Gia Lai | |||
|---|---|---|---|
| Tỉnh | |||
| Tỉnh Gia Lai | |||
 Biểu trưng | |||
 | |||
| Biệt danh | Phố núi Tuyệt cảnh giữa đại ngàn Tây Nguyên | ||
| Tên cũ | Pleiku | ||
| Hành chính | |||
| Quốc gia |  Việt Nam | ||
| Vùng | Tây Nguyên | ||
| Tỉnh lỵ | Thành phốPleiku | ||
| Trụ sởUBND | Số 02 đường Trần Phú, phườngTây Sơn, thành phốPleiku | ||
| Phân chia hành chính | 1 thành phố, 2 thị xã, 14 huyện | ||
| Tổ chức lãnh đạo | |||
| Chủ tịchUBND | Rah Lan Chung | ||
| Hội đồng nhân dân | 71 đại biểu | ||
| Chủ tịchHĐND | Hồ Văn Niên | ||
| Chủ tịch UBMTTQ | Hồ Văn Điềm | ||
| Chánh ánTAND | Phạm Duy Lam | ||
| Viện trưởngVKSND | Nguyễn Đình Quang | ||
| Bí thưTỉnh ủy | Hồ Văn Niên | ||
| Địa lý | |||
| Tọa độ:13°54′17″B108°10′47″Đ / 13,904742°B 108,179626°Đ /13.904742; 108.179626 | |||
| |||
| Diện tích | 15.510,13 km²[1][2]:90 | ||
| Dân số (2023) | |||
| Tổng cộng | 1.613.895 người[2]:93 | ||
| Thành thị | 475.131 người (31,5%)[2]:99 | ||
| Nông thôn | 1.138.764 người (68,5%)[2]:101 | ||
| Mật độ | 104 người/km²[2]:90 | ||
| Kinh tế (2022) | |||
| GRDP | 107.052 tỉ đồng (4,54 tỷ USD) | ||
| GRDP đầu người | 66,0 triệu đồng (2.803 USD) | ||
| Khác | |||
| Mã địa lý | VN-30 | ||
| Mã hành chính | 64[3] | ||
| Mã bưu chính | 60xxxx | ||
| Mã điện thoại | 0269 | ||
| Biển số xe | 81 | ||
| Website | gialai | ||
Gia Lai là mộttỉnhmiền núi phía bắc của vùngTây Nguyên,miền TrungViệt Nam và là tỉnh có diện tích lớn thứ haiViệt Nam.[4] Tỉnh Gia Lai cũng đứng thứ nhất về diện tích và đứng thứ hai về dân số vùng Tây Nguyên.Thủ phủ của tỉnh làthành phố Pleiku.
Tính đến năm 2023, toàn tỉnh Gia Lai là đơn vị hành chínhViệt Nam đông thứ 18 về số dân số với 1.613.895 người,xếp thứ 30 vềTổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP),xếp thứ 33 vềGRDP bình quân đầu người,đứng thứ 33 về tốc độ tăng trưởngGRDP. Năm 2020 GRDP năm 2020 đạt 80.000,32 tỉĐồng, bình quân đầu người 51,9 triệu đồng, tốc độ tăng trưởng GRDP đạt 8,00%.[5]Gia Lai cũng là một địa bàn chiến lược về quốc phòng, là nơi đóng trụ sở Bộ Tư lệnhQuân đoàn 34 và Bộ Tư lệnhBinh đoàn 15.
Nguồn gốc tên gọi Gia Lai bắt nguồn từ chữJarai, tên gọi của một dân tộc thiểu số trong tỉnh, cách gọi này vẫn còn giữ trong tiếng của người Ê-đê, Ba Na, Lào, Thái Lan và Campuchia để gọi vùng đất này là Jarai, Charay có nghĩa là vùng đất của người Jarai, có lẽ ám chỉ vùng đất củaThủy Xá vàHỏa Xá thuộctiểu quốc Jarai xưa.
Tỉnh Gia Lai được tái lập vào ngày12 tháng 8 năm1991 khi tỉnhGia Lai - Kon Tum tách thành hai tỉnh là Gia Lai vàKon Tum. Tỉnh lỵ tỉnh Gia Lai được đặt tại thành phốPleiku. Đến tháng 4/2019, tỉnh Gia Lai có hơn 34 dân tộc cùng sinh sống, và 5 tôn giáo được công nhận, chiếm nhiều nhất là ngườiKinh với 53,77%. Vùng trung tâm tỉnh Gia Lai như thành phố Pleiku là nơi ngườiKinh tập trung đông nhất (87,5%).
Gia Lai là một tỉnh vùng cao nằm ở phía bắcTây Nguyên trên độ cao trung bình 700 - 800mét so với mực nước biển[6]. Gia Lai cáchHà Nội 1120 km, cáchĐà Nẵng 396 km, cáchThành phố Hồ Chí Minh 491 km. Tỉnh Gia Lai trải dài từ 12°58'20" đến 14°36'30" vĩ bắc, từ 107°27'23" đến 108°54'40"kinh đông.
Gia Lai là một tỉnh miền núi nằm ở phía bắc Tây Nguyên trên độ cao trung bình 700 - 800 m so với mực nước biển]Lưu trữ ngày 31 tháng 8 năm 2012 tạiWayback Machine, Website tỉnh Gia Lai.</ref>, khoảng 100 km đường biên chủ yếu là huyện Krông Pa, 1 phần huyện Ia Pa và Kông Chro. Phía tây giáp tỉnhRatanakiri thuộcCampuchia, cóđường biên giới chạy dài khoảng 90 km, gồm các huyện Đức Cơ, Chư Prông, và 1 ít của huyện Ia Grai. Phía nam giáp tỉnhĐắk Lắk, và phía bắc của tỉnh giáp tỉnhKon Tum[7].
Gia Lai nằm trên một phần của nền đá cổ rộng lớn, dày trên 4.000 m, thuộc Địa khốiKon Tum. Gần vào phía cuối nam của khối núi Trường Sơn Nam. Gia Lai nằm gần như hoàn toàn phía đông dãy Trường Sơn. Khối địa khối nâng lên không đều từ cuối kỷ Đệ Tam. Nhưng địa hình được núi lửa và phong hóa nhiều năm trở nên bằng phẳng tạo nên các cao nguyên không hoàn toàn bằng phẳng mà nhấp nhô nhiều đồi xen kẽ các vùng tương đối trũng. Địa hình thấp dần từ bắc xuống nam và nghiêng từ đông sang tây, với các đồi núi, cao nguyên và thung lũng xen kẽ nhau khá phức tạp. Càng gần về phía nam chia nhau một nửa vùng đồng bằng với Đăk Lăk, và vùng thấp phía tây của Campuchia. Địa hình Gia Lai có thể chia thành 3 dạng chính là địa hình đồi núi, cao nguyên và thung lũng[8]. Trong đó, cao nguyên là dạng địa hình phổ biến và quan trọng của Gia Lai, với hai cao nguyên làCao nguyên Kon Hà Nừng vàCao nguyên Pleiku. Địa hình thứ hai là địa hình đồi núi, chiếm 2/5diện tích tự nhiên toàn tỉnh[8], phần lớn nằm ở phía bắc, địa hình núi phân cách mạnh, bề mặt các dạng địa hình khác của Gia Lai như các cao nguyên, những thung lũng đồng bằng cũng đều rải rác có núi, độ cao trung bình của cả 2 cao nguyên là 800m, với đỉnh Kon Ka Kinh - "nóc nhà" của Gia Lai. Sự dập vỡ kiến tạo đa dạng là cơ sở cho trữ lượng nước ngầm. Các vùng trũng tương đối thường hình thành các con sông khi đi qua vùng đứt gãy đột ngột xuống vùng đồng bằng tạo nên các thác nước nổi tiếng ở đây. Địa hình thứ ba là Các vùng trũng, những vùng này sớm được con người khai thác để sản xuất lương thực. Hầu hết các vùng trũng nằm ở phía nam của tỉnh, các thung lũng ở đông nam. Ngoài ra đất đai Gia Lai được chia làm 27 loại khác nhau, gồm 7 nhóm chính: đất phù sa, đất xám, đất đen, đất đỏ, đất mùn vàng đỏ, nhóm đất xói mòn trơ sỏi đá.[9] Chủ yếu là nhóm đất đỏ bazan, phân bố ở cao nguyên Pleiku, dày cho canh tác, các loại đất khác chủ yếu ở các cùng đất rìa cao nguyên hoặc vùng trũng, ven các con sông.
Gia Lai thuộc vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, dồi dào về độ ẩm, có lượng mưa lớn, không có bão và sương muối, ngoài ra nhiệt độ còn phụ thuộc vào độ cao các vùng. Khí hậu ở đây được chia làm 2 mùa rõ rệt là mùa mưa và mùa khô. Trong đó, mùa mưa thường bắt đầu từ tháng 5 và kết thúc vào tháng 10. Mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Nhiệt độ trung bình năm là 22 – 250C. Vùng vùng ĐôngTrường Sơn từ 1.200 – 1.750 mm, TâyTrường Sơn có lượng mưa trung bình năm từ 2.200 – 2.500 mm. Khí hậu và thổ nhưỡng Gia Lai rất thích hợp cho việc phát triển nhiều loại cây công nghiệp ngắn và dài ngày, chăn nuôi và kinh doanh tổng hợp nông lâm nghiệp đem lại hiệu quảkinh tế cao[8].
Toàn tỉnh có 27 loại đất, được hình thành trên nhiều loại đá mẹ thuộc 7 nhóm chính. Tài nguyên khoáng sản là một tiềm năng kinh tế quan trọng của tỉnh Gia Lai, với nhiều khoáng sản, nổi bật nhất là vàng, nguồn vật liệu xây dựng,bô xít và đá quý[8].
Tỉnh Gia Lai có 17 đơn vị hành chính cấp huyện, bao gồm 1 thành phố, 2 thị xã và 14 huyện, với 218 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm 24 phường, 14 thị trấn và 180 xã.[10]
| Danh sách các đơn vị hành chính trực thuộc tỉnh Gia Lai | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tỉnh Gia Lai ngày nay xưa kia là địa bàn sinh sống lâu đời của cácdân tộc Jrai,Ba Na,Chăm hroi, tập quán sống thành từng làng. Trước khingười Pháp đặt ách đô hộ lênTây Nguyên, các dân tộc Gia Lai đang ở giai đoạn cuối của xã hội nguyên thủy chuyển sang giai đoạn xã hội có giai cấp[11].
Từ những năm đầu thập niên 40 của thế kỷ 19, các giáo sĩ người Pháp bắt đầu truyền đạo ở khu vực cư trú củangười Ba Na thuộc xã Hà Tây thuộc huyệnChư Pah và xã Hà Đông thuộc địa phận huyệnĐak Đoa ngày nay. Lúc này người Pháp ngày càng tiến sâu vào BắcTây Nguyên, đồng thời tạo nên những xáo trộn mới bằng những chính sách chia để trị, dựa vào nhóm này để chống nhóm khác, chia rẽKinh - Thượng, chia rẽ các dân tộc trong tỉnh, trong khu vực với nhau.
Cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20,Pháp đã từng bước thiết lập bộ máy cai trị trên đất Gia Lai. Sau nhiều lần thay đổi, sáp nhập, chia tách để thành lập các đơn vị hành chính trên vùngTây Nguyên, ngày 24 tháng 5 năm 1932, theo Nghị địnhToàn quyền Đông Dương lúc nàytỉnh Pleiku được thành lập.
Đến trước Cách mạng tháng 8 năm 1945,tỉnh Pleiku cóThị xã Pleiku[12], huyệnAn Khê, huyệnPlei kli, huyệnChư Ty và huyệnCheo Reo.
Sau năm 1945, chính quyềncách mạng gọi là tỉnh Gia Lai. Tháng 6 năm 1946, Pháp chiếm lại vùng đất Gia Lai và gọi tên đây làtỉnh Pleiku. Giai đoạn từ năm 1946 đến năm 1954,tỉnh Pleiku nói riêng,Tây Nguyên nói chung trải qua nhiều lần chủ thể cai quản theo các văn bản của chính quyền thực dân.[13]
Tuy nhiên về phía chính quyền cách mạng, trong những nămkháng chiến chống Pháp, vẫn gọi là tỉnh Gia Lai, nhưng qua từng thời điểm khác nhau, tỉnh Gia Lai lại thuộc sự chỉ đạo trực tiếp của các cơ quan khác nhau trong khu vực, các huyện trong tỉnh cũng nhiều lần thay đổi tên gọi và địa giới hành chính.
Dưới chính thểViệt Nam Cộng hòa thì tỉnh mang tênPleiku với ba quận. Năm 1962 tách quận Cheo Reo lập tỉnhPhú Bổn nên Pleiku chỉ còn hai quận:Lệ Trung và Lệ Thanh. trước năm 1958 thì đổiLệ Thanh thànhThanh An.
Sau năm 1975, tỉnhPleiku đổi tên thành tỉnh Gia Lai.
Ngày20 tháng 9 năm1975, thực hiện theo Nghị quyết củaBộ Chính trị, hợp nhất hai tỉnh Gia Lai vàKon Tum thành tỉnh mới làGia Lai - Kon Tum.
Ngày23 tháng 4 năm1979, chia huyện Ayun Pa thành 2 huyện:Ayun Pa vàKrông Pa.[14]
Ngày17 tháng 8 năm1981, thành lập huyệnChư Sê trên cơ sở tách ra từ 2 huyện:Chư Prông vàMang Yang.[15]
Ngày28 tháng 12 năm1984, chia huyện An Khê thành 2 huyện:An Khê vàKbang.[16]
Ngày30 tháng 5 năm1988, chia tiếp huyện An Khê thành 2 huyện:An Khê vàKông Chro.[17]
Ngày12 tháng 8 năm1991, theo Nghị quyết kỳ họp thứ 9 của Quốc hội khoá VIII,Gia Lai - Kon Tum tách thành 2 tỉnh: Gia Lai vàKon Tum[18]. Khi tách ra, tỉnh Gia Lai có tỉnh lị làthị xã Pleiku và 9 huyện:An Khê,Ayun Pa,Chư Păh,Chư Prông,Chư Sê,Kbang,Kông Chro,Krông Pa,Mang Yang.
Ngày15 tháng 10 năm1991, thành lập huyệnĐức Cơ trên cơ sở tách ra từ 2 huyện:Chư Pah vàChư Prông.[19]
Ngày11 tháng 11 năm1996, chia huyện Chư Pah thành 2 huyện:Chư Pah vàIa Grai.[20]
Ngày24 tháng 4 năm1999, chuyển thị xã Pleiku thành thành phốPleiku.[21]
Ngày21 tháng 8 năm2000, chia huyện Mang Yang thành 2 huyện:Mang Yang vàĐak Đoa.[22]
Ngày18 tháng 12 năm2002, chia huyện Ayun Pa thành 2 huyện:Ayun Pa vàIa Pa.[23]
Ngày9 tháng 12 năm2003, chia huyện An Khê thành thị xãAn Khê và huyệnĐak Pơ.[24]
Ngày26 tháng 4 năm2007, chia huyện Ayun Pa thành thị xãAyun Pa và huyệnPhú Thiện.[25]
Ngày27 tháng 8 năm2009, chia huyện Chư Sê thành 2 huyện:Chư Sê vàChư Pưh.[26]
Tỉnh Gia Lai có 1 thành phố, 2 thị xã và 14 huyện như hiện nay.
| Năm | Số dân (người) | Năm | Số dân (người) | Năm | Số dân (người) | Năm | Số dân (người) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2023 | 1.613.895 |
Theo thống kê năm 2023 tỉnh Gia Lai có diện tích 1.613.895km², dân số năm 2020 là 1.541.829 người[27], mật độ dân số đạt 99 người/km².
Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2019, dân số toàn tỉnh Gia Lai đạt gần 1.513.847 người, mật độ dân số đạt 102 người/km². Dân số phân bố rất không đều: tại tp. Pleiku đã chiếm 27,53% dân cư của toàn tỉnh Gia Lai với mật độ rất cao lên tới 1662 người/km2, tại thị xã An Khê là 408 người/km2, các huyện, thị xã còn lại đều có mật độ dưới 200 người/km2, thậm chí huyện K’ Bang chỉ có mật độ 45 người/km2, chỉ bằng 1/2 tiêu chuẩn mật độ trung bình.[28] Trong đó dân số sống tại thành thị đạt 438.062 người, chiếm 28,9% dân số toàn tỉnh[29], dân số sống tại nông thôn đạt 1.075.785 người, chiếm 71,1% dân số[30]. Dân số nam đạt 758.759 người[31], trong khi đó nữ đạt 755.258 người[32]. Tỷ lệ tăng tự nhiên dân số phân theo địa phương tăng 1,72 ‰[33] Tỷ lệ đô thị hóa tính đến năm 2022 đạt 31%.
Theo thống kê của tổng cục thống kêViệt Nam, tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2009, toàn tỉnh Gia Lai có 38 dân tộc cùng người nước ngoài sinh sống. Trong đó dân tộcKinh chiếm nhiều nhất với 713.403 người,người Gia Rai có 372.302 người,người Ba Na có 150.416 người,người Tày có 10.107 người,người Nùng có 10.045 người, tiếp theo làngười Mường có 6.133 người,người Thái có 3.584 người,người Dao có 4.420 người.
Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2019, Toàn tỉnh Gia Lai có 10 Tôn giáo khác nhau chiếm 397.566 người, Trong đó, nhiều nhất làCông giáo có 166.996 người,đạo Tin Lành có 142.220 người, xếp thứ ba làPhật giáo có 85.229 người,đạo Cao Đài có 2.971 người, cùng các đạo khác nhưBahá'í có 59 người,Phật giáo Hòa Hảo có 41 người,Đạo Tứ Ân Hiếu Nghĩa có 23 người,Minh Lý Đạo có 18 người,Tịnh độ cư sĩ Phật hội Việt Nam có năm người, ít nhất làHồi giáo với 4 người.
Gia Lai có tiềm năng về thủy điện rất lớn với trữ năng lý thuyết khoảng 10,5 – 11 tỷ kW, trữ năng kinh tế kỹ thuật là 7,1 tỷ kW với công suất lắp máy 1.502 MWh[34]. Ngoài 4 công trình thủy điện lớn có công suất lắp máy 1.422 MW, còn có 85 công trình thủy điện nhỏ với công suất 80.200 kW phân bố khá đều khắp, tạo điều kiện cho phát triển sản xuất. Bên cạnh đó, công trình thủy điện Yaly với công suất 720 MW và sản lượng điện 3,68 tỷ kWh đã hoàn thành vào tháng 4/2002 có tác động lớn đến phát triển các ngành kinh tế của tỉnh, đảm bảo nhu cầu năng lượng cho toàn vùng. Thủy điện Sê San 3 với công suất thiết kế 273 MW, gồm 2 tổ máy có tổng công suất 260 MW, sản lượng điện trung bình hàng năm 1,12 tỉ KWh điện, nằm trên phía hạ lưu của thủy điện Ia Ly[35]. Tổng trữ lượng nguồn nước mặt khoảng 24 tỷ m3. Đây chính là những tiềm năng lớn để công nghiệp điện năng được coi làcông nghiệp mũi nhọn ở Gia Lai. Tỉnh Gia Lai hiện có 4 nhà máy thủy điện lớn có công suất lớn hơn 100MW, gồm có Yali, Kanak-An Khê, Sêsan 3, và Sêsan 4[36].
Tổng thu ngân sách từ sau năm 1975 đến năm 1991 chỉ đạt 40 tỷ đồng, năm 2001 đạt 256 tỷ đồng, đến năm 2010 đạt 2.300 tỷ đồng và năm 2011 đạt 3.200 tỷ đồng. Chất lượng cuộc sống của người dân được nâng lên rõ rệt,GDP bình quân đầu người năm 2011 đạt 19,5 triệu đồng, gấp 3,82 lần so với năm 2005, gấp 6,5 lần so với năm 2000[37].
Giai đoạn 6 tháng đầu năm 2012, tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng 4,38% so với cùng kỳ năm 2011, giá trị sản xuất nông lâm nghiệp và thủy sản tăng 3,8% so với cùng kỳ, trong đó nông nghiệp tăng 3%, lâm nghiệp tăng 5,7% và thủy sản tăng 5,8%[38]. Trong khi đó, chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 4,5%. Đáng chú ý một số ngành công nghiệp có mức tăng cao là đóng và sửa chữa tàu, chế biến bảo quản rau quả, sản xuất sản phẩm bơ sữa...Chỉ số tiêu thụ của ngành công nghiệp chế biến 6 tháng chỉ tăng 3,6% so với cùng kỳ, thấp hơn nhiều so với mức 17,5% của năm ngoái. Chỉ số tồn kho của ngành này tăng 26%. Những ngành có chỉ số tồn kho tăng cao là sản xuất giấy và bao bì 130%, sản xuất xe có động cơ 116,7%, chế biến và bảo quản rau quả 113,3%[39]...
Giao thông Gia Lai khá thuận lợi không những về đường bộ mà còn cả đường hàng không. Tỉnh cóQuốc lộ 14 nối các tỉnhĐắk Lắk,Kon Tum thông đến Đà Nẵng,Thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt tuyếnđường Hồ Chí Minh đã rút ngắn khoảng cách từ Gia Lai đến các trung tâm kinh tế chính trị lớn của cả nước. Các tuyếnQuốc lộ 19 xuốngthành phố Quy Nhơn, thuộcBình Định,Quốc lộ 25 đếnTuy Hoà, thuộc địa phậntỉnh Phú Yên. Ngoài ra,Sân bay Pleiku của Gia Lai, có đường bay nốiPleiku với các thành phố lớn làĐà Nẵng (ngưng hoạt động)[40],Hà Nội,Thành phố Hồ Chí Minh,Hải Phòng (ngưng hoạt động).
Những năm gần đây hệ thống y tế Gia Lai từng bước được cải thiện và nâng lên về mặt chất lượng với các bệnh viện lớn.
Việc cung ứng các dịch vụ y tế được mở rộng, tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số được khám chữa bệnh và hưởng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng[38] Với một số bệnh viện lớn như: Bệnh viện Đa khoa tỉnh Gia Lai,Bệnh viện Quân y 211 (Binh đoàn Tây Nguyên), Bệnh viện Quân y 15 (Binh đoàn 15),Bệnh viện Đại học Y Dược - Hoàng Anh Gia Lai đã hạn chế được tình trạng các bệnh nhân phải chuyển tuyến đến các bệnh viện tuyến trên như:Bệnh viện Chợ Rẫy (Hồ Chí Minh),Bệnh viện Đà Nẵng (Đà Nẵng),Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội). Với sự hình thành của Bệnh viện Nhi tỉnh Gia Lai đã góp phần nâng cao chất lượng về Y tế của tỉnh. Bệnh nhân ít phải chuyển tuyến đến các bệnh viện tuyến trên hiện nay đã quá tải trầm trọng như: Bệnh viện Nhi đồng (Hồ Chí Minh), Bệnh viện Phụ sản - Nhi Đà Nẵng (Đà Nẵng), Bệnh viện Nhi Trung ương (Hà Nội).
Theo số liệu thống kê từ Sở Y tế, tỉnh Gia Lai có 5 bệnh viện, 2 chi cục (làDân số - Kế hoạch hóa gia đình vàAn toàn Vệ sinh Thực phẩm), 7 trung tâm y tế dự phòng, trường trung cấp y tế, trung tâm giám định sức khỏe và ban quản lý dự án đầu tư Chuyên ngành Y tế. Có 17 Phòng Y tế, 17 Trung tâm Y tế huyện, 17 Trung tâm Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, 220 xã, phường, thị trấn có y tế hoạt động, trong đó có 208 trạm y tế xã và 14 trạm y tế trung tâm cấp xã[41].
Tính đến thời điểm ngày 30 tháng 9 năm 2011, trên địa bàn toàn tỉnh Gia Lai có 530 trường học phổ thông, bao gồm 41 trường trung học phổ thông, nổi bật làTrường Trung học phổ thông chuyên Hùng Vương, 229 trường trung học cơ sở và 226 trường tiểu học. Bên cạnh đó còn có 236 trường mẫu giáo.[42] Với hệ thống trường học như thế, nền giáo dục trong địa bàn tỉnh Gia Lai cũng tương đối hoàn chỉnh, góp phần giảm thiểu nạn mù chữ trong địa bàn tỉnh.[42]
Địa bàn tỉnh Gia Lai có một vài cơ sở giáo dục bậcđại học và cao đẳng, bao gồm phân hiệuTrường Đại học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh, phân hiệuTrường Đại học Lâm nghiệp, phân hiệuTrường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh (được chuyển đổi từ Trường Cao đẳng Sư phạm Gia Lai vào năm 2023),[43] Trường Cao đẳng Gia Lai và Trường Cao đẳng số 21 (trực thuộc Bộ Quốc phòng).
Tiềm năng du lịch của Gia Lai rất phong phú, đa dạng với núi rùng cao có nhiều cảnh quan tự nhiên và nhân tạo. Rừng nguyên sinh nơi đây có hệ thống động thực vật phong phú, nhiều ghềnh thác, suối, hồ nhưBiển Hồ (hay Hồ T'Nưng) là một thắng cảnh nổi tiếng, ngoài ra cóchùa Minh Thành (Gia Lai). Di tích Đền tưởng niệm liệt sỹ và Tượng đài Chiến thắng Đak Pơ tạihuyện Đak Pơ - nơi tưởng niệm các liệt sỹ hi sinh trongtrận đánh Đak Pơ.[44] Nhiều đồi núi nhưcổng trời Mang Yang, đỉnh Hàm Rồng, thác Hang Dơi và thácK50 (Huyện Kbang). Các cảnh quan nhân tạo có các rừng cao su, đồi chè, cà phê bạt ngàn. Kết hợp với tuyến đường rừng, có các tuyến dã ngoại bằng thuyền trên sông, cưỡi voi xuyên rừng,v.v…
Ngoài ra, Gia Lai còn có nền văn hoá lâu đời của đồng bào dân tộc, chủ yếu là dân tộcGia Rai vàBa Na thể hiện qua kiến trúc nhà rông, nhà sàn, nhà mồ, qua lễ hội truyền thống, qua y phục và nhạc cụ...
Các nhạc cụ đặc trưng của các dân tộc thiểu số nhưCồng chiêng,Đàn đá,Đàn K'ni,K'lông pút,Đàn Goong,T'rưng,Alal,... Các lễ hội như Lễ hội đâm trâu, Lễ ăn cơm mới, Lễ bỏ mả,... Ngoài ra, tỉnh còn có các món đặc sản nhưRượu cần, Cơm cháy - Rượu nếp, Phở khô (Loại phở hai tô) và điêu khắc nổi tiếng làTượng nhà mồ.
.jpg)
.jpg)
|title= trống hay bị thiếu (trợ giúp)
 | Kon Tum, Ratanakiri | Kon Tum | Quảng Ngãi | |
| Ratanakiri |  | Bình Định,Phú Yên | ||
 Gia Lai  | ||||
 | ||||
| Mondulkiri | Đắk Lắk | Phú Yên |
 Các đơn vị hành chính thuộc tỉnhGia Lai | ||
|---|---|---|
 | ||
Thị xã An Khê | ||
Thị xã Ayun Pa | ||
Huyện Chư Prông | ||
Huyện Chư Păh | Thị trấn (2):Phú Hòa (huyện lỵ) · Ia Ly Xã (12):Chư Đang Ya · Đăk Tơ Ver · Hà Tây · Hòa Phú · Ia Ka · Ia Khươl · Ia Kreng · Ia Mơ Nông · Ia Nhin · Ia Phí · Nghĩa Hòa · Nghĩa Hưng | |
Huyện Chư Pưh | ||
Huyện Chư Sê | ||
Huyện Đak Đoa | ||
Huyện Đak Pơ | ||
Huyện Đức Cơ | ||
Huyện Ia Grai | ||
Huyện Ia Pa | ||
Huyện Kbang | ||
Huyện Krông Pa | ||
Huyện Kông Chro | Thị trấn (1):Kông Chro (huyện lỵ) | |
Huyện Mang Yang | Thị trấn (1):Kon Dơng (huyện lỵ) | |
Huyện Phú Thiện | ||
