Hà Nội làthủ đô của nướcCộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đây làthành phố trực thuộc trung ương lớn thứ hai về quy mô dân số, được xếp loạiđô thị đặc biệt, có vị trí là trung tâm văn hóa, chính trị, một trong hai trung tâm kinh tế, giáo dục quan trọng tại Việt Nam. Hà Nội nằm về phía Tây Bắc của trung tâm vùngđồng bằng châu thổ sông Hồng, với địa hình bao gồm vùng đồng bằng trung tâm và vùng đồi núi ở phía Bắc và phía Tây thành phố. Với diện tích 3.359,82 km²,[2] và dân số xấp xỉ 8,5 triệu người,[4] Hà Nội là thành phố trực thuộc trung ương có diện tích lớn thứ năm tại Việt Nam, đồng thời cũng là thành phố đông dân thứ hai và có mật độ dân số cao nhất trong 34đơn vị hành chính cấp tỉnh của Việt Nam nhưng phân bố dân số không đồng đều. Hà Nội có 126đơn vị hành chính cấp xã, gồm 51 phường và 75 xã.
Hà Nội đã sớm trở thành trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa ngay từ những buổi đầu củalịch sử Việt Nam. Với vai trò thủ đô, Hà Nội là nơi tập trung nhiều địa điểm văn hóa giải trí, công trình thể thao quan trọng của đất nước, đồng thời cũng là địa điểm được lựa chọn để tổ chức nhiều sự kiện chính trị và thể thao quốc tế. Đây là nơi tập trung nhiều làng nghề truyền thống, đồng thời cũng là 1 trong 3 vùng tập trung nhiều hội lễ củamiền Bắc Việt Nam. Thành phố cóchỉ số phát triển con người ở mức cao,dẫn đầu trong số các đơn vị hành chính của Việt Nam. Nền ẩm thực Hà Nội với nhiều nét riêng biệt cũng là một trong những yếu tố thu hút khách du lịch tới thành phố. Năm 2019, Hà Nội là đơn vị hành chính Việt Nam xếp thứ 2 vềtổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP), xếp thứ8 vềGRDP bình quân đầu người và đứng thứ 41 về tốc độ tăng trưởng GRDP. Thành phố đượcUNESCO trao tặng danh hiệu "Thành phố vì hòa bình" vào ngày 16 tháng 7 năm 1999. KhuHoàng thành Thăng Long cũng được tổ chứcUNESCO công nhận làdi sản văn hóa thế giới.
Trước khi có tên gọi như hiện nay, Hà Nội đã trải qua nhiều tên gọi khác nhau. Tên gọi "Hà Nội" bắt đầu được dùng làm địa danh ở Việt Nam từ nămMinh Mạng thứ 12 (1831) khi có 1tỉnh có tên là tỉnhHà Nội được thành lập ở Bắc Thành. "Hà Nội" viết bằngchữ Hán là "河內", nghĩa là "bao quanh bởi các consông", tên gọi này phản ánh vị trí địa lý của tỉnh Hà Nội.Tỉnh này nằm giữa hai con sông làsông Nhị ở phía Đông Bắc vàsông Thanh Quyết ở phía Tây Nam.[9][10]
Tỉnh Hà Nội gồm có 4phủ làHoài Đức,Thường Tín,Ứng Hoà vàLý Nhân. Toà thành nơi có đặt trị sở củatỉnh Hà Nội, tức tỉnh lị củatỉnh Hà Nội, được gọi là thành Hà Nội theo têntỉnh. Thành Hà Nội nằm trên địa phận 2 huyện Thọ Xương và Vĩnh Thuận. Cả 2 huyệnThọ Xương và Vĩnh Thuận đều cùng thuộc phủ Hoài Đức.[11] Ngày 1 tháng 10 năm1888, vuaĐồng Khánh ký chỉ dụ cắt toàn bộ huyện Thọ Xương và 1 phần huyện Vĩnh Thuận của tỉnh Hà Nội làmnhượng địa cho Pháp để Pháp thành lập thành phố Hà Nội.[12][13] Trước đó, ngày 19 tháng 7, tổng thống PhápMarie François Sadi Carnot ký sắc lệnh thành lập thành phố Hà Nội trước khi có sự công nhận của Triều đình Việt Nam.[12] Năm 1890, phủ Lý Nhân bị tách khỏi tỉnh Hà Nội, đổi thành tỉnhHà Nam.[13]
Năm 1896, tỉnh lị củatỉnh Hà Nội được dời ra làng Cầu Đơ thuộc tổng Thanh Oai Thượng, huyệnThanh Oai. Để tránh trùng tên với thành phố Hà Nội, năm 1902,tỉnh Hà Nội được đổi tên thànhtỉnh Cầu Đơ theo tên của tỉnh lị. Ngày 6 tháng 12 năm 1904, quantoàn quyền Đông Dương ra nghị định đổi têntỉnh Cầu Đơ và tỉnh lị của tỉnh này thành "Hà Đông". Tên gọi "Hà Đông" là do quan đốc học tỉnh Cầu ĐơVũ Phạm Hàm đề xuất, lấy từ một câu nói củaLương Huệ Vương được ghi trong sáchMạnh Tử là "河內凶，則移其民於河東，移其粟於河內" (âm Hán Việt:Hà Nội hung, tắc di kỳ dân ư Hà Đông, di kỳ túc ư Hà Nội), có nghĩa là Hà Nội bị mất mùa thì chuyển dân ở Hà Nội sang Hà Đông, chuyển lương thực ở Hà Đông sang Hà Nội. "Hà Nội" trong câu nói trên của Lương Huệ Vương là chỉ vùng phía Bắc sôngHoàng Hà, còn "Hà Đông" là chỉ vùng phía Đông sôngHoàng Hà, thuộc Tây Nam Bộtỉnh Sơn Tây củaTrung Quốc ngày nay.[13]
Những di chỉ khảo cổ tạiCổ Loa cho thấy con người đã xuất hiện ở khu vực Hà Nội từ cách đây 2 vạn năm, giai đoạn của nềnvăn hóa Sơn Vi. Nhưng đến thời kỳ băng tan,biển tiến sâu vào đất liền, các cư dân của thời đạiđồ đá mới bị đẩy lùi lên vùng núi. Phải tới khoảng 4 hoặc 5 ngàn năm trước Công Nguyên, con người mới quay lại sinh sống ở nơi đây. Các hiện vật khảo cổ giai đoạn tiếp theo, từ đầuthời đại đồ đồng đến đầuthời đại đồ sắt, minh chứng cho sự hiện diện của Hà Nội ở cả 4 thời đại văn hóa:Phùng Nguyên,Đồng Đậu,Gò Mun vàĐông Sơn.[14] Những cư dân Hà Nội thời kỳ đó sinh sống nhờ trồng trọt, chăn nuôi và chài lưới. Giai đoạn tiền sử này tương ứng với thời kỳ của cácVua Hùng trong truyền thuyết. Thế kỷ III TCN, trong cuộc chiến vớiquân Tần từ phương Bắc,Thục Phán quyết định đóng đô ở Cổ Loa, nay là huyệnĐông Anh, cách trung tâm Hà Nội khoảng 15 km. Sự xuất hiện của thành Cổ Loa ghi dấu Hà Nội lần đầu tiên trở thành 1 đô thị trung tâm về chính trị và xã hội.[14]
Thất bại của Thục Phán đầuthế kỷ II TCN đã kết thúc giai đoạn độc lập củaÂu Lạc, bắt đầu giai đoạn 1000 năm do các triều đại phong kiếnTrung Hoa thống trị. Thời kỳnhà Hán, Âu Lạc cũ được chia thành 3 quậnGiao Chỉ,Cửu Chân vàNhật Nam, Hà Nội khi đó thuộc quận Giao Chỉ. Vắng bóng trong sử sách suốt 5 thế kỷ đầu, đến khoảng năm 454–456 thờiLưu Tống, Hà Nội mới được ghi lại là trung tâm của huyệnTống Bình.[15] Năm 226Nhà Hán khi cai trịGiao Châu đã đổi tên Tống Bình thànhLong Uyên (hoặc Long Biên). Năm 544,Lý Bí nổi dậy chống lạinhà Lương, tự xưnghoàng đế, đặt quốc hiệu làVạn Xuân, đóng đô ở Long Uyên. Người cháu của Lý Bí làLý Phật Tử tới đóng đô ở Cổ Loa, nhưng nền độc lập này chỉ kéo dài tới năm 602. Thời kỳNhà Đường,An Nam được chia thành 12 châu với 50 huyện, Long Uyên lại được đổi thành Tống Bình, là trung tâm củaAn Nam đô hộ phủ. Năm 866, viên tướng nhà ĐườngCao Biền xây dựng một thành trì mới, Tống Bình được đổi tên thành "Đại La" – thủ phủ củaTĩnh Hải quân. Theo truyền thuyết, khi đắp thành, Cao Biền thấy một vị thần hiện lên tự xưng là thầnLong Đỗ. Vì vậy, sử sách còn gọi Thăng Long là đất "Long Đỗ".[16]Thế kỷ X, sau chiến thắng củaNgô Quyền trước quânNam Hán, Cổ Loa 1 lần nữa trở thành kinh đô của nước Việt.[14]
Thăng Long, Đông Đô, Đông Quan, Đông Kinh
Bản đồ kinh thành Thăng Long thời Hồng Đức.
Sau khi lên ngôi năm1009 tạiHoa Lư, năm1010,Lý Thái Tổ quyết định dời đô vềĐại La. Theo 1 truyền thuyết phổ biến, khi tới Đại La,Lý Thái Tổ nhìn thấy 1 conrồng bay lên, vì vậy đặt tên kinh thành mới là "Thăng Long". Kinh thànhThăng Long khi đó giới hạn bởi 3 con sông:sông Hồng ở phía Đông,sông Tô phía Bắc vàsông Kim Ngưu phía Nam. Khuhoàng thành được xây dựng gầnhồ Tây với cung điện hoàng gia cùng các công trình chính trị. Phần còn lại của đô thị là những khu dân cư, bao gồm các phường cả nông nghiệp, công nghiệp và thương nghiệp. Ngay trongthế kỷ X, nhiều công trình tôn giáo nhanh chóng được xây dựng nhưchùa Diên Hựu phía Tây hoàng thành xây năm 1049,chùa Báo Thiên xây năm 1057,Văn Miếu xây năm 1070,Quốc Tử Giám dựng năm 1076. Chỉ sau một thế kỷ, Thăng Long trở thành trung tâm văn hóa, chính trị và kinh tế của cả quốc gia.[17]
Nhà Trần nối bướcnhà Lý cai trịĐại Việt, coiThăng Long là kinh đô thứ nhất và Thiên Trường là kinh đô thứ 2, nơi các Thượng hoàng ở. Kinh thành Thăng Long tiếp tục được xây dựng. Hoàng thành được củng cố và xuất hiện thêm những cung điện. Năm1230, Thăng Long được chia thành 61 phường, kinh thành đông đúc hơn dù địa giới không thay đổi. Giai đoạn này cũng ghi nhận sự xuất hiện của những cư dân ngoại quốc, nhưngười Hoa, ngườiJava và ngườiẤn Độ. Nền kinh tế công thương nghiệp cũng sản sinh tầng lớp thị dân và Thăng Long còn là nơi quy tụ của nhiều học giả, trí thức nhưHàn Thuyên,Lê Văn Hưu vàChu Văn An. Trong cuộcchiến tranh với nhà Nguyên, kinh thành Thăng Long 3 lần bị chiếm giữ nhưng đều kết thúc trong chiến thắng của Đại Việt.[18] Cuốithế kỷ XIV, thời kỳ nhà Trần suy vi, một quý tộc ngoại thích làHồ Quý Ly thâu tóm quyền lực, ép vua Trần dời kinh đô vềThanh Hóa. Khi Hồ Quý Ly chính thức lên ngôi, lập nên nướcĐại Ngu năm 1400, kinh đô mới mang tênTây Đô, Thăng Long được đổi thành "Đông Đô". Nhưng vương triều củanhà Hồ chỉ tồn tại trong thời gian ngắn ngủi. Năm1406,nhà Minh đưa quân xâm lượcĐại Ngu, Thăng Long bị chiếm đóng và đổi tên thành "Đông Quan". Thời kỳBắc thuộc thứ 4 bắt đầu từ năm1407 và kéo dài tới năm1428.[19] Các nho sĩ và người dân Thăng Long thời ấy cũng thường tự nhận Thăng Long là "Tràng An", mang ý nghĩa "bình yên lâu dài" hoặc "phồn thịnh mãi mãi".[20] Tuy nhiên một số nhà nghiên cứu cho rằng Tràng An là để chỉ vùng đất của Ninh Bình chứ không phải Thăng Long.[21]
Sau chiến thắng củakhởi nghĩa Lam Sơn,Lê Lợi thành lậpnhà Lê và Đông Đô cũng lấy lại vị thế kinh thành. Năm1430, thành phố được đổi tên thành "Đông Kinh", đến 1466 được gọi là phủ Trung Đô. Hoàng thành Thăng Long dưới thời nhà Lê tiếp tục được mở rộng. Bên cạnh, khu vực dân cư được chia thành 2 huyện Vĩnh Xương và Quảng Đức, mỗi huyện 18 phường. Thời kỳ này, đứng đầu bộ máy hành chính là chức Phủ doãn. Thành phố tiếp tục một thời kỳ của những phường hội buôn bán, tuy bị hạn chế bởi tư tưởng ức thương của nhà Lê. Trong giai đoạn tranh giành quyền lực giữanhà Lê,nhà Mạc vàchúa Trịnh, Thăng Long vẫn duy trì vị trí kinh đô. Sự phức tạp của chính trị thời kỳ này cũng đem lại cho thành phố 1 điểm đặc biệt: Bên cạnh hoàng thành của vua Lê, phủ Chúa Trịnh được xây dựng và là trung tâm quyền lực thực sự. Nhờ nền kinh tế hàng hóa và sự phát triển của ngoại thương, đô thị Thăng Long bước vào thời kỳ phồn vinh, thu hút thêm nhiều cư dân tới sinh sống. Câu ca "Thứ nhất Kinh kỳ, thứ nhìPhố Hiến" nói lên sự sầm uất giàu có của thành phố, giai đoạn này còn có tên gọi khác là "Kẻ Chợ". Nhà truyền giáo người PhápAlexandre de Rhodes ước tính dân số Thăng Long khi đó khoảng 1 triệu người.William Dampier, nhà phiêu lưu ngườiAnh, đưa ra con số thường được xem hợp lý hơn, khoảng 2 vạn nóc nhà.[22]
Triều đại Tây Sơn sụp đổ sau 1 thời gian ngắn ngủi,Gia Long lên ngôi năm 1802 lấy kinh đô ở Phú Xuân, bắt đầunhà Nguyễn. Năm 1803, vuaGia Long cho phá dỡ tường thành Thăng Long thời Tây Sơn, trên nền cũ xây thành mới và xây 5 cửa ở 5 hướng đông, tây, bắc, tây nam và đông nam; đến năm 1805 thì hoàn thành, dấu vết còn lại tới ngày nay, bao bọc bởi các con đường Phan Đình Phùng, Hùng Vương, Trần Phú và Phùng Hưng. Thành mới có chu vi khoảng 1,7 km, nhỏ hơn khá nhiều so với hoàng thành thời nhà Lê (chu vi khoảng 6 km).
Năm 1831, trong cuộc cải cách hành chính củaMinh Mạng, toàn quốc được chia thành 29 tỉnh, Thăng Long thuộctỉnh "Hà Nội".[24] Với hàm nghĩa "nằm trong sông", tỉnh Hà Nội khi đó gồm 4 phủ, 15 huyện, nằm giữasông Hồng vàSông Đáy.[25] Tỉnh Hà Nội gồm thành Thăng Long,phủ Hoài Đức củatrấn Sơn Tây, và 3 phủ Ứng Hoà, Thường Tín, Lý Nhân củatrấn Sơn Nam; trong đó Phủ Hoài Đức gồm 3 huyện: Thọ Xương, Vĩnh Thuận, Từ Liêm; phủ Thường Tín gồm 3 huyện: Thượng Phúc, Thanh Trì, Phú Xuyên; phủ Ứng Hoà gồm 4 huyện: Sơn Minh (nay làỨng Hòa), Hoài An (nay là phía Nam Ứng Hòa và một phần Mỹ Đức), Chương Đức (nay làChương Mỹ –Thanh Oai); và phủ Lý Nhân gồm 5 huyện: Nam Xang (nay làLý Nhân), Kim Bảng, Duy Tiên, Thanh Liêm, Bình Lục. Hà Nội có tên gọi bắt đầu từ đây.
Năm 1835, vì cho rằng thành Hà Nội cao hơn kinh thành Huế là không đúng lễ chế, Minh Mạng cho xén bớt 1 thước 8 tấc, thành Hà Nội chỉ còn cao chừng 5 mét.
Năm 1848, vua Tự Đức cho phá dỡ các cung điện thờinhà Hậu Lê còn lại trong thành, những đồ chạm khắc mỹ thuật bằng gỗ, đá đều đưa về Huế để trang trí các cung điện trong đó, chỉ còn sót lại đôi rồng đá ở điện Kính Thiên...[26]
Nền kinh tế Hà Nội nửa đầuthế kỷ XIX cũng khác biệt so với Thăng Long trước đó. Các phường, thôn phía Tây và Nam chuyên vềnông nghiệp, còn phía Đông, những khu dân cư sinh sống nhờthương mại,thủ công làm nên bộ mặt của đô thị Hà Nội. Bên cạnh một sốcửa ô được xây dựng lại, Hà Nội thời kỳ này còn xuất hiện thêm những công trình tín ngưỡng, tôn giáo nhưđền Ngọc Sơn,chùa Báo Ân.[24]
Năm 1858,Pháp bắt đầu nổ súng xâm chiếmĐông Dương. Sau khi chiếm 3 tỉnh Đông Nam Kỳ, quân đội Pháp dưới sự chỉ đạo củaFrancis Garnier tiến đến Hà Nội đầu tháng 11 năm1873. Mặc dù triều đìnhnhà Nguyễn chủ hòa, nhưng dân chúng Hà Nội vẫn tiếp tục chống lại người Pháp dưới sự chỉ huy củaNguyễn Tri Phương vàHoàng Diệu. Năm 1884,nhà Nguyễn ký hòa ước công nhận sự bảo hộ của Pháp trên toàn bộ lãnh thổViệt Nam, Hà Nội cũng bước vàothời kỳ thuộc địa.[27]
Ngày 19 tháng 7 năm 1888,Tổng thống PhápSadi Carnot ký sắc lệnh thành lập thành phố Hà Nội. Thành phố Hà Nội lúc này có diện tích nhỏ bao gồm 2 huyện Thọ Xương và huyện Vĩnh Thuận thuộc phủ Hoài Đức. Phạm vi thành phố bó hẹp nằm trong khu vực thànhĐại La mở rộng thời nhà Mạc. 3 phủ Hoài Đức, Thường Tín, Ứng Hòa thuộc về tỉnhHà Đông. PhủLý Nhân tách ra tạo thành tỉnhHà Nam. Một thời gian ngắn sau, khu vực phía Tâyvườn bách thảo và khu vực tương ứng với các quận Đống Đa, Tây Hồ ngày nay được tách ra thànhhuyện Hoàn Long, trực thuộc tỉnh Hà Đông, đến khoảng năm1940 thì sáp nhập trở lại.
Đến năm 1902, Hà Nội trở thành thủ đô của toànLiên bang Đông Dương.[28] Nhờ sự quy hoạch của người Pháp, thành phố dần có được bộ mặt mới. Lũy thành thời Nguyễn đã bị triệt hạ, chỉ còn lạiCột Cờ, Cửa Bắc với vết đạn năm1873, Đoan Môn và lan can rồng đá ở trong hoàng thành cũ; đến năm 1897 thì lũy thành hầu như bị phá hủy hoàn toàn.[29] Năm 1901, các công trình phủ Thống sứ,Nhà bưu điện, Kho bạc, Nhà đốc lý,Nhà hát lớn,cầu Long Biên,Ga Hà Nội, những quảng trường, bệnh viện... được xây dựng. Hà Nội cũng có thêm trường đua ngựa, cácnhà thờCơ Đốc giáo, trường Đại học Y khoa, Đại học Đông Dương, Đại học Mỹ thuật, các trường Cao đẳng Pháp lý, Nông lâm cùng những nhà máy sản xuấtrượu bia,diêm, hàng dệt, điện, nước... Khi những nhà tư bản người Pháp tới Hà Nội ngày một nhiều hơn, các rạp chiếu phim, nhà hát, khách sạn... dần xuất hiện, những con phố cũng thay đổi để phù hợp với tầng lớp dân cư mới.[27] Vào năm1921, toàn thành phố có khoảng 4.000 dânchâu Âu và 100.000 dân bản địa.[28]
Sự xuất hiện của tầng lớp tư sản Việt Nam khiến văn hóa Hà Nội cũng thay đổi. Nền văn hóa phương Tây theo chân người Pháp du nhập vào Việt Nam kéo theo những xáo trộn trong xã hội. Không còn là một kinh thành thời phong kiến, Hà Nội ít nhiều mang dáng dấp của một đô thịchâu Âu. Thành phố vẫn tiếp tục giữ vai trò trung tâm tri thức, nghệ thuật của cả quốc gia, nơi tập trung các nhàthơ mới, những nhạc sĩtân nhạc cùng những trí thức, học giả nổi tiếng.
Tượng "Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh", tưởng nhớ những ngày đêm chiến đấu bảo vệ Hà Nội mùa đông năm 1946 (Vườn hoa Hàng Đậu, Quán Thánh)
Giữathế kỷ XX, Hà Nội chịu những biến cố phức tạp của lịch sử. Sự kiệnNhật Bản tấn côngĐông Dương năm 1940 khiến Việt Nam phải nằm dưới sự cai trị của cả đế quốcPháp và Nhật. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, tại Hà Nội, quân đội Nhật đảo chính Pháp. Nhưng chỉ 5 tháng sau, quốc gia này phải đầu hàng quân Đồng Minh, kết thúc cuộcChiến tranh thế giới thứ hai. Vào thời điểm thuận lợi đó, lực lượngViệt Minh tổ chức cuộcCách mạng tháng Tám thành công, lật đổ nhà nướcĐế quốc Việt Nam, buộc vuaBảo Đại thoái vị, giành lấy quyền lực ở Việt Nam. Ngày2 tháng 9 năm 1945,Hồ Chí Minh đọc tuyên ngôn độc lập tạiquảng trường Ba Đình, khai sinh nướcViệt Nam Dân chủ Cộng hòa với thủ đô Hà Nội. Sau độc lập, thành phố chia thành các khu phố, đổi tên nhiều vườn hoa, đường phố, như đại lộ (Avenue) Paul Doumer đổi tên là Nhân quyền, đường (Rue de la) République đổi tên là Dân Quyền, đại lộ Puginier đổi tên là Dân Chủ Cộng Hòa, đường Ollivier đổi là Hạnh Phúc, đường Dr Morel đổi là Tự Do...
Cuối năm 1945,quân đội Pháp quay lạiĐông Dương. Sau những thương lượng không thành,Chiến tranh Đông Dương bùng nổ vào tháng 12 năm 1946 và thành phố Hà Nội nằm trong vùng kiểm soát của người Pháp. Sau khi Quốc gia Việt Nam được thành lập năm 1949, Hà Nội được Pháp chuyển giao choQuốc gia Việt Nam quản lý. Quốc trưởng Quốc gia Việt Nam khi đó làBảo Đại đã bổ nhiệm dược sĩThẩm Hoàng Tín làm Thị trưởng thành phố.[30] Năm1954,chiến thắng Điện Biên Phủ giúpViệt Minh kiểm soát toàn bộmiền Bắc Việt Nam, Hà Nội tiếp tục giữ vị trí thủ đô củaViệt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ngày 30 tháng 9 năm1954,Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vàPháp ký Hiệp định chuyển giao Hà Nội về quân sự; ngày 2 tháng 10, ký Hiệp định chuyển giao Hà Nội về hành chính.[31] Vào thời điểm được tiếp quản, thành phố gồm 4quận nội thành với 34 khu phố, 37.000 dân và 4quận ngoại thành với 45 xã, 16.000 dân. Cuối thập niên 1950 và đầu thập niên 1960, Hà Nội nhiều lần thay đổi về hành chính và địa giới. Năm1958, 4 quận nội thành bị xóa bỏ và thay bằng 12 khu phố. Năm 1959, khu vực nội thành được chia lại thành 8 khu phố, Hà Nội cũng có thêm 4 huyện ngoại thành. Tháng 4 năm 1961,Quốc hội quyết định mở rộng địa giới Hà Nội, sáp nhập thêm một số xã củaHà Đông,Bắc Ninh,Vĩnh Phúc vàHưng Yên.[32][33] Toàn thành phố có diện tích 584km², dân số 91.000 người. Ngày 31 tháng 5 năm 1961, 4 khu phố nội thànhHoàn Kiếm,Hai Bà Trưng,Ba Đình,Đống Đa và 4 huyện ngoại thànhĐông Anh,Gia Lâm,Thanh Trì,Từ Liêm được thành lập.[28]
Khi cuộcChiến tranh Việt Nam leo thang, Hà Nội phải hứng chịu những cuộc tấn công trực tiếp từHoa Kỳ. Riêng trongchiến dịch Linebacker II năm 1972, trong khoảng 2.200 người dân bị thiệt mạng ở miền Bắc,[34][35] số nạn nhân ở Hà Nội được thống kê là 1.318 người.[36] Nhiều cơ quan, trường học phải sơ tán tới các tỉnh lân cận.
Hà Nội ngày nay
Sau chiến tranh, Hà Nội tiếp tục giữ vai tròthủ đô của quốc giaViệt Nam thống nhất. Hà Nội đã đượcUNESCO trao danh hiệu "Thành phố vì hòa bình" vào ngày 16 tháng 7 năm 1999.[37]Năm 2000, Chủ tịch nướcTrần Đức Lương đã tặng thưởng thành phố Hà Nội danh hiệu "Thủ đô anh hùng" vào ngày 4 tháng 10. Với tuổi đời hơn 1000 năm, Hà Nội chính là thủ đô lâu đời nhất trong 11 thủ đô của các quốc gia thuộc khu vựcĐông Nam Á.[38]
Ngày 21 tháng 12 năm 1978,Quốc hội Việt Nam phê chuẩn mở rộng địa giới Hà Nội, sáp nhập thêm 5 huyệnBa Vì,Thạch Thất,Phúc Thọ,Đan Phượng,Hoài Đức vàthị xã Sơn Tây của tỉnhHà Sơn Bình cùng 2 huyện của tỉnhVĩnh Phú làMê Linh,Sóc Sơn. Dân số Hà Nội lúc này đã lên tới con số 2,5 triệu người.[39] Bên cạnh lượng dân cư cáctỉnh tới định cư ở thành phố, trong khoảng thời gian từ 1977 tới 1984, Hà Nội cũng đưa 12.861 hộ, 21.587 nhân khẩu tớiLâm Đồng theo chính sách xây dựngkinh tế mới.[40] Ngày 12 tháng 8 năm 1991, ranh giới Hà Nội lại được điều chỉnh, chuyển lại 5 huyện và 1 thị xã đã lấy của Hà Sơn Bình năm 1978 choHà Tây và Mê Linh được nhập vào tỉnhVĩnh Phúc.[41] Hà Nội còn lại 4 quận nội thành và 5 huyện ngoại thành, với diện tích đất tự nhiên 924 km².
Ngày 28 tháng 10 năm 1995, quậnTây Hồ được thành lập trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của 3 phường Bưởi, Thụy Khuê, Yên Phụ thuộcquận Ba Đình và 5 xã Tứ Liên, Nhật Tân, Quảng An, Xuân La, Phú Thượng thuộc huyệnTừ Liêm.[42] Ngày 26 tháng 11 năm 1996, quậnThanh Xuân được thành lập trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của 5 phường Thanh Xuân Bắc, Thanh Xuân, Thượng Đình, Kim Giang, Phương Liệt cùng một phần phường Nguyễn Trãi và Khương Thượng thuộc quậnĐống Đa, với toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của xã Nhân Chính thuộc huyện Từ Liêm và xã Khương Đình thuộc huyệnThanh Trì. Cùng lúc đó, quậnCầu Giấy cũng được thành lập trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của 4 thị trấn Cầu Giấy, Nghĩa Đô, Nghĩa Tân, Mai Dịch và 3 xã Dịch Vọng, Yên Hòa, Trung Hòa thuộc huyện Từ Liêm.[43]
Ngày 6 tháng 11 năm 2003, thành lập quậnLong Biên trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của 10 xã Thượng Thanh, Giang Biên, Ngọc Thụy, Việt Hưng, Hội Xá, Gia Thụy, Bồ Đề, Long Biên, Thạch Bàn, Cự Khối và 3 thị trấn Gia Lâm, Đức Giang, Sài Đồng thuộc huyệnGia Lâm. Cùng lúc đó, quậnHoàng Mai cũng được thành lập trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của 9 xã Định Công, Đại Kim, Hoàng Liệt, Thịnh Liệt, Thanh Trì, Vĩnh Tuy, Lĩnh Nam, Trần Phú, Yên Sở cùng một phần diện tích xã Tứ Hiệp thuộc huyệnThanh Trì, và toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của 5 phường Mai Động, Tương Mai, Tân Mai, Giáp Bát, Hoàng Văn Thụ thuộc quậnHai Bà Trưng.[44]
Sauthời kỳ bao cấp, từ cuốithập niên 1990, sự phát triển vềkinh tế dẫn đến các khu vực ngoại ô Hà Nội nhanh chóng đượcđô thị hóa. Những cao ốc mọc lên ở khu vực nội đô và các trung tâm công nghiệp cũng được xây dựng ở những huyện ngoại thành. Sự phát triển cũng kéo theo những hệ lụy. Do không được quy hoạch tốt, giao thông thành phố thường xuyên ùn tắc khi số lượng xe máy tăng cao. Nhiều khu phố phải chịu tình trạng ngập úng mỗi khi mưa lớn. Mật độ dân số quá cao khiến những dân cư nội ô phải sống trong tình trạng chật chội và thiếu tiện nghi. Vào năm 2003, 30% dân số Hà Nội sống dưới mức 3 m²/người.[45] Mật độ cây xanh của thành phố chỉ khoảng 1–2 m²/người, thuộc hàng rất thấp so với các thành phố trên thế giới. Song việc tăng dân số quá nhanh cùng quá trìnhđô thị hóa thiếu quy hoạch tốt đã khiến Hà Nội trở nên chật chội,ô nhiễm vàgiao thông nội ô thường xuyên ùn tắc. Nhiều di sản kiến trúc đang dần biến mất, thay vào đó là những ngôi nhà ống nằm lộn xộn trên các con phố. Hà Nội còn là một thành phố phát triển không đồng đều với giữa các khu vực như giữa các quận nội thành và huyện ngoại thành, nhiều nơi người dân vẫn chưa có được những điều kiện sinh hoạt thiết yếu.[46] Năm 2012, Hà Nội được đánh giá là một trong những thành phố ô nhiễm nhất khu vựcĐông Nam Á, với hàm lượng bụi cao gấp nhiều lần mức cho phép.[47]
Ngày 29 tháng 5 năm 2008, Quốc hội Việt Nam thông qua nghị quyết điều chỉnh địa giới hành chính thủ đô Hà Nội và các tỉnh, có hiệu lực từ 1 tháng 8 cùng năm. Theo nghị quyết, toàn bộ tỉnhHà Tây, huyệnMê Linh của tỉnhVĩnh Phúc và 4 xãĐông Xuân,Tiến Xuân,Yên Bình,Yên Trung thuộc huyệnLương Sơn, tỉnhHòa Bình được sáp nhập về Hà Nội. Từ diện tích gần 1.000 km² và dân số khoảng 3,4 triệu người, Hà Nội sau khi mở rộng có diện tích 3.324,92 km² và dân số 6.232.940 người, nằm trong 17thủ đô lớn nhất thế giới.[48] Ngày 8 tháng 5 năm 2009, địa giới các huyện Thạch Thất và Quốc Oai được điều chỉnh lại. Cũng trong cùng thời điểm này, quậnHà Đông được thành lập từ thành phố Hà Đông trước đây và thành phố Sơn Tây được chuyển thànhthị xã Sơn Tây như cũ.
Thủ đô Hà Nội nằm vềphía Tây Bắc của trung tâm vùngđồng bằng châu thổ sông Hồng, trong phạm vi từ 20°34' đến 21°18' vĩ độ Bắc và từ 105°17' đến 106°02' kinh độ Đông, có vị trí địa lý:
Hà Nội cách thành phố cảngHải Phòng 102 km, cách thành phố Nam Định 84 km tạo thành 3 cực chính của Đồng bằng sông Hồng. Hiện nay, thành phố có diện tích 3.358,6 km²,[51][52] chiếm khoảng 1% diện tích tự nhiên của cả nước, đứng hàng thứ 32 về diện tích trong 34tỉnh,thành phố ở Việt Nam,[53] và là 1 trong 17thủ đô códiện tích trên3000km².[54]
Đại bộ phận diện tích Hà Nội nằm trong vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng với độ cao trung bình từ 5 đến 20 m so vớimực nước biển.[55] Địa hình của Hà Nội thấp dần theo hướng từ Bắc xuống Nam và từ Tây sang Đông phản ánh rõ nét qua hướng dòng chảy tự nhiên của các con sông chính chảy qua Hà Nội, và có thể chia ra làm hai vùng.
Vùngđồng bằng thấp và khá bằng phẳng, chiếm đại bộ phận diện tích của các xã và các phường nội đô, được bồi đắp bởi các dòng sông với các bãi bồi hiện đại, bãi bồi cao và các bậc thềm. Xen giữa các bãi bồi hiện đại và các bãi bồi cao còn có các vùng trũng với các hồ, đầm (dấu vết của các dòng sông cổ). Đó là các ô trũng tự nhiên rất dễ bị úng ngập trong mùa mưa lũ và khi có mưa lớn ở các huyệnĐông Anh,Gia Lâm,Thanh Trì,Thanh Oai,Quốc Oai,Chương Mỹ,Ứng Hòa,Mỹ Đức. Do được khai phá và canh tác từ lâu đời nên hiện nay ở Hà Nội có hệ thống đê điều ngăn lũ chạy dọc những triền sông. Hệ thống đê điều này khiến cho các cánh đồng trong đê không được bồi đắp phù sa hằng năm và phải xây dựng nhiều công trình thủy lợi để tưới và tiêu nước.
Vùng đồi núi tập trung ở ngoại thành phía Bắc và phía Tây thành phố, thuộc các huyệnSóc Sơn,Thạch Thất,Ba Vì,Quốc Oai vàMỹ Đức, với các đỉnh núi cao nhưBa Vì (1296 m),[56][57]Viên Nam (1031 m),[58]Hàm Lợn (462 m); trong đó đỉnh Ba Vì là điểm cao nhất của thành phố Hà Nội.[59] Khu vực nội thành có một số gò đồi thấp nhưgò Đống Đa, núi Nùng, núi Sưa.[60]
Sông Hồng là con sông chính của thành phố, bắt đầu chảy vào Hà Nội ở huyệnBa Vì và ra khỏi thành phố ở khu vực huyệnPhú Xuyên tiếp giápHưng Yên rồi xuôi về Nam Định, đã có nhiều gắn kết với Thăng Long từ thờinhà Trần.Sông Hồng đoạn chảy qua Hà Nội dài 163 km, chiếm khoảng 1/3chiều dài của con sông này trên đất Việt Nam. Hà Nội còn cósông Đà là ranh giới giữa Hà Nội vớiPhú Thọ, hợp lưu với sông Hồng ở phía Bắc thành phố tại huyện Ba Vì. Ngoài ra, trên địa phận Hà Nội còn nhiều sông khác nhưsông Đáy,sông Đuống,sông Cầu,sông Cà Lồ... Các sông nhỏ chảy trong khu vực nội thành nhưsông Tô Lịch,sông Kim Ngưu... là những đường tiêu thoát nước của Hà Nội.[a]
Hà Nội cũng là một thành phố đặc biệt nhiều đầm hồ, là dấu vết còn lại của các dòng sông cổ. Trong khu vực nội thành,hồ Tây có diện tích lớn nhất, khoảng 500ha, đóng vai trò quan trọng trong khung cảnh đô thị, ngày nay được bao quanh bởi nhiều khách sạn, biệt thự.Hồ Gươm nằm ở trung tâm lịch sử của thành phố, khu vực sầm uất nhất, luôn giữ một vị trí đặc biệt đối với Hà Nội. Trong khu vực nội thành có thể kể tới những hồ khác nhưTrúc Bạch,Thiền Quang,Thủ Lệ... Ngoài ra, còn nhiều đầm hồ lớn nằm trên địa phận Hà Nội nhưĐồng Mô,Suối Hai,Đồng Quan,Mèo Gù, Xuân Khanh,Đồng Đò, Tuy Lai -Quan Sơn.
Do quá trình đô thị hóa mạnh mẽ từ năm 1990 đến nay, phần lớn các sông hồ Hà Nội đều rơi vào tình trạngô nhiễm nghiêm trọng. Theo PGS–TS Trần Đức Hạ – Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Cấp thoát nước và Môi trường thuộc Hội Cấp thoát nước Việt Nam, lượng nước thải chưa qua xử lý xả thẳng ra môi trường quá lớn. Chỉ tính riêng trong khu vực nội đô, mỗi ngày lượng nước thải xả thẳng ra hệ thống sông hồ vào khoảng 650.000m³/ngày (2015).Sông Tô Lịch, trục tiêu thoát nước thải chính của thành phố, hàng ngày phải tiếp nhận khoảng 250.000 m³ nước thải xả thẳng xuống dòng sông mà không hề qua xử lý. Nó bị ô nhiễm nặng nề: nước sông càng lúc càng cạn, màu nước càng ngày càng đen và bốc mùi hôi thối nặng. Vớichiều dài gần 20 km chảy qua địa bàn thủ đô, nhiều khúc củasông Nhuệ nước đen kịt, đặc quánh, mùi hôi thối bốc lên nồng nặc và gần như không còn xuất hiện sự sống dưới lòng sông.[61] Tương tự,sông Kim Ngưu nhận khoảng 125.000m³ nước thải sinh hoạt mỗi ngày.Sông Lừ vàsông Sét trung bình mỗi ngày cũng đổ vào sông Kim Ngưu khoảng 110.000m³. Lượng nước thải sinh hoạt và công nghiệp này đều có hàm lượng hóa chất độc hại cao. Các sông mương nội và ngoại thành, ngoài vai trò tiêu thoát nước còn phải nhận thêm một phần rác thải của người dân vàchất thải công nghiệp. Những làng nghề thủ công cũng góp phần vào gây nên tình trạng ô nhiễm này.[62]
Thời tiết có sự khác biệt rõ ràng giữa mùa nóng và mùa lạnh, do nằm khá sâu trong nội địa và gần như không có một vùng nước lớn nào giúp điều hoà khí hậu. Mặc dù thời tiết được chia làm hai mùa chính là mùa mưa – từ tháng 4 tới tháng 10 – và mùa khô – từ tháng 11 tới tháng 3, nhưng Hà Nội vẫn được tận hưởng thời tiết bốn mùa nhờ các tháng giao mùa. Mùa nóng bắt đầu từ tháng 5 đến hết tháng 8, khí hậu nóng ẩm vào đầu mùa và cuối mùa mưa nhiều rồi mát mẻ, khô ráo vào tháng 9 và tháng 10. Mùa lạnh bắt đầu từ cuối tháng 11 đến hết tháng 3 năm sau. Từ cuối tháng 11 đến nửa đầu tháng 2 rét và hanh khô, từ nửa cuối tháng 2 đến hết tháng 3 lạnh ẩm và mưa phùn kéo dài từng đợt. Đôi khi mưa phùn còn có thể kéo dài đến tận cuối tháng 4. Trong khoảng tháng 9 đến giữa tháng 11, Hà Nội có những ngày thu với tiết trời mát mẻ (rõ rệt hơn Hải Phòng, Nam Định và nhiều tỉnh phía Bắc khác) do đón vài đợt không khí lạnh yếu tràn về. Tuy nhiên, do chịu sự tác động mạnh mẽ của gió mùa nên thời gian bắt đầu và kết thúc của mỗi mùa thường không đồng đều nhau giữa các năm, nên sự phân chia các tháng chỉ mang tính tương đối.
Nhiệt độ trung bình mùa đông của thành phố từ tháng 11 đến tháng 3 không vượt quá 22 °C, với tháng lạnh nhất làtháng 1 với nhiệt độ trung bình 16,4 °C, lúc thấp xuống tới 2,7 °C. Nhiệt độ trung bình mùa hạ của Hà Nội từ tháng 5 đến tháng 9 đều vượt 27 °C, với tháng nóng nhất làtháng 7 với nhiệt độ trung bình đạt 29,2 °C, lúc cao nhất lên tới 42,8 °C.Nhiệt độ trung bình cả năm là 23,6 °C, lượng mưa trung bình hàng năm vào mức 1.500mm đến 1.900mm. Vào tháng 5 năm1926, nhiệt độ tại thành phố được ghi lại ở mức kỷ lục 42,8 °C. Tháng 1 năm 1955, nhiệt độ xuống mức thấp nhất, 2,7 °C do chịu ảnh hưởng củaLa Niña. Vào đầu tháng 6 năm 2017 với việc bị ảnh hưởng bởiEl Niño trên toàn thế giới, Hà Nội phải hứng chịu đợt nóng dữ dội trong 1 tuần với nhiệt độ lên tới 42,5 °C, lànhiệt độ kỷ lục ghi nhận tronglịch sử. Hơn nữa, do chịu ảnh hưởng của hiệu ứng đô thị và là vùng khí hậu có độ ẩm cao nên những đợt nắng nóng, nhiệt độ cảm nhận thực tế luôn cao hơn mức đo đạc, có thể lên tới 50 °C. Nơi cótuyết vàomùa đông ở Hà Nội là đỉnh núiBa Vì ngày 24 tháng 1 năm2016 với mức nhiệt đo được là 0 °C.[65]
Nguồn 1: Vietnam Institute for Building Science and Technology[66]
Nguồn 2: Pogoda.ru.net (cực độ),[67] (Kỷ lục nhiệt độ cao nhất tháng 5 năm 1926, thấp nhất tháng 1 năm 1955),[68]
Môi trường
Hà Nội mù mịt giữa trưa do ô nhiễm không khí
Hà Nội thường xuyên nằm ở top đầu cácthành phốô nhiễm, thậm chí nhiều ngày trong năm làthành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới, với chỉ số bụi mịn ở mức nguy hiểm cho sức khỏe con người.[69][70][71][72] Theo Báo cáo chất lượng không khí toàn cầu 2018, Hà Nội có hàm lượng bụi mịn cao gấp 4 lần mức khuyến cáo của WHO (40,8 mg/m³, mức khuyến cáo: 10 mg/m³).[73][74] Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam thì Hà Nội là thành phố ô nhiễm không khí nhất với số ngày chất lượng không khí lên mức kém, xấu, nguy hại chiếm tỷ lệ cao.[73][75] Ngoài ra, các con sông chảy qua Hà Nội (sông Nhuệ,sông Tô Lịch,sông Kim Ngưu,sông Lừ,sông Sét) và các hồ cũng bị ô nhiễm rất nặng do 78% nước thải của Hà Nội xả thẳng trực tiếp ra sông, hồ mà không qua xử lý, trong đó mỗicon sông của Hà Nội tiếp nhận hàng vạnm³nước thải đổ vào mỗi ngày.[76][77][78]
Sau đợt thay đổi về địa giới hành chính (bãi bỏ cấp huyện và sáp nhập xã, phường), từ tháng 7 năm 2025, Hà Nội có 126đơn vị hành chính cấp xã, gồm 51phường và 75xã.[80]
Danh sách các đơn vị hành chính trực thuộc thành phố Hà Nội[81]
Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Hà Nội nhiệm kỳ XVII (2019–2024) được Đại hội đại biểu MTTQ Việt Nam TP Hà Nội lần thứ XVII (2019–2024) bầu ngày 25 tháng 7 năm 2019 gồm 132 ủy viên, bầu ra Ban thường trực UBMTTQ Thành phố gồm 12 thành viên.[85][86] Chủ tịch UBMTTQ TP Hà Nội đương nhiệm là bà Nguyễn Lan Hương (được bầu ngày 14 tháng 3 năm 2019 thay thế ông Vũ Hồng Khanh đã nhận quyết định nghỉ hưu từ ngày 1 tháng 2 năm 2019.).[87]
Lịch sử lâu đời cùng nền văn hóa phong phú đã giúp Hà Nội có được kiến trúc đa dạng và mang dấu ấn riêng. Nhưng sau một thời gian phát triển thiếu quy hoạch, thành phố hiện nay tràn ngập những ngôi nhà ống trên các con phố lắt léo, những công trình tôn giáo nằm sâu trong các khu dân cư, những cao ốc bên các khu phố cũ, những cột điện chăng kín dây... Nhưng thiếu vắng không gian công cộng.Năm 2010, Hà Nội lậpĐồ án Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050 cho một thành phố 9,1 triệu dân vàonăm 2030 và trên 10 triệu người vàonăm 2050.[88] Về mặt kiến trúc, có thể chia Hà Nội ngày nay thành bốn khu vực: khu phố cổ, khu thành cổ, khu phố Pháp và các khu mới quy hoạch.
Tất cả cácngôi nhà hai bên đường khu phố cổ đều theo kiểunhà ống, mang nét đặc trưng: bề ngang hẹp,chiều dài sâu, đôi khi thông sang phố khác. Bên trong các ngôi nhà này cũng có cách bố trí gần như nhau: gian ngoài là nơi bán hoặc làm hàng, tiếp đó là khoảng sân lộ thiên để lấyánh sáng, trên sân có bể cạn trang trí, quanh sân là cây cảnh, giàn hoa, gian nhà trong mới là nơi ăn ở và nối tiếp là khu phụ.[89] Những năm gần đây,mật độ dân số cao khiến khu phố cổ Hà Nội xuống cấp khá nghiêm trọng. Một phần cư dân ở đây phải sống trong điều kiện thiếu tiện nghi, thậm chí bất tiện, nguy hiểm. Một vài trường hợp đặc biệt được ghi nhận như ba người sống trong một diện tích 1,5 m² hay bốn người sống trong một căn phòng 10 m² nhưng trên nóc mộtnhà vệ sinh chung.[90] Trongkhu 36 phố phường thuộc dự án bảo tồn, hiện chỉ còn một vài nhà cổ có giá trị, còn lại hầu hết đã được xây mới hoặc cải tạo tùy tiện.[91]
Khu thành cổ, tứchoàng thành Thăng Long, nằm ở khoảng giữahồ Tây vàhồ Hoàn Kiếm, xuất hiện cùng với kinh đô Thăng Long. Trải qua nhiều lần phá hủy, xây dựng lại rồi tiếp tục bị tàn phá,hoàng thành Thăng Long hiện chỉ lưu lại ở một vài dấu vết. Trên phố Phan Đình Phùng hiện nay còn cửa Bắc của thành được xây bằngđá vàgạch rất kiên cố.Cột cờ Hà Nội xây năm 1812 hiện nằm trên đường Điện Biên Phủ. Công trình cao 40 mét này gồm ba nền thềm rộng và tháp cổ hình lăng trụ, bên trong có cầu thang xoắn ốc dẫn lên kỳ đài.[92] Phía Nam thành cổ còn lưu lại được một quần thể di tích đa dạng làVăn Miếu-Quốc Tử Giám, được xây từ đầu thế kỷ XI. Gồm hai di tích chính, Văn Miếu – nơi thờKhổng Tử, các bậc hiền triết củaNho giáo vàChu Văn An – vàQuốc Tử Giám – trường quốc học cao cấp đầu tiên của Việt Nam – công trình không chỉ là điểm du lịch hấp dẫn mà còn là nơi tổ chức nhiều hoạt động văn hóa.
Năm 1883,người Pháp bắt đầu lên kế hoạch xây dựng lại thành phố. Dựa trên các khu phố Hà Nội vốn có, nhữngkiến trúc sưngười Pháp vạch thêm các con đường mới, xây dựng các công trình theo hướng thích nghi với môi trường sở tại, tạo nên một phong cách ngày nay được gọi làkiến trúc thuộc địa.[91] Khu vực đô thị do người Pháp quy hoạch và xây dựng gồm ba khu: nhượng địa, thành cũ và nam hồ Hoàn Kiếm, ngày nay mang tên chung là khu phố cũ, hay khu phố Pháp.
Khu nhượng địa manghình chữ nhật được giới hạn bởi các con phố Bạch Đằng,Tràng Tiền, Lê Thánh Tông, Trần Nhân Tông và Nguyễn Huy Tự hiện nay. Vốn là đồn thủy quân của Hà Nội cổ, đếnnăm 1875, khu vực này được nhượng lại choquân đội Pháp xây doanh trại, dinh thự và bệnh viện. Những công trình kiến trúc ở đây có mái lợpngói đá đen, hành lang xung quanh, nhà cuốn hình cung. Dinh thự Tổng tham mưu trưởng quân Pháp, ngày nay là Nhà kháchBộ Quốc phòng xây dựng trong khoảng thời gian1874 đến 1877. Bệnh viện Lanessan, hiện làQuân y viện 108 vàBệnh viện Hữu Nghị, khánh thành năm 1893.[95] Khu thành cũ gồm cácphố Phan Đình Phùng, Hùng Vương, Hoàng Diệu, Điện Biên Phủ, Lê Hồng Phong, Chu Văn An, Trần Phú. Những con đường ở đây rộng, dài và được trồng nhiều cây xanh. Các biệt thự mang kiến trúcmiền Bắc nước Pháp với trang trí cầu kỳ, tỷ mỉ. Một công trình kiến trúc tiêu biểu và quan trọng của khu thành cũ là Phủ Toàn quyền, ngày nay làPhủ Chủ tịch, được xây dựng trong khoảng 1900 đến1902. Khu namhồ Hoàn Kiếm cũng là một hình chữ nhật với hai cạnh dài là phố Tràng Thi –Tràng Tiền và phố Trần Hưng Đạo, hai cạnh ngang là phố Phan Bội Châu và phố Phan Chu Trinh. Khu vực này được xây dựng đồng thời với khu thành cũ song quy trình quy hoạch có chậm hơn do phải giải tỏa nhiều làng xóm. Mộtcông trình quan trọng của thành phố làNhà hát Lớn nằm ở đầuphố Tràng Tiền, được xây từ 1902 tới 1911, theo mẫuOpéra Garnier củaParis.[96]
Kiến trúc Pháp thường được xem như một di sản của Hà Nội, nhưng ngày nay đã phải chịu nhiều biến đổi. Những công trình cao tầng và cácngôi nhà giả phong cáchPháp làm khu phố cũ trở nên khó nhận diện. Bên cạnh đó, nhiều thửa đất được sáp nhập để xây dựng các cao ốc khiến cảnh quan bị phá vỡ. Những hàng rào thấp dọc các con phố, những màu sắc tiêu biểu – tường vàng và cửa gỗ màu xanh – cũng bị thay đổi và che lấp bởi các biểu hiệu quảng cáo. HiệnSở Quy hoạch Kiến trúc Hà Nội với sự giúp đỡ của vùngÎle-de-France đang triển khai dự án bảo tồn và phát triển khu phố này.
Đường chân trời quậnCầu Giấy với những tòa nhà cao tầng hiện đại về đêm
Vào những năm 1960 và 1970, hàng loạt các khu nhà tập thể theo kiểu lắp ghép xuất hiện ở những khu phốKhương Thượng,Trung Tự,Giảng Võ,Thành Công,Thanh Xuân Bắc... Do sử dụng các cấu kiệnbê tông cốt thép sản xuất theo quy trình thủ công, với những dãy nhà 4 tầng đầu tiên ở khu Khương Thượng và sau đó là 5 tầng. Riêng khu Kim Liên xây dựng nhà hộp kiểu Trung Quốc. những công trình này hiện rơi vào tình trạng xuống cấp nghiệm trọng.[91] Không chỉ vậy, do thiếu diện tích sinh hoạt, các cư dân những khu nhà tập thế lắp ghép còn xây dựng thêm những lồng sắt gắn ngoài trời xung quanh các căn hộ – thường được gọi làchuồng cọp – gây mất mỹ quan đô thị. Hiện những nhà tập thể này đang dần được thay thể bởi các chung cư mới.
Khu đô thịTimes City thuộc địa bàn phường Vĩnh Tuy
Cuối thập niên 1990 và thập niên 2000, nhiều con đường giao thông chính của Hà Nội, nhưGiải Phóng,Nguyễn Văn Cừ,Láng Hạ,Ngọc Khánh,Thái Hà... được mở rộng. Các khách sạn, cao ốc văn phòng mọc lên, những khu đô thị mới nhưKhu đô thị mới Nam Thăng Long, Bắc Thăng Long, Du lịch Hồ Tây,Định Công,Bắc Linh Đàm... Cũng dần xuất hiện.[97] Khoảng thời gian gần đây,[khi nào?] khu vựcMỹ Đình được đô thị hóa nhanh chóng với hàng loạt những ngôinhà cao tầng mọc lên. Tuy vậy, các khu đô thị mới này cũng gặp nhiều vấn đề, như công năng không hợp lý, thiếu quy hoạch đồng bộ, không đủ không gian công cộng.[91] Trongtrận mưa kỷ lục cuối năm 2008, Mỹ Đình là một trong những khu vực chịu thiệt hại nặng nề vì nước ngập.
Cùng với dự phát triển, đô thị hóa các khu vực Hà Nội mở rộng, nhiều đường phố mới đã được đặt tên: Năm 2010 là 43[98] và năm 2012 là 34 đường, phố mới.[99] Khoảng thời gian 2010–2012 chứng kiến sự bùng nổ các dự án đầu tư xây dựng các khu đô thị, tòa cao ốc,chung cư bình dân và cao cấp,trung tâm thương mại với giá bán cao hơn giá thành tương đối nhiều.[100] Tính đến giữa năm 2017, cảnh sát phòng cháy và chữa cháy thành phố Hà Nội thống kê được 994 tòa nhà cao tầng.[101]
Trước khi trở thành một trung tâm chính trị – vàothế kỷ V với triều đạinhà Tiền Lý – Hà Nội đã là một trung tâm củaPhật giáo với các thiền phái danh tiếng.[102] Theo văn bia, từ giữathế kỷ VI,chùa Trấn Quốc được xây dựng trên bãi Yên Hoa ngoàisông Hồng, tới 1615 do bãi sông bị lở, chùa mới dời về địa điểm hiện nay.[103] Đếnthế kỷ XI, với sự xuất hiện của kinh đôThăng Long, khi Phật giáo trở thành quốc giáo, các chùa chiền, thiền viện, sư tăng mới phát triển thực sự mạnh mẽ. Trong nhiều thế kỷ, Hà Nội tiếp tục xây dựng các ngôi chùa, trong đó một số vẫn tồn tại tới ngày nay. Có thể kể tới các ngôi chùa nhưchùa Một Cột xây lần đầu năm1049,chùa Láng từ thế kỷ XII,chùa Quán Sứ,chùa Kim Liên xuất hiện vào thế kỷ XVII. Tuy vậy, hầu hết các ngôi chùa trong nội ô ngày nay đều được xây dựng lại vào thế kỷ XIX.[104] Những triều đạiLý,Trần,Lê để lại rất ít dấu tích.
Vùng ngoại thành Hà Nội cũng có nhiều ngôi chùa nổi tiếng. Ở xãHương Sơn, huyệnMỹ Đức, một quần thể văn hóa–tôn giáo gồm hàng chục ngôi chùa thờPhật, các ngôi đền thờ thần, các ngôiđình thờtín ngưỡng nông nghiệp... thường được gọi chung làChùa Hương. Từ lâu, di tích này đã trở thành một địa điểm du lịch quan trọng, đặc biệt với lễ hội Chùa Hương được tổ chức vào mỗimùa xuân. Cách trung tâm Hà Nội khoảng 20 km về phía Tây,Chùa Thầy nằm trên địa phận của xãSài Sơn, huyệnQuốc Oai. Ngôi chùa, thường gắn liền với tên tuổi vị thiền sưTừ Đạo Hạnh, là một di sản kiến trúc, văn hóa, lịch sử giá trị. Giống nhưChùa Hương, lễ hội Chùa Thầy cũng được tổ chức vào mùa xuân, đầutháng 3 hàng năm.[105]
Cùng với các ngôi chùa, Hà Nội còn có không ít đền thờĐạo Lão,Đạo Khổng hay các thần bảo hộ nhưThăng Long tứ trấn,Văn Miếu-Quốc Tử Giám,Đền Ngọc Sơn... Trong khu phố cổ còn nhiều ngôi đình vẫn được những người dân thường xuyên tới lui tới bày tỏ lòng thành kính.Kitô giáo theo chân những người châu Âu vào Việt Nam, giúp Hà Nội có đượcNhà thờ Lớn,Nhà thờ Cửa Bắc,Nhà thờ Hàm Long... Ngoài ra cóThánh đường Hồi giáo Al-Noor tại Hàng Lược,[106] Thánh thất Cao Đài thủ đô. Các công trình tôn giáo ngày nay là một phần quan trọng của kiến trúc thành phố, nhưng không ít hiện phải nằm trong những khu dân cư đông đúc, thiếu không gian.
Từ những năm 2000, cùng với sự phát triển về kinh tế, rất nhiều cao ốc và khách sạn như Daewoo, Sofitel Plaza, Melia, tòa nhà Tháp Hà Nội... Mọc lên mang lại cho thành phố dáng vẻ hiện đại. Hà Nội cũng chứng kiến sự ra đời của những công trình quan trọng nhưTrung tâm Hội nghị Quốc gia,Sân vận động Quốc gia Mỹ Đình... Để kỷ niệm lễ 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội, hiện nay rất nhiều công trình được xây dựng, có thể kể đếnKeangnam Hanoi Landmark Tower,Lotte Center Hà Nội,Bảo tàng Hà Nội và Tòa nhà Quốc hội.
Năm 2010, Hà Nội đạt được những kết quả khả quan trọng trong phát triển kinh tế.GDP tăng 11%, thu nhập bình quân đầu người xấp xỉ đạt 2.000Đô la Mỹ. Tổng thu ngân sách trên địa bàn vượt 100.000 tỷ đồng.Năm 2019, Hà Nội là đơn vị hành chính Việt Nam xếp thứ 2 vềtổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP), xếp thứ 8 vềGRDP bình quân đầu người, đứng thứ 41 về tốc độ tăng trưởngGRDP. GRDP của thành phố đạt 971.700 tỷđồng (41,85 tỷ USD), GRDP bình quân đầu người đạt 120,6 triệu đồng (5.200 USD), tốc độ tăng trưởng GRDP đạt 7,62%.[107] Quy mô GRDP năm 2020 theo giá hiện hành ước đạt 1.016 nghìn tỷ đồng, xếp thứ hai các tỉnh thành cả nước; GRDP bình quân đầu người đạt 122,7 triệu đồng (5.285 USD, xếp hạng 7), GRDP theo giá so sánh năm 2010 ước tăng 3,94%, cao gấp khoảng 1,5 lần mức tăng của cả nước (xếp hạng 26) (báo cáo của địa phương, Tổng cục Thống kê sẽ công bố số liệu đánh giá lại).[108] Thu nhập bình quân đầu người sơ bộ năm 2019 là 6,403 triệu đồng/tháng (xếp hạng 3).
Năm 2020, GRDP của Thành phố tăng 3,98% so với năm 2019 (quý 1 tăng 4,13%; quý II tăng 1,76%; quý III tăng 3,95%; quỷ IV tăng 3,77%), đạt mức thấp so với kế hoạch và mức tăng trưởng của năm 2019, chủ yếu do ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch Covid-19.
Khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản năm 2020 ước tính tăng 4.2% so với năm 2019, đóng góp 0,09% vào mức tăng GRDP. Đây là khu vực ghi nhận tốc độ tăng cao hơn mức tăng chung và cao hơn mức tăng của nhiều năm qua. Nguyên nhân chủ yếu do dịch tả lợn châu Phi cơ bản được kiểm soát, công tác tái đàn được quan tâm, quy mô đàn lợn hiện có 1,36 triệu con, tăng 26,2% so với cùng kỳ; chăn nuôi gia cầm và hoạt động thủy sản phát triển tốt (quy mô đàn gia cầm hiện có 39,9 triệu con, tăng 9,3%; sản lượng thịt gia cầm xuất chuồng năm 2020 tăng 25,3%; sản lượng thủy sản tăng 3,5%). Bên cạnh đó, thời tiết giai đoạn lúa trỗ bông khá thuận lợi, cùng với công tác bảo vệ thực vật được chú trọng đã góp phần tăng năng suất lúa; sản lượng lúa vụ mùa 2020 toàn Thành phố ước đạt 447,2 nghìn tắn, tăng 2,4% so với vụ mùa 2019.
Khu vực công nghiệp và xây dựng ước tính năm 2020 tăng 6,39% so với năm 2019, đóng góp 1,43% vào mức tăng GRDP. Trong đó: Ngành công nghiệp cả năm tăng 4,91%, đóng góp 0,69% vào mức tăng chung. Năm 2020, ngành công nghiệp Hà Nội đang dần chuyển dịch theo hướng phát triển các khu vực công nghiệp hiện đại có giá trị xuất khẩu lớn như: Điều khiển kỹ thuật số, tự động hóa, rô-bốt, nano, plasma, laser, công nghệ sinh học. Tuy nhiên, ngành này cũng chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch Covid-19, nhất là các ngành sản xuất, xuất khẩu sản phẩm và sử dụng nhiều nguyên, vật liệu, phụ kiện nhập khẩu; Nghị định 100/2019/NĐ-CP của Chính phủ cũng ảnh hưởng đến ngành sản xuất đồ uống của Thành phố. Ngành xây dựng tiếp tục tăng cao 8,9% so với năm 2019, đóng góp 0,74% vào mức tăng chung, trong đó công tác giải ngân vốn đầu tư công có chuyền biến tích cực; đã khởi công một số công trình lớn và hoàn thành đưa vào sử dụng một số công trình trọng điểm, góp phần phát triển kinh tế – xã hội Thủ đô.
Khu vực dịch vụ năm 2020 tăng 3,29% so với năm trước (đóng góp 2,1% vào mức tăng GRDP), thấp hơn nhiều so với mức tăng 7,27% năm 2018 và 7,59% năm 2019 do chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại địch Covid-19, nhất là các ngành, lĩnh vực: Du lịch, khách sạn, nhà hàng, vận tải, xuất nhập khẩu, vui chơi, giải trí... Ngành bán buôn, bán lẻ là điểm sáng trong khu vực dịch vụ năm 2020 với mức tăng 8,84%, là một trong những ngành đóng góp tích cực vào tăng trưởng chung của Thành phố (đóng góp 0,81% vào mức tăng GRDP). Một số ngành duy trì tăng trưởng khá: Tài chính, ngân hàng, bảo hiểm tăng 7,21%; thông tin và truyền thông tăng 6,89%.
Năm 2020, hoạt động y tế, giáo dục được quan tâm, chú trọng; giá trị tăng thêm ngành y tế và trợ giúp xã hội ước tăng 14,23% so với năm 2019; ngành giáo dục và đào tạo tăng 7,01%. Một số ngành dịch vụ bị ảnh hưởng trực tiếp bởi dịch Covid-19 có mức tăng trưởng âm trong năm nay, trong đó: Dịch vụ lưu trú và ăn uống giảm 18,93% so với 2019; hoạt động hành chính và dịch vụ hỗ trợ (trong đó du lịch, lữ hành chiếm 30%) giảm 16,88%; hoạt động nghệ thuật, vui chơi và giải trí giảm 6,15%; ngành vận tải, kho bãi giảm 1,25%; kinh doanh bất động sản giảm 0,16%.
Quy mô GRDP năm 2020 theo giá hiện hành ước đạt 1.016 nghìn tỷ đồng; GRDP bình quân đầu người đạt 122,7 triệu đồng (tương đương 5.285 USD), tăng 2,34% so với năm 2019. Cơ cấu khu vựcnông,lâm nghiệp vàthủy sản chiếm 2,24% GRDP; khu vực công nghiệp và xây dựng chiếm 23,67%; khu vực dịch vụ chiếm 62,79%; thuế sản phẩm trừ trợ cấp sản phẩm chiếm 11,3% (Cơ cầu tương ứng năm 2019 là: 2,02%; 22,9%; 63,73% và 1 1,35%). Tổng thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn năm 2020 ước thực hiện 280,5 nghìn tỷ đồng, đạt 100,6% dự toán HĐND Thành phố giao, tăng 3,9% so với thực hiện năm 2019, trong đó: Thu từ hoạt động xuất, nhập khẩu ước thực hiện 18,9 nghìn tỷ đồng, đạt 102,7% dự toán và bằng 99,8% so với thực hiện năm 2019; thu từ dầu thô 2,1 nghìn tỷ đồng, đạt 99,5% và bằng 63,2%; thu nội địa (không kể đầu thô) 259,5 nghìn tỷ, đạt 100,5% và tăng 4,7%.
Khách sạn 5 saoSofitel Metropole nằm trên phố Ngô Quyền, trung tâm thành phố
So với các tỉnh, thành phố khác củaViệt Nam, Hà Nội là mộtthành phố có tiềm năng để phát triểndu lịch. Trong nội ô, cùng với các công trình kiến trúc, Hà Nội còn sở hữu một hệ thốngbảo tàng đa dạng bậc nhất Việt Nam. Thành phố cũng có nhiều lợi thế trong việc giới thiệuvăn hóa Việt Nam với du khách nước ngoài thông qua các nhà hát sân khấu dân gian, các làng nghề truyền thống. Du lịch Hà Nội đang ngày càng trở nên hấp dẫn hơn với các du khách. Năm 2007, Hà Nội đón 1,1 triệu lượt khách du lịch ngoại quốc.[109] Năm 2008, trong 9 triệu lượt khách của thành phố, có 1,3 triệu lượt khách nước ngoài.[110]
Tỷ lệ du khách tới thăm các bảo tàng Hà Nội cũng không cao. Một trong các bảo tàng thu hút nhiều khách tham quan nhất là Bảo tàng dân tộc học. Hàng năm,Bảo tàng Dân tộc học, điểm đến được yêu thích trong các sách hướng dẫn du lịch, có 180.000 khách tới thăm, trong đó một nửa là người nước ngoài.[111]
Phố Tạ Hiện - một địa điểm phổ biến đối với du khách nước ngoài
Theo thống kê năm 2019, Hà Nội có 3.499 cơ sở lưu trú với tổng số 60.812 buồng phòng. Trong số này 561 cơ sở lưu trú du lịch đã xếp hạng với 22.749 buồng phòng bao gồm 67 khách sạn được xếp hạng từ 3–5 sao và 7 khu căn hộ du lịch cao cấp từ 4–5 sao.[112] Với mức giá được coi là khá đắt ở Việt Nam, khoảng 126,26USD một đêm cho phòng khách sạn 5 sao, hiệu suất thuê phòng các khách sạn 3–5 sao ở Hà Nội hiện dao động từ 80% đến 90%. Ngoài 11 khách sạn 5 sao là Daewoo, Horison, Hilton Hanoi Opera, Melia, Nikko,Sofitel Metropole, Sheraton, Sofitel Plaza, và InterContinental, Crown Plaza, Marriot, thành phố còn 6khách sạn 4 sao và 19khách sạn 3 sao.[113]
Du lịch ở Hà Nội cũng còn không ít những tệ nạn, tiêu cực. TrangLonely Planet cảnh báo tình trạng du khách nước ngoài bịtaxi vàxe buýt lừa đến một sốkhách sạn giả danh và bị đòi giá cao; ở quanh khu vựchồ Hoàn Kiếm du kháchđồng tính nam có thể bị mời mọc vào những quánkaraoke, nơi hóa đơn thanh toán cho một vài đồ uống có thể tới100USD hoặc hơn.[114]
Xã hội
Dân cư
Từ rất lâu,Thăng Long đã trở thành điểm đến của những người dân tứ xứ. Vàothế kỷ XV, dân các trấn về Thăng Long quá đông khiếnvuaLê Thánh Tông có ý định buộc tất cả phải về nguyên quán. Nhưng khi nhận thấy họ chính làlực lượng lao động và nguồnthuế quan trọng, triều đình đã cho phép họ ở lại. Tìm đến kinh đô Thăng Long còn có cả những cư dân ngoại quốc, phần lớn làngười Hoa. Trong hơn một ngàn nămBắc thuộc, rất nhiều những người Hoa đã ở lại sinh sống thành phố này. Trải qua các triều đạiLý,Trần,Lê, vẫn có những người Hoa tới xin phép cư ngụ lại Thăng Long. TheoDư địa chí củaNguyễn Trãi, trong số 36 phường họp thành kinh đô Thăng Long có một phường người Hoa là phường Đường Nhân, nay có thể là khu vựcphố Hàng Ngang.[115] Những thay đổi về dân cư vẫn diễn ra liên tục và kéo dài cho tới ngày nay.[116] Cùng với đó, quá trình đổi thay liên tục của địa giới hành chính (đặc biệt là sau khi sát nhậpGia Lâm trong thời gian 1954 – 1961, phần lớn tỉnhPhúc Yên khoảng năm 1980 và toàn bộ tỉnhHà Tây năm 2008), đã phần nào thay đổi định nghĩangười Hà Nội trong từng thời kỳ lịch sử.
Hội quán Quảng Đông ở Hà Nội - hiện là trung tâm văn hóa nghệ thuật số 22 Hàng Buồm
Trong thời kỳ Pháp thuộc, với vai trò là thủ phủ củaLiên bang Đông Dương, Hà Nội đã thu hút một lượng đáng kể người Pháp, người Hoa và người Việt từ những vùng lân cận. Vào thập niên 1940, dân số thành phố được thống kê là 132.145 người,[117] nhưng đến năm 1954 thì giảm xuống chỉ còn 53.000 dân trên một diện tích 152km², điều này là do phần lớn người dân đã di tản lên những vùngViệt Minh kiểm soát sau khi thực dân Pháp trở lại chiếm đóng Hà Nội năm 1946. Sau khi chính quyền Việt Minh tiếp quản Hà Nội, hầu hếtngười Pháp và người Hoa đã rời bỏ thành phố để vào miền Nam hoặc trở về quê hương. Ở những làng ngoại thành, ven đô cũ, nơi người dân sống chủ yếu nhờnông nghiệp, thường không có sự thay đổi lớn. Nhiều gia đình nơi đây vẫn giữ đượcgia phả từ nhữngthế kỷ XV,XVI. Trong nội thành, chỉ còn lại vài dòng họ đã định cư liên tục tại Thăng Long từ thế kỉ XV nhưdòng họ Nguyễn ở phường Đông Tác. Do tính chất của công việc, nhiều thương nhân và thợ thủ công ít khi trụ nhiều đời tại một điểm. Gặp khó khăn trong kinh doanh, những thời điểm sa sút, họ tìm tới vùng đất khác. Cũng có những trường hợp, một gia đình có người đỗ đạt được bổ nhiệm làm quan tỉnh khác và đem theo gia quyến, đôi khi cả họ hàng.[116]
Các thống kê trong lịch sử cho thấy dân số Hà Nội tăng nhanh trong nửa cuốithế kỷ XX. Vào thời điểm năm 1954, thành phố có 53.000 dân, trên một diện tích 152 km². Đến năm 1961, thành phố mở rộng diện tích lên 584 km² với dân số 91.000 người.Năm 1978,Quốc hội quyết định mở rộng thủ đô lần thứ hai với diện tích đất tự nhiên 2.136 km², dân số 2,5 triệu người.[28] Tới năm 1991, địa giới Hà Nội tiếp tục thay đổi, chỉ còn 924 km², nhưng dân số vẫn ở mức hơn 2 triệu người. Trong suốt thập niên 1990, với việc các khu vực ngoại ô dần được đô thị hóa, dân số Hà Nội tăng đều đặn, đạt con số 2.675.166 người vàonăm 1999.[118][119][120] Sau đợt mở rộng địa giới hành chính vào tháng 8 năm 2008, thành phố Hà Nội có hơn 6,23 triệu dân và nằm trong 17 thủ đô có diện tích lớn nhất thế giới.[48] Theo kết quả cuộc điều tra dân số ngày 1 tháng 4 năm 2009, dân số toàn Hà Nội là 6.451.909 người.[121] Dân số trung bình của thành phốnăm 2010 là 6.561.900người.[122] Tính đến hết năm 2015, dân số Hà Nội là 7.558.956 người. Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2019, dân số Hà Nội là 8.053.663 người, trong đó 49,2% dân số (tức 3,96 triệu người) sống ở thành thị, và 50,8% dân số sống ở nông thôn (tức 4,09 triệu người).[123][124]
Hà Nội làđơn vị hành chính cấp tỉnh đông dân thứ hai Việt Nam với 8,05 triệu dân cư (2019), trong đó 49,2% dân cư là người thành thị. Cũng theo số liệu năm 2019, mật độ dân số của Hà Nội là 2.398 người/km², cao thứ hai trong tất cả các tỉnh, nhưng phân bố dân số không đồng đều; khoảng cách về dân số giữa quận và huyện, giữa thành thị và nông thôn còn lớn với xu hướng tiếp tục gia tăng.[124] Mật độ dân số cao nhất là ởquận Đống Đa lên tới hơn 42.000 người/km² (2018), trong khi đó, ở những huyện ngoại thành nhưBa Vì,Mỹ Đức mật độ dưới 1.000 người/km².[cần dẫn nguồn]
Mặc dù làthủ đô của một quốc giathu nhập bình quân đầu người trung bình thấp, nhưng Hà Nội lại là một trong những thành phố đắt đỏ nhất thế giới và giábất động sản không thua kém các quốc gia giàu có.[126] Điều này đã khiến người dân Hà Nội, đặc biệt tầng lớp có thu nhập thấp, phải sống trong điều kiện chật chội, thiếu tiện nghi. Theo số liệu năm 2003, 30% dân số Hà Nội sống dưới mức 3m² một người.[45] Ở những khu phố trung tâm, tình trạng còn bi đát hơn rất nhiều.Nhà nước cũng không đủ khả năng để hỗ trợ cho người dân. Chỉ khoảng 30% cán bộ, công nhân, viên chức được phân phối nhà ở.[127] Dotruyền thống văn hóa và những khó khăn về chỗ ở, hiện tượng ba, bốn thế hệ cùng sống chung trong một ngôi nhà rất phổ biến ở Hà Nội.[cần dẫn nguồn]
Hầu hết các hộ dân cư của thành phố đều có nhà ở và chủ yếu sống trong các loại nhà kiên cố và bán kiên cố.[124] Mỗi năm, thành phố xây dựng mới hàng triệu mét vuông nhà, nhưng giá vẫn ở mức quá cao so với phần lớn người dân. Gần như 100% các gia đình trẻ ở Hà Nội chưa có nhà ở, phải sống ghép chung hoặc thuê nhà ở tạm.[128] Với giá từ 500 triệu tới 1,5 tỷđồng một căn hộ chung cư, một người dân có thu nhập trung bình chỉ có thể mua được sau nhiều năm tích lũy tài chính.[127] Bên cạnh những khu chung cư mới mọc thêm ngày càng nhiều, vẫn còn những bộ phận dân cư phải sống trong những điều kiện hết sức lạc hậu. Tại các khu vực vensông Hồng và các bãi bồi thuộc trung tâm thành phố, hàng trăm gia đình sống trong những ngôi nhà lợp mái tre, không có điện, không có trường học và không được chăm sóc về y tế.[129]
Y tế
Bệnh viện Vinmec
Năm 2010, thành phố Hà Nội có 650 cơ sở khám chữa bệnh trực thuộc sở Y tế thành phố, trong đó có 40 bệnh viện, 29phòng khám khu vực và 575 trạm y tế.[130] Số giường bệnh trực thuộc sở Y tế Hà Nội là 11.536 giường, chiếm khoảng một phần hai mươi số giường bệnh toàn quốc; tính trung bình ở Hà Nội 569 người/giường bệnh so với 310 người/giường bệnh ởThành phố Hồ Chí Minh.[131] Điều này dẫn đến tình trạng nhiều bệnh viện 1 giường bệnh có đến 2-3 bệnh nhân nằm điều trị là thường xuyên gặp.[132] Cũng theo thống kê năm 2010, thành phố Hà Nội có 2.974 bác sĩ, 2.584 y sĩ và 3.970 y tá.[133]
Do sự phát triển không đồng đều, những bệnh viện lớn của Hà Nội, cũng là của cảmiền Bắc, chỉ tập trung trong khu vực nội ô thành phố. Các bệnh việnViệt Đức,Bạch Mai,Bệnh viện Nhi Trung ương vàBệnh viện Phụ sản Hà Nội đều trong tình trạng quá tải.[134][135] Cùng với hệ thống y tế của nhà nước, Hà Nội cũng có một hệ thống bệnh viện, phòng khám tư nhân đang dần phát triển. Năm 2007, toàn thành phố có 8 bệnh viện tư nhân với khoảng 300 giường bệnh. Theo đề án đang được triển khai, đến năm 2010, Hà Nội sẽ có thêm 8 đến 10 bệnh viện tư nhân. Khi đó, tổng số giường bệnh tư nhân sẽ lên tới khoảng 2.500 giường.[136]
Điều kiện chăm sóc y tế giữa nội ô và các huyện ngoại thành Hà Nội có sự chênh lệch lớn. Sau đợt mở rộng địa giới hành chính năm 2008, mức chênh lệch này càng tăng, thể hiện qua các chỉ số y tế cơ bản. Nếu như tại địa phận Hà Nội cũ, tỷ lệ trẻ emsuy dinh dưỡng là 9,7%, thì ở Hà Tây, con số lên tới 17%. Tương tự, tuổi thọ trung bình tại khu vực Hà Nội cũ khá cao, 79 tuổi, nhưng sau khi mở rộng, con số này bị giảm xuống còn 75,6 tuổi. Tại không ít khu vực thuộc các huyện ngoại thành, cư dân vẫn phải sống trong điều kiện vệ sinh yếu kém, thiếu nước sạch để sinh hoạt, phải sử dụng nước ao, nước giếng.[137]
Từ nhiều thế kỷ, vị thế kinh đô đã giúp Thăng Long – Hà Nội trở thành trung tâm giáo dục của Việt Nam. Từ giữathế kỷ XV cho tới cuốithế kỷ XIX, Hà Nội luôn là một trong những địa điểm chính để tổ chức các cuộc thi thuộc hệ thốngkhoa bảng, nhằm chọn những nhân vật tài năng bổ sung vào bộ máy quan lại. Tuy vậy, về số lượngtrạng nguyên, Hà Nội lại thấp hơn những vùng đất truyền thống khác nhưBắc Ninh,Hải Dương, Nam Định.[138] Tới thờiPháp thuộc, với vị trí là thủ đô củaLiên bang Đông Dương. Một thời kì trường thi Hà Nội bị nhập vào với trường Nam Định gọi là trường Hà Nam thi tại Nam Định (1884 đến 1915). Hà Nội là một trung tâm giáo dục của khu vực, nơi người Pháp đặt các trường dạy nghề và giáo dục bậc đại học, trong đó cóViện Đại học Đông Dương,Trường Y khoa Đông Dương, Trường Bách nghệ Hà Nội là các trường mà sau này trở thành nền móng của giáo dục đại học ở Việt Nam.[139]
Là một trong hai trung tâm giáo dục đại học lớn nhất quốc gia, trên địa bàn Hà Nội có trên50 trường đại học cùng nhiều cao đẳng, đạo tạo hầu hết các ngành nghề quan trọng. Năm 2007, tại thành phố có 606.207 sinh viên, Hà Tây cũng tập trung 29.435 sinh viên.[146] Nhiều trường đại học ở đây nhưĐại học Quốc gia Hà Nội,Đại học Y Hà Nội,Đại học Bách khoa Hà Nội,Học viện An ninh nhân dân,Học viện Kỹ thuật Quân sự,Đại học Kinh tế Quốc dân,Đại học Ngoại thương,Đại học Sư phạm Hà Nội,Học viện Nông nghiệp Việt Nam là những trường đào tạo đa ngành và chuyên ngành hàng đầu của Việt Nam. Dù vậy, giáo dục đại học phải đối mặt với nhiều bất cập. Khuôn viên có tính truyền thống, phong cách sư phạm và có hồn văn hóa của những trường lập ra từ xưa nay bị xẻ thịt thành nhà ở, nhà hàng, nhà băng...[147]Đại học Bách khoa bị cắt bởi đường phố, và còn lập ra cả phường nhưphường Bách Khoa quận Hai Bà Trưng. Khuôn viên cổ kính củaViện Đại học Đông Dương thì chen vào nhà hàng 23 Lê Thánh Tông phục vụ dân nhậu. Các ký túc xá cũ lẫn mới thường được tạo điều kiện để sinh viênkhông ở được, như cho hộ gia đình thuê trọ, mở nhà hàng.. để sinh viên tự tìm chỗ ở yên tĩnh mà học tập, từ đó chuyển đổi sử dụng ký túc. Phái thực dụng còn lên tiếng đòi các trường phải di dời đi đâu đó quang đãng mà học, nhường lại "đất vàng" cho các hoạt động hái ra tiền trước mắt.[148]
Đại học Quốc gia Hà Nội đang đẩy mạnh việc xây dựng và di dời sinh viên tới khu đô thị đại học tạiKhu công nghệ cao Hòa Lạc. Dự án khu đô thị đại học Hòa Lạc được kỳ vọng sẽ giải quyết tình trạng quá tải tại nội thành Hà Nội đồng thời tạo không gian học tập và nghiên cứu hiện đại. Dự án có tổng diện tích hơn 1.100 ha, dự kiến phục vụ khoảng 60.000 sinh viên khi hoàn thiện với cơ sở vật chất đạt chuẩn quốc tế và nhiều tiện ích như ký túc xá, thư viện trung tâm và không gian sáng tạo.[149]
Với vai trò thủ đô, Hà Nội là nơi tập trung nhiều câu lạc bộ thể thao lớn cùng các công trình thể thao quan trọng của Việt Nam. Hiện nay thành phố có một câu lạc bộ bóng đá nam:Hà Nội FC thi đấu tạiV.League 1 và hai câu lạc bộ bóng đá nữ:Câu lạc bộ bóng đá nữ Hà Nội I vàCâu lạc bộ bóng đá nữ Hà Nội II. Ngoài ra, trong quá khứ, Hà Nội từng có nhiều đội bóng mạnh nhưThể Công,Công an Hà Nội,Tổng cục Đường sắt, Tổng cục Bưu điện (thành lập năm 1957), Phòng không Không quân, Thanh niên Hà Nội,[150] Quân khu Thủ đô, Công nhân Xây dựng Hà Nội. Những vận động viên của Hà Nội luôn đóng vai trò quan trọng trong đoàn thể thao Việt Nam tham dự các kỳ thi đấu quốc tế. Từ năm 2001 đến 2003, các vận động viên của thành phố đã đạt được tổng cộng 3.414 huy chương, gồm: 54 huy chương thế giới, 95 huy chương châu Á, 647 huy chương Đông Nam Á và quốc tế, cùng 2.591 huy chương tại các giải đấu quốc gia.[151]
Sau nhiều năm sử dụngSân vận động Hàng Đẫy, được xây dựng năm 1958,[150] nằm trong trung tâm thành phố làm nơi thi đấu chính, từ năm 2003, Hà Nội có thêmSân vận động Mỹ Đình nằm tại phía Nam thành phố, sức chứa 40.192 chỗ ngồi.[153]
Ngày 8 tháng 11 năm 2012, Hà Nội đượcHội đồng Thể thao châu Á trao quyền đăng caiASIAD 18,[154][155] nhưng đến ngày 17 tháng 4 năm 2014, Việt Nam đã xin rút quyền đăng cai giải do vấn đề về kinh phí tổ chức.[156][157]
Theo con số giữa năm 2008, toànthành phố Hà Nội có 17 rạp hát, trong đó 12 rạp thuộc hai quận Hoàn Kiếm và Hai Bà Trưng.Nhà hát Lớn của thành phố, nằm tại số 1 phố Tràng Tiền, quận Hoàn kiếm do người Pháp xây dựng và hoàn thành vào năm 1911. Ngày nay, đây là nơi biểu diễn các loại hình nghệ thuật cổ điển nhưopera,nhạc thính phòng,kịch nói, cũng là trung tâm của các hội nghị, gặp gỡ. Nằm tại số 91 phố Trần Hưng Đạo,Cung Văn hóa Hữu nghị Hà Nội cũng là một địa điểm biểu diễn quan trọng, nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, nghệ thuật,thời trang, các cuộc thihoa hậu... Cùng các hoạt động khoa học, hội thảo, hội nghị, triển lãm.
Dành cho sân khấu kịch,thành phố cóNhà hát Tuổi trẻ tại sốquận Hai Bà Trưng với 650 chỗ ngồi,Nhà hát Chuông Vàng tại quận Hoàn kiếm với 250 ghế ngồi,Nhà hát Kịch Việt Nam nằm trên con đường nhỏ sau lưng Nhà hát Lớn với 170 ghế. Các môn nghệ thuật truyền thống của Việt Nam cũng có sân khấu riêng.Nhà hát Hồng Hà tại Đường Thành dành cho sân khấutuồng.Nhà hát Cải lương Trung ương nằm tại quận Hai Bà Trưng. Môn nghệ thuậtchèo cũng có riêngNhà hát Chèo Việt Nam ở khu Văn công Mai Dịch, huyện Từ Liêm, và từ năm 2007 thêm một điểm biểu diễn ở Kim Mã, Giang Văn Minh.[158] Rạp múa rối nước Thăng Long ở phố Đinh Tiên Hoàng, bờ hồ Hoàn Kiếm, thường được nhiều khách du lịch tìm đến.[125]
Tổng cộng, Hà Nội có hơn 10 bảo tàng, so với hệ thống gần 120 bảo tàng của Việt Nam.[159] Năm 2009, tại Hà Nội có 32 thư viện do địa phương quản lý với lượng sách 565 nghìn bản. Như vậy, số thư viện địa phương của Hà Nội hiện nay lớn hơn Thành phố Hồ Chí Minh – 26 thư viện với 2.420 ngàn cuốn – nhưng lượng sách chỉ bằng khoảng một phần tư.[160] Ngoài hệ thống thư viện địa phương, tại Hà Nội còn phải kể tới các thư viện trong trường đại học.Thư viện Quốc gia tọa lạc tại 31 phố Tràng Thi, với 800.752 đầu sách, 8.677 tựa báo, tạp chí, có thể xem như thư viện quan trọng nhất của Việt Nam.[161]
Trong hơn 10 rạp chiếu phim của Hà Nội, chỉ một vài rạp được trang bị hiện đại và thu hút khán giả, như hệ thống rạpCGV,Lotte Cinema,Platinum Cineplex,Galaxy Cinema,BHD Star Cineplex hayTrung tâm Chiếu phim Quốc gia. Những rạp khác như Đặng Dung, Tháng 8 thì vắng người xem hơn.Fansland, rạp chiếu phim một thời với các tác phẩmđiện ảnh kinh điển, đã phải đóng cửa vào giữa năm 2008 bởi không có khán giả.[162] Cácquán bar,vũ trường cũng là điểm đến của một bộ phận thanh niên Hà Nội, trong đó nổi bật là vũ trường1900 Le Theatre nằm trong top 100 vũ trường nổi tiếng nhất thế giới năm 2019 của tạp chíDJ Mag.[163] Nhiều vũ trường từng nổi tiếng nhưng chỉ tồn tại một thời gian rồi đóng cửa vì nhiều lý do.Vũ trường New Century trên phố Tràng Thi mở cửa từ năm 1999, từng là tụ điểm ăn chơi bậc nhất của Hà Nội, đã phải đóng cửa vào năm 2007 bởi dính líu tớimại dâm vàma túy. Trước đó, vũ trường Đêm Màu Hồng ở phố Hàng Chiếu cũng kết thúc trong một vụ cháy lớn vào năm 1999.[164]
Thành phố Hà Nội trước kia đã có những làng nghề phong phú, thể hiện qua câu thành ngữ quen thuộc "Hà Nội 36 phố phường". Theo thời gian, bộ mặt đô thị của khu phố cổ đã có nhiều thay đổi, nhưng những con phố nơi đây vẫn giữ nguyên những cái tên thuở trước và không ít trong số đó vẫn là nơi buôn bán, kinh doanh những mặt hàng truyền thống cũ. Sau khiHà Tây được sáp nhập vào Hà Nội, Hà Nội còn có thêm nhiều làng nghề danh tiếng khác. Theo số liệu cuối năm 2008, toàn Hà Nội có 1.264 làng nghề, là nơi tập trung làng nghề đông đúc bậc nhất Việt Nam.[166]
Nằm trong trung tâm khu phố cổ,Hàng Bạc trước đây là nơi tập trung những người sinh sống bằng các nghề đúc bạc nén, kim hoàn và đổitiền. Những thợ kim hoàn của Hàng Bạc có kỹ thuật tinh xảo, xuất thân từ ba làng nghề làm đồ vàng bạc củamiền Bắc Việt Nam: làng Châu Khê ở tỉnhHải Dương, làng Định Công ở quận Hoàng Mai và làng Đồng Xâm thuộc tỉnhThái Bình.Thế kỷ XV, Lưu Xuân Tín, vị quan thượng thưbộ Lại vốn người làng Châu Khê, được triều đìnhnhà Lê giao cho việc lập xưởng đúc bạc nén tại kinh thành Thǎng Long. Nhờ vậy, những người thợ Châu Khê tới Hà Nội và không chỉ làm bạc nén, họ làm cả nghề trang trí vàng bạc. Khinhà Nguyễn lấyHuế làm kinh đô, xưởng đúc bạc nén cũng chuyển tới kinh thành mới, nhưng những người thợ Châu Khê vẫn ở lại Thăng Long và lập nên conphố Hàng Bạc ngày nay. Vào thời kỳ thuộc địa, con phố Hàng Bạc còn được mang tênRue changeurs, có nghĩaphố Đổi Bạc. Dân cư ở đây không chỉ sản xuất đồ kim hoàn mà còn buôn bán, đổi bạc nén lấy bạc vụn. Ngày nay, nghề buôn bán vàng bạc xuất hiện ở nhiều con phố khác, nhưng Hàng Bạc vẫn là nơi đông đúc bậc nhất.
Làng gốm Bát Tràng nằm ở huyệnGia Lâm, phía Nam thành phố từ lâu đã có các sản phẩmgốm mang tên chính ngôi làng này. Làng xuất hiện vàothế kỷ XIV khi những người dân làm gốm từ làng Bồ Bát,Ninh Bình và làng Ninh Tràng,Thanh Hóa tụ họp về đây lập nên ngôi làng mới mang tên Bát Tràng. Những người dân Bát Tràng trước kia ít sống với nghề gốm vànông nghiệp, chủ yếu buôn báncau khô,nước mắm. Nghề gốm ở đây chỉ thực sự phát triển sau năm1954, khi miền Bắc Việt Nam bước vào thời kỳ hòa bình. Nhiều mẫu mã, các loạimen truyền thống được những nghệ nhân của làng phục hồi, sản phẩm gốm Bát Tràng nhanh chóng đạt được danh tiếng. Bát Tràng hiện nay không chỉ là một làng nghề sản xuất thuần túy. Với nhiều công trình tín ngưỡng, văn hóa cùng sản phẩm gốm, ngôi làng trở thành một địa điểm du lịch thu hút của thành phố Hà Nội.
Một làng nghề khác của Hà Nội ngày nay làlàng lụa Vạn Phúc, vốn thuộc thành phốHà Đông tỉnh Hà Tây trước đây, nay là quận Hà Đông. Sản phẩm lụa của làng từ rất lâu đã có tiếng với tên gọi "lụa Hà Đông", từng được ca ngợi trongâm nhạc,thi ca vàđiện ảnh. Tương truyền, bà tổ làng lụa Vạn Phúc vốn ngườiHàng Châu,Trung Quốc, theo chồng chinh chiến rồi tới ở lại và truyền nghề dệt cho làng.[167] Theo một truyền thuyết khác, cách đây hơn 1200 năm, một cô gái ngườiCao Bằng tên là A Lã Thị Nương đã đếnlàm dâu và mang nghề dệt lụa tới làng. Trải qua thời gian, nghề lụa trở thành nghề truyền thống của Vạn Phúc. Ngày nay, phần lớn các gia đình ở đây vẫn sống bằng nghệ dệt. Bên cạnh các khung dệt cổ, nhiều gia đình sử dụng những khung dệt cơ khí hiện đại. Các con phố Hàng Gai, Hàng Đào của Hà Nội là nơi tập trung nhiều cửa hàng bán sản phẩm lụa Vạn Phúc.
Thăng Long – Hà Nội là một trong ba vùng tập trung nhiều hội lễ củamiền Bắc Việt Nam, cùng với vùng đất tổPhú Thọ và xứKinh Bắc. Cũng như các vùng đất khác, những lễ hội truyền thống ở khu vực Hà Nội được tổ chức nhiều nhất vàomùa xuân. Phần nhiều các lễ hội tưởng nhớ những nhân vật lịch sử, truyền thuyết nhưThánh Gióng,Hai Bà Trưng,Quang Trung,An Dương Vương... Một vài lễ hội có tổ chức những trò chơi dân gian độc đáo như hội thổi cơm thi làng Thị Cấm, hội bơi cạn và bắt chạch làng Hồ, hội chạy cờ làng Đơ Thao,lễ hội thả diều truyền thống Bá Giang.
Lễ hội Bình Đà, mộtdi sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tại Đền Nội Bình Đà, xã Bình Minh, huyện Thanh Oai, Hà Nội
Lễ hội Bình Đà,di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đầu tiên của thành phố Hà Nội, được tổ chức hàng năm tại làngBình Đà, xãBình Minh, huyệnThanh Oai. Đây là lễ hội cổ truyền từ xa xưa, một trong những lễ hội lớn nhất trong vùng và cả nước. Lễ hội kéo dài từ ngày 24 tháng 2 đến ngày mồng 6 tháng 3 âm lịch hằng năm nhằm kết hợp lễ tưởng nhớ Quốc tổ Lạc Long Quân, và Thành Hoàng Làng Linh Lang Đại Vương đã có nhiều công đức trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước. Với lòng thành kính, từ hàng nghìn năm nay, người dân Bình Đà đã duy trì lễ hội truyền thống với những hình thức thực hành tín ngưỡng độc đáo. Nghi thức thả bánh thánh đặc biệt và thần bí, chứa đựng nhiều giá trị lịch sử – văn hóa đặc sắc, thu hút đông đảo các thế hệ dân cư trong vùng và địa phương khác về dự hội. Đây là lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa của người Việt Nam nhằm ôn lại ký ức của buổi đầu khai sinh lập địa.
Từ ngày 9 đến 12 tháng Giêngâm lịch,lễ hội Triều Khúc được tổ chức tại ngôi làng cùng tên, thuộc xãTân Triều, huyệnThanh Trì, nơi có nghề làmnón quai thao và may các đồ thờ như lọng, tàn, trướng, y môn, tán tía. Lễ hội được mở đầu bằng lễ rước long bào từ đình Sắc về đình Lớn. Khi cuộc tế lễ trong đình bắt đầu thì ngoài sân đình các trò vui cũng được tổ chức. Một trong những trò vui được nhiều người ưa thích nhất là trò "con đĩ đánh bồng". Đĩ đánh bồng do hai nam thanh niên mặc trang phục nữ giới biểu diễn, nhún nhảy và đánh chiếc trống Bồng đeo trước bụng. Nhiều trò vui khác như múa lân hí cầu, đấu vật, hát Chèo Tàu sẽ được tổ chức cho tới ngày 12, hội kết thúc bằng lễ rã đám.[168]
Một trong những hội lễ lớn nhất ởđồng bằng Bắc Bộ làlễ hội Thánh Gióng hay còn gọi là hội làng Phù Đổng, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm, xuất phát từ một câu chuyện truyền thuyết vềThánh Gióng, một trongTứ bất tử củatín ngưỡng dân gian Việt Nam. Vào 9 tháng 4 âm lịch hàng năm, những người dân ở khắp nơi tụ hội về đây tham dự, xem lễ hội làng. Lễ hội làng Gióng được cử hành trên một diễn trường rộng lớn dài khoảng 3 km gồm đền Thượng, đền Mẫu và chùa Kiến Sơ. Bắt đầu từ ngày 6, người dân làng tổ chức rước lễ rước cờ tới đền Mẫu, rước cơm chay lên đền Thượng và ngày chính hội tổ chức hội trận, tái hiện cảnh Thánh Gióng phágiặc Ân. Các ngày từ 10 đến 12 được tiếp nối bằng các lễ rửa khí giới, rước cờ báo tin thắng trận với trời đất và cuối cùng là lễ khao quân, đến đêm có hát chèo. Ngoài lễ hội chính tại làng Phù Đổng, một vài nơi khác cũng tổ chức hội Gióng như hộiđền Sóc ở huyệnSóc Sơn, hội Gióng Xuân Tảo ở phườngXuân Đỉnh, quậnBắc Từ Liêm, hội Phù Thánh Gióng ở làng Chi Nam, xãLệ Chi, huyệnGia Lâm.[169]
Trong nội ô thành phố, vào ngày 5Tết Nguyên Đán, lễ hội Đống Đa được tổ chức ởgò Đống Đa, thuộc quận Đống Đa. Địa điểm này từng là nơi diễn ra trận đánh giữanhà Tây Sơn vàquân Thanh vào đêm 4 rạng ngày 5 tháng 1 nămKỷ Dậu, tức 1789. Lễ hội Đống Đa được tổ chức với nhiều trò vui, trong đó tiết mục rước rồng lửa do thanh niên mặcquần áo võ sinh thời cổ rước đi quanh sân lớn, cùng một đám võ sinh múa côn quyền tái hiện hình ảnh của quá khứ.[170]
Ở xãHương Sơn, huyệnMỹ Đức,lễ hội chùa Hương tấp nập du khách từ giữa tháng 1 tới tận tháng 3âm lịch, nhưng đông nhất vào khoảng từ ngày rằmtháng giêng đến 18 tháng 2. Với cảnh núi non, sông nước cùng quần thể di tíchchùa Hương, lễ hội là điểm đến của các tăng ni, phật tử, những người hành hương và khách du lịch. Theo hành trình phổ biến, khách trẩy hội thường bắt đầu từ bến Đục, ngồi đò theo dòngsuối Yến ghé lễ đền Trình. Từ đó, du khách tiếp tục đi qua cầu Hội, hang Sơn thủy hữu tình, núi Đồi Chèo, núi Con Voi, núi Mâm Xôi, núi Con Gà... Rồi cập bến vào chùa Thiên Trù. Từ đây, du khách bắt đầu hành trình đi bộ thăm chùa Tiên, chùa Giải Oan, đền Cửa Võng và đến đệ nhấtđộng Hương Tích. Đây là một trong những lễ hội lớn và kéo dài nhất Việt Nam.[171]
Ẩm thực
Một số món ăn của Hà Nội
Là trung tâm văn hóa của cảmiền Bắc từ nhiềuthế kỷ, tại Hà Nội có thể tìm thấy và thưởng thức những món ăn của nhiều vùng đất khác, nhưngẩm thực Hà Nội cũng có những nét riêng biệt.Cốm làng Vòng được những người dân của ngôi làng cùng tên thuộc quậnCầu Giấy làm đặc trưng bởi mùi thơm và màu sắc.Cốm làm từ giống nếp vàng gặt khi còn non, gói trong những tàu lásen màu ngọc thạch và được những người bán hàng rao bán ngay từ sáng sớm. Tuy phổ biến nhất là cốm tươi, nhưng món ăn này còn được chế biến thành mónchả cốm. Đây cũng là một món quà được dùng trong các dịp vui.[172]
Thanh Trì, làng vùng ngoại ô khác thuộc phường Thanh Trì, quận Hoàng Mai, được biết đến với mónbánh cuốn Thanh Trì. Bánh được làm từ gạo gié cánh, tám thơm, tráng mỏng như tờ giấy. Những phụ nữ vùng Thanh Trì cho bánh vào thúng, đội trên đầu và đi rao khắp các ngõ phố của Hà Nội. Bánh xếp trong thúng, từng lớp gối nhau trên những tàu lá chuối. Khi ăn, bánh được bóc từng lớp rồi cuộn lại, bày trên những chiếc đĩa. Món bánh cuốn Thanh Trì được ăn cùng với loạinước mắm pha theo công thức đặc biệt của người Thanh Trì xưa kia được thêm tinh dầu từ conCà cuống với mùi thơm đặc trưng,đậu phụ rán nóng,chả quế. Ngày nay, bánh còn được ăn với thịt ba chỉ quay giòn.[173]
Một bát phở bò
Một món ăn khác có tiếng của Hà Nội làchả cá Lã Vọng. Vào thờiPháp thuộc, gia đình họ Đoàn phố Hàng Sơn, ngày nay là 14 phố Chả Cá, đã tạo nên một món ăn mà danh tiếng của nó làm thay đổi cả tên con phố. Chả được làm từ thịtcá lăng – hoặccá quả,cá nheo nhưng sẽ kém ngon hơn – thái mỏng ướp với nướcriềng,nghệ,mẻ,hạt tiêu, nước mắm rồi kẹp vào cặp tre nướng trên lòthan ngay trên bàn ăn của thực khách. Chả cá Lã Vọng phải ăn nóng, kèm vớibánh đa nướng haybún rối,lạc rang,rau mùi,húng láng,thì là,hành củ tươi chẻ nhỏ, chấm vớimắm tôm.[174]
Phở là món ăn rất phổ biến ở Việt Nam, nhưngphở Hà Nội có những cách chế biến đặc trưng riêng. Phở Hà Nội mang vị ngọt của xươngbò, thịt vừa chín đến độ để vẫn dẻo mà không dai, màu nước phở trong, bánh phở mỏng và mềm. Sau khi được trần qua nước nóng, bánh phở được dàn đều trong bát, bên trên là những lát thịt mỏng cùnghành hoa, rau thơm.[175] Cùng với thời gian, nhiều món phở mới xuất hiện với những cách chế biến khác nhau, như phở xào, phở rán, phở cuốn.
Làng Lệ Mật nổi tiếng với những món ăn chế biến từ rắn. Rượu ngâm xương rắn được phục vụ miễn phí.
Hà Nội thường được xem như nơi tập trung những tinh hoavăn hóa củamiền Bắc và cảViệt Nam. Trong hàng ngàn năm, vị tríkinh đô khiến thành phố này trở thành nơi quy tụ của những nhân vật ưu tú, những thương nhân, những nghệ nhân, những thợ thủ công lành nghề. Họ tới đây lập nghiệp, mang theo những phong tục, tập quán địa phương vàtỉnh Hà Nội trở thành mảnh đất tiêu biểu chonền văn hóa của cả Việt Nam. Nhữngdanh nhân, nhân vật củaViệt Nam phần đông xuất thân từ những vùng đất khác, nhưng kinh đô Thăng Long thường là nơi họ xây dựng nên sự nghiệp. Môi trường cạnh tranh của đất kinh thành khiến những thương nhân, thợ thủ công trụ vững lại Hà Nội phải là những người xuất sắc, tài năng. Khi những người dân tứ xứ về định cư tại Thăng Long, các phong tục tập quán mà họ mang theo cũng dần thay đổi, tạo nên nét văn hóa của Hà Nội.[176]
Thăng Long – Hà Nội,kinh đô của Việt Nam, còn là nơi giao thoa của những nền văn hóa lớn. Hơn một nghìn năm Bắc thuộc đã để lại trên vùng đất Hà Nội ít nhiều những dấu ấn của nềnvăn minh Trung Hoa. Khi những ngườiPháp vào Việt Nam, nhiều người trong số họ chỉ coi Hà Nội như một tỉnh của Trung Quốc, hoặc đơn thuần là một vùng chuyển tiếp giữaẤn Độ vàTrung Hoa.[177] Qua những người Pháp, Hà Nội – trung tâm văn hóa của quốc gia – biết tới nền văn minh phương Tây để rồi xây dựng nên những cơ sở đầu tiên của nền nghệ thuật Việt Nam hiện đại vớitân nhạc,thơ mới,hội họa,văn học hiện đại,điện ảnh,nhiếp ảnh. Nhưng Hà Nội đầuthế kỷ XX cũng là nơi những giá trị Pháp thống trị, cửa sổ mở ra thế giới mới của giới thượng lưu Việt Nam. Như lời của sử gia vềĐông Nam Á Pierre-Richard Féray: "Ngay khi một người Việt Nam đạt được giàu sang và sống tại thành phố, anh ta bắt đầu trở nên đặc trưng Pháp. Anh ta cố gắng nói đúng giọng Pháp. Anh ta ăn, sống và thở theo cách Pháp".[178] Những thập niên gần đây, Hà Nội cùng Việt Nam lại tiếp nhận những làn sóng văn hóa từchâu Âu vàMỹ.
Tuy làthủ đô, trung tâm văn hóa của Việt Nam, nhưng một số sự kiện văn hóa tổ chức ở Hà Nội gần đây đã xảy ra nhiều sự việc đáng chú ý, điển hình là vụ tàn phá hoa của người Hà Nội tại Lễ hộihoa anh đào diễn ra giữa thủ đô năm 2008,[179] hay những hành động thiếu ý thức, kém văn minh tạiLễ hội phố hoa Hà Nội vàoTết Dương lịch 2009 tổ chức tại hồ Hoàn Kiếm,[180] dấy lên làn sóng phản đối mạnh mẽ từ dư luận cả nước trên các phương tiện thông tin đại chúng, đặt câu hỏi lớn về "văn hóa người Tràng An" trong thời đại ngày nay.[181] Có nhiều ý kiến nhận xét lối cư xử nhã nhặn, thanh lịch của người Hà Nội đang mất dần, thay vào đó là cách cư xử thiếu văn hóa nhất là ởgiới trẻ Hà Nội.[182][183][184][185] Hà Nội còn có "bún mắng, cháo chửi" ngày càng trở nên phổ biến đã bị nhiều báo phản ánh và phê phán tuy nhiên các quán ăn có phong cách phục vụ vô văn hóa, thô lỗ, xem thường, xúc phạm khách hàng này vẫn thu hút được nhiều người đến ăn.[186][187][188][189][190][191][quá nhiều chú thích] Sau sự kiện "bún chửi" Hà Nội lên sóngCNN trong mục "món ăn đặc sắc" tháng 9 năm 2016 thì giới chức Hà Nội "tuyên chiến vớinói tục, chửi bậy".[192]
Hà Nội là một niềm cảm hứng sáng tác của nhiều nhạc sĩ. Đã có hàng nghìnbài hát viết về Hà Nội trong nhiều đề tài. Trước hết đó là hình ảnh của một Hà Nội với khí thế hào hùng và mạnh mẽ trong vị thế thủ đô trong cuộc đấu tranh vệ quốc. Trong những năm tháng này,Văn Cao đã viết cho Hà Nội một số hành khúc như Thăng Long hành khúc ca, Gò Đống Đa, Tiến về Hà Nội. Khi những người lính thuộcTrung đoàn Thủ Đô phải rời xa Hà Nội, một trong số đó, nhạc sĩNguyễn Đình Thi đã viết ca khúc "Người Hà Nội", ngày nay đã trở nên quen thuộc.[193] Hình ảnh Hà Nội trong cuộc chiến với thực dân Pháp cũng là đề tài của các tác phẩm như: "Sẽ về Thủ đô" củaHuy Du, "Cảm xúc tháng Mười" của Nguyễn Thành, "Ba Đình nắng" củaBùi Công Kỳ. Trong những tháng năm chống Mỹ, Thủ đô anh hùng trong chiến đấu và kiến thiết được khắc họa đâm nét trong các tác phẩm như "Bài ca Hà Nội" củaVũ Thanh, "Hà Nội – Điện Biên Phủ" củaPhạm Tuyên, "Khi thành phố lên đèn" của Thái Cơ, "Tiếng nói Hà Nội" củaVăn An v.v... Bên cạnh đó, Hà Nội hiện lên với dáng vẻ cổ xưa, kiêu kỳ và lãng mạn, với "ánh đèn giăng mắc", "có bóng trăng thơ in trên mặt hồ", với hình ảnh người con gái "khăn san bay lả lơi trên vai ai", "áo trắng Trưng Vương, Tây Sơn em tan trường về" trong những nhạc phẩm mang nhiều tính chất hoài niệm như Hướng về Hà Nội củaHoàng Dương, Nỗi lòng người đi củaAnh Bằng, Hà Nội ngày tháng cũ củaSong Ngọc hay Gửi người em gái miền Nam củaĐoàn Chuẩn. Vẻ đẹp của thiên nhiên, cảnh vật, con người, truyền thống lịch sử và nét thanh lịch độc đáo của Hà Nội được khắc họa đậm nét qua giai điệu của nhiều nhạc sĩ Việt Nam thuộc nhiều thế hệ khác nhau, nhưHoàng Hiệp với "Nhớ về Hà Nội",Phan Nhân với "Hà Nội niềm tin và hy vọng",Hoàng Vân với "Tình yêu Hà Nội",Văn Ký với "Trời Hà Nội xanh" và "Hà Nội mùa xuân",Nguyễn Đức Toàn với "Hà Nội trái tim hồng", Trần Hoàn với "Khúc hát người Hà Nội",Trịnh Công Sơn với "Nhớ mùa thu Hà Nội",Nguyễn Cường với "Mãi vẫn là tuổi thơ tôi Hà Nội",Dương Thụ với "Mong về Hà Nội",Phú Quang với "Em ơi, Hà Nội phố", "Hà Nội ngày trở về", "Im lặng đêm Hà Nội", Phạm Minh Tuấn với "Hà Nội ơi thầm hát trong tôi", Nguyễn Tiến với "Chiều mưa Hà Nội",Trần Quang Lộc với "Có phải em mùa thu Hà Nội",Trương Quý Hải với "Hà Nội mùa vắng những con mưa", Lê Vinh với "Hà Nội và tôi", Vũ Quang Trung với "Chiều Hà Nội" v.v... Một số địa danh của Hà Nội cũng đi trở thành chủ đề sáng tác trong âm nhạc như "Một thoáng Tây Hồ" củaPhó Đức Phương, "Ngẫu hứng sông Hồng" củaTrần Tiến, "Chiều Hồ Gươm" của Đặng An Nguyên, "Truyền thuyết Hồ Gươm" của Hoàng Phúc Thắng, "Bên lăng Bác Hồ" của Dân Huyền v.v... Có một số tác phẩm tuy không nhắc đến địa danh Hà Nội trong tựa đề hoặc trong ca từ nhưng được lấy cảm hứng hoặc viết về chính mảnh đất này như: "Những ánh sao đêm" củaPhan Huỳnh Điểu, "Từ một ngã tư đường phố" củaPhạm Tuyên, "Mùa xuân làng lúa làng hoa" củaNgọc Khuê, "Hoa sữa" củaHồng Đăng, "Thu quyến rũ" của Đoàn Chuẩn, "Phố nghèo", "Ngẫu hứng phố" của Trần Tiến.. Một Hà Nội với ngập tràn các loài hoa đã được nhạc sĩGiáng Son khắc họa trong "Hà Nội 12 mùa hoa" – Đây cũng là một vẻ đẹp rất riêng của thủ đô Hà Nội.[194]
Trongvăn học Việt Nam, Hà Nội hiện ra như mộtđô thị có lịch sử lâu đời, giàu truyền thống và bản sắc văn hóa.[195] Thời phong kiến, thành Thăng Long từng là đề tài của nhiều bài thơ nhưLong thành cầm giả ca củaNguyễn Du hayThăng Long thành hoài cổ củaBà Huyện Thanh Quan. Ba nhà văn thường được nhắc đến khi nói về đề tài Hà Nội trong văn học làNguyễn Tuân,Vũ Bằng vàThạch Lam.[195] Nguyễn Tuân, người sinh ra và lớn lên trong môi trườngnho giáo, thất vọng bởi cuộc sống trong xã hội "kim khí" xô bồ, thường tìm về những giá trị cũ. Bóng dáng Hà Nội trong tác phẩm của Nguyễn Tuân là những thú chơi của các bậc tao nhân mặc khách trongVang bóng một thời như thưởng trà, thả thơ, đánh thơ, hátca trù... Vũ Bằng lại qua những trang viết, nhưMiếng ngon Hà Nội vàThương nhớ mười hai, thể hiện nỗi nhớ và tình yêu Hà Nội, ca ngợi sự tinh tế của các món ăn, khung cảnh thiên nhiên, đất trời, cảnh vật, con người, văn hóa của thành phố. Thạch Lam được biết đến qua tậpbút kýHà Nội 36 phố phường. Tác phẩm của Thạch Lam thể hiện sự thương xót trước những người nghèo khó, miêu tả hương vị của những món quà quê, những tiếng rao... tất cả những thứ tạo nên văn hóa Hà Nội.[195] Nhiều nhà văn khác cũng có các tác phẩm về thành phố này nhưPhố củaChu Lai,Sống mãi với thủ đô củaNguyễn Huy Tưởng.Bảo Ninh trongNỗi buồn chiến tranh cũng dành nhiều trang viết về Hà Nội.
Hình ảnh Hà Nội xuất hiện rất nhiều trên cảmàn ảnh lớn vàmàn ảnh nhỏ. Sau khi được giải phóng vào năm 1954, không ít những bộ phim của điện ảnh cách mạng đã nói về Hà Nội, trong đó có thể đến đếnGiông tố,Sao tháng Tám,Hà Nội mùa đông năm 1946,Em bé Hà Nội,Phía bắc Thủ đô,Tiền tuyến gọi.[196]Em bé Hà Nội, tác phẩm của đạo diễn Hải Ninh, khắc họa cuộc sống của Hà Nội trong thời gian quân đội Hoa Kỳném bom miền Bắc đã giành Bông sen vàng tạiLiên hoan phim Việt Nam năm 1975 và giải đặc biệt của ban giám khảo Liên hoan phim Moskva cùng năm đó.[197] Sau khi Việt Nam thống nhất, một số bộ phim điện ảnh khai thác đề tài về lớp thanh niên sống ở Hà Nội thời kỳ sau chiến tranh, nhưTuổi mười bảy,Những người đã gặp,Hãy tha thứ cho em,Cách sống của tôi,Hà Nội mùa chim làm tổ.[196] Dưới thời bao cấp, bộ phim tài liệu của đạo diễnTrần Văn ThủyHà Nội trong mắt ai đã trở thành tác phẩm tiêu biểu cho không khí của giai đoạn nhưng cũng từng vấp phải không ít tranh cãi ở khâu kiểm duyệt. Kể từ năm 1990, trong suốt một thập niên, phim về Hà Nội dường như vắng bóng trên màn ảnh củađiện ảnh Việt Nam. Năm 2000, đạo diễnViệt kiềuTrần Anh Hùng về Việt Nam sản xuấtMùa hè chiều thẳng đứng, một bộ phim chính kịch, xoay quanh cuộc sống của ba chị em gái với bối cảnh Hà Nội. Để chuẩn bị cho lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, nhiều nhà làm phim Việt Nam đã sản xuất một vài bộ phim về đề tài này.
Trong nội ô, các con phố của Hà Nội thường xuyên ùn tắc do cơ sở hạ tầng đô thị còn thấp kém, lượng phương tiện tham gia giao thông quá lớn – đặc biệt làxe máy –, và ý thức chưa tốt của các cư dân thành phố.[201] Lại thêm khâu xử lý vi phạm giao thông củacảnh sát giao thông hiện nay chưa nghiêm, việc quản lý nhà nước và tổ chức giao thông còn nhiều bất cập, luôn thay đổi tùy tiện.[201][202] Giáo sưSeymour Papert – nhà khoa học máy tính từViện Công nghệ Massachusetts bị tai nạn ở Hà Nội vào cuối năm 2006 – đã miêu tả giao thông của thành phố như một ví dụ minh họa cho giả thuyết về "hành vi hợp trội", phương thức mà các đám đông, tuân theo các nguyên tắc đơn giản và không cần sự lãnh đạo, tạo ra các vận động và hệ thống phức tạp.[203] Trên những đường phố Hà Nội, vỉa hè thường bị chiếm dụng khiến người đi bộ phải đi xuống lòng đường. Trong những năm gần đây, Hà Nội chỉ phát triển thêm 5 tới 10 km đường mỗi năm.[204] Nhiều trục đường của thành phố thiết kế chưa khoa học, không đồng bộ và hệ thống đèn giao thông ở một vài điểm cũng thiếu hợp lý. Thêm nữa, hiện tượng ngập úng mỗi khi mưa lớn cũng gây khó khăn cho người tham giagiao thông. Trongthập niên 2000, hệ thốngxe buýt – loại hìnhphương tiện giao thông công cộng duy nhất – của thành phố có phát triển mạnh, nhưng phần đông người dân vẫn sử dụng các phương tiện cá nhân, chủ yếu là xe máy.
Theo quy hoạch giao thông Hà Nội đượcThủ tướng chính phủNguyễn Tấn Dũng phê duyệt năm 2008, chi phí cho phần phát triển đường bộ lên tới 100.000 tỷđồng. Ba tuyến đường vành đai, 30 tuyến đường trục chính cùng nhiều tuyến phố sẽ được xây dựng mới hoặc cải tạo lại.[204] Cho đến cuốinăm 2011, Hà Nội có 7.365 km đường giao thông, trong đó 20% là trục đường chính, 7 trục hướng tâm và 3 tuyến vành đai, cũng như đang quản lý hơn 4,3 triệuphương tiện giao thông các loại, trong đó riêngxe máy chiếm gần 4 triệu.
^a: Sông chảy qua Hà Nội gồm khoảng gần 20 sông: Sông Hồng chảy từ phườngThượng Cát, quậnBắc Từ Liêm đến xãVạn Phúc, huyện Thanh Trì, dài khoảng 30km.Sông Đuống là phân lưu của sông Hồng, tách sông Hồng ở thôn Bắc Cầu, phườngNgọc Thuỵ, đoạn chảy qua Hà Nội dài 17,5 km.[226] Sông Tô Lịch thì chảy trong địa phận Hà Nội, là phân lưu của sông Hồng, tách ra từ đoạnHồ Tây, chỗ phốVõ Chí Công và nhập vào sông Nhuệ ở đoạn Hữu Hòa - Mậu Lương
^An Chi. Chuyện Đông chuyện Tây, tập 2. Tái bản lần thứ nhất, có sửa chữa. Nhà xuất bản Trẻ. Năm 2006. Trang 88.
^An Chi. Chuyện Đông chuyện Tây, tập 4. Tái bản lần thứ nhất, có sửa chữa. Nhà xuất bản Trẻ. Năm 2006. Trang 19.
^An Chi (2006).Chuyện Đông chuyện Tây, Tập 2 (ấn bản thứ 1). Nhà xuất bản Trẻ. tr. 88–89.Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 1 năm 2023. Truy cập ngày 30 tháng 6 năm 2024.
^abc"Thời kỳ tiền Thăng Long".Hà Nội theo năm tháng. ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 1 năm 2025. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^"Thăng Long thời Trần".Hà Nội theo năm tháng. ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 12 năm 2024. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm2010.{{Chú thích web}}:Kiểm tra giá trị ngày tháng trong:|ngày truy cập= (trợ giúp)
^"Thăng Long - Đông Đô - Đông Quan".Hà Nội theo năm tháng. ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 11 năm 2024. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^"Thăng Long thời Tây Sơn".Hà Nội theo năm tháng. ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 1 năm 2025. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^ab"Thời kỳ Hà Nội".Hà Nội theo năm tháng. ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 11 năm 2024. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^ab"Hà Nội thời Pháp thuộc".Hà Nội theo năm tháng. ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Lưu trữ bản gốc ngày 22 tháng 11 năm 2008. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^abcdPapin, Philippe (2001).Histoire de Hanoi. Fayard. tr. 381–386.ISBN2213606714.
^"Hà Nội ngày nay".Hà Nội theo năm tháng. ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 1 năm 2025. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^"Niên giám thống kê 2019"(PDF). Tổng cục Thống kê. ngày 30 tháng 6 năm 2020.Lưu trữ(PDF) bản gốc ngày 10 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 18 tháng 12 năm 2020.
^Khánh Lan (ngày 12 tháng 4 năm 2007)."Sông ngòi Hà Nội đang kêu cứu". Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam.Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^"ПОГОДА в Ханое" [Weather in Hanoi] (bằng tiếng Nga). Weather and Climate (Погода и климат).Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 17 tháng 10 năm 2015.
^"Khu phố cổ".Kiến trúc Hà Nội. Sở Du lịch Hà Nội.Lưu trữ bản gốc ngày 12 tháng 6 năm 2004. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^Văn Phúc Hậu (ngày 5 tháng 2 năm 2006)."Những căn "nhà khổ"".Đến với khu phố cổ Hà Nội. Sài Gòn giải phóng.Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^"Kiến trúc thời Pháp thuộc".Kiến trúc Hà Nội. Sở Du lịch Hà Nội.Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 11 năm 2006. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^"Kiến trúc hiện đại".Kiến trúc Hà Nội. Sở Du lịch Hà Nội.Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 11 năm 2006. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^"Hà Nội có thêm 43 tuyến đường, phố mới" (Thông cáo báo chí). Lưu Vân, báo Diễn đàn Doanh nghiệp. ngày 25 tháng 8 năm 2010.Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 5 năm 2018. Truy cập ngày 23 tháng 10 năm 2012.
^Kiểm tra thực hiện Tháng cao điểm về an toàn PCCC tại Hà NộiLưu trữ ngày 2 tháng 8 năm 2017 tạiWayback MachineTheo báo cáo kết quả thực hiện Tháng cao điểm về an toàn PCCC đối với nhà, công trình cao tầng, siêu cao tầng, trung tâm thương mại trên địa bàn thành phố Hà Nội năm 2017, hiện tại Hà Nội có 994 nhà cao tầng, 33 Trung tâm thương mại Chu Thúy. Cảnh sát PC&CC TP Hà Nội. Cập nhật lúc: Thứ sáu 28/07/2017 14:37
^"Công trình tôn giáo - tín ngưỡng".Kiến trúc Hà Nội. Sở Du lịch Hà Nội. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 6 năm 2004. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: bot: trạng thái URL ban đầu không rõ (liên kết)
^"Chùa Trấn Quốc". ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 11 năm 2024. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010. [sai nguồn]
^ab"Nguồn gốc dân cư".Khái quát về Hà Nội. Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 1 năm 2007. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^Baron & La Salle.Dictionnaire des Communes administratif et militaire, France métropolitaine et France d'outre-mer. Paris: Charles-Lavauzelle & Cie, 1949.
^ab"Gia đình trẻ mua nhà ở Hà Nội: Khó hơn lên trời! (Kỳ II)". An ninh Thủ đô. ngày 15 tháng 10 năm 2007.Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 6 năm 2015. Truy cập ngày 24 tháng 6 năm 2015.Sở Tài nguyên Môi trường và Nhà đất Hà Nội vừa cho biết, qua điều tra sơ bộ, trên địa bàn thành phố, chỉ có khoảng 30% cán bộ, công nhân, viên chức được phân phối nhà ở
^abPhạm Tấn (ngày 1 tháng 2 năm 2009)."Chuyện bóng đá Thủ đô". Thể thao & Văn hóa Online.Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^Bích Hạnh (ngày 19 tháng 12 năm 2008)."Rạp phim Hà Nội: "Kẻ ăn không hết, người lần chẳng ra"". VietNamNet.Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 21 tháng 6 năm 2011."Trong khi có rạp chiếu hoặc là đóng cửa, hoặc hoạt động thoi thóp thì rạp chiếu khác lại phải tận dụng không gian chật hẹp xây thêm phòng chiếu để giải quyết tạm thời tình trạng quá tải"
^"Công viên nước Hồ Tây". Hiệp hội Du lịch Việt Nam.Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 12 năm 2011. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^Ngân Tuyền (ngày 11 tháng 9 năm 2008)."Ô nhiễm - Câu chuyện cũ".Hà Nội đất trăm nghề và nguy cơ mất nghiệp. An ninh Thủ đô.Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^Hoàng Thắng (ngày 10 tháng 11 năm 2008)."Làng nghề cũng khóc vì ô nhiễm". Báo Công an Nhân dân.Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 1 năm 2012. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^"Lễ hội Triều Khúc".Lễ hội truyền thống. ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 11 năm 2024. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^"Lễ hội Quang Trung".Lễ hội truyền thống. ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 1 năm 2025. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2010.
^[1]Lưu trữ ngày 17 tháng 5 năm 2021 tạiWayback Machine Four new and one newly recorded species of Diduga Moore, [1887] (Lepidoptera, Erebidae, Arctiinae) from Vietnam, with redescription of the little known species Diduga haematomiformis van Eecke, 1920doi:10.11646/zootaxa.4624.3.5
^Hoang, D.N., 1982. Coccinellidae of Vietnam (Insecta, Coleoptera). Part I. Hanoi: Nhà Xuất Bản Khoa Học Và Kỹ Thuật [Scientific and Technical Publshers], 211 pp. (in Vietnamese, English abstract).Full text PDFLưu trữ ngày 18 tháng 4 năm 2024 tạiWayback Machine
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
_(37610180365).jpg)
.jpg)
_2.jpg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.svg)
