Người Media (Tiếng Ba Tư:مادها, Tiếng Hy LạpΜῆδοι; Assyrian Mādāyu) là một dân tộcIran cổ đại, những người sống ở khu vực tây bắc của Iran ngày nay. Khu vực này được biết đến với tên gọi Media (còn gọi làMedea;Μηδία trongTiếng Hy Lạp; tính từ trongtiếng Anh làMedian, cách gọi khác làMedean). Họ tới khu vực này theo những làn sóng di chuyển của các bộ lạc Iran vào cuối thiên niên kỷ thứ hai TCN (thời kì sụp đổ củathời đại đồ đồng). Đến thế kỷ 6 TCN, sau khi cùng với người Babylonia đánh bạiđế quốc Tân Assyria, người Media đã có thể thành lậpđế quốc riêng của họ, lớn nhất vào thời kì đó, tồn tại được khoảng 60 năm. Kể từ cuộc cướp phá Nineveh năm612 TCN cho tới năm 549 TCN khiCyrus Đại đế thành lậpđế quốc Achaemenes bằng việc đánh bại chúa tể và là ông ngoại của mìnhAstyages, vua của Media. Người Media được coi là một trong những tổ tiên xa xưa của người Kurd.
Người Media, cư dân của Media, xuất hiện đầu tiên trong lịch sử là vào năm 836 TCN. Những ghi chép xa xưa nhất cho thấy, nhà chinh phục người Assyria, vuaShalmaneser III, đã nhận đồ cống nạp từ "Amadai" trong việc tham gia chiến tranh chống các bộ lạc của Zagros. Những người kế vị của ông đã tiến hành nhiều cuộc chinh phạt chống lại người Media. Từ các tên trong những chữ khắc đá của người Assyria, chúng ta biết rằng họ là những người theoHỏa giáo.
Năm 715 TCN và 713 TCN,Sargon II của Assyria đã chinh phục những người ở "xa tới tận núi Bikni", nghĩa là Elburz (Damavand) và là biên giới của sa mạc. Nếu các thông tin củaHerodotus là đáng tin cậy, thì triều đại Media bắt nguồn từ Deioces (Daiukku), một vương công đến từ Diauehi và là thủ lĩnh ở Zagros, người đã cùng với những người thân của mình bị đưa tới Hamath (Haniah) tạiSyria năm 715 TCN bởi Sargon. Daiukku này dường như ban đầu là một thống đốc của Mannae, thần dân của Sargon trước khi ông bị đưa đi đày.
Mặc dù vậy, các cuộc nổi loạn liên tục được tiến hành bởi những người lãnh đạo chống lại luật lệ của người Assyria. Người Media đã phải cống nạp cho những người thừa kế của Sargon nhưSennacherib,Esarhaddon vàAssur-Bani-pal bất cứ khi nào các vị vua hành quân chống lại họ. Những pháo đài của Assyria nằm trong lãnh thổ Media vào thời điểm chiến dịch của Esarhaddon (khoảng 676) bao gồm Bit-Parnakki, Bit-kari và Harhar (Kar-Sharrukin).
Mặc dù các nguồn củaHerodotus về "Deioces con trai của Phraortes" (có lẽ khoảng 715 TCN) với sự thành lập vương quốc Media và cùng vớithủ đô làEcbatana (Hamadan hiện đại), có lẽ không trước năm 625 TCN mà khi đóCyaxares, cháu nội của Deioces, đã thành công trong việc đoàn kết các bộ tộc nói tiếng Iran-Media để tạo ra một vương quốc thống nhất.[cần làm rõ]
TheoHerodotus, các cuộc chinh phục củaCyaxares xứ Media đã bị ngăn cản vào thời kì đầu bởi một cuộc xâm lược của ngườiScythia và sự thống trị kéo dài 28 năm (bởiMadius người Scythia 653-625 TCN). Các bộ tộc Media dường như đã sớm lao vào cuộc chiến chống lại một quốc gia ở phía Tây được biết đến làMannae, liên minh vớiAssyria. Các chữ khắc của Assyria đã đề cập rằng, các vị vua Media đầu tiên đã cố gắng cuộc nổi loạn chống lại Assyria vào triều đại củaEsarhaddon vàAssur-Bani-pal
VuaAstyages - con trai củaCyaxares - gả Công chúa Mandane cho một ông vua hiền từ của xứ chư hầuAnshan. Vào năm 559 trướcCông Nguyên, con trai của Mandane làCyrus Đại Đế lên làm vua xứ Anshan. Vào năm 553 trước Công Nguyên, do bất hòa giữa Astyages và Tổng tư lệnh Quân đội Media Harpagus, Harpagus đã kêu gọi vua Cyrus phất cờ khởi nghĩa chống lại thiên triều Media. Với lực lượngKỵ binh hùng hậu của mình, Cyrus giành được thắng lợi, bắt sống được Astyages. Cyrus khởi lậpĐế quốc Ba Tư, nhưng tha chết cho cựu hoàng Media.[2]
Sau vụ ám sát kẻ cướp ngôi các Smerdis, một người Mede Fravartish(Phraortes), tự xưng là một con cháu của Cyaxares, đã cố gắng để khôi phục vương quốc Mede, nhưng đã bị đánh bại bởi các tướng Ba Tư và bị hành quyết ởEcbatana (Darius I Đại đế trong bia đá Behistun.). Một cuộc nổi loạn, trong năm 409 TCN, chống lạiDarius II (Xenophon, Hellen ~.. 2, 19) chỉ diễn ra ngắn. Tuy nhiên.[3] Những bộ lạc Iran ở phía bắc, đặc biệt là người Cadusii, đã luôn luôn quấy rối, nhiều cuộc viễn chinh thất bại của các vị vua sau này chống lại họ được đề cập[4].
Dưới sự cai trị Ba Tư, vùng đất này được chia thành hai satrapies: ở phía nam, với Ecbatana và Rhagae (Rey gần hiện đại, Tehran), Media chính, hoặc Đại Media, như nó thường được gọi như vậy.
Sau cuộc xâm lược của Alexandros vào vùng Media vào mùa hè năm 330 trước Công nguyên, ông bổ nhiệm một vị tướng cũ củaDarius III tên là Atropates (Atrupat)làm phó vương năm 328 trước Công nguyên, theoArrian. Trong cuộc phân chia đế chế của ông, miền nam Media đã được trao choPeithon một vị tướng Macedonia, nhưng ở phía bắc, xa và tầm quan trọng rất ít và không có ai tranh chấp giữa những người thừa kế của Alexandros, được để lại cho Atropates.
Kinh đô của Atropatene là ở Gazaca trong vùng đồng bằng trung tâm, và thành trì Phraaspa, được phát hiện bên sông Araz bởi các nhà khảo cổ học vào tháng 4 năm 2005.
Atropatene là đất nước Tây Á nhỏ nhất là của tất cả các nước khác chịu ảnh hưởng của thời kì Hy Lạp hóa, thậm chí không tồn tại bất kì một đồng xu của các vị vua cai trị nó. Miền nam Media vẫn là một tỉnh củađế quốc Seleukos trong một thế kỷ rưỡi, và văn mình Hy Lạp được giới thiệu ở khắp mọi nơi. Media bị bao quanh ở khắp mọi bởi các thị trấn Hy Lạp, để thực hiện kế hoạch của Alexandos nhằm bảo vệ nó khỏi dân man rợ lân cận, theo Polybius[5] Chỉ cóEcbatana giữ lại những nét cũ của nó. Nhưng Rhagae đã trở thành Europus thị trấn Hy Lạp và cùng với nóStrabo kể[6] tên các thị trấn khác,Laodicea,Apamea Heraclea hoặc Achais. Hầu hết trong số chúng đã được thành lập bởi Seleukos I và con trai Antiochos I.
Năm 221 trước Công nguyên, phó vương Molon đã cố gắng làm cho mình độc lập (có tồn tại các đồng xu bằng đồng với tên của ông và tiêu đề của hoàng gia), cùng với anh trai của ông,Alexandros, phó vương của Persis, nhưng họ đã bị đánh bại và bị giết bởi Antiochos Đại Đế. Cùng cách như thế, phó vương Mede Timarchus xưng vương và chinh phục Babylon, trên đồng tiền của mình, ông tự gọi mình là Đại vương Timarchus, nhưng một lần nữa vị vua hợp pháp, Demetrios I, đã thành công trong việc dập tắt cuộc nổi loạn, và Timarchus bị giết chết. Nhưng cùng với Demetrios I, sự tan rã của đế quốc Seleukos bắt đầu, và ngay sau đó, vào khoảng năm 150, vua Parthia, Mithradates I đã chinh phục Media[7]
Và kể từ lúc đó, Medes nằm dưới sự cai trị của nhà Arsaces hay Parthia, những người đã thay đổi tên nó từ Rhagae, hoặc Europus, thành Arsacia,[8] và chia vùng đất này thành năm tỉnh nhỏ[9] Sau thời kì Parthia, tới năm 226 nó nằm dưới sự cai trị của nhà Sassanid, cùng với Atropatene.
^The encyclopædia britannica:a dictionary of arts, sciences, literature and general information, Volume 18, Edited by Hugh Crisholm, University Press, 1911, p. 21
Boyce, Mary; Grenet, Frantz (1991),Zoroastrianism under Macedonian and Roman rule, BRILL,ISBN9789004092716
Dandamayev, M.; Medvedskaya, I. (2006),“Media”,Encyclopaedia Iranica Online Edition,Bản gốc lưu trữ ngày 30 tháng 8 năm 2017, truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2011
Henrickson, R. C. (1988),“Baba Jan Teppe”,Encyclopaedia Iranica,2, Routledge & Kegan Paul,ISBN9780933273672,Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 8 năm 2011, truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2011
Tavernier, Jan (2007),Iranica in the Achaemenid Period (ca. 550-330 B.C.): Linguistic Study of Old Iranian Proper Names and Loanwords, Attested in Non-Iranian Texts, Peeters Publishers,ISBN9042918330
Dandamaev, M. A.; Lukonin, V. G.; Kohl, Philip L.; Dadson, D. J. (2004),The Culture and Social Institutions of Ancient Iran, Cambridge, England: Cambridge University Press, tr. 480,ISBN9780521611916
Diakonoff, I. M. (1985), “Media”,The Cambridge History of Iran,2 , Cambridge, England: Cambridge University Press, tr. 36–148,ISBN0521200911
Gershevitch, I. (1968), “Old Iranian Literature”,Iranian Studies, Hanbuch Der Orientalistik - Abeteilung - Der Nahe Und Der Mittlere Osten,1, 1-30: Brill,ISBN9789004008571Quản lý CS1: địa điểm (liên kết)
Soudavar, Abolala (2003),The aura of kings: legitimacy and divine sanction in Iranian kingship, Mazda Publishers,ISBN9781568591094
Young, T. Cuyler, Jr. (1988), “The early history of the Medes and the Persians and the Achaemenid empire to the death of Cambyses”, trong Boardman, M.; Hammond, N. G. L.; Lewis, D. M.; Ostwald. (biên tập),The Cambridge Ancient History,4, Cambridge University Press, tr. 1–52,doi:10.1017/CHOL9780521228046.002,Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 3 năm 2012, truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2011Đã định rõ hơn một tham số trong|editor1-first= và|editor-first= (trợ giúp)
Young, T. Cuyler (1997), “Medes”, trong Meyers, Eric M. (biên tập),The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East,3, Oxford University Press, tr. 448–450,ISBN9780195112177
Zadok, Ran (2002), “The Ethno-Linguistic Character of Northwestern Iran and Kurdistan in the Neo-Assyrian Period”,Iran,40: 89–151,doi:10.2307/4300620,ISSN0578-6967,JSTOR4300620
Schmitt, Rüdiger (2008), “Old Persian”, trong Woodard, Roger D. (biên tập),The Ancient Languages of Asia and the Americas, Cambridge University Press, tr. 76–100,ISBN9780521684941
Stronach, David (1968), “Tepe Nush-i Jan: A Mound in Media”,The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series,27 (3): 177–186,doi:10.2307/3258384,ISSN0026-1521,JSTOR3258384
Stronach, David (1982), “Archeology ii. Median and Achaemenid”, trong Yarshater, E. (biên tập),Encyclopaedia Iranica,2, Routledge & Kegan Paul, tr. 288–96,ISBN9780933273672
Windfuhr, Gernot L. (1991), “Central dialects”, trong Yarshater, E. (biên tập),Encyclopaedia Iranica, tr. 242–51,ISBN9780939214792
"Mede."Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. ngày 16 tháng 1 năm 2008.
Dandamayev, M.; Medvedskaya, I. (2006),“Media”,Encyclopaedia Iranica Online Edition,Bản gốc lưu trữ ngày 30 tháng 8 năm 2017, truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2011
Gershevitch, Ilya (1985),The Cambridge History of Iran,2, Cambridge, England: Cambridge University Press,ISBN0521200911
Dandamaev, M. A.; Lukonin, V. G.; Kohl, Philip L.; Dadson, D. J. (2004),The Culture and Social Institutions of Ancient Iran, Cambridge, England: Cambridge University Press, tr. 480,ISBN9780521611916
Young, T. Cuyler, Jr. (1988), “The early history of the Medes and the Persians and the Achaemenid empire to the death of Cambyses”, trong Boardman, M.; Hammond, N. G. L.; Lewis, D. M.; Ostwald. (biên tập),Persia, Greece and the Western Mediterranean C. 525 to 479 B.C , Cambridge University Press, tr. 1–52,doi:10.1017/CHOL9780521228046.002,Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 3 năm 2012, truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2011Đã định rõ hơn một tham số trong|editor1-first= và|editor-first= (trợ giúp)
