Mối, tên khoa họcIsoptera, là một nhómcôn trùng, có họ hàng gần vớigián. Mối là nhóm côn trùng có "tính xã hội" cao. Chúng lập thành vương quốc sớm nhất.
Đôi khi người ta gọi mối là "kiến trắng" nhưng thực tế chúng chẳng có họ hàng gì vớikiến (thậm chí chúng còn tấn công nhau), chúng chỉ có mối quan hệ: đều là côn trùng. Mối từng được phân loại làm một bộ riêng làbộ Cánh bằng (Isoptera), tuy nhiên, dựa trên chứng cứDNA, người ta thấy có sự ủng hộ cho một giả thuyết gần 120 năm trước, nguyên thủy dựa trênhình thái học, rằng mối có quan hệ họ hàng gần gũi nhất với các loài gián ăn gỗ (chiCryptocercus). Gần đây, điều này đã dẫn tới việc một số tác giả đề xuất rằng mối nên được phân loại lại như là một họ duy nhất, gọi làTermitidae, trong phạm vi bộBlattodea, một bộ chứa các loài gián.[1][2] Tuy nhiên, phần lớn các nhà nghiên cứu ủng hộ biện pháp ít quyết liệt hơn và coi mối vẫn là nhóm có tên gọi khoa học Isoptera, nhưng chỉ là một nhóm dướibộ trong gián thực thụ, nhằm bảo vệ phân loại nội bộ của các loài mối.[3] .
Vào đầu tháng 5, tháng 6 hằng năm, mối cánh dài từ trong tổ bay ra, bay không lâu thì rụng cánh và bò, mối đực tìm mối cái giao phối, gặp hoàn cảnh thích hợp thì chui vào tổsinh nở. Mối đực chuyên giao phối, mối hậu là mối cái chuyên đẻtrứng; chúng là cơ sở sinh sôi đàn mối chotổ mới. Sau khi làm tổ 1-2 tháng thì bắt đầu đẻ trứng, 2-3 tháng sauấu trùng ra đời, sau tiếp hai tháng, qua mấy lầnlột xác lớn lên thành mối thợ và mối lính.
Mối thợ chiếm số đông, tới 70-80% trong đàn mối, gánh vác mọi công việc trongvương quốc như xây tổ, làm đường, chuyển trứng, hútnước, nuôi nấng mối non...
Mối thợ dùng đồ ăn vàbùn, qua gia công kỹ lưỡng cho dính vào nhau để xâytổ. Có tổ chính và tổ phụ, là nơi chủ yếu để đàn mối sinh hoạt tập thể và sinh sống. Ởchâu Phi, có loài mối xây tổ trên mặt đất thành gò mối cao đến 10 m và rất chắc chắn, tựa nhưpháo đài, thành lũy.
Mối lính phân hóa từ mối thợ. Mối lính không nhiều, chủ yếu canh gác vàtấn công. Cặphàm trên mối lính rất phát triển (là vũ khí lợi hại của chúng), có con còn có tuyến hàm tiết ra dịch nhũ trắng, khi đánh nhau có thể phun chất dịch làm mê đối phương.
Giác quan hai bênmiệng của mối lính rất đặc biệt, mất khả năng lấy mồi, khi cần thì mối thợ phải cho mối lính ăn.
Mối thích ăn chấtcellulose củagỗ. Mối thợ cógiác quan hai bên miệng kiểu nhai đặc biệt,vòm họng rất chắc. Chất cellulose của gỗ khó tiêu hoá nhưngđường ruột mối có một loàisiêu trùng roi tiết ra dung môi có thể phân giải cellulose thànhđường cung cấp cho mối.
Mối là côn trùng có hại đối với các công trình xây dựng, thậm chí nhiều vật dụng quan trọng của con người. Sức ăn của đàn mối có thể phá hoại nhà cửa, đê điều, hồ chứa nước, thuyền bè, cầu cống..., thậm chí tiêu hủy nhiều tài liệu thư viện quý giá...
Do cuộc sống bầy đàn với số lượng thành viên cực lớn, để chống lại tác hại của mối, không thể chỉ nhắm vào từng cá nhân đơn lẻ. Bên cạnh việc xử lý để chống lại sự xâm nhập phá hoại của đàn mối, người ta còn tìm nhiều biện pháp để tiêu diệt cả hệ thống tổ mối, với mục đích quan trọng nhất là phải diệt được mối chúa.
Loài mối "gỗ khô" có thể phát hiện tổ một cách đơn giản, thông qua đặc điểm sinh sống đục gỗ thành các khe dích dắc, vừa khai thác thức ăn vừa làm nơi cư trú. Do tổ mối loài này hình thành từ bằng những hạt phân đùn ra ngoài như hạt cát nên chúng còn gọi là mối "đống cát". Diệt loại này chỉ cần dùng thuốc đặc trị mối tiêm trực tiếp vào tổ.
Các loài mối khác trong công trình trong đó có loài mối nhà (copt-formosanus), tổ phần lớn nằm dưới nền nhà hoặc trong ruột panen, tổ phụ có thể xuất hiện ở góc tường, trên trần nhà v.v… Để tìm được tổ các loài trên, người ta thường dùng các dụng cụ phức tạp như máy dò đồng vị phóng xạ, siêu âm, hoặc đo điện trở v.v... Để tiêu diệt tổ mối dạng này, người ta thường dùng phương pháp hóa sinh, phun thuốc vào mối thợ nhằm lây nhiễm độc hoặc các vi sinh có hại cho mối để tiêu diệt tổ mối và mối chúa.
