Moldova ([molˈdova], phiên âm: Môn-đô-va), tên chính thứcCộng hòa Moldova (Republica Moldova) là một quốc gia nằmkín trong lục địa ởĐông Âu, giữaRomânia ở phía tây vàUkraina ở phía bắc, đông và nam.
Thờicổ đại, lãnh thổ hiện nay của nước này là một phần củaDacia, sau đó nó rơi vào vùng ảnh hưởng củaĐế chế La Mã. ThờiTrung Cổ, đa phần lãnh thổ hiện nay của Moldova là một phần củaCông quốc Moldavia. Năm 1812, vùng phía đông của công quốc này bịsáp nhập bởiĐế chế Nga và được gọi làBessarabia. Từ năm 1856 tới năm 1878, hai tỉnh phía nam quay trở lại với Moldavia, và vào năm 1859 chúng thống nhất vớiWallachia để trở thành Romania hiện đại.
Sau khi bị giành giật qua lại trong giai đoạn 1941 và 1944 trongThế chiến II, lãnh thổ của quốc gia Moldova hiện đại sáp nhập vào Liên Xô cho tới khi nó giành lại độc lập ngày 27 tháng 8 năm 1991. Moldova được chấp nhận vàoLiên Hợp Quốc tháng 3 năm 1992.
Tháng 9 năm 1990, một chính phủ ly khai được thành lập tạiTransnistria, dải lãnh thổ Moldova trên bờ đông sôngDniester. Không quốc gia thành viên Liên hiệp quốc nào công nhận chính quyền này.
Phần lớn nhất của đất nước nằm giữa hai con sông,Dniester vàPrut. Biên giới phía tây Moldova được hình thành bởi sông Prut, nó nhập vào sôngDanube trước khi đổ rabiển Đen. Moldova có đoạn tiếp cận sông Danube chỉ dài khoảng 480m, vàGiurgiuleşti là cảng duy nhất của Moldova trên sông Danube. Ở phía đông, Dniester là con sông chính, chảy xuyên quốc gia từ bắc đến nam, nhận nước từ các con sôngRăut,Bâc,Ichel,Botna.Ialpug chảy vào một trong các cửa sông của Danube, trong khiCogâlnic đổ vào dãy cửa sông trênbiển Đen.
Tên Moldova xuất xứ từ tênSông Moldova; châu thổ của con sông này từng là một trung tâm chính trị khiCông quốc Moldavia được thành lập năm 1359. Nguồn gốc của tên sông vẫn chưa sáng tỏ hoàn toàn. Có một giải thích (một truyền thuyết) về việc hoàng tửDragoş đặt tên cho con sông sau khi săn một chúbò rừng châu Âu: Sau cuộc đi săn, chú chó sănMolda đã kiệt sức của ông chết đuối trên sông. Tên của chú chó đã được đặt cho con sông, và cuối cùng là cả Công quốc, theoDimitrie Cantemir vàGrigore Ureche.[9]
ThờiCổ đại lãnh thổ Moldova là nơi sinh sống của các bộ tộcDacian. Giữa thế kỷ thứ I và thế kỷ thứ VII trướcCông nguyên, vùng phía nam thỉnh thoảng nằm dưới quyền kiểm soát của cácĐế chế La Mã và sau đó làByzantine. Vì vị trí chiến lược của nó là cầu nối giữachâu Á vàchâu Âu, lãnh thổ Moldova hiện đại nhiều lần trong thời kỳ cuối cổ đại và đầu thời Trung Cổ đã bị ngườiGoths,Huns,Avars,Magyars,Pechenegs,Cumans, vàMông Cổ xâm lược.Những cuộc tấn công của người Tatar tiếp tục sau sự thành lậpCông quốc Moldavia năm 1359, với các biên giới là dãynúi Carpathian ở phía tây,sông Dniester ở phía đông và sôngDanube vàbiển Đen ở phía nam. Lãnh thổ của nó gồm lãnh thổ hiện tại của Cộng hoà Moldova, tám trong số 41 tỉnh ở phía đông Romania, và vùngtỉnh Chernivtsi vàBudjak của Ukraina. Như nước cộng hoà hiện tại, nó được người địa phương gọi làMoldova. Năm 1538, công quốc trở thành mộtchư hầu củaĐế chế Ottoman, nhưng vẫn giữ được một phần tự trị bên trong và bên ngoài.
Ban đầu, người Nga dùng cái tên "'Oblast' (tỉnh) Moldavia và Bessarabia", cho phép họ có quyền tự trị rộng lớn, nhưng sau này (năm 1828) ngưng chính quyền tự quản và gọi nó làGuberniya củaBessarabia, hay đơn giản Bessarabia, bắt đầu quá trìnhNga hoá, một phần của chính sách này tại Bessarabia là bài trừ yếu tố Romania bằng cách cấmgiáo dục vàlễ hội tôn giáo bằngtiếng România từ sau thập niên 1860; hậu quả là một tỷ lệ biết chữ cực thấp (năm 1897 xấp xỉ 18% nam giới, xấp xỉ 4% nữ giới biết chữ).[10] Phần phía tây Moldavia (không phải là một phần của Moldova hiện nay) vẫn là một công quốc tự trị, và vào năm 1859, thống nhất vớiWallachia để hình thànhVương quốc Romania. Năm 1856, Hiệp ước Paris chứng kiến ba tỉnh của Bessarabia -Cahul,Bolgrad vàIsmail - quay trở lại với Moldavia, nhưng vào năm 1878,Hiệp ước Berlin chứng kiến Vương quốc Romania trả lại chúng cho Đế chế Nga. Trong thế kỷ XIX, chính quyền Nga[11] khuyến khích việc di cư tới các phần của vùng bởi ngườiUkraina,Lipovan,Cossack,Bulgari,[12]Đức,[13]Gagauz, và cho phép định cư thêm nhiều ngườiDo Thái; tỷ lệ dân cư là người gốc Moldova giảm từ khoảng 86% năm 1816[14] xuống khoảng 52% năm 1905.[15]
Thế chiến I đã khiến người dân địa phương nhận thức cao hơn về chính trị và văn hoá (quốc gia), có 300,000 người Bessarabian đăng ký gia nhập Hồng Quân Xô Viết được thành lập năm 1917; bên trong các đơn vị lớn hơn nhiều "Hội đồng Binh sĩ Moldavia" được thành lập. Từ tháng 11 năm 1917 đến tháng 1 năm 1918, công nhân và nông dân thành lập chính quyền Xô viết ở Kishinev, Bendery, Tiraspol và các thành phố và phụ cận khác quanh Moldavia. Tuy nhiên chính quyền Xô viết chỉ đứng vững ở phía đông Moldavia (tả ngạn của Dniester). Vùng phía tây của đất nước là Bessarabia vốn nằm giữa Prut và Dniester không nằm trong quyền lực của Xô viết. Tại đây, một nghị viện Bessarabia,Sfatul Ţării, được bầu vào tháng 10 tháng 11 năm 1917 và khai mạc ngày 3 tháng 12 năm 1917 (21 tháng 11 năm 1917 theo lịch cũ), tuyên bố nhà nướcCộng hoà Dân chủ Moldavia (15 tháng 12, hay 2 tháng 12 năm 1917 theo lịch cũ) bên trong nhà nước liên bang Nga, và thành lập chính phủ của họ (21 tháng 12 hay 8 tháng 12 năm 1917). Bessarabia tuyên bốđộc lập khỏiNga (6 tháng 2 hay 24 tháng 1 năm 1918), vào ngày 9 tháng 4 (27 tháng 3 năm 1918). Ngay sau đó,Quân đội Romania tiến vào trong vùng nhằm đối phó với một nỗ lực phản kháng của người dân địa phương với sự lãnh đạo củaBolshevik. Khi đó chính quyền Nga Xô viết đang bận đối phó với các lực lượng Bạch vệ trongNội chiến Nga nên không thể đem quân bảo vệ Bessarabia. Khi biết sẽ không nhận được sự hỗ trợ, đầu tháng 1, Sfatul Ţării quyết định với 86 phiếu thuận và 3 phiếu chống và 36 phiếu trắng, sáp nhập Bessarabia vàoVương quốc Romania, với điều kiện thực hiện cải ruộng đất, tự trị địa phương, và tôn trọng các quyền tín ngưỡng. Các điều kiện bị huỷ bỏ sau khiBukovina vàTransilvania cũng gia nhập Vương quốc Romania.[16][17][18][19][20] Liên minh này được các quốc gia Đồng Minh công nhận trongHiệp ước Paris (1920).[21] Tuy nhiên,nước Nga Xô viết mới được thành lập, không công nhận quyền cai quản của Romania với Bessarabia. Liên Xô coi vùng này là lãnh thổ Liên Xô nằm dưới sự chiếm đóng của Romania.[22]
Sau thất bại của cuộcNổi dậy Tatarbunary năm 1924, vùngTransnistria láng giềng, một phần củaCộng hoà Xã hội chủ nghĩa Ukraina thời ấy, được thành lập thànhCHXHCNXV Moldavia. Tháng 8 năm 1939,Hiệp ước Molotov-Ribbentrop và nghị định bí mật thèm vào của nó được ký kết, theo đó Phát xít Đức công nhận Bessarabia thuộc vùng ảnh hưởng củaLiên Xô, điều này giúp Liên Xô mạnh mẽ khôi phục tuyên bố chủ quyền với vùng đất này.[23] Dù Liên Xô và Romania đồng ý nguyên tắc giải pháp phi bạo lực cho những tranh chấp lãnh thổ trongHiệp ước Kellogg-Briand năm 1928 vàHiệp ước London tháng 7 năm 1933, ngày 28 tháng 6 năm 1940, sau khi ra một tối hậu thư với Romania, Liên Xô, với sự cam kết không can thiệp của Đức,tiến quân vào Bessarabia và phần phía bắc củaBukovina. Hồng quân nhận được sự chào đón của dân địa phương và chỉ gặp ít kháng cự. Họ thành lậpCộng hoà Xã hội chủ nghĩa Moldavia, gồm khoảng 70% của Bessarabia, và 50% của Moldavian ASSR hiện đã giải tán.[23]
Sự kiện này dẫn tới sự thay đổi chính trị lớn tại Romania, nước này huỷ bỏ hiệp ước liên minh với Pháp và Anh và quay sang thân cận với Đức và cuối cùng là sự thành lập các chính phủ ủng hộ Phát xít. Bằng cách tham gia vàocuộc xâm lược của phe Trục vào Liên Xô năm 1941, Romania chiếm lại các lãnh thổ Bessarabia đã mất, và bắc Bukovina, nhưng chính quyền quân sự của nó cũng tiếp tục chiến tranh sâu vào trong lãnh thổ Liên Xô. TạiTransnistria bị chiếm đóng, các lực lượng Romania, cùng với người Đức, đã trục xuất hay tiêu diệt khoảng 300,000 người Do Thái, gồm 147,000 người từ Bessarabia và Bukovina (trong con số sau này, xấp xỉ 90,000 người thiệt mạng).[24] Quân đội Liên Xô tái chiêm vùng này trong thời gian từ tháng 2 tới tháng 4 năm 1944, và tái lập nướcCộng hoà Xã hội chủ nghĩa Moldavia. Khoảng 150,000 lính Moldova đã thiệt mạng trong Thế chiến II, gồm khoảng 50,000 người thuộc quân đội Romania (gồm cả tù binh chiến tranh), và khoảng 100,000 trong quân đội Liên Xô.
Trong giai đoạn cầm quyền của Stalin (1940-1941, 1944-1953),Tù đày Liên Xô từ Bessarabia và Bắc Bukovina tới BắcUrals,Siberia, và BắcKazakhstan đã diễn ra thường xuyên, những cuộc trục xuất lớn nhất diễn ra ngày 12–13 tháng 6 năm 1941, và 5-6 tháng 7 năm 1949, chỉ riêng tại nhà nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Moldova đã là 18.392 người[25] và 35,796 người.[26] Các hình thức khác gồm 32.433 vụ bắt giữ nghi phạm chính trị, tiếp đó là đưa vàoTrại cải tạo lao động (trong 8.360 trường hợp),tập thể hoá, loại bỏ kinh tế tư nhân, và hạ tầng (chủ yếu trong cuộc rút lui năm 1941). Năm 1946, do hậu quả của nhiều cuộc hạn hán nghiêm trọng cộng với những hạn mức đóng góp bắt buộc do chính phủ Liên Xô, vùng tây nam Liên Xô gặpnạn đói nghiêm trọng.[27] Năm 1946-1947, ít nhất 216.000 người chết hoặc bị hư thai, và khoảng 350,000 trường hợploạn dưỡng đã được các nhà sử học xác minh chỉ riêng tại Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Moldavia.[26] Những sự kiện tương tự diễn ra trong thập niên 1930 tại Moldavian ASSR.[26] Năm 1944-53, có nhiều nhóm vũ trang chống đối Liên Xô tại Moldova; tuy nhiênNKVD và sau này làMGB đã tìm cách bắt giữ, hành quyết hoặc trục xuất các thành viên của chúng.[26]
Giai đoạn hậu chiến chứng kiến sự di cư ở tầm rộng lớn của các sắc tộcNga,Ukraina, và các nhóm sắc tộc khác vào trong nhà nước cộng hoà Xô viết mới, đặc biệt là vào các vùng đô thị, một phần để bù cho những thiếu hụt nhân khẩu do các cuộc di cư năm 1940 và 1944 gây ra.[28] Chính phủ Liên Xô tiến hành một chiến dịch khuyến khích bản sắc dân tộc Moldova, tách biệt nó khỏi bản sắc Romania, dựa trên một lý thuyết được phát triển trong thời nhà nước Moldavian ASSR (1924-1940) còn tồn tại. Chính sách chính thức của Liên Xô xác nhận rằng ngôn ngữ được người Moldova sử dụng khác biệt vớitiếng România (xemChủ nghĩa Moldova). Để phân biệt hai loại tiếng này, trong thời Liên Xô,tiếng Moldova được viết theoký tự Kirin, trái với tiếng România, từ năm 1860 đã được viết theoký tự Latinh.
Hơn nữa, trong thập niên 1970 và 1980, Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Moldavia nhận được các khoản trợ cấp lớn từ ngân sách Liên Xô để phát triển các cơ sở công nghiệp và khoa học cũng như nhà ở. Năm 1971,Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô thông qua một quyết định"Về các biện pháp pháp triển hơn nữa thành phốKishinev" (Chişinău hiện đại), cung cấp hơn một tỷruble từ ngân sách Liên Xô cho các dự án xây dựng;[29] các quyết định sau đó cũng cung cấp các khoản tiền lớn và gửi các chuyên gia từ các vùng khác của Liên Xô tới giúp phát triển ngành công nghiệp Moldova.
Trong các điều kiện chính trị mới được tạo lập sau năm 1985 từ chính sáchglasnost doMikhail Gorbachev đề xướng năm 1986, để hỗ trợperestroika (tái cơ cấu), mộtPhong trào Dân chủ Moldova (tiếng Romania:Mişcarea Democratică din Moldova) được hình thành, và vào năm 1989 bắt đầu được gọi làMặt trận Nhân dân Moldova (FPM;tiếng Romania:Frontul Popular din Moldova),[30][31] tư tưởng của nó dựa trênchủ nghĩa quốc gia lãng mạn. Cùng với nhiều nước cộng hoà thuộc Liên Xô khác, từ năm 1988 trở về sau, Moldova bắt đầu chuyển sang khuynh hướng độc lập. Ngày 27 tháng 8 năm 1989, FPM tổ chức một cuộc tuần hành nhân dân lớn tạiChişinău, được gọi là Đại Quốc hội (tiếng Romania:Marea Adunare Naţională), gây áp lực với chính quyềnCộng hoà Xã hội chủ nghĩa Xô viết Moldavia thông qua một luật ngôn ngữ ngày 31 tháng 8 năm 1989 tuyên bốtiếng Moldova được viết bằng ký tự Latinh là ngôn ngữ của nhà nước. Sự tương đồng của nó với tiếng România cũng được tái lập.[30][32]
Cuộc bầu cử nghị viện địa phương dân chủ đầu tiên được tổ chức vào tháng 2 và tháng 3 năm 1990.Mircea Snegur được bầu làm Người phát ngôn Nghị viện, vàMircea Druc làm Thủ tướng. Ngày 23 tháng 6 năm 1990, Nghị viện thông qua Tuyên bố về Chủ quyền của "Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Moldova", tuyên bố, cùng với những thứ khác, quy định sự ưu tiên của luật pháp Moldova so với luật pháp của Liên Xô.[30] Sau thất bại của cuộcđảo chính Liên Xô năm 1991, ngày 27 tháng 8 năm 1991, Moldova tuyên bố độc lập. Ngày 21 tháng 12 cùng năm, Moldova, cùng với hầu hết các nước cộng hoà cũ của Liên Xô, ký đạo luật cơ bản hình thànhCộng đồng các quốc gia độc lập (CIS) hậu Xô viết. Tự tuyên bố mình là mộtnhà nước trung lập, không gia nhập phái quân sự của CIS. Ba tháng sau, ngày 2 tháng 3 năm 1992, nước này đượcLiên hiệp quốc công nhận chính thức là một quốc gia độc lập. Năm 1994, Moldova trở thành mộtĐối tác vì Hoà bình củaNATO và cũng là một thành viên củaHội đồng châu Âu ngày 29 tháng 6 năm 1995.[30]
Tại vùng phía đông sôngDniester,Transnistria, gồm một tỷ lệ lớn người sắc tộcNga vàUkraina ủng hộ Nga (51%, năm 1989, người Moldova chiếm 40%), và là nơi có sở chỉ huy nhiều đơn vị thuộcQuân đoàn Bảo vệ Xô viết số 14 đóng quân, một nhà nước "Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Moldavia Pridnestrovia" được tuyên bố thành lập ngày 16 tháng 8 năm 1990, với thủ đô đặt tạiTiraspol.[30] Động cơ phía sau hành động này là mối lo ngại sự trỗi dậy của chủ nghĩa quốc gia tại Moldova và dự định thống nhất vớiRomânia ngay sau khi ly khai khỏi Liên Xô. Vào mùa đông năm 1991-1992 những cuộc đụng độ đã xảy ra giữa các lực lượng Transnistria,được các lực lượng bên trong Quân đoàn 14 ủng hộ, và cảnh sát Moldova. Từ mùng 2 tháng 3 tới 26 tháng 7 năm 1992, cuộc xung đột leo thang trở thành một cuộcxung đột quân sự.
Ngày 2 tháng 1 năm 1992, Moldova thiết lập một nềnkinh tế thị trường, tự do hoá giá cả, dẫn tới tình trạnglạm phát tăng cao. Từ năm 1992 tới năm 2001, đất nước non trẻ phải chịu một cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, khiến hầu hết dân cư phải sống dưới mức nghèo khổ. Năm 1993, một đồng tiền tệ quốc gia, đôngleu Moldova, ra đời để thay thế đồngrúp Liên Xô. Tình hình kinh tế Moldova bắt đầu biến chuyển năm 2001; và tới năm 2008 nước này đã có mức tăng trưởng ổn định hàng năm trong khoảng 5% đến 10%. Đầu thập niên 2000 cũng chứng kiến sự tăng trưởng di cư lớn của những người Moldova tìm kiếm việc làm (chủ yếu bất hợp pháp) vàoNga (đặc biệt là vùngMoskva),Italia,Bồ Đào Nha,Tây Ban Nha,Hy Lạp,Síp,Thổ Nhĩ Kỳ, và các quốc gia khác; các khoảntiền gửi về từ những người Moldova ở nước ngoài chiếm tới 38%GDP quốc gia, tỷ lệ cao thứ hai thế giới vào năm 2008.[33]
Cuộc bầu cử nghị viện năm 1994 chứng kiến thành công của Đảng Dân chủ Ruộng đất Moldova với đa số ghế, tạo ra một điểm thay đổi quan trọng trong chính trị Moldova. Mặt trận Nhân dân quốc gia từ thời điểm đó chỉ còn là nhóm thiểu số trong nghị viện, các biện pháp mới nhằm giảm căng thẳng sắc tộc trong nước có thể được thông qua. Những kế hoạch về một liên minh với Romania đã bị huỷ bỏ,[30] và hiến pháp mới trao quyền tự trị cho hai vùng đất ly khai Transnistria và Gagauzia. Ngày 23 tháng 12 năm 1994, Nghị viện Moldova thông qua một "Luật về Vị thế Pháp lý Đặc biệt của Gagauzia", và vào năm 1995 nó đã được pháp hoá.
Sau khi giành thắng lợi trong cuộc bầu cử tổng thống năm 1996, ngày 15 tháng 1 năm 1997,Petru Lucinschi, cựu Thư ký thứ nhất củaĐảng Cộng sản Moldova giai đoạn 1989-91, trở thành tổng thống thứ hai của đất nước (1997-2001), thay thế Mircea Snegur (1991-1996). Năm 2000, Hiến pháp được sửa đổi, đưa Moldova thành một nhà nướccộng hoà nghị viên, với tổng thống được lựa chọn thông quabầu cử gián tiếp chứ không phải trực tiếp do nhân dân.
Giành 49.9% số phiếu,Đảng Cộng sản Cộng hoà Moldova (tái lập năm 1993 sau khi đã bị đặt ra ngoài vòng pháp luật năm 1991), giành được 71 trên 101 ghế quốc hội, và vào ngày 4 tháng 4 năm 2001, bầuVladimir Voronin làm tổng thống thứ ba của nước này (tái cử năm 2005, và hiện đang giữ chức). Nước này trở thành nhà nước hậu Xô viết đầu tiên với một Đảng Cộng sản không cải cách quay trở lại nắm quyền.[30] Chính phủ mới đượcVasile Tarlev thành lập (19 tháng 4 năm 2001 - 31 tháng 3 năm 2008), vàZinaida Greceanîi (31 tháng 3 năm 2008 - hiện tại). Giai đoạn 2001-2003quan hệ giữa Moldova và Nga đã được cải thiện, nhưng đã tạm thời sút giảm trong giai đoạn 2003-2006, với sự thất bại của cuộctrưng cầu dân ý Kozak, đỉnh điểm làcuộc khủng hoảng xuất khẩu rượu năm 2006.
Sau cuộcbầu cử nghị viện ngày 5 tháng 4 năm 2009, Đảng Cộng sản giành 49.48% số phiếu, tiếp theo là Đảng Tự do với 13.14% phiếu, Đảng Dân chủ Tự do giành 12.43%, và Liên minh "Moldova Noastră" với 9.77%. Các lãnh đạo đối lập đã tuần hành phản đối kết quả bầu cử gọi nó là gian lận và yêu cầu một cuộc bầu cử thay thế. Ngày 6 thág 4 năm 2009, nhiềutổ chức phi chính phủ và các đảng đối lập đã tổ chức một cuộc tuần hành hoà bình tại Chişinău, với số người tham gia lên tới khoảng 15,000 người cùng sự trợ giúp của các trang mạng xã hội nhưTwitter vàFacebook. Các biểu ngữ phản đối đảng cộng sản và ủng hộ Romania xuất hiện nhiều. Cuộc tuần hành đã vượt qua tầm kiểm soát ngày 7 tháng 4 và trở thành một cuộc bạo loạn khi một phần đám đông tấn công các văn phòng tổng thống và tràn vào toà nhà nghị viện, cướp phá và châm lửa đốt nhiều tầng nhà.[34][35] Cảnh sát đã tái lập sự kiểm soát trong đêm ngày 7-8 tháng 4, giam giữ hàng trăm người biểu tình. Nhiều người bị giam giữ đã thông báo bị cảnh sát đánh đập khi được thả.[35][36] Ba thanh niên đã chết trong ngày diễn ra cuộc bạo loạn. Phe đối lập buộc tội cảnh sát về những cái chết này, trong khi chính phủ tuyên bố rằng họ hoặc không liên quan tới những người biểu tình, hay là do tai nạn. Các quan chức chính phủ, gồm cả Tổng thống Vladimir Voronin, đã gọi cuộc biểu tình là một âm mưuđảo chính và đã buộc tội Romania tổ chức nó.[37] Phe đối lập buộc tội chính phủ tổ chức các cuộc bạo loạn bằng cách đưanhân viên mật vào trong những người biểu tình.
Sau khi nghị viện không thể bầu ra một tổng thống mới,[38] nó bị giải tán vàcuộc bầu cử mới được tổ chức ngày 29 tháng 7 năm 2009, và những người Cộng sản một lần nữa giành được đa số, dù mong manh cả về số phiếu phổ thông cả về số ghế trong nghị viện: 48 trong số 101 ghế choĐảng Cộng sản, 18 ghế choĐảng Dân chủ Tự do, 15 ghế choĐảng Tự do, 13 ghế choĐảng Dân chủ, và 7 ghế choLiên minh Moldova của chúng ta.
Moldova là một nhà nướcđơn nhấtnghị việnđại diệndân chủcộng hoà.hiến pháp Moldova, được thông qua năm 1994, đặt ra khuôn khổ cho chính phủ đất nước. Một nghị viện đa số ít nhất hai phần ba cần thiết để sửa đổihiến pháp Moldova, hiến pháp không thể được sửa đổi trong thời gian chiến tranh hay tình trạng khẩn cấp quốc gia. Những sửa đổi hiến pháp ảnh hưởng tới chủ quyền, độc lập hay sự thống nhất quốc gia chỉ có thể được thực hiện sau khi đa số người dân đồng ý thông qua trưng cầu dân ý. Hơn nữa, không sửa đổi nào được tiến hành để hạn chế các quyền căn bản của người dân được quy định trong hiến pháp.[39]
Hiến pháp cũng thiết lập mộtToà án Hiến phápđộc lập, gồm sáu thẩm phán (hai do Tổng thống chỉ định, hai do Nghị viện, và hai do Hội đồng Tối caothẩm phán), phục vụ với nhiệm kỳ sáu năm, trong thời hạn đó họ không thể bị thay thế và không nằm dưới sự điều khiển của bất cứ quyền lực nào. Toà án được trao quyềntái xem xét mọi đạo luật của nghị viện, các nghị định của tổng thống, các hiệp ước quốc tế do nhà nước ký kết.[39]
Ngày 28 tháng 8 năm 2009, liên minh ủng hộ phương Tây của Moldova đã lựa chọn một người phát ngôn mới (tên làMihai Ghimpu) trong một cuộc bỏ phiếu bị các đại diện Cộng sản tẩy chay.
Năm 2005, Moldova và EU thiết lập một kế hoạch hành động nhằm tìm cách cải thiện mối quan hệ giữa hai cơ cấu cạnh nhau. Tháng 6 năm 2007, Phó chủ tịch Nghị viện MoldovaIurie Roşca đã ký một thoả thuận song phương vớiNghị viện Quốc tế vì An toàn và Hoà bình, một tổ chức liên chính phủ để thúc đẩy hoà bình thế giới, có trụ sở tại Italia.[cần dẫn nguồn] Sau cuộcChiến tranh Transnistria, Moldova đã tìm kiếm một giải pháp hoà bình cho cuộc xung đột tại vùngTransnistria bằng cách làm việc vớiRomânia,Ukraina, vàNga, kêu gọi sự trung gian quốc tế, và hợp tác với các phái bộ quan sát và tìm kiếm sự thật của OSCE và Liên hiệp quốc.Bộ trưởng Ngoại giao Moldova,Andrei Stratan, đã nhiều lần nói rằng quân đội Nga đồn trú tại vùng ly khai đang ở đó trái với nguyện vọng của Chính phủ Moldova và kêu gọi họ rời đi "toàn bộ và vô điều kiện."[41]
Vị thế cuối cùng của Transnistria vẫnđang bị tranh cãi, bởi chính phủ trung ương không kiểm soát lãnh thổ này.
Moldova có 65 thành phố (thị trấn), gồm 5 thành phố có vị thế đô thị tự trị, và 917 xã. Khoảng 699 làng quá nhỏ để có một bộ máy hành chính riêng biệt, và về mặt hành chính là một phần của các thành phố (40 trong số chúng) hay các làng (659). Điều này khiến có tổng cộng 1,681 địa điểm tại Moldova, tất cả, trừ hai nơi, đều có người ở.
Moldova có khí hậu thích hợp cho nông nghiệp nhưng không có các trữ lượngkhoáng sản chính. Vì thế, nền kinh tế nước này phụ thuộc nhiều vàonông nghiệp, với các sản phẩm trái cây, rau,rượu, vàthuốc lá. Kinh tế Moldova đã sa sút nhiều sau sự sụp đổ của Liên Xô. Hiện tại, Moldova là nước nghèo nhất châu Âu.[44] Tính đến năm 2016, GDP của Moldova đạt 6.650 USD, đứng thứ 145 thế giới và đứng thứ 43 châu Âu.
Sau sự tan rã củaLiên bang Xô viết năm 1991, sự thiếu hụt nhiên liệu đã dẫn tới tình trạng tụt giảm mạnh sản xuất. Như một phần của nỗ lực tự do hoá kinh tế đầy tham vọng, Moldova đã đưa ra một đồngtiền tệ có thể chuyển đổi, tự do hoá giá cả, ngừng các khoản trợ cấp cho các doanh nghiệp nhà nước, hỗ trợtư nhân hoá đất đai, bãi bỏ các biện pháp quản lý xuất khẩu và tự do hoá lãi suất. Chính phủ đã tham gia các thoả thuận vớiNgân hàng Thế giới vàQuỹ Tiền tệ Quốc tế để khuyến khích tăng trưởng. Những khuynh hướng gần đây cho thấy chính phủ Cộng sản muốn đảo ngược một số chính sách trong số đó, và tái tập thể hoá đất đai trong khi tăng cường giới hạn với lĩnh vực kinh tế tư nhân. Nền kinh tế đã có mức tăng trưởng dương, 2.1% năm 2000 và 6.1% năm 2001. Tăng trưởng vẫn ở mức khá năm 2007 (6%), một phần nhờ những cuộc cải cách và bởi sự bắt đầu từ một cơ sở nhỏ. Nền kinh tế vẫn dễ bị tổn thương bởi giá nhiên liệu cao, thời tiết bất thường, và sự hoài nghi của những nhà đầu tư nước ngoài.
Sau cuộckhủng hoảng tài chính khu vực năm 1998, Moldova đã có bước tiến lớn trong việc thực hiện và duy trì sự ổn định kinh tế vi mô và tài chính. Hơn nữa, họ đã thực hiện nhiều cuộc cải cách cơ cấu và thể chế cần thiết cho sự hoạt động hiệu quả của một nền kinh tế thị trường. Những nỗ lực đó đã giúp duy trì sự ổn định kinh tế vi mô và tài chính dưới các điều kiện khó khăn từ bên ngoài, cho phép tái tăng trưởng kinh tế và đóng góp vào việc tạo dựng một môi trường định hướng cho nền kinh tế trong tương lai và phát triển trong trung hạn. Dù có những nỗ lực đó, và dù kinh tế đã tăng trưởng trở lại, Moldova vẫn xếp hạng thấp về tiêu chuẩn sống và các chỉ số phát triển con người so với các nền kinh tế đang chuyển tiếp khác. Dù nền kinh tế đã tăng trưởng liên tục sau năm 2000: với 2.1%, 6.1%, 7.8% và 6.3% giai đoạn 2000 và 2003 (với mức tăng trưởng dự báo 8% năm 2004), mọi người có thể thấy rằng những con số đó còn lâu mới đạt mức năm 1994, với tăng trưởng gần 40% GDP năm 1990. Vì thế, trong thập kỷ vừa qua ít hành động đã được thực hiện nhằm giảm bớt sự dễ bị tổn thương của nền kinh tế quốc gia, Sau một sự suy giảm kinh tế nghiêm trọng, những thách thức kinh tế và xã hội, sự phụ thuộc vào năng lượng từ bên ngoài, Moldova tiếp tục đứng ở một trong những mức thấp nhất châu Âu về thu nhập trên đầu người.
Năm 2005 (Báo cáo Phát triển Con người 2008), GDP trên đầu người được ghi nhận ở mức US $ 4,100 theoPPP, thấp hơn 2.32 lần so với mức trung bình của thế giới (US $ 9,543). Hơn nữa, GDP trên đầu người cũng ở dưới mức trung bình của vùng (US $ 9,527 PPP). Năm 2005, khoảng 20.8% dân số sống dưới mức nghèo khổ và có mức thu nhập thấp hơn US $ 2.15 (PPP) mỗi ngày. Moldova được xếp hạng trung bình về phát triển con người và ở mức 111 trên 177 nước. Chỉ số Phát triển Con người đạt 0.708 thấp hơn mức trung bình thế giới. Moldova vẫn là nước nghèo nhất châu Âu về GDP trên đầu người chính thức (không tính kinh tế ngầm) hiện ở mức $1,808.729[46]
GDP năm 2007 là $4.104 tỷ.[47] Tăng 3% so với năm 2006.
Tháng 9 năm 2005 đã có 1 triệu người sử dụng điện thoại di động tại Moldova. Số người sử dụng điện thoại di động đã tăng 47.3% trong quý đầu năm 2008 so với năm trước và đạt con số 2.886.000.[48]
Cuối năm 2008 có 1.151.000 người sử dụng Internet tại Moldova với số truy cập internet tổng thể đạt 30,1%.[49]
Đất đai màu mỡ vàkhí hậu lục địa ôn hoà của Moldova (với mùa hè ấm và mùa đông dịu) khiến nước này là một trong những vùng nông nghiệp trù phú nhất từ thời cổ đại, và là nguồn cung cấp các sản phẩm nông nghiệp chính cho đông nam Âu.
Trong nông nghiệp, cải cách kinh tế bắt đầu với cải cách đất đai.
Moldova nổi tiếng về các sản phẩm rượu. Trong nhiều nămnghề trồng nho vàsản xuất rượu tại Moldova là công việc chính của người dân. Bằng chứng về điều này có trong các công trình tưởng niệm lịch sử, tài liệu, văn hoá dân gian và trong ngôn ngữ nói của người dân Moldova.
Nước này có một ngành công nghiệprượu với cơ sở hạ tầng tốt. Diện tích các vườn nho là 147,000ha, trong số đó 102,500ha hiện được sử dụng cho sản xuất thương mại. Đa phần sản xuất rượu của Moldova dành cho xuất khẩu. Nhiều gia đình có công thức và cách chế biếnnho riêng đã được truyền qua nhiều thế hệ.
Các phương tiện vận tải chính tại Moldova là đường sắt (1,138 km/707 mi) và một hệ thống đường cao tốc (12,730 km/7,910 dặm, gồm 10,973 km/6,818 dặm đã trải nhựa).
1Có một cuộctranh cãi đang diễn ra về việc liệu người Romania và người Moldova có cùng là một nhóm sắc tộc hay không, nói chính xác là liệu sự tự xác định là người Moldova có tạo nên một nhóm sắc tộc khác biệt với nhóm sắc tộc Romania không hay chỉ là một tập hợp con của nó. Tại cuộc điều tra dân số, các công dân có thể tuyên bố chỉ một quốc tịch. Vì thế, một người không thể tuyên bố mình vừa là người Moldova vừa là người Romania.
2Cộng đồng thiểu số Do thái rất đông đảo trong quá khứ (có 225,637người Do Thái tại Bessarabia năm 1897, hay 11.65% của tổng dân số).[50]
Có một cuộctranh cãi chính trị vềtính cách sắc tộc của Cộng hoà Moldova. Năm 2003,Chính phủ Cộng sản đã thông qua một nguyên tắc chính trị quốc gia cho rằng một trong những ưu tiên của chính trị quốc gia Cộng hoà Moldova là đảm bảo sự tồn tại của mộtngôn ngữ Moldova.[54][55] Các học giả đồng ý rằng tiếng Moldova và tiếng România là một ngôn ngữ, vớitên gọi dân cư "Moldovan" được sử dụng trong một số bối cảnh chính trị. Quan điểm này cũng được nhiều chính trị gia Moldova chia sẻ.[56]
Tiếng Nga được coi là một "ngôn ngữ giao tiếp giữa các sắc tộc" (cùng với ngôn ngữ chính thức), và trên thực tế vẫn được sử dụng rộng rãi ở mọi cấp độ xã hội và nhà nước. Ý tưởng chính trị quốc gia được đề cập ở trên cũng nói rằng sự cùng tồn tại tiếng Nga-Moldova là đặc trưng của Moldova.[55]
Về mặt địa lý nằm trên ngã tư đường củaLatinh,Slavơ và các nền văn hoá khác, Moldova đã làm giàu thêm nền văn hoá của mình bằng cách chấp nhận và duy trì một số truyền thống của các nước láng giềng và các nguồn ảnh hưởng khác.
Mihai Eminescu, một nhà thơ cuối thời kỳlãng mạn, vàIon Creangă, một tác gia là những nghệ sĩ có nhiều ảnh hưởng nhất với các sáng tác bằngtiếng România, được coi là các tác gia quốc gia của cả Romania và Moldova.
Nửa sau thế kỷ XX, Moldova chứng kiến một làn sóng nhập cư Xô viết lớn, đưa đến nhiều yếu tốvăn hoá Xô viết. Nước này hiện có số dân là người Nga (6%) và người Ukraina (8.4%) khá quan trọng. 50% sắc tộc Ukraina, 27% củaGagauzia, 35% của Bulgari, và 54% các nhóm sắc tộc nhỏ hơn khác nóitiếng Nga như ngôn ngữ đầu tiên. Tổng cộng, có 541,000 người (hay 16% dân số) Moldova sử dụng tiếng Nga như ngôn ngữ đầu tiên, gồm 130,000 người sắc tộc Moldova. Trái lại, chỉ 47,000 người sắc tộc thiểu số sử dụng tiếng România như ngôn ngữ đầu tiên.
Văn hoá Moldova có một số ảnh hưởng từ các cộng đồng thiểu số lịch sử, và ngược lại cũng có ảnh hưởng trên văn hoá của các nhóm sắc tộc nhập cư, như người Đức Bessarabia và người Do Thái Bessarabia.
Truyền hình tại Moldovaxuất hiện năm 1956. Moldova có nhiều kênh truyền hình chung vớiRomânia. Ngoài ra có một số kênh đến từ nước Nga chủ yếu phát sóng bằng hai ngôn ngữ là Tiếng Nga và Tiếng România.
Ẩm thực Moldova gồm chủ yếu các loại thực phẩm truyền thống châu âu, nhưthịt bò,thịt lợn,khoai tây,cải bắp, và nhiều loạingũ cốc. Các đồ uống có cồn phổ biến làdivin (rượu mạnh Moldova),vodka, và đặc biệt là các loại rượu địa phương.
Trong lĩnh vực âm nhạc đại chúng, Moldova đã có ban nhạcO-Zone, trở nên nổi tiếng năm 2004, với bài hátDragostea Din Tei, cũng được gọi là "The Numa Numa Song".
^Bessarabia by Charles Upson Clark, 1927, chapter 8Lưu trữ ngày 12 tháng 12 năm 2012 tạiWayback Machine: "Today, theBulgarians form one of the most solid elements in Southern Bessarabia, numbering (with theGagauzes, i.e. Turkish-speaking Christians also from theDobrudja) nearly 150,000. Colonization brought in numerous Great Russian peasants, and the Russian bureaucracy imported Russian office-holders and professional men; according to the Romanian estimate of 1920, the Great Russians were about 75,000 in number (2.9%), and the Lipovans and Cossacks 59,000 (2.2%); the Little Russians (Ukrainians) came to 254,000 (9.6%). That, plus about 10,000 Poles, brings the total number ofSlavs to 545,000 in a population of 2.631.000, or about one-fifth"
^(bằng tiếng Đức) Flavius Solomon,Die Republik Moldau und ihre Minderheiten (Länderlexikon), in: Ethnodoc-Datenbank für Minderheitenforschung in Südostosteuropa, p. 52
^(bằng tiếng Romania)prm.md:Lưu trữ ngày 4 tháng 12 năm 2007 tạiWayback Machine"Sfatul Tarii... proclaimed the Moldavian Democratic Republic"
^Pal Kolsto,National Integration and Violent Conflict in Post-Soviet Societies: The Cases of Estonia and Moldova,Rowman & Littlefield, 2002,ISBN 0-7425-1888-4, pg. 202
^abcdefg(bằng tiếng Romania) Horia C. Matei, "State lumii. Enciclopedie de istorie." Meronia, Bucureşti, 2006, p. 292-294Lỗi chú thích: Thẻ<ref> không hợp lệ: tên “lang matei” được định rõ nhiều lần, mỗi lần có nội dung khác
^The law regarding approval of the National Political Conception of the Republic of Moldova stipulates that "The conception is rooted in the historically established truth and confirmed by the common literary treasure: Moldovan nation and Romanian nation use a common literary form "which is based on the live spring of the popular talk from Moldova" - a reality which impregnates the national Moldovan language with a specific peculiar pronunciation, a certain well known and appreciated charm. Having the common origin; common basic lexical vocabulary, the national Moldovan language and national Romanian language keep each their lingvonim/glotonim as the identification sign of each nation: Moldovan and Romanian."
^"Moldova".Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 5 năm 2009. Truy cập ngày 9 tháng 9 năm 2009.
^PrinceDimitrie Cantemir was one of the most important figures of Moldavian culture of the 18th century. He wrote the first geographical, ethnographic and economic description of the country.(bằng tiếng Latinh)Descriptio Moldaviae, (Berlin, 1714), at Latin Wikisource
.jpg)
.JPG)
