế Chiến thứ 2, Nhật Bản đã có 70 năm phát triển đất nước theo mô hình hiện đại và đã trở thành cường quốc số 1 châu Á trong thập niên 1930. Dù bị tàn phá nặng nề trong Thế Chiến, nhưng những nhân tố và kinh nghiệm quý báu của Nhật Bản vẫn còn nguyên vẹn, họ có thể tận dụng kinh nghiệm này để nhanh chóng xây dựng lại nền kinh tế.
Nhân tố con người: trước Thế Chiến thứ 2, Nhật Bản đã có đội ngũ chuyên gia khoa học và quản lý khá đông đảo, có chất lượng cao. Dù bại trận trong Thế Chiến 2 nhưng lực lượng nhân sự chất lượng cao của Nhật vẫn còn khá nguyên vẹn, họ đã góp phần đắc lực vào bước phát triển nhảy vọt về kỹ thuật và công nghệ của đất nước. Người Nhật được giáo dục với những đức tính cần kiệm, kiên trì, lòng trung thành, tính phục tùng vẫn được đề cao. Nhờ đó, giới quản lý Nhật Bản đã đặc biệt thành công trong việc củng cố kỷ luật lao động, khai thác sự tận tụy và trung thành của người lao động.
Mức tích lũy cao thường xuyên, sử dụng vốn đầu tư có hiệu quả cao: những năm 1950, 1960, tiền lương nhân công ở Nhật rất thấp so với các nước phát triển khác (chỉ bằng 1/3 tiền lương của công nhân Anh và 1/7 tiền lương công nhân Mỹ), đó là nhân tố quan trọng nhất để đạt mức tích lũy vốn cao và hạ giá thành sản phẩm. Ngoài ra, Nhật Bản đã chú ý khai thác và sử dụng tốt nguồn tiết kiệm cá nhân. Từ 1961–1967, tỷ lệ gửi tiết kiệm trong thu nhập quốc dân là 18,6% cao gấp hơn hai lần của Mỹ (6,2%) và Anh (7,7%)
Nhật Bản không có quân đội nên có thể giảm chi phí quân sự xuống mức dưới 1% tổng sản phẩm quốc dân, nguồn lực đó có thể chuyển sang phát triển kinh tế.
Tiếp cận và ứng dụng nhanh chóng những tiến bộ khoa học-kỹ thuật: trước Thế Chiến thứ 2, Nhật Bản đã là một cường quốc về khoa học, công nghệ, có thể chế tạo các thiết bị công nghiệp chất lượng cao. Sau chiến tranh, nhân tố này tiếp tục được phát huy.
Tình hình quốc tế có nhiều thuận lợi: Trong các cuộc chiến tranh ởTriều Tiên vàViệt Nam, Chính phủ Mỹ đã có hàng loạt đơn đặt hàng với các công ty của Nhật Bản về trang bị, khí tài và các đồ quân dụng khác. Từ năm 1950 đến 1969, Nhật Bản đã thu được 10,2 tỷ USD các đơn đặt hàng của Mỹ (tương đương 70 tỷ USD theo thời giá 2015). Trong giai đoạn này, 34% tổng giá trị hàng xuất khẩu sang Mỹ và 30% giá trị hàng nhập của Nhật là từ thị trường Mỹ. Có thể nói nhu cầu về hàng hóa của Mỹ cho các cuộc chiến tranh ở Triều Tiên và Việt Nam là hai "ngọn gió thần" đối với nền kinh tế Nhật Bản.
Tuy nhiên, nền kinh tế Nhật Bản cũng đã phải đối mặt với những mâu thuẫn gay gắt:
Sự mất cân đối nghiêm trọng giữa các vùng kinh tế: Phần lớn công nghiệp tập trung ở các đô thị phía Đông nước Nhật, trong khi đó các vùng phía Tây và các vùng nông nghiệp vẫn còn trong tình trạng lạc hậu. Nhiều nhà kinh tế phương Tây nhận xét rằng có hai nước Nhật: một nước Nhật rất hiện đại ở các đô thị và một nước Nhật cũ kỹ ở các vùng nông thôn.
Sự phát triển của nền kinh tế Nhật Bản phụ thuộc nhiều vào bên ngoài cả về thị trường tiêu thụ hàng hóa và nguồn cung cấp nguyên liệu. Khi giá nguyên liệu tăng, kinh tế bị tác động mạnh.
Mâu thuẫn xã hội ngày càng gay gắt do các công ty vì chạy theo lợi nhuận nên đã hạn chế những chi phí cho phúc lợi xã hội, duy trì lề lối làm việc khắc nghiệt khiến người làm công bị áp lực nặng nề, dẫn tới nạn tự sát và thanh niên ngại kết hôn và sinh con. Sau 1 thế hệ (tức là khoảng 30 năm), vấn đề thanh niên ngại kết hôn và sinh con sẽ phát tác hậu quả, dẫn tới thiếu hụt dân số trẻ và làm kinh tế dần trì trệ đi (tới cuối thế kỷ XX, tình trạng lão hóa dân số đã thực sự trở thành vấn đề nghiêm trọng tại Nhật Bản).
Dấu hiệu tăng trưởng có phần chững lại vào thập niên 1980, và đến những năm 1990 thì lâm vào trì trệ. Đó được gọi là Thập niên mất mát. Bình quân hàng năm trong suốt thập niên 1990, tăng trưởng trung bình chỉ đạt 0,5% mỗi năm, chủ yếu do những tác động của việc đầu tư không hiệu quả và do dư chấn của bong bóng bất động sản vào những năm 1980 đã làm cho các cơ sở sản xuất và kinh doanh mất một thời gian dài tái cơ cấu về nợ quá hạn, vốn tư bản và lực lượng lao động. Tháng 11/2007, nền kinh tế Nhật tiếp tục lâm vào suy thoái, năm 2008 khi GDP giảm 3%, mức lãi suất ngân hàng trung ương hạ đến mức 0% vào đầu năm 2009.
Công nhân Nhật lắp ráp ô tô trong nhà máy củaToyota
Nhật Bản phải xúc tiến 6 chương trình cải cách lớn trong đó có cải cách cơ cấu kinh tế, giảm thâm hụt ngân sách, cải cách khu vực tài chính và sắp xếp lại cơ cấu chính phủ... Cải cách hành chính của Nhật được thực hiện từ tháng 1 năm 2001. Chương trình tư nhân hóa 10 năm ngành bưu điện Nhật vốn không chỉ nhắm đến các hoạt động của hệ thống bưu chính quốc gia mà còn với các cơ sở ngân hàng và bảo hiểm trực thuộc đã hoàn tất vào tháng 10/2007, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc tái cấu trúc ngành này của chính phủ. Dù diễn ra chậm chạp nhưng cải cách đang đi dần vào quỹ đạo, trở thành xu thế không thể đảo ngược ở Nhật Bản và gần đây đã đem lại kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên trong giai đoạn 2001–2015, kinh tế Nhật vẫn chỉ đạt được tốc độ tăng trưởng rất chậm, trung bình chỉ dưới 1% mỗi năm. Tính chung giai đoạn 1988-2018, trong suốt 30 năm, kinh tế Nhật Bản chỉ tăng bình quân 1,2% mỗi năm, là nền kinh tế trì trệ gần nhất trong các nước G7 (chỉ hơn Ý).
Năm 2017, nợ công của Nhật Bản đã đạt mức gần 10.000 tỉ USD, gấp 2,4 lần GDP hàng năm, mỗi người dân Nhật Bản phải gánh khoản nợ xấp xỉ 8,45 triệu yên (~78.000 USD). Hơn 1/3 ngân sách của Nhật Bản có từ nợ công, trong khi giới chức tài chính đang gặp khó khăn trong việc cắt giảm chi tiêu. Kể từ năm 2015 đến 2018, nợ công của chính phủ Nhật Bản vẫn tăng, phản ánh việc chi tiêu cho an sinh xã hội ngày càng tăng lên trong bối cảnh nạn lão hóa dân số tại nước Nhật đang ngày càng nghiêm trọng.[79]
Lưu Ngọc Trịnh (2004) cho rằng chính mô hình từng đem lại sự phát triển nhanh thần kỳ cho Nhật Bản trong thập niên 1960-1970 thì nay đã hết thời, và sự chậm trễ đổi mới cũng như cải cách nửa vời đã khiến Nhật Bản rơi vào trì trệ kinh tế lâu đến như vậy.[80]
Không giống như tình hình ở các nước phương Tây, khu vực tài chính Nhật không chịu ảnh hưởng mạnh từ cuộcKhủng hoảng cho vay thế chấp nhưng do đối mặt với sự sụt giảm mạnh về khối lượng đầu tư cũng như nhu cầu trước các mặt hàng xuất khẩu chủ chốt của Nhật ở nước ngoài vào cuối năm 2008, đã đẩy nước này vào vòng suy thoái nhanh hơn. Tình trạng nợ công quá lớn (chiếm 229% GDP theo số liệu của năm 2015) và tỉ lệ dân số có tuổi quá cao là hai vấn đề đầy thách thức với Nhật Bản về dài hạn. Hiện tại những tranh cãi xung quanh vai trò và hiệu quả của các chính sách vực dậy nền kinh tế là mối quan tâm lớn của người dân lẫn chính phủ nước này.[81]
Nhật Bản hiện là một trong các nước có chỉ số lạm phát thấp nhất thế giới[82]
Từ 1974 đến nay tốc độ phát triển tuy chậm lại, song Nhật Bản tiếp tục là một nước có nền kinh tế lớn đứng thứ ba trên thế giới (chỉ đứng sau Hoa Kỳ và Trung Quốc). Trong 20 năm (từ 1990 tới 2010), Nhật Bản luôn giành vị trí thứ hai về kinh tế nhưng đã bị Trung Quốc vượt qua từ đầu năm 2010.[83] Tổng sản phẩm nội địa (GDP) tính đến năm 2021 là 4.941 tỷ USD,GDP trên đầu người là 41,637 USD (2020), đứng thứ 3 thế giới và đứng thứ hai châu Á (sauTrung Quốc).Cán cân thương mại thặng dư vàdự trữ ngoại tệ đứng hàng đầu thế giới, nên nguồn vốn đầu tư của Nhật Bản ra nước ngoài rất nhiều, là nước cho vay, viện trợ tái thiết và phát triển lớn nhất thế giới. Nhật Bản có nhiều tập đoàn tài chính, ngân hàng đứng hàng đầu thế giới[84]. Đơn vị tiền tệ là: đồngyên Nhật.
Dịch vụngân hàng,bảo hiểm,bất động sản, bán lẻ, giao thông,viễn thông tất cả đều là ngànhcông nghiệp lớn của Nhật Bản, Nhật Bản có năng lực rất lớn về công nghiệp, và đây là trụ sở của nhiều nhà sản xuất công nghệ tiên tiến bậc nhất thế giới về các sản phẩm xe có động cơ, trang thiết bị điện tử, công cụ máy móc, thép, phi kim loại, công nghiệp tàu thủy, hóa học, dệt may, thức ăn chế biến. Đây cũng là nơi đặt trụ sở của các tập đoàn đa quốc gia và nhiều mặt hàng thương mại trong lĩnh vực công nghệ và máy móc. Xây dựng từ lâu đã trở thành một trong những nền công nghiệp lớn nhất của Nhật Bản.
Chỉ số thất nghiệp của Nhật Bản từ 1998 đến 2008[85]
Nhật Bản là trụ sở của một trong những ngân hàng lớn nhất thế giới, tập đoàn tài chính Mitsubishi UFJ (Mitsubishi UFJ Financial Group) với số vốn ước tính lên đến 3.500 tỉ Yên (2013)[86]. Nhật Bản cũng là nơi có thị trường chứng khoán lớn thứ hai thế giới – thị trường chứng khoán Tokyo với khoảng 549.7 nghìn tỉ yên vào tháng 12/2006. Đây cũng là trụ sở của một số công ty dịch vụ tài chính, những tập đoàn kinh doanh và những ngân hàng lớn nhất thế giới. Ví dụ như những tập đoàn kinh doanh và công ty đa quốc gia nhưSony,Sumitomo,Mitsubishi vàToyota sở hữu hàng tỉ và hàng nghìn tỷ đô la đang hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng, nhóm các nhà đầu tư hoặc dịch vụ tài chính như ngân hàng Sumitomo, ngân hàngFuji, ngân hàng Mitsubishi, các định chế tài chính của Toyota và Sony. Các thương hiệu hàng đầu thế giới của Nhật Bản bao gồmToyota,Honda,Canon,Nissan,Sony,Mitsubishi UFJ (MUFG),Panasonic,Uniqlo,Lexus,Subaru,Nintendo,Bridgestone,Mazda vàSuzuki.
Những đối tác xuất khẩu chính của Nhật làHoa Kỳ – 22.9%,Trung Quốc – 13.4%,Hàn Quốc –7.8%,Đài Loan – 7.3% vàHồng Kông 6.1% (2005). Những mặt hàng xuất khẩu chính của Nhật là thiết bị giao thông vận tải, xe cơ giới, hàngđiện tử, máy móc điện tử và hóa chất. Do hạn chế về tài nguyên thiên nhiên để duy trì sự phát triển của nền kinh tế, Nhật Bản phải phụ thuộc vào các quốc gia khác về phần nguyên liệu vì vậy đất nước này nhập khẩu rất nhiều loại hàng hóa đa dạng. Đối tác nhập khẩu chính của Nhật là Trung Quốc – 21%[87], Hoa Kỳ – 12.7%, A Rập Xê Út – 5.5%,UAE – 4.9%,Australia – 4.7%, Hàn Quốc – 4.7% vàIndonesia – 4% (số liệu 2005). Những mặt hàng nhập khẩu chính của Nhật Bản là máy móc, thiết bị,chất đốt,thực phẩm (đặc biệt là thịt bò), hóa chất, nguyên liệu dệt may và những nguyên liệu cho các ngành công nghiệp của đất nước. Nhìn chung, Đối tác buôn bán tổng thể lớn nhất của Nhật Bản là Trung Quốc.
Giao thông ở Nhật Bản rất hiện đại và phát triển cao. Ngành giao thông vận tải của Nhật Bản nổi bật vì hiệu quả năng lượng của nó: nó sử dụng ít năng lượng hơn trên mỗi đầu người so với các nước khác, nhờ vào một tỷ lệ cao của giao thông vận tải đường sắt và khoảng cách đi lại trung bình ngắn hơn.[88]. Nhật Bản sử dụnggiao thông bên trái. Vào năm 2004 ở Nhật Bản có khoảng 1.177.278 km (731.683 miles) đường bộ, 173 sân bay, 23.577 km (14.653 miles) đường sắt. Phương tiện đường không được hoạt động chủ yếu bởiAll Nippon Airways (ANA) vàJapan Airlines (JAL). Đường sắt được điều khiển bởi Japan Railways. Hệ thống đường sắt cao tốcShinkansen của Nhật Bản nổi tiếng thế giới bởi sự an toàn và đúng giờ. Có 176 sân bay tại Nhật,[89] và sân bay lớn nhất trong nước,sân bay quốc tế Tokyo (Haneda), làsân bay bận rộn nhất châu Á. Cổng quốc tế lớn nhất làsân bay Quốc tế Narita (khu vực Tokyo),sân bay Quốc tế Kansai (khu vực Osaka/Kobe/Kyoto), vàsân bay Quốc tế Chūbu (khu vực Nagoya). Các cảng lớn nhất bao gồm cảng Nagoya.
Nhật Bản thuộc nhóm các quốc gia dẫn đầu thế giới trong các lĩnh vực về nghiên cứu khoa học, công nghệ máy móc, nghiên cứu y học. Năm 2006, gần 700.000 nhà nghiên cứu chia sẻ 130 tỉ USD của ngân sách nghiên cứu và phát triển, đứng hàng thứ 3 trên thế giới.[93]
Một vài đóng góp công nghệ quan trọng của Nhật Bản là những phát minh trong các lĩnh vựcđiện tử,ô tô, máy móc, robot công nghiệp,quang học, hóa chất,chất bán dẫn vàkim loại. Nhật Bản dẫn đầu thế giới trong ngành khoa học robot, đây là quốc gia sở hữu hơn nửa (402.200 trong tổng 742.500) số robot cho công nghiệp sản xuất (năm 2000)[94]. Nhật Bản đã phát minh ra QRIO, ASIMO và Aibo. Nhật Bản cũng là nước sản xuất ô tô lớn thứ hai trên thế giới (sau Trung Quốc, năm 2012)[95] và là quê hương của 6 trong tổng số 15 nhà sản xuất ô tô lớn nhất toàn cầu[96] cũng như 7 trong số 20 nhà sản xuất chất bán dẫn lớn nhất thế giới.
Nhật Bản đang có những kế hoạch rất sáng sủa trong ngành thám hiểm không gian, trong đó có kế hoạch xây dựng một trạm Mặt Trăng vào năm 2030[97].Cơ quan thám hiểm không gian Nhật Bản (JAXA) là một trong những thành viên chủ chốt củatrạm vũ trụ quốc tế, đây là cơ quan chuyên nghiên cứu về không gian vũ trụ, các hành tinh, các nghiên cứu hàng không, phát triển tên lửa và vệ tinh.
Vào ngày 1 tháng 6 năm 2008 lúc 6:02 sáng giờ Nhật Bản,tàu con thoi Discovery đã rời bệ phóngTrung tâm vũ trụ Kennedy,Florida mang theoModule Kibo cùng nhà du hànhAkihiko Hoshide và sáu đồng nghiệp khác, mục đích chính của chuyến đi là lắp đặt phần quan trọng của phòng thí nghiệm Nhật Bản có tên Japanese Pressurised Module (JPM) cùng cánh tay máy dài khoảng 10m phục vụ cho công tác lắp đặt về sau cho Kibo.[98]
Các nhà nghiên cứu Nhật cũng đã phần nào khẳng định được mình qua các lần đoạtgiải Nobel.Hideki Yukawa một trong những nhà khoa học ưu tú xuất thân từĐại học Kyoto giành giải Nobel về vật lý năm 1949.Sin-Itiro Tomonaga cũng nhận vinh dự tương tự năm 1965. Nhà vật lý chất rắnLeo Esaki sau này xuất thân từĐại học Tokyo cũng đạt được vinh quang đó năm 1973.Kenichi Fukui củaĐại học Kyoto là một trong các nhà khoa học cùng chia giải Nobel hóa học năm 1981.Susumu Tonegawa, cũng trưởng thành từĐại học Kyoto trở thành người Nhật đầu tiên từ 2007 nhận giải này với các thành tựu về sinh hóa kể từ khi lãnh vực này được phát triển năm 1987. Các nhà khoa học nghiên cứu về hóa học cũng không chịu kém khi lần lượt nhận giải vào năm 2000, 2001:Hideki Shirakawa (Viện khoa học công nghệ Tokyo) vàRyoji Noyori (Đại học Kyoto). Năm 2002 là nhà vật lýMasatoshi Koshiba (Đại học Tokyo) và hóa học giaKoichi Tanaka (Đại học Tohoku). Năm 2008, Nhật Bản có bốn nhà khoa học nhận giải Nobel gồm cóYoichiro Nambu,Makoto Kobayashi,Toshihide Maskawa vàOsamu Shimomura. Nhật Bản là đất nước sở hữu nhiều khoa học gia đoạt giải Nobel nhất ở châu Á hiện nay. Không những thế, Nhật Bản cũng là quốc gia giành được nhiềugiải thưởng Fields nhất châu Á, giải thưởng được xem là Nobel Toán học với 3 lần đăng quang:Kunihiko Kodaira (1954),Hironaka Heisuke (1970),Mori Shigefumi (1990).
Hệ thống tiểu học, trung và đại học được áp dụng ở Nhật như một trong các cải cách thời Minh Trị[100]. Từ năm 1947, Nhật Bản áp dụng hệ thống giáo dục bắt buộc gồm tiểu học và trung học trong chín năm cho học sinh từ sáu đến mười lăm tuổi. Hầu hết sau đó đều tiếp tục chương trình trung học và theoMEXT, khoảng 75,9% học sinh tốt nghiệp phổ thông tiếp tục học lên bậc đại học, cao đẳng hay các chương trình trao đổi giáo dục khác.[101]
Giáo dục ở Nhật có tính cạnh tranh rất cao[102]. Học sinh phải cố gắng thi đỗ vào các trường danh tiếng để đảm bảo có được việc làm tốt sau khi ra trường. Đặc biệt ở các kì thi tuyển sinh đại học có sự cạnh tranh rất quyết liệt giữa các thí sinh, điển hình là các kì thi tuyển của hai trường đại học cao cấp Tokyo và Kyoto[103]. Chương trình đánh giá sinh viên quốc tế hợp tácOECD hiện xếp Nhật Bản ở vị trí thứ sáu thế giới về kĩ năng và kiến thức của học sinh mười sáu tuổi.[104]
Bên cạnh đó việc chăm sóc cho học sinh tàn tật cũng được Chính phủ quan tâm, Nhật Bản có riêng Cục phụ trách các vấn đề Tiểu học và Trung học chịu trách nhiệm chính về công tác chăm sóc giúp đỡ các học sinh tàn tật, ngoài ra Cục này còn phụ trách cả vấn đề giáo dục cho trẻ em Nhật Bản sống ở nước ngoài cũng như góp phần giám sát một hệ thống kiểm định và phân phối miễn phí sách giáo khoa cho các đối tượng trên. Gần đây cơ quan này còn kiêm nhiệm thêm một số chương trình thuộc mạng lưới giáo dục địa phương như các chính sách về việc quyết định đội ngũ công tác giáo dục, các tiêu chuẩn về diện tích trường lớp, số lượng giáo viên cho mỗi trường, và các vấn đề tài chánh liên quan.[105]
Nhật Bản chi trên 7% GDP cho ngân sách giáo dục quốc gia.[106]
Ngân sách dành riêng cho công tác giáo dục năm 2005 là 5.733,3 tỉ yên (59 tỷ đô-la), chiếm 7% ngân sách quốc gia (82.182,9 tỉ yên) và chiếm 11.8% ngân sách cho các mục đích công. Hệ thống chiếu sáng cũng chiếm một phần đáng kể trong công tác phát triển cơ sở vật chất (161.3 tỉ yên). Ngân sách dành cho MEXT chủ yếu được chi dùng cho đổi mới công tác giáo dục, trợ giúp kinh phí cho các trường tư, cho vay học bổng và mở rộng các khóa giảng dạy về khoa học-công nghệ, các môn học về thể thao và văn hóa-mỹ thuật cũng được chú ý phát triển. Ngoài ra còn có các kế hoạch tăng lương cho giáo viên tiểu học công lập.[107]
Sinh viên Nhật Bản luôn xếp hạng cao trong số các sinh viên giữa các sinh viênOECD về chất lượng và hiệu quả trong các việc đọc sách văn, toán và Khoa học. Học sinh trung bình đạt 540 điểm trong phần thi đọc hiểu văn, toán và khoa học trong Chương trình đánh giá Sinh viên Quốc tế (PISA) của OECD và Nhật Bản có một trong những lực lượng lao động được đào tạo tốt nhất trong khối nước OECD. Những người trưởng thành tốt nghiệp đại học, đặc biệt về ngành khoa học và kĩ thuật được hưởng lợi kinh tế và xã hội từ việc giáo dục và kĩ năng của họ trong nền kinh tế công nghệ cao của Nhật Bản.[108] Mặc dù chi tiêu của mỗi sinh viên khá cao tại Nhật Bản, tổng chi tiêu so với GDP vẫn còn nhỏ. Năm 2015, chi tiêu công của Nhật Bản cho giáo dục chỉ chiếm 3,5% GDP, thấp hơn mức trung bình của OECD là 4,7%.[109]
Tuy vậy, nền giáo dục Nhật cũng gặp phải một số chỉ trích từ phương Tây. Học sinh Nhật Bản phải đối mặt với áp lực to lớn phải thành công trong học tập từ cha mẹ, giáo viên, đồng nghiệp và xã hội. Điều này phần lớn là kết quả của một xã hội từ lâu đã đề cao tầm quan trọng to lớn của giáo dục và một hệ thống giáo dục đặt toàn bộ trọng tâm của nó vào một bài kiểm tra có ảnh hưởng tới toàn bộ cuộc đời của mỗi con người. Áp lực này đã dẫn đến gia tăng đáng kể các hành vi như bạo lực học đường, gian lận, tự tử và tổn thương tâm lý.[110]
Trung tâm Y tế Chữ thập đỏ Nhật Bản tại Hiroo, Shibuya
Các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở Nhật chủ yếu được cung cấp bởi chính quyền trung ương và địa phương. Chi phí cho các dịch vụ cá nhân này, vốn do một hội đồng chuyên trách của chính phủ thông qua, được cung cấp bởi hệ thống bảo hiểm sức khỏe áp dụng rộng rãi và công bằng trên cả nước. Những công dân không muốn sử dụng dịch vụ bảo hiểm của các công ty nơi họ làm việc có thể tham gia vào các loại hình bảo hiểm sức khỏe quốc gia do chính quyền địa phương theo dõi và điều hành.
Từ năm 1973, tất cả người lớn tuổi đều được cung cấp miễn phí các loại hình bảo hiểm sức khỏe do chính phủ đài thọ[111], trong đó bệnh nhân được tùy chọn cơ sở họ muốn dùng các hình thức chăm sóc sức khỏe phù hợp nhất.[112]
Hướng phát triển quân đội Nhật Bản chủ yếu tập trung vào giảm số lượng nhưng tăng chất lượng, trang thiết bị, tăng khả năng cơ động, mở rộng phạm vi hoạt động của lực lượng phòng vệ Nhật Bản, tăng cường hợp tác với Mỹ, đồng thời đẩy nhanh các biện pháp củng cố an ninh, phòng ngừa, công khai về quốc phòng qua các hoạt động, diễn đàn chung về an ninh, giải trừ quân dự bị, trao đổi quân sự với các nước trong và ngoài khu vực.
Nhânsự kiện khủng bố 11/9,Chính phủ vàQuốc hội Nhật đã thông qua ba dự luật chống khủng bố gồm: Luật đặc biệt chống khủng bố, Luật sửa đổi Lực lượng phòng vệ và Luật sửa đổi Cục bảo an trên biển, cho phép Nhật lần đầu tiên sauChiến tranh thế giới thứ hai được phép cử quân đội ra nước ngoài, hợp tác với Mỹ chống khủng bố. Nhật Bản đã đưa 600 binh sĩ sangIraq thực hiện các hoạt động nhân đạo. Đây là bước chuyển mới trong chính sách quốc phòng của Nhật, từng bước tăng cường và mở rộng phạm vi hoạt động củaLực lượng phòng vệ.[115]
Tháng 1 năm 2007, Quốc hội Nhật Bản thông qua quyết định thành lập Bộ quốc phòng trên cơ sở Cục Phòng vệ trước đây, là bước tiến mới theo hướng giải thích lại hiến pháp và cho phép Nhật phòng thủ tập thể, đưa quân ra nước ngoài trong các chiến dịch giữ gìn hoà bình, giải quyết các xung đột khu vực.
Đến tháng 7 năm 2010, dân số Nhật Bản lên tới gần 127 triệu người, xếp thứ 10 trên thế giới nhưng đến đầu năm 2024 giảm còn 124,9 triệu người (xếp thứ 12 thế giới), phần lớn là đồng nhất về ngôn ngữ và văn hóa ngoại trừ thiểu số những công nhân nước ngoài, Zainichi Hàn Quốc, Zainichi Trung Quốc, người Philippines, người Nhật gốc Brasil.[116]
Nhật Bản hiện là nước đứng đầu về nơi có ít người nước ngoài sinh sống nhất trong G7.[117]
Dân cư Nhật Bản phân bố không đồng đều trong cả nước. Dân cư tập trung đông nhất ởvành đai Thái Bình Dương. Có một số lý do giải thích tại sao mật độ dân cư ở Nhật Bản lại quá chênh lệch như vậy. Chỉ có 15% đất đai phù hợp cho việc xây dựng, vì vậy các khu dân cư chỉ giới hạn trong những khu vực tương đối nhỏ hẹp. Đất nông nghiệp cũng thiếu, do đó việc canh tác tập trung ở một vài đồng bằng ven biển. Ngoài ra, khí hậu là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến phân bố dân cư, vì miền Đông và miền Nam ấm áp và thích hợp cho việc định cư. Các miền này còn tiện lợi cho quan hệ thương mại với các nước khác trong vùngThái Bình Dương và vì vậy cũng là các vùng công nghiệp nổi tiếng.
Nhật Bản là một trong những nước có tuổi thọ dân số cao nhất thế giới, trung bình là 81,25 tuổi cho năm 2006.[118] Tuy nhiên, dân số nước này đang lão hóa do hậu quả của sự bùng nổ dân số sau chiến tranh thế giới thứ hai. Năm 2004, 19,5% dân số Nhật trên 65 tuổi.[119]
Biểu đồ tuổi thọ dân số Nhật Bản Thống kê hiện tại (2004) Đơn vị:nghìn người
Tuổi
Số lượng
0 - 4t
5735
5 - 9
5938
10 - 14
6060
15 - 19
6761
20 - 24
7725
25 - 29
8755
30 - 34
9819
35 - 39
8662
40 - 44
7909
45 - 49
7854
50 - 54
9300
55 - 59
9640
60 - 64
8652
65 - 69
7343
70 - 74
6466
75 - 79
5098
trên 80
5969
Biểu đồ tuổi thọ dân số Nhật Bản Thống kê hiện tại (2004) Theo giới tính (Đơn vị:nghìn người)
Dữ liệu dân số Nhật Bản trong quá khứ, và dự đoán trong tương lai
Thay đổi dân số đã tạo ra các vấn đề xã hội, đặc biệt là sự suy giảm lực lượng lao động đồng thời gia tăng chi phí cho phúc lợi xã hội như vấn đề lương hưu. Do các vấn đề kinh tế và xã hội, nhiều người trẻ Nhật Bản hiện có xu hướng không kết hôn hoặc sinh con khi trưởng thành, khiến tỉ suất sinh đẻ đang giảm mạnh. Dân số nước Nhật Bản dự tính sẽ giảm xuống còn 100 triệu người vào năm 2050 và 64 triệu người vào năm 2100[119]. Chính quyền và các nhà hoạch định dân số đang đau đầu để giải quyết vấn đề này.[16]
Nhập cư và gia tăng khuyến khích sinh đẻ đang được xem là giải pháp để cung cấp lực lượng lao động cho sự lão hóa của dân số nhằm duy trì sự phát triển của nền kinh tế khổng lồ lớn thứ hai trên thế giới.[120][121]
Khoảng 84% đến 96% dân số Nhật theo cả đạoThần đạo và Phật giáoĐại thừa[122].Phật giáo,Đạo giáo vàNho giáo từ Trung Quốc cũng có ảnh hưởng đến niềm tin và tín ngưỡng của người Nhật. Có 1 triệu người Nhật theoĐạo Cơ Đốc. Thêm vào đó, từ giữa thế kỷ XIX, rất nhiều đạo giáo đã xuất hiện ở Nhật Bản nhưShinshūkyō vàTenrikyo; các tôn giáo này chiếm khoảng 3% dân số Nhật Bản.
99% dân số nóitiếng Nhật. Đây là loại ngôn ngữ kết dính được phân biệt bởi một hệ thống các từ ngữ lễ giáo phản ánh xã hội tôn ti và trọng đạo đức của Nhật Bản, với các dạng động từ và từ vựng biểu hiện tính cách của người nói và người nghe. Tiếng Nhật đã vay mượn một lượng lớn từ vựng trong tiếng Hán và cả tiếng Anh (từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai)[123]. Hệ thống chữ viết sử dụngchữ Hán và hai loại chữkana (bảng âm tiết dựa trên chữ tiếng Hán, giống nhưký tự Latinh) và chữ số Ả Rập. Tiếng Ryūkyūan, một phần củahọ ngôn ngữ Nhật, được nói phần lớn ở Okinawa, chỉ có số ít người học ngôn ngữ này[124].Tiếng Ainu chỉ được sử dụng bởi một số ít người già bản địa còn sống tại Hokkaidō[125]. Phần lớn các trường công và tư ở Nhật đều buộc học sinh phải học cả tiếng Nhật vàtiếng Anh.[126]
Bản đồ các phương ngữ Nhật Bản và ngôn ngữ Nhật Bản
Tiếng Nhật mặc dù là ngôn ngữ bản địa phổ biến toàn dân nhưng lại chưa được công nhận là ngôn ngữ chính thức của Nhật Bản do chưa có luật từ Hiến pháp hay một bộ luật thành văn. Nó đang ở trong trạng thái "Ngôn ngữ quốc gia được công nhận" ở Nhật Bản.
Ngoại ngữ phổ biến nhất ở Nhật Bản là bộ ba ngôn ngữ:tiếng Anh,tiếng Trung vàtiếng Hàn. Có thể dễ dàng thấy các ngôn ngữ này luôn đi kèm cùng tiếng Nhật tại các biển chỉ báo ở các nơi công cộng (bến xe buýt, nhà ga tàu điện, sân bay, bệnh viện,...), cũng như trong các dịch vụ hành chính dành cho công dân ngoại quốc sinh sống và làm việc ở Nhật Bản.
Nhật Bản là nước có nhiềutôn giáo. Thần đạo, tôn giáo lâu đời nhất ở Nhật Bản, là sự phức hợp của những tín ngưỡng sơ khai ởĐông Á. Thần đạo có các vị thần được gọi là "kami" có thể ban phúc lành, chẳng hạn như một cuộc hôn nhân.
Vàothế kỉ thứ VI,Phật giáo hệ pháiBắc Tông du nhập vào Nhật Bản quaTriều Tiên. Nghệ thuật và kiến trúc tinh tế củađạo Phật khiến chotôn giáo này thu hút được sự quan tâm củatriều đình lúc đó và Phật giáo trở thànhquốc giáo của Nhật Bản. Đạo Phật nhanh chóng được truyền bá khắp Nhật Bản và nhiềutông phái Phật giáo đã ra đời và phát triển, trong đó nổi tiếng nhất ở phương Tây làThiền tông (Zen).Thiên chúa giáo do ngườiBồ Đào Nha du nhập vào Nhật Bản năm 1549 và được khá nhiều người Nhật tin theo. Ngày nay ở Nhật không có một tôn giáo nào nổi trội và trên thực tế, có nhiều người Nhật cùng lúc tin theo nhiều tôn giáo khác nhau. Nhưng Phật giáo vẫn được xem là quốc giáo của Nhật Bản với khoảng 90 triệu tín đồ và ảnh hưởng của nó vô cùng to lớn, sâu sắc vào mọi mặt trong văn hóa, xã hội và lối sống củangười Nhật.
Một thanh niên Nhật Bản đang sống như mộthikikomori
Xã hội Nhật Bản hiện nay phải đối mặt với nhiều vấn đề do áp lực cuộc sống quá lớn. Khi những người trẻ tuổi hoặc trung niên gặp thất bại, đôi khi họ tìm cách trốn tránh xã hội. Nếu không vượt qua được áp lực tâm lý, điều này sẽ dẫn đến những lối sống bệnh lý nhưhikikomori.[127] Đó là những người tự giam mình trong nhà và không giao tiếp với bất kỳ ai ngoài gia đình liên tục trong vòng sáu tháng. Hikikomori thường là thanh niên, những người cảm thấy không chịu đựng nổi áp lực trong học tập hay công việc khi tham gia xã hội, họ cắt đứt liên hệ với xã hội để có được cảm giác yên ổn. Theo ước tính của các chuyên gia, số lượng hikikomori hiện tại có thể lên tới hơn một triệu người, trong đó có đến 20% hoàn toàn ngắt kết nối với cộng đồng từ 3 tới 5 năm. Hikikomori tạo thêm gánh nặng cho nền kinh tế bởi không chỉ làm giảm lực lượng lao động trẻ đang rất thiếu ở Nhật Bản, các thanh niên này cũng không thể tự nuôi sống bản thân.[128]
Biểu tình kêu gọi nhận thức và ngăn chặn tự tử (Karoshi) ở Nhật Bản
Tỷ lệtự tử ở Nhật Bản thuộc mức rất cao trên thế giới. Theo số liệu của cảnh sát quốc gia, 33093 người tự tử trong năm 2006, trong đó ba phần tư là nam giới, 60% là thất nghiệp, và tỷ lệ tự tử ở người cao tuổi, trên 60 tuổi, tăng.[129] Năm 2007 đã có 2.200 vụ tự sát xảy ra do vấn đề việc làm.[130] Trong năm 2009, 6.949 người tự tử vì trầm cảm (21%), 1.731 người do những khó khăn của cuộc sống hàng ngày (5%) và 1.071 người do mất việc làm (3%). Năm 2012 đã có 29.442 người Nhật tự sát (tỷ lệ 18,5 vụ/100.000 dân), cao hơn nhiều so với mức 12,1 vụ của Mỹ, 7,8 vụ của Trung quốc và chỉ kém mức 28,9 vụ của Hàn Quốc. Tỷ lệ này cao hơn 60% so với trung bình thế giới.[131]
Trong những năm gần đây, chính phủ Nhật Bản đã triển khai nhiều biện pháp nhằm hạn chế nạn tự sát và làm giảm tỷ lệ tự sát trong nước. Năm 2009, chính phủ Nhật Bản đã cam kết 15,8 tỷ yên cho chiến lược ngăn ngừa nạn tự sát[132] Những biện pháp này đang đem lại hiệu quả tích cực: theo một thống kê năm 2017, số vụ tự tử tại Nhật Bản đã liên tục giảm trong 8 năm liên tiếp[133] Tuy nhiên, tự sát gia tăng trở lại trong giai đoạn 2019-2021. Năm 2021, Nhật có 20.830 vụ tự sát (gồm 13.815 nam giới và 7.015 nữ giới), ít hơn 251 so với năm 2020, nhưng cao hơn 661 so với năm 2019, một phần là do đại dịch Covid-19 khiến nhiều người mất việc hoặc bị giảm thu nhập.[134]
Một bà lão đang ngồi hút thuốc trước công viên Maruyama, Kyoto
Vì thanh niên trẻ ở Nhật Bản phải bỏ ra thật nhiều thời gian cho công việc, họ phải bỏ qua nhu cầu cơ bản nhất là lậpgia đình, bao gồm cả việc sinh con. Hiện tượng này manh nha từ thập niên 1970, đến những năm 2000 thì đã trở nên trầm trọng. Xã hội Nhật Bản hiện nay đang ở trong vòng luẩn quẩn về tỷ lệ sinh thấp và mức tiêu dùng kém suốt từ năm 2000 cho tới nay. Với tỷ lệ sinh thấp và tuổi thọ cao, tình trạng lão hóa dân số một cách nhanh chóng trở thành vấn đề nghiêm trọng với Nhật. Nếu tình trạng này không cải thiện, các chuyên gia cảnh báo một thời kỳ Nhật Bản suy thoái kinh tế trầm trọng và sự đổ vỡ của đời sống xã hội.[135]
Mặt khác, phụ nữ Nhật Bản trước kia chủ yếu ở nhà nội trợ, nhưng hiện nay thì nhiều phụ nữ Nhật cũng đi làm. Khi đi làm, phụ nữ sẽ phải chia sẻ công sức giữa cơ quan và gia đình, vì vậy nhiều phụ nữ quyết định không kết hôn hoặc kết hôn muộn. Trong suốt 30 năm (1985-2015), tỉ lệ người 30 - 34 tuổi chưa kết hôn ở Nhật Bản đã tăng lên rất nhiều: nam từ 28,2% tăng lên 47,1%, nữ từ 10,4% tăng lên 34,1%. Năm 2015 độ tuổi kết hôn trung bình đã tăng lên rất cao, nữ giới là 29,4 tuổi và nam giới là 31,1 tuổi. Kết hôn muộn hơn cũng đồng nghĩa với việc suy giảm khả năng mang thai và số lượng con cái sinh ra của cặp vợ chồng.
Lão hóa dân số đang diễn ra nghiêm trọng tại Nhật Bản trong những năm qua. Dân số Nhật giảm liên tiếp kể từ năm 2008, trong khi số người cao tuổi lần đầu tiên chiếm 1/4 tổng dân số. Tỷ lệ người trên 65 tuổi chiếm 27,2%, mức cao nhất được ghi nhận từ trước tới nay, trong khi tỷ lệ trẻ dưới 14 tuổi giảm xuống mức thấp kỷ lục là 12,7%. Số người Nhật kết hôn mới trong năm 2017 cũng thấp nhất kể từ sau năm 1945, với chỉ 607.000 cặp vợ chồng mới, giảm 14.000 cặp so với năm 2016. Năm 2017, tại Nhật chỉ có 941.000 trẻ em ra đời, mức thấp nhất kể từ năm 1899 (khi công tác thống kê bắt đầu được thực hiện), sụt giảm 36.000 trẻ em so với năm 2016 và là năm thứ hai liên tiếp số trẻ em ra đời dưới 1 triệu. Tỷ lệ tử vong trong năm 2017 lại tăng 3% lên mức 1,34 triệu, mức cao nhất thời kỳ sau 1945. Trong đó, đặc biệt đáng chú ý là tỷ lệ người tử vong vì già yếu là hơn 400.000 người (cao hơn 72.000 người so với năm 2016). Như vậy, dân số Nhật trong năm 2017 đã sụt giảm 374.000 người, đây cũng là năm thứ 9 liên tiếp dân số Nhật Bản bị sụt giảm. Đầu năm 2019, dân số của Nhật Bản là 124.776.364 người, giảm 433.239 người so với năm 2018. Đây là năm thứ 10 liên tiếp Nhật Bản chịu sự suy giảm dân số, đồng thời cũng là mức giảm lớn nhất kể từ năm 1968.[136]
Dân số Nhật Bản đã giảm hơn 1,1% trong giai đoạn 2000-2018 (tính riêng dân số ở độ tuổi lao động thì giảm đi 13%). Tính từ năm 2010, Nhật Bản đã giảm 1,3 triệu dân do quá trình lão hóa dân số. Năm 2016, số học sinh Nhật giảm đi 18% và số nhà trẻ giảm 2.300 so với năm 2009. Đến năm 2065, Liên Hiệp Quốc dự báo dân số Nhật Bản sẽ giảm 28 triệu người, tương đương 22% dân số hiện nay. Tính đến năm 2040, hơn 1/3 số người Nhật sẽ trên 65 tuổi, mức cao nhất trên thế giới. Trước thực trạng lão hóa dân số đáng báo động, Chính phủ Nhật Bản đưa ra cảnh báo, vào năm 2060 gần 40% dân số nước này là người cao tuổi. Tình trạng dân số lão hóa không chỉ kéo theo gánh nặng về trợ cấp an sinh xã hội cho người già, mà còn làm kinh tế Nhật Bản trì trệ hơn khi mức tiêu dùng sụt giảm và lực lượng lao động trẻ ngày càng ít đi.[137]
Búp bê trong lễ hộiHinamatsuri – lễ hội búp bê Nhật Bản dành cho các bé gái được tổ chức vào ngày 3 tháng ba hàng năm. Hàng trên cùng: Hoàng đế (O-dairi-sama) và Hoàng hậu (O-hina-sama). Hàng thứ hai: Ba nữ cận thần (san-nin kanjo), có nhiệm vụ dạy dỗ cho hoàng tử hay công chúa. Hàng thứ ba: Ngũ xướng âm (go-nin bayashi) gồm Trống đại, Trống tiểu, Trống tay, Sáo, Ca. Hàng thứ tư: Tả đại thần (Sadaijin) (già) và Hữu đại thần (Udaijin) (trẻ). Hàng thứ năm: Đội nha dịch gồm Tiếu nha (waraijougo) (vui), Khấp nha (nakijougo) (buồn) và Nộ nha (okorijougo) (giận).
Văn hóa Nhật Bản là nền văn hóa có sức ảnh hưởng nhất toànChâu Á và là một trong những nền văn hóa đặc sắc nhất thế giới, văn hóa Nhật đã phát triển mạnh mẽ qua thời gian từthời kỳ Jōmon cho tới thời kỳ đương thời, mà trong đó chịu ảnh hưởng cả từ văn hóachâu Á vàthế giới phương Tây. Nghệ thuật truyền thống Nhật Bản bao gồm các ngành nghề thủ công như cắm hoaikebana,origami, tranh inukiyo-e,đồ chơi,đồ gỗ sơn mài vàgốm sứ; các môn nghệ thuật biểu diễn nhưbunraku, chơi đànshamisen, nhảy,kabuki,nō,rakugo, ngoài ra còn phải kể đến những nét đặc sắc truyền thống khác nhưtrà đạo,Budō (võ thuật),Kimono,kiến trúc,vườn Nhật và cảgươm Nhật.Ẩm thực Nhật Bản hiện nay là một trong những nền ẩm thực nổi tiếng nhất trên thế giới.
Sự kết hợp của nghệ thuật in khắc gỗ truyền thống với văn hóa phương Tây đã dẫn đến sự ra đời củaManga, một thể loại truyện tranh nổi tiếng cả trong và ngoài nước Nhật[138]. Sự ảnh hưởng của Manga đến thể loại hoạt hình đã dẫn đến sự phát triển thể loại hoạt hình đặc trưng của Nhật có tên gọi làAnime, nhờ sự phát triển vũ bão của Manga và Anime mà các trò chơi game video của Nhật cũng phát triển mạnh mẽ từ thập niên 1980.[139]
Âm nhạc của Nhật Bản đã mượn nhiều nhạc cụ và phong cách từ các quốc gia láng giềng và phát triển thêm các nét đặc trưng của Nhật, điển hình như đànKoto được giới thiệu vào Nhật từ thế kỷ thứ IX và X, hay như thể loại kịchNō từ thế kỷ XIV và âm nhạc dân gian đại chúng, với những cây đàn nhưshamisen, được truyền bá tới Nhật từ thế kỷ XVI[140]. Âm nhạc phương Tây, được giới thiệu vào Nhật cuối thế kỷ XIX, giờ đã trở thành một phần nội tại quan trọng trong văn hóa Nhật Bản. Nước Nhật thời hậu chiến tranh thế giới thứ hai bị ảnh hưởng nặng nề bởi âm nhạc Mỹ và âm nhạc hiện đại châu Âu, điều này đã dẫn đến sự phát triển của dòng âm nhạc gọi làJ-pop.[141]
Karaoke là hoạt động văn hóa phổ biến nhất ở Nhật. Từ tháng 11 năm 1993, cơ quan các hoạt động văn hóa đã tiến hành một cuộc thăm dò, kết luận rằng có nhiều người Nhật hát karaoke hơn là tham gia vào các hoạt động văn hóa truyền thống nhưtriết hoa haytrà đạo.[142]
Hanami dango là một loại bánh gạo làm từ bột gạo giống nhưmochi (một loại bánh khác cũng làm từ gạo). Thường được dùng với trà trong những buổi thưởng ngoạn hoa anh đào của người Nhật.
Cá chép Koi - biểu tượng của sự bản lĩnh, tính kiên định và hoài bão của đàn ông Nhật. Thường được treo vào ngày lễKoinobori 5 tháng năm dành cho các bé trai hàng năm
Omamori - một loại bùa may mắn thường được người Nhật đem theo bên mình để cầu xin sức khỏe, tình yêu hay học tập
Giếng thanh tẩyChōzuya thường được đặt ở lối vàoĐiện Haiden, là nơi khách viếng rửa tay trước khi hành lễ
Chùa Hōryū (法隆寺 Hōryū-ji, Pháp Long tự) là một ngôi chùa ởIkaruga,huyện Nara. Tên đầy đủ là Pháp Long Học Vấn Tự (法隆学問寺 Hōryū Gakumonj), được biết đến với tên như vậy do đây là nơi vừa như một trường dòng, vừa là một tu viện. Ngôi chùa được biết đến như một trong các kiến trúc bằng gỗ có tuổi thọ cao nhất thế giới và là một nơi linh thiêng nổi tiếng ở Nhật Bản.[146][147] Vào năm 1993, được ghi tên vào "Các thắng cảnh di sản thế giới được UNESCO công nhận" và được chính phủ xếp loạidi sản quốc gia.
Gusuku là từ củangười Okinawa nghĩa là "lâu đài" hay "pháo đài". Viết bằng Kanji theo nghĩa "lâu đài", 城, phát âm là shiro[148]. Có nhiều Gusuku và các di sản văn hóa ởRyukyu đã được UNESCO tặng danh hiệuDi sản văn hóa thế giới.
Thành Himeji (姫路城 Himeji-jō?) là một khu phức hợp gồm 83 tòa nhà bằng gỗ tọa lạc trên một khu vực đồi núi bằng phẳng ởhuyện Hyogo[149]. Thường được biết đến với tênHakurojo hayShirasagijo (Lâu đài hạc trắng) do được sơn phủ một lớp màu trắng tinh xảo bên ngoài. Được vinh dự là kì quan đầu tiên được UNESCO công nhận và là Di sản văn hóa Nhật Bản đầu tiên (tháng 12/1993). Một trong ba lâu đài đón khách viếng đông nhất ở Nhật cùng với tòa lâu đài Matsumoto và Kumamoto.
Các công trình kiến trúc lịch sử cố đôKyoto nằm rải rác 17 địa điểm trong đó ba công trình ởKyoto,Ujin thuộcphủ Kyoto vàOtsu ởhuyện Shiga[151]. Gồm có 3 chùa phật giáo, 3 đềnThần đạo và một lâu đài. Riêng 38 cơ sở kiến trúc được chính phủ liệt vào danh sách Di sản quốc gia, 160 kiến trúc khác vào danh sách Các công trình văn hóa quan trọng. Tám khu vườn thắng cảnh đặc biệt và bốn với Thắng cảnh đẹp. Công nhận năm1994.
Dãy núiKii haybán đảo Kii (紀伊半島 Kii Hantō?)[155] – một trong các bán đảo lớn nhất ở Honshu.
Vùng núi Shirakami (白神山地 Shirakami-Sanchi (?)) (Địa hạt của thần) nằm ở bắc Honshu. Các ngọn núi này trải dài vững chắc theo các khu rừng nguyên thủy từhuyện Akita đếnAomori[156]. Tổng cộng 1. 300km² trong đó 169,7km² được vào danh sách UNESCO.
Vườn quốc gia Shiretoko (知床国立公園 Shiretoko Kokuritsu Kōen (?)) chiếm phần lớn bán đảoShiretoko ở tận cùng đông bắc đảoHokkaido[157], theongười Ainu nghĩa là "Nơi tận cùng Trái Đất". Một trong các cơ sở tôn giáo hẻo lánh nhất của Nhật. Công viên cũng là nơi cư ngụ của loài gấu lớn nhất Nhật Bản, có thể trông thấy khu đảo tranh chấpKunashiri từ đây. Ngoài ra công viên còn có thác nước nóng Kamuiwakka-no-taki. Theo người Ainu đây là dòng nước của các vị thần. Được công nhận vào năm 2005 cùng với một phần đảoKuril do Nga kiểm soát.
Nikko (日光市 Nikkō-shi (?), "ánh nắng") là một thành phố nằm trên vùng đồi núi thuộchuyện Tochigi. Cách Tokyo 140 km về phía bắc và gần 35km về phía tây củaUtsunomiya, thủ phủ của Tochigi, nơi quàng lăng tẩm của Tướng quânTokugawa Ieyasu (Nikko Tosho-gu) và người cháu trai Iemitsu (Iemitsu-byo Taiyu-in) cùng khu đềnFutarasan.Shodo Shonin lập đền Rinno vào782, theo sau không lâu là ĐềnChuzen-ji năm784, bao quanh là làngĐền chùa Nikkō. Đền của Nikko Tosho-gu được hoàn tất vào1617 là một trong các nơi đón khách hành lễ đông nhấtthời Edo. Nikko Tosho-gu, Đền Futarasan và Rinno-ji hiện cũng là Di sản được UNESCO công nhận.[158]
Yakushima (屋久島 Yakushima (?)) là một đảo diện tích 500 km² và gần 15.000 cư dân, nằm về phía nam củaKyushu ởhuyện Kagoshima[159], bị chia cắt khỏi Tanegashima bởi eo biển Vincennes với ngọn núi cao nhất của đảo Myanoura 1.935 m. Được vây quanh bởi rừng rậm dày đặc, đặc trưng với cây thông liễu (ở Nhật gọi là Sugi) và nhiều họ cây đỗ quyên.
Toàn tập lịch sử văn học Nhật Bản từ thượng đại đến hiện đại
Văn học Nhật Bản là một trong những nền văn học dân tộc lâu đời nhất và giàu có nhất thế giới[160] nảy sinh trong môi trường nhân dân rộng lớn từ thuở bình minh của các bộ tộc Nhật Bản, rất lâu trước khi quốc gia Nhật Bản được thành lập[161]. Chúng ta không biết ngọn nguồn của văn học thành văn Nhật Bản khởi điểm chính xác từ khi nào, chỉ có thể ước định qua những tác phẩm khởi nguyên của văn học Nhật Bản vẫn được đánh giá là kiệt tác cổ điển nhưVạn diệp tập thế kỷ thứ VIII, thi tuyển tập hợp 3 thế kỷ thi ca trước đó của Nhật Bản và các cuốn sửCổ sự ký vàNhật Bản thư kỷ văn bản hóa các truyền thuyết,huyền thoại lập quốc Nhật Bản.
Theo một số học giả có lẽ do ảnh hưởng của Âu châu luận, lịch sử văn học Nhật Bản có thể được chia ra 3 thời kỳ chính: Cổ đại, Trung cổ và Hiện đại, tương đương với cách phân kỳ lịch sử kinh điển thường gặp trong văn học phương Tây. Tuy nhiên, trong cuốn Nhật Bản văn học toàn sử do Tokyo Kodanshā xuất bản, văn học Nhật Bản được chia làm 6 thời kỳ ứng với 6 tập của cuốn sách:Thượng đại,Trung cổ,Trung thế,Cận thế,Cận đại vàHiện đại.[162]
Sushi, món ăn đặc trưng của Nhật Bản thường ăn kèm vớiwasabi.
Ẩm thực Nhật Bản rất phong phú và đặc biệt. Bao gồmsushi,trà đạo và các món khác như các loại bánh làm từ bột gạo.
Tuy nhiên, ẩm thực Nhật Bản cũng khá nguy hiểm với những món ăn nhưgỏicá nóc vàfugu, được chế biến từcá xem sao của Nhật Bản. Phần bắp và bụng được coi là khá an toàn, nhưng phải có một con mắt thật tinh tường để loại đi những chất độc. Đã bao người phải bỏ mạng vì ăn phải chất độc của mónfugu này. Thế nhưng đây được coi làđặc sản của Nhật Bản. Ở trung tâmTokyo có rất nhiềunhà hàng chế biến món này. Thực khách sẽ tấm tắc khen ngon nếu họ còn sống sau khi ăn món này.
Bánh ngọt Nhật Bản truyền thống được biết đến như là wagashi. Các thành phần như đậu đỏ và mochi được sử dụng. Món ăn ngày nay hiện nay bao gồmkemmatcha, một hương vị rất phổ biến. Hầu như tất cả các nhà sản xuất đều sản xuất một phiên bản của nó.Kakigori là một món tráng miệng đá bào có hương vị xi rô hoặc sữa đặc. Nó thường được bán và ăn ở các lễ hội mùa hè. Các loại đồ uống phổ biến ở Nhật nhưshochu vàsake, đó là đồ uống có gạo nâu mà thường chứa 15% ~ 17% cồn và được làm từ quá trình lên men gạo. Bia được sản xuất ở Nhật Bản từ cuối những năm 1800[163] và được sản xuất ở nhiều vùng bởi các công ty bao gồm Nhà máy bia Asahi, Nhà máy bia Kirin và Nhà máy bia Sapporo – nhãn hiệu bia lâu đời nhất ở Nhật Bản.
Nhật Bản có chính thức 16 ngày nghỉ quốc gia được chính phủ công nhận. Các ngày nghỉ lễ Nhật Bản được điều chỉnh theo luật nghỉ lễ năm 1948 the Public Holiday Law (国民の祝日に関する法律 Kokumin no Shukujitsu ni Kansuru Hōritsu). Từ những năm 2000 Nhật Bản đã thực hiện Happy Monday System, đưa một số ngày lễ rơi vào cuối tuần lên thứ hai để có một ngày nghỉ dài. Vào năm 2006, nước này quyết định thêm ngày Shouwa, một ngày nghỉ quốc gia mới, thay cho ngàyGreenery Day vào ngày 29/04 và chuyển ngàyGreenery Day đến ngày 04/05. Quyết định này có hiệu lực vào năm 2007. Năm 2014, Nhật Bản thêm ngày Mountain Day (山の日 Yama no Hi) vào ngày 11/08, sau khi được đề xuất bởi câu lạc bộ leo núi Nhật Japanese Alpine Club.
Về truyền thống,Sumo được coi là môn thể thao quốc gia của Nhật Bản và là một trong những môn thể thao có lượng người xem lớn nhất tại Nhật[164]. Các môn võ nhưjudo,karate &kendō cũng phổ biến và được tập luyện rộng rãi khắp đất nước. Sauthời kỳ Minh Trị, rất nhiều môn thể thao phương Tây đã du nhập vào Nhật và lan truyền nhanh chóng trong hệ thống giáo dục.[165]
Hệ thống thể thao học đường của Nhật Bản có thể coi là phát triển nhất châu Á và hàng đầu thế giới. Giáo dục thể chất là môn học bắt buộc như hầu hết cácnước khác, nhưng để nâng cao hơn nữa thể chất học sinh, nhà trường hàng năm luôn tổ chức đại hội thể thao toàn trường, yêu cầu tất cả các lớp và tất cả học sinh phải tham gia. Đối với các môn thể thao Olympic hay các môn thể thao có sự quan tâm lớn ở Nhật, mỗi trường học luôn phải xây sân bóng đá hoặc bóng chày, nhà thi đấu đa năng, bể bơi và trang bị đầy đủ cơ sở vật chất để học sinh luyện tập. Các câu lạc bộ hay đội tuyển thể thao của trường cũng phải được quản lý bài bản và có huấn luyện viên chuyên môn, để học sinh được rèn luyện và thi đấu với tinh thần chuyên nghiệp, kỹ thuật tốt và kỷ luật cao. Hàng năm trên toàn quốc luôn có các giải thể thao học đường để giúp các trường và các học sinh được thi đấu với nhau. Những học sinh có tư chất thể thao ưu tú luôn được các tổ chức thể thao chuyên nghiệp săn đón thông qua các giải thể thao học đường này, từ đó giúp cho học sinh có thể yên tâm đi theo con đường thể thao chuyên nghiệp khi trưởng thành.
Phát triển dựa trên nền tảng là thể thao học đường, Nhật Bản cho thấy mình là cường quốc thể thao hàng đầu của châu Á cũng như thế giới, thể hiện ở việc họ chưa bao giờ rời khỏi top 3 tại các kỳAsian Games, trong đó thống trị 9 kỳ đầu tiên. Họ cũng luôn nằm trong nhóm những nước đạt nhiều huy chương tại Olympic cả mùa hè và mùa đông. Thể thao học đường phát triển đã giúp cho Đoàn thể thao sinh viên Nhật Bản đứng đầu tại Đại hội Thể thao Sinh viên Thế giới (Universiad) liên tiếp tại hai kỳ 2017 và 2019. Nhật Bản làđất nước đầu tiên ởchâu Á tổ chức một kỳThế vận hội mùa hè và một kỳ mùa đông làThế vận hội Mùa hè 1964 tạiTokyo vàThế vận hội Mùa đông 1972 ởSapporo. Tokyo cũng là thành phố đầu tiên của châu Á có hai lần đăng cai Thế vận hội, khi là chủ nhà củaThế vận hội Mùa hè 2020.
Giải Bóng chày Nhật Bản được thành lập năm 1936[166]. Ngày nay,bóng chày là môn thể thao có lượng người xem lớn nhất tại quốc gia này. Nhật Bản là một trong những cường quốc bóng chày. Họ đã 3 lần vô địch World Baseball Classic (2006, 2009, 2023), 1 kỷ lục. Một trong những cầu thủ bóng chày nổi tiếng nhất của Nhật làShohei Ohtani, người đã từng dành danh hiệu MVP củaMLB đang chơi đội Los Angeles Dodgers.
Golf[168],đua ô tô, giải đua ô tôSuper GT vàFormula Nippon[169] cũng là những môn thể thao nổi tiếng ở Nhật. Đường đuaTwin Ring Motegi đượcHonda hoàn thành xây dựng năm 1997 để đưa môn đua công thức 1 tới Nhật.Trượt băng nghệ thuật cũng là một trong các môn thể thao phổ biến tại Nhật Bản; đặc biệt sự cạnh tranh giữaAsada Mao vàKim Yuna đã nổi lên như một hiện tượng và thu hút được rất nhiều sự quan tâm của công chúng Nhật Bản. Việc tuyển thủHanyu Yuzuru vô địch 2 lần Olympic mùa đông đã khiến môn thi đấu này cũng được chú ý nhiều hơn.
Lính Nhật Bản thuộc Trung đoàn Bộ binh số 22 của Lực lượng Phòng vệ Mặt đất Nhật Bản huấn luyện tấn công đô thị với lính Mỹ thuộc Tiểu đoàn 1, Trung đoàn Bộ binh số 17, Lữ đoàn 5
Nhật Bản là thành viên của nhómG8, khốiAPEC vàASEAN+3, đồng thời tham dựHội nghị cấp cao Đông Á. Nhật Bản đã ký một hiệp ước an ninh với Úc vào tháng 3 năm 2007[170] và với Ấn Độ vào tháng 10 năm 2008.[171] Nhật Bản là nhà tài trợ lớn thứ năm thế giới qua hình thứchỗ trợ phát triển chính thức; nước này đã đóng góp 9,2 tỷUSD trong năm 2014.[172]
Nhật Bản xây dựng quan hệ chặt chẽ về kinh tế và quân sự vớiHoa Kỳ;liên minh an ninh Mỹ-Nhật đóng vai trò nền tảng trong chính sách đối ngoại của quốc gia này.[114] Gia nhậpLiên Hợp Quốc từ năm 1956, Nhật Bản đã phục vụ trongHội đồng Bảo an với tư cách là nước thành viên không thường trựctổng cộng 21 năm, lần gần đây nhất là nhiệm kỳ từ năm 2016 đến 2017. Nhật Bản là một trong nhữngnước G4 đang theo đuổi mục tiêu trở thành thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an.[173]
^"Water Supply in Japan". Ministry of Health, Labour and Welfare.Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 1 năm 2018. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2018.
^Iwashita, Akihiro (2011). "An Invitation to Japan's Borderlands: At the Geopolitical Edge of the Eurasian Continent".Journal of Borderlands Studies. Quyển 26 số 3. tr. 279–282.doi:10.1080/08865655.2011.686969.
^Kuwahara, Sueo (2012). "The development of small islands in Japan: An historical perspective".Journal of Marine and Island Cultures. Quyển 1 số 1. tr. 38–45.doi:10.1016/j.imic.2012.04.004.
^Yamada, Yoshihiko (2011). "Japan's New National Border Strategy and Maritime Security".Journal of Borderlands Studies. Quyển 26 số 3. tr. 357–367.doi:10.1080/08865655.2011.686972.
^土地総合情報ライブラリー 平成16年土地の動向に関する年次報告 第2章 土地に関する動向 [Regional Comprehensive Report Library: Heisei 16 regional trends chronological report, Chapter 2: About regional trends](PDF) (bằng tiếng Nhật). 国土交通省.Lưu trữ(PDF) bản gốc ngày 20 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 17 tháng 2 năm 2007.
^Fujimoto, Shouji; Mizuno, Takayuki; Ohnishi, Takaaki; Shimizu, Chihiro; Watanabe, Tsutomu (2017). "Relationship between population density and population movement in inhabitable lands".Evolutionary and Institutional Economics Review. Quyển 14. tr. 117–130.doi:10.1007/s40844-016-0064-z.
^Fujimoto, Shouji; Mizuno, Takayuki; Ohnishi, Takaaki; Shimizu, Chihiro; Watanabe, Tsutomu (2014). "Geographic Dependency of Population Distribution".Proceedings of the International Conference on Social Modeling and Simulation, Plus Econophysics Colloquium. Springer Proceedings in Complexity. tr. 151–162.doi:10.1007/978-3-319-20591-5_14.ISBN978-3-319-20590-8.
^総務省｜住基ネット [Ministry of Internal Affairs and Communications Resident Registration net].soumu.go.jp. Truy cập ngày 13 tháng 11 năm 2021.
^Hua, Yang (2014). "Legal Regulation of Land Reclamation in China's Coastal Areas".Coastal Management. Quyển 42 số 1. tr. 59–79.doi:10.1080/08920753.2013.865008.
^Tabata, Ryoichi; Kakioka, Ryo; Tominaga, Koji; Komiya, Takefumi; Watanabe, Katsutoshi (2016). "Phylogeny and historical demography of endemic fishes in Lake Biwa: The ancient lake as a promoter of evolution and diversification of freshwater fishes in western Japan".Ecology and Evolution. Quyển 6 số 8. tr. 2601–2623.doi:10.1002/ece3.2070.PMC4798153.PMID27066244.
^Fujita, Eisuke; Ueda, Hideki; Nakada, Setsuya (tháng 7 năm 2020). "A New Japan Volcanological Database".Frontiers in Earth Science. Quyển 8. tr. 205.doi:10.3389/feart.2020.00205.
^日本の大気汚染の歴史 [Historical Air Pollution in Japan] (bằng tiếng Nhật). Environmental Restoration and Conservation Agency.Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 5 năm 2011. Truy cập ngày 2 tháng 3 năm 2014.
^Kanamori, Shigenari (ngày 1 tháng 1 năm 1999). "German influences on Japanese Pre-War Constitution and Civil Code".European Journal of Law and Economics. Quyển 7 số 1. tr. 93–95.doi:10.1023/A:1008688209052.
^Lưu, Ngọc Trịnh (2004),Suy thoái kéo dài, cải cách nửa vời - Tương lai nào cho nền kinh tế Nhật Bản? Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội, trang 20-44 và trang 365-368.
^"2012 PRODUCTION STATISTICS". International Organization of Motor Vehicle Manufacturers. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 7 năm 2015. Truy cập ngày 20 tháng 5 năm 2013.{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: bot: trạng thái URL ban đầu không rõ (liên kết)
^Kate Rossmanith (ngày 5 tháng 2 năm 2007)."Rethinking Japanese education". The University of Sydney.Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 10 năm 2009. Truy cập ngày 1 tháng 4 năm 2007.
^Pike, Roberta (2007).Japanese Education: Selective Bibliography of Psychosocial Aspects. Jain Publishing Company.ISBN9780895818690.
^Victor Rodwin."Health Care in Japan". New York University. Bản gốc lưu trữ ngày 18 tháng 9 năm 2013. Truy cập ngày 10 tháng 3 năm 2007.{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: bot: trạng thái URL ban đầu không rõ (liên kết)
^"Health Insurance: General Characteristics". National Institute of Population and Social Security Research. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 8 năm 2013. Truy cập ngày 28 tháng 3 năm 2007.{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: bot: trạng thái URL ban đầu không rõ (liên kết)
^言語学大辞典セレクション：日本列島の言語 (Selection from the Encyclopædia of Linguistics: The Languages of the Japanese Archipelago). "琉球列島の言語" (The Languages of the Ryukyu Islands). 三省堂 1997
^Lucien Ellington (ngày 1 tháng 9 năm 2005)."Japan Digest: Japanese Education". Đại học Indiana. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 4 năm 2006. Truy cập ngày 27 tháng 4 năm 2006.{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: bot: trạng thái URL ban đầu không rõ (liên kết)
^"A History of Manga". NMP International.Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 9 năm 2012. Truy cập ngày 27 tháng 3 năm 2007.
^Leonard Herman, Jer Horwitz, Steve Kent, and Skyler Miller."The History of Video Games".Gamespot. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 10 năm 2011. Truy cập ngày 1 tháng 4 năm 2007.{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: bot: trạng thái URL ban đầu không rõ (liên kết) Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
^Kelly, Bill. (1998). "Japan's Empty Orchestras: Echoes of Japanese culture in the performance of karaoke",The Worlds of Japanese Popular Culture: Gender, Shifting Boundaries and Global Cultures, p. 76. Cambridge University Press.
^"Culture and Daily Life". Embassy of Japan in the UK. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 8 năm 2013. Truy cập ngày 27 tháng 3 năm 2007.{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: bot: trạng thái URL ban đầu không rõ (liên kết)
^Nagata, Yoichi and Holway, John B. (1995). "Japanese Baseball". Trong Pete Palmer (biên tập).Total Baseball . New York: Viking Press. tr. 547.{{Chú thích sách}}: Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
.svg)
_-_JPN_-_UNOCHA.svg)
.jpg)
_(cropped).jpg)
![Toyota Prius, ô tô sử dụng hỗn hợp xăng-điện, xe tiết kiệm nhiên liệu bán chạy nhất ở Mỹ năm 2008[99]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fvi.wikipedia.org%2fwiki%2fT%25E1%25BA%25ADp_tin%3aToyota_Prius_mit_Hybridantrieb.jpg)
.jpg)
_-_panoramio.jpg)
_Vietnamese.png)
.svg)
.svg)
