| Mạc Thái Tông 莫太宗 | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hoàng đế Việt Nam | |||||||||||||||||
 Tượng Mạc Thái Tông | |||||||||||||||||
| Hoàng đếĐại Việt | |||||||||||||||||
| Trị vì | 1530 –25 tháng 1 năm1540[1] | ||||||||||||||||
| Nhiếp chính | Mạc Đăng Dung | ||||||||||||||||
| Tiền nhiệm | |||||||||||||||||
| Kế nhiệm | |||||||||||||||||
| Thông tin chung | |||||||||||||||||
| Sinh | ? | ||||||||||||||||
| Mất | 25 tháng 1,1540[1] /3 tháng 3,1540[2] (40 tuổi) Nhà Mạc,Đại Việt | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Triều đại | Nhà Mạc | ||||||||||||||||
| Thân phụ | Mạc Thái Tổ | ||||||||||||||||
| Thân mẫu | Nguyễn Thị Ngọc Tuyền | ||||||||||||||||
Mạc Thái Tông (chữ Hán: 莫太宗 ? – 25 tháng 1 năm 1540 / 3 tháng 3 năm 1540) là vịHoàng đế thứ hai củanhà Mạc tronglịch sử Việt Nam. Ông ở ngôi từ năm1530 đến1540, trị vì tổng cộng 10 năm.
Trong thời gian trị vì, ông chỉ dùng niên hiệuĐại Chính (大正), nên còn được gọi làĐại Chính đế (大正帝). Thời kỳ của ông được gọi làĐại Chính chi trị (大正之治).
Ông tên thật làMạc Đăng Doanh (莫登瀛), là người quê gốc xã Cao Đôi, huyện Bình Hà (nay là thôn Long Động, xãNam Tân, huyệnNam Sách), tỉnhHải Dương. Sửnhà Minh làMinh thực lục ghi ông tên làMạc Phương Doanh (莫方瀛).[3] Không rõ năm sinh của Đăng Doanh, nhưng ông được xác định là con trưởng của Thái Tổ Cao Hoàng đếMạc Đăng Dung, mẹ là con gái của Thông quận côngNguyễn Thì Ung (阮時雍).
Năm1517, khiMạc Đăng Dung nắm quyền lực trong triều, muốn câu kết bè phái, đã ra lệnh cho con trai Đăng Doanh nghênh thú con gái củaTrần Chân làm vợ. Năm1522 ông được phong làmDục Mỹ hầu (毓美侯), chưởng Kim Quang điện (金光殿).
Năm1527, khiMạc Thái Tổ lên ngôi, ông được lập làmThái tử. NgàyTết Nguyên đán nămCanh Dần (1530),Mạc Thái Tổ truyền ngôi cho ông và lên làmThái thượng hoàng, sử xưngMạc Thái Tông.
Thái thượng hoàng lui về Tường Quang điện (祥光殿) tại quê nhà Cổ Trai, ý muốn ngao du tự tại. Tuy nhiên thực tế lúc ấy thế lực họ Lê lại đang rục rịch tự cường,Thái thượng hoàng thường xuyên giúp Thái Tông xử lý triều chính.
Từ năm1529, Thái An công nhàHậu Lê làLê Ý (黎意) khởi binh ởThanh Hóa.Mạc Thái Tổ mang quân đi đánh bị thua trận phải rút về.
Tháng 8 năm1530, sau khi lên ngôi, Mạc Thái Tông hội binh ở huyện Hoằng Hóa đánh Lê Ý, saiMạc Quốc Trinh lĩnh thủy quân đi trước. Ý đón đánh được cả hai đạo quân Mạc. Mạc Thái Tông phải án binh cố thủ. Tháng 11 năm đó, Thái Tông sai Quốc Trinh ở lại cầm quân còn mình rút về kinh thành. Lê Ý thắng liền mấy trận có ý chủ quan, bị Quốc Trinh bắt được giải về kinh giết chết.
Đầu năm1531,Nguyễn Kim khởi binh chống Mạc ởAi Lao, mang quan về đánhThanh Hóa. Thái Tông sai Tây quốc côngNguyễn Kính vào đánh. Nguyễn Kim đánh thắng được Nguyễn Kính hai trận, chia quân giữ các huyện. Tháng 9, trời đổ mưa nhiều, quân Mạc thừa cơ dùng thủy quân tiến đánh, quân Nguyễn Kim rối loạn phải rút vềAi Lao.
Năm1533, Nguyễn Kim lậpLê Ninh lên ngôi tại đấtAi Lao, tức là vuaLê Trang Tông, tái lập nhàLê Trung hưng. Hiệu úy Nguyễn Nhân Liễn khởi binh ởThuận Hóa chống Mạc. Mạc Thái Tông sai tướng đi đánh không dẹp được.
Năm1535, ngày16 tháng 2 cử Hoàng quận công tứcMạc Đăng Lượng cùng em Mạc Đăng Tuấn tức Hoàng Tuấn Ngạn vào trấn thủ Hoan châu, phủ Anh Đô, huyện Nam Đường định đô tại xứ Tiên Đô (Đền Tiên Đô) vùng Đô Đặng, tổng Đặng Sơn (nay thuộc 3 xã Đặng Sơn, Nam Sơn, Bắc Sơn thuộc huyện Đô Lương, tỉnhNghệ An)
Năm1537, trấn thủ Thanh Hóa là Tây An hầu Lê Phi Thừa đánh phá tam tynhà Mạc do Trung Hậu hầu cai quản rồi chạy sangAi Lao đầu hàngnhà Lê. Năm1539, quân nhà Lê từ Ai Lao chia đường đánh chiếm huyện Lôi Dương (Thanh Hóa). Đấtnhà Mạc bắt đầu bị chia cắt.
Mạc Thái Tông là người chú trọng việckhoa cử. Ông mở các khoa thi đều đặn 3 năm một lần và chọn được nhiều nhân tài, điển hình làNguyễn Thiến (đỗ đầu khoa thi năm1532) vàNguyễn Bỉnh Khiêm (đỗ đầu năm1535),Giáp Hải (đỗ đầu năm1538). Đầu năm1536, ông sai Khiêm quận côngMạc Đình Khoa tu sửa lại trườngQuốc Tử Giám.
Khi mới lên ngôi, Thái Tông thấy trong nước nhiều trộm cướp bèn ra lệnh cấm dân các xứ không được mang gươm giáo, dao nhọn và binh khí đi ngoài đường. Ai trái lệnh sẽ bị trị tội. Từ đó những người buôn bán chỉ đi tay không, không phải mang khí giới tự vệ. Do đó, theo sáchĐại Việt thông sử củaLê Quý Đôn,"trong vài năm trộm cướp biệt tăm, súc vật nuôi tối đến không phải dồn vào chuồng, cứ mỗi tháng một lần kiểm điểm lại".
Liên tiếp trong mấy năm được mùa, nhân dân được no đủ, trong nước được yên ổn. SáchĐại Việt Sử ký Toàn thư ghi nhận thời thịnh trị của Mạc Thái Tông:"Đêm ngủ không cần đóng cửa, ngoài đường không nhặt của rơi".
Thời Mạc Thái Tông,nhà Minh mấy lần mang quân áp sát biên giới, mượn cớ giúpnhà Lê để đánhĐại Việt. Mạc Thái Tông một mặt tăng cường phòng bị, tập luyện quân đội.
Ngày14 tháng 5 năm1539, ông sai Nguyễn Văn Thái và tùy tùng sangTrấn Nam Quan (鎮南關) ở Quảng Tây dâng biểu "xin hàng",[3] biện hộ rằngLê Ninh là con củaNguyễn Kim được dựng lên, không phải dòng dõinhà Hậu Lê.Nhà Minh muốn để cho hai phe đánh nhau nên án binh không tiến nữa.
Ngày25 tháng 1 năm1540 tức năm Đại Chính thứ 11, Mạc Đăng Doanh qua đời, không rõ thọ bao nhiêu tuổi, thụy hiệu làKhâm Triết Văn Hoàng đế (欽哲文皇帝). Thượng hoàngMạc Đăng Dung lập con trai Đăng Doanh là Mạc Phúc Hải lên ngôi, tức làMạc Hiến Tông.
| STT | Danh hiệu | Tên húy | Sinh mất | Cha | Ghi chú |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Thận Nghi Bảo Huy Phi | Trần thị (陳氏) | 1511-1538 | Thiết Sơn BáTrần Chân | Quê gốc: Phường La Khê, Quận Hà Đông, TP Hà Nội. Ngày 1 tháng 5 năm nhâm thìn niên hiệu Đại Chính thứ 3 (1532), bà sinh được hoàng tử thứ 5 tên là Lý Hòa (4) |
| 2 | Hiển Mục Tuy Phi | Vũ thị (武氏)[4] | |||
| 3 | Ý Thận Huy Từ Phi | Phạm Thị (范氏) | Sinh vuaMạc Hiến Tông | ||
| 4 | Đoan Mục Thứ Phi | Đậu Thị Giang | Bà quê Câu Tử Nội, Thủy Nguyên,Hải Phòng |
| STT | Danh hiệu | Tên húy | Sinh mất | Mẹ | Ghi chú |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Mạc Hiến Tông | Mạc Phúc Hải (莫福海) | 1517–1546 | Phạm Thị (范氏) | |
| 2 | Ninh vương (寧王) | Mạc Phúc Tư (莫福滋) | 1524–1593 | Phạm Thị (范氏) | Khi quân Nam Triều tiến ra bắc, ông tử thủ ở Kim Thành. Quân Lê phá được thành, ông tự tử tuẫn tiết theo thành. |
| 3 | Khiêm vương (謙王) | Mạc Kính Điển (莫敬典) | 1525–1580 | Vũ thị (武氏) | Sau trở thành phụ chính trụ cột của nhà Mạc vào hai đời vua Tuyên Tông và Mục Tông. |
| 4 | Mạc Lý Tường (莫理禪) | 1526–? | Đậu Thị Giang | ||
| 5 | Mạc Lý Hòa (莫理華) | 1528–? | Đậu Thị Giang | ||
| 6 | Mạc Hiệp Cung (莫協泰) | 1529–? | Trần Thị (陳氏) | ||
| 7 | Ứng vương (應王) | Mạc Đôn Nhượng (莫敦让) | 1535–1593 | Sau kế tục Kính Điển làm phụ chính thờiMạc Mục Tông. Sau khi nhà Mạc mất, ông uống thuốc độc tự tử. | |
| 8 | Mạc Cảnh Huống(莫景贶) | 1538–1677 |
| STT | Danh hiệu | Tên húy | Sinh mất | Mẹ | Ghi chú |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Phúc Thành Công chúa | Mạc Thị Ngọc Lâm (莫氏玉林) | (1530–?) | Trần Thị (陳氏) | Hạ giá với Đà Quốc Công Mạc Ngọc Liễn |
Mạc Thái Tông không phải là vịhoàng đế nhiều võ công nhưng giỏi về văn trị. Ông không có được những chiến công đánh dẹp hiển hách như vua chaMạc Thái Tổ nhưng đã mang lại cuộc sống no ấm, yên ổn cho nhân dânĐại Việt, nhất là vùng Bắc Bộ sau nhiều năm loạn lạc, binh lửa cuối thờiLê sơ. Do sự trỗi dậy của các lực lượng ủng hộ nhàHậu Lê, nền thái bình mà ông gây dựng không được kéo dài. Tuy nhiên, các lực lượng chống Mạc lúc đó chưa đủ mạnh, về cơ bản Mạc Thái Tông vẫn nắm quyền cai trị toàn quốc.
Những cảnh thịnh trị thời ông cai trị - khiến các sử sách củanhà Lê đối địch sau này cũng phải ghi nhận - là rất hiếm có tronglịch sử Việt Nam, ngay cả thời được coi là "hoàng kim" của chế độ phong kiến nhưLê Thánh Tông cũng không thấy chép những cảnh tương tự. Điều đó được các nhà sử học hiện đại đánh giá rất cao.
(4) Nguyễn Công Việt (chủ biên): Quận Công, Vương Phi đất La Khê- Hà Đông, NXB Khoa học xã hội 2020, tr 61[5]