Nhóm ngôn ngữ Pamir | |
|---|---|
| (định nghĩa dân tộc) | |
| Sắc tộc | Pamir |
| Phân bố địa lý | Dãy núi Pamir |
| Phân loại ngôn ngữ học | Ấn-Âu |
| Glottolog: | shug1237 (Shughni-Yazgulami)[1] yidg1239 (Munji-Yidgha)[2] sang1316 (Sanglechi-Ishkashimi)[3] wakh1245 (Wakhi)[4] |
Nhóm ngôn ngữ Pamir là một nhóm mang tính địa lý-dân tộc trongnhóm ngôn ngữ Đông Iran, nói bởi người dân tạidãy núi Pamir, chủ yếu dọc theosông Panj và các chi lưu của nó.
Trong thế kỷ 19, nhóm ngôn ngữ Pamir đôi khi được các học giả phương Tây gọi lànhóm ngôn ngữ Ghalchah.[5] Thuật ngữ Ghalchah hiện nay không còn được sử dụng để chỉ nhóm ngôn ngữ Pamir hoặc người bản ngữ của nó nữa.
Một trong những nhà nghiên cứu nhiều nhất về nhóm ngôn ngữ Pamir lànhà ngôn ngữ họcLiên XôIvan Ivanovich Zarubin.
Nhóm ngôn ngữ của người Pamir được sử dụng chủ yếu ởtỉnh Badakhshan, đông bắcAfghanistan vàKhu tự trị Gorno-Badakhshan ở đôngTajikistan.
Nhóm ngôn ngữ Pamir cũng được nói ởTân Cương,tiếng Sarikol được nói vượt ra ngoàidãy núi Sarikol ở biên giới Afghanistan-Trung Quốc và do đó được coi là ngôn ngữ cực đông của các ngôn ngữ Iran còn tồn tại.
Cộng đồng nói tiếng Wakhi hiện diện ởhuyện Chitral,Khyber Pakhtunkhwa và tạiGojal,Gilgit-Baltistan củaPakistan.
Thành viên tồn tại khác duy nhất của nhóm Đông Nam Iran làtiếng Pashtun.
Không có đặc điểm hợp nhất các ngôn ngữ Pamir như một nhóm nhỏ duy nhất của Iran đã được chứng minh.[6]Ethnologue liệt kê các ngôn ngữ Pamir cùng vớitiếng Pashtun là Đông Nam Iran,[7] tuy nhiên, theoEncyclopædia Iranica, nhóm ngôn ngữ Pamir và tiếng Pashtun thuộc nhánh Đông Bắc Iran.[8]
Các thành viên của khu vực ngôn ngữ Pamir bao gồm bốn nhóm đáng tin cậy: một nhóm Shughni-Yazgulyam bao gồmShughni,Sarikol vàYazgulyam;Munji vàYidgha;Ishkashim và các phương ngữ liên quan; vàtiếng Wakhi. Chúng có hình tháicú pháp chủ ngữ-tân ngữ-động từ.
Các ngôn ngữ Shughni,tiếng Sarikol và Yazgulyam thuộc nhánh Shughni-Yazgulami. Có khoảng 75.000 người nói ngôn ngữ trong nhánh này ởAfghanistan vàTajikistan (bao gồm các phương ngữ của Rushani, Bartangi, Oroshor, Khufi và Shughni). Năm 1982, có khoảng 20.000 người nói tiếng Sarikol tạiThung lũng Sarikol nằm ởhuyện tự trị Tashkurgan Tajik ở tỉnhTân Cương,Trung Quốc. Tiếng Shughni và tiếng Sarikol không thể thông hiểu lẫn nhau. (Trích dẫn?) Năm 1994, có 4.000 người nói tiếng Yazgulyam dọc theosông Yazgulyam ởTajikistan. Tiếng Yazgulyam không có chữ viết.
Ngôn ngữ Vanji được nói ở thung lũngsông Vanj,Khu tự trị Gorno-Badakhshan ởTajikistan, và có liên quan đến tiếng Yazgulyam. Vào thế kỷ 19, khu vực này đã bị cưỡng chế sáp nhập vàoTiểu vương quốc Bukhara và một chiến dịch đồng hóa bạo lực đã được thực hiện. Vào cuối thế kỷ 19, tiếng Vanji đã biến mất, bị thay thế bởitiếng Ba Tư Tajik.
Hầu hết những người nói ngôn ngữ và những người khác ở Tajikistan đều gọi các ngôn ngữ trong nhóm này là 'Pamirski' hoặc 'Pamir'.
Các ngôn ngữMunji vàYidgha có liên quan chặt chẽ với nhau. Có khoảng 6.000 người nói tiếng Yidgha ở Thung lũng ThượngLotkoh,huyện Chitral,Pakistan, và vào năm 1992, có khoảng 2.500 người nói tiếng Munji ở Thung lũngMunjan vàMamalgha củatỉnh Badakhshan, đông bắcAfghanistan. Munji-Yidgha chia sẻ vớiBactrian một sự phát triển *ð>/l/, vắng mặt trong ba nhóm Pamir còn lại.
Một ngôn ngữ thứ ba đã biến mất có khả năng của nhánh Sarghulam, được nói ở Afghanistan cho đến đầu thế kỷ 20. Ghi nhận duy nhất được biết của ngôn ngữ là một danh sách từ được gợi ra từ một người cung cấp thông tin Munji vào năm 1916.
Có khoảng 2.500 người nói tiếngSanglech vàIshkashmi ởAfghanistan vàTajikistan (phương ngữ: Sanglechi, Ishkashmi, Zebaki). Chúng không phải là ngôn ngữ viết.
Có khoảng 58.000 người nóitiếng Wakhi ởAfghanistan,Tajikistan,Trung Quốc,Pakistan vàNga.
Nhóm ngôn ngữ đang bị đe dọa, với tổng số người nói khoảng 100.000 vào năm 1990.
