Felipe V của Tây Ban Nha (tiếng Tây Ban Nha:Felipe V de España,tiếng Pháp:Philippe d'Espagne; 19 tháng 12 năm 1683 – 9 tháng 7 năm 1746) làVua của Tây Ban Nha. Felipe lên ngôi hai lần. Lần thứ nhất từ ngày 1 tháng 11 năm 1700 đến 15 tháng 1 năm 1724 rồi nhường ngôi cho con làLuis I. Khi Luis I mất, Felipe trở lại ngai vàng, trị vì và từ 6 tháng 9 năm 1724 đến khi mất vào ngày 9 tháng 7 năm 1746.
Trước khi lên ngôi, Felipe nắm giữ một vị trí cao trong hoàng tộcPháp, ông là cháu nội của Đức vuaLouis XIV. Phụ thân ông,Louis, Đại Thái tử, là người có tư cách kế vị ngai vàng ởTây Ban Nha sau khi ngôi vua bỏ trống vào năm1700. Tuy nhiên, vì Đại thái tử và con trai trưởng của ông, đồng thời là hoàng huynh của Felipe,Louis, Công tước xứ Bourgogne, không được sự ủng hộ để nắm ngôi vua của cả Pháp và Tây Ban Nha, nên vuaCarlos II của Tây Ban Nha đề nghị Felipe là người kế nhiệm trong di chúc của ông ta. Tuy nhiên ý thức được khả năng nối ngôi ở Pháp của Felipe là rất cao, các cường quốc châu Âu đã lo sợ về sự mất cân bằng quyền lực ởchâu Âu khi Pháp và Tây Ban Nha hợp nhất, vì thế họ tìm cách ngăn chặn nó bằng cuộc chiến tranh kéo dài 14 năm, tứcChiến tranh Kế vị Tây Ban Nha, kết thúc vớiHiệp ước Utrecht nhằm ngăn chặn sự thống nhất của hai ngai vàng.
Felipe là thành viên đầu tiên tronggia tộc Bourbon cai trịTây Ban Nha. Thời gian cai trị tổng cộng của ông, 45 năm và 21 ngày, là kỉ lục trong lịch sửTây Ban Nha mấy trăm năm nay.
Năm 1701, Felipe kết hôn với người chị em đời thứ hai của mình làMaria Luisa xứ Savoy, họ có với nhau 4 người con trai. Hai người con trai còn sống đến tuổi trưởng thành của họ trở thành 2 vị vua tương lai của Tây Ban Nha, gồm cóLouis I vàFerdinand VI. Maria Luisa qua đời năm 1714, và Felipe tái hôn vớiElisabeth Farnese củaGia đình hoàng gia Parma. Felipe và Elisabeth có 7 người con, trong đó người con trai lớn nhất sẽ trở thành vuaCarlos III của Tây Ban Nha trong tương lai. Do chứng trầm cảm của Felipe, Vương hậu Elisabeth đã nắm quyền kiểm soát chính phủ Tây Ban Nha. Khi Felipe qua đời năm 1746, con trai ông là Ferdinand kế vị. Các vương tộc cai trịVương quốc Hai Sicilie vàCông quốc Parma đều đến từ các hậu duệ của Felipe với người vợ thứ 2.
Triều đại của Felipe thường bị các nhà sử học chỉ trích, mặc dù đôi khi cũng được khen ngợi dành cho những cải cách của ông. Nhà sử học Stanley G. Payne đã viết rằng "Felipe V là một nhà cai trị loạn thần, hay dao động, chỉ quan tâm đến lịch sự bên ngoài và chỉ dũng cảm trong trận chiến. Ông ấy không hiểu nhiều về lợi ích và nhu cầu của người Tây Ban Nha."
Năm 1700,Carlos II của Tây Ban Nha qua đời mà không để lại hậu duệ. Khi đó Felipe không có nhiều cơ hội thừa kế ngai vàngTây Ban Nha, vì bà nội ông,María Teresa của Tây Ban Nha, con gái vuaFelipe IV với người vợ đầu tiên làÉlisabeth của Pháp, đã từ bỏ quyền kế vị. María Teresa là chị gái cùng cha khác mẹ của vua Carlos II.[3] Trên thực tế, tổ phụ của ông, vua Louis XIV cùng các quân vương khác ởchâu Âu đã đồng ý rằng ngai vàng sẽ thuộc vềJosé Fernando. Hiệp ước đầu tiên phân chia Tây Ban Nha, được ký tại The Hague trong năm1698 theo đóo José Fernando sẽ là vua của toàn bộ Tây Ban Nhao trừ Guipuzcoa - và Sardinia,Hà Lan thuộcTây Ban Nha và các lãnh thổ ởBắc Mĩ. Pháp được trao Guipuzcoa, Naples và Sicily, trong khi Áo sẽ chiếm Milanesado.
Cái chết của José Fernando làm thất bại kế hoạch. Lúc đó ý muốn của nhà vua là truyền ngôi cho Philippe, cháu nội của người chị cùng cha khác mẹ của ông,María Teresa của Tây Ban Nha bà là vương hậu của vua Louis XIV.[2] Nếu như ông từ chối, ngai vàngTây Ban Nha sẽ được trao cho em trai của Philippe, Công tước xứ Berry, và tiếp đó làĐại Công tước Karl của Áo, về sau ông trở thành hoàng đế Karl VI của Đế chế.[2] Felipe có quyền kế vị ngôi vua Tây Ban Nha tốt hơn đối thủ người Áo, bởibà nội vàbà cố nội đều thuộc nhánh lớn hơn so với Đại Công tước Karl của Áo. Tuy nhiên, phe Áo tuyên bố rằngMaría Teresa đã từ bỏ ngai vàng của bản thân và hậu duệ khi thành hôn với vua Pháp. Phe Pháp phản đối khi tuyên bố rằng của hồi môn của cuộc hôn nhân không bao giờ được chi trả.[4]
Hiệp ước phân chia Tây Ban Nha lần thứ hai được ký kết năm 1700, theo đó toàn bộ vương quốc, thuộc Tây Ban Nha, Naples, Sicily và Tuscany sẽ cho Thái tử Pháp, trong khi Hoàng đế Leopold, Công tước xứ Lorraine, nhận Milanesado để đổi lấy việc nhượng Lorraine và Bar để cho Thái tử Pháp. Nhưng nếu cả hai Hà Lan và Anh đã hài lòng với thỏa thuận này, hoàng đế không đồng tình và tuyên bố toàn bộ thừa kế Tây Ban Nha. Carlos quyết định chọn Philippe vì ông cho rằng Louis XIV sẽ có thể giúp vương quốc của ông không bị phân chia sau này
Sau khi Hội đồng Hoàng gia họp ở Pháp mà tại đó Thái tử đã tuyên bố ủng hộ quyền kế vị của con trai mình, và Philippe đã được công nhận là người nối ngôi ở Tây Ban Nha, nhưng phải từ bỏ quyền kế vị ở Pháp cho chính ông và con cháu của ông.[2]
Sau khi Hội đồng Hoàng gia quyết định chấp nhận Philippe là người nối ngôi Carlos ởTây Ban Nha, đại sứTây Ban Nha được triệu đến để gặp vị tân vương của họ. Viên đại sứ, cùng với con trai của Philippe, quỳ trước Philippe và đọc một bài phát biểu dài bằng tiếngTây Ban Nha mà Philippe không hiểu ông ta nói gì, mặc dù Louis XIV (con trai và chồng của một Vương nữ Tây Ban Nha) có thể hiểu được. Felipe về sau mới học tiếngTây Ban Nha.[cần dẫn nguồn]
Ngày 1 tháng 11 năm 1700, Carlos II băng hà ở Marrid.[5][6] Tin tức truyền về Versailles, ngày 16 tháng 11, vua Louis XIV đưa cháu trai của ông đếnTây Ban Nha và tuyên bố: "Thưa các ngài, đây là vua Tây Ban Nha". Sau đó ông nói với Philippe (kể từ giờ gọi là Felipe): "Hãy cai trị thật tốt Tây Ban Nha, đó là nhiệm vụ đầu tiên của con, nhưng hãy nhớ rằng con chào đời ở Pháp, và phải duy trì mối quan hệ giữa hai nước chúng ta, đây là cách để làm cho thần dân hạnh phúc và gìn giữ hòa bình ởchâu Âu"
Sau đó, tất cả các nướcchâu Âu đều công nhận vua Felipe, trừ Hoàng đế nhà Habsburg. Felipe V rời Versailles vào ngày 4 và đặt chân lên Tây Ban Nha ngày 22 tháng 1 năm 1701, ca khải hoàn vào thành Marrid ngày 18 tháng 12.
Là Hoàng hậuTây Ban Nha, Maria Luisa rất được lòng thần dân. Bà làm Nhiếp chính cho chồng nhiều lần. Lần thành công nhất là khi Felipe viễn chinh ở Ý trong 9 tháng năm1702. Năm1714, Hoàng hậu qua đời ở tuổi 26 vìbệnh lao, khiến chồng bà suy sụp về tinh thần.[cần dẫn nguồn]
Felipe V của Tây Ban NhaXu bạc: 8 Real củaTân Tây Ban Nha được đúc dưới thời trị vị thứ 2 của Felipe VFelipe V của Tây Ban Nha trong trang phục thợ sănFelipe (bên phải) trongTrận Villaviciosa
Những hành động của Louis XIV gây ra nỗi sợ hãi cho người Anh, người Hà Lan và người Áo. Tháng 2 năm1701, Louis XIV triệu tậpPháp viện ở Paris để thông cáo một sắc lệnh rằng nếu anh trai của Felipe,Hoàng tôn Louis, chết mà không có con cái, thì Felipe sẽ rời bỏ ngai vàngTây Ban Nha để kế vị ở Pháp, đảm bảo sự liên tục cho triều đại lớn nhất ở châu Âu lúc đó.
Một khẩu súng hỏa mai miquelet nạp đạn từ phía sau với hộp đạn có thể tái sử dụng, được vua Felipe V sử dụng, do A. Tienza chế tạo tại Madrid, khoảng năm 1715.
Tuy nhiên, một đạo luật thứ hai của nhà vua Pháp "biện minh một cách giải thích thù địch": theo một hiệp ước với phíaTây Ban Nha, Louis chiếm giữ nhiều vùng trên đấtHà Lan thuộc Tây Ban Nha (nay thuộcBỉ vàNord-Pas-de-Calais). Đó là ngòi kích nổ cho những vấn đề chưa được giải quyết trongChiến tranh Liên minh Augsburg (1689–97) và sự chấp nhận việc thừa kế ở Tây Ban Nha của Louis cho đứa cháu trai.
Gần như ngay lập tứcChiến tranh Kế vị Tây Ban Nha bùng nổ. Lo lắng việc Pháp-Tây Ban Nha hợp nhất dưới vương triều Bourbon sẽ phá vỡthế cân bằng quyền lực và một đế quốc rộng lớn sẽ nuốt chửng châu Âu của các cường quốcAnh,Hà Lan vàÁo là nguyên nhân sâu xa của cuộc chiến.[7]
Bên trong Tây Ban Nha, các quý tộc Castile ủng hộ Felipe của Pháp. Trái lại, các quý tộc Aragon ủng hộKarl của Áo, con trai Hoàng đếLeopold I và tuyên bố ngai vàng Tây Ban Nha đáng lý phải truyền cho hậu duệ Công chúaMaria Anna của Tây Ban Nha. Karl được tôn làm Vua của Aragon với vương hiệu Carlos III.
Bức chân dung của vua Felipe V của Tây Ban Nha được trưng bày ngược tại Bảo tàng Almodí ở Xàtiva vì ông đã thiêu rụi thành phố này vào năm 1707.
Tây Ban Nha phải hứng chịu những tổn thất rất lớn, làm địa vị của đế quốc này đã suy yếu lại càng suy yếu hơn. Trong suốt thời gian cai trị, Felipe tìm cách giành lại địa vị chođế quốcTây Ban Nha. Cố gắng để đảo ngược các điều khoản của Hiệp ước Utrecht, ông tái tuyên bố chủ quyền của ngườiTây Ban Nha ở Ý, gọi làChiến tranh Liên minh bốn bên (1718-1720) màTây Ban Nha phải chiến đấu với 4 cường quốc. Felipe V phải chấp nhận lập lại hòa bình.
Felipe V hỗ trợ thương mại với tài sản của Tây Ban Nha ở lục địa Mỹ. Vào thời điểm này, những nhân vật quan trọng của lịch sử hải quân Tây Ban Nha xuất hiện, trong số đó có tên cướp biểnAmaro Pargo mà nhà vua được hưởng lợi trong các cuộc xâm lược thương mại và cướp biển của mình.[11][12]
Ngày14 tháng 1 năm1724, Felipe thoái vị và nhường ngôi cho vương trưởng tử 17 tuổi làLuis, lý do của hành động này còn đang bị tranh cãi. Một giả thuyết cho rằng Felipe V, người đã biểu hiện nhiều yếu tố bất ổn về tinh thần trong suốt triều đại của ông, không muốn cai trị do đầu óc căng thẳng.[13] Giả thuyết thứ hai cho rằng sự thoái vị này đến từ nội bộ gia tộc Bourbon. Các thành viên trong hoàng gia Pháp gần dây tử vong rất nhiều do bệnh tật. Thật vậy, Felipe thoái vị chỉ một tháng sau cái chết củaCông tước xứ Orléans, người nhiếp chính cho vuaLouis XV. Việc thiếu người thừa kế có thể dẫn đến nguy cơ về cuộc chiến tranh mới trên lục địa. Felipe là một hậu duệ hợp pháp của Louis XIV, nhưng vấn đề trở nên phức tạp bởi Hiệp ước Utrecht, cấm mộtliên minh cá nhân giữaPháp vàTây Ban Nha. Giả thuyết giả định rằng Felipe V hy vọng rằng bằng cách thoái vị ởTây Ban Nha, ông có thể phá vỡ Hiệp ước và được quyền lên ngôi vua ở Pháp..[cần dẫn nguồn]
Tuy nhiên, Luis chết ngày 31 tháng 8 năm 1724 ởMadrid vìbệnh đậu mùa, chỉ trị vì 7 tháng và không có con nối. Felipe buộc phải lên ngôi lần thứ hai vì vương tử thứ hai của ông, về sau là vuaFernando VI, chưa đến tuổi trưởng thành.
Dưới thời Felipe,Tây Ban Nha bắt đầu phục hồi từ sự trì trệ mà nó đã phải gánh chịu trong suốtvương triều Habsburg thống trị. Mặc dù dân sốTây Ban Nha tăng lên, hệ thống tài chính và thuế quá lạc hậu và ngân sách vị thâm hụt. Những người hầu hạ trong cung được trả lương cao không phải vì có công cai trị đất nước, mà là vì chăm sóc hoàng gia. Quân đội và quan liêu không có đủ lương và ngân khố lại dựa vào các lô bạc từTân Thế giới. Tây Ban Nha bị đình chỉ thanh toán nợ năm1739-dâu hiệu của sự vỡ nợ..[14]
Vào cuối đời, Felipe bị chứngtrầm cảm và ngày càng rơi vào trạng thái u uất.[15] Bà vợ thứ hai của ông, Elizabeth Farnese, đã kiểm soát hoàn toàn người chồng thụ động. Bà ta sinh một số hoàng tử nữa, bao gồm người kế vị thứ ba của ông,Carlos III của Tây Ban Nha.[15] Từ tháng 8 năm1737, bệnh tình của ông dịu đi khi ca sĩcastratoFarinelli, trở thành "Musico de Camara của Đức vua Bệ hạ." Farinelli hát tám đến chín ca khúc cho vua và hoàng hậu mỗi đêm, thường là với 3 nhạc sĩ.[2]
Các sử gia đã không đánh giá cao nhà vua. Lynch cho biết chính phủ của Felipe V chỉ nhỉnh hơn người tiền nhiệm của ông, vị vua bất lực Carlos II. Khi có xung đột nảy ra giữaTây Ban Nha vàPháp, ông thường ủng hộPháp. Tuy nhiên Felipe cũng đã thực hiện một số cải cách trong chính phủ, và củng cố quyền lực của chính quyền trung ương so với địa phương. Dù có một số người thuộc tầng lớp trung lưu có thể vào triều, nhưng hầu hết các vị trí cao cấp vẫn trao cho tầng lớp quý tộc. Nhũng nhiễu và tham nhũng tồn tại dưới Carlos đã gia tăng dưới thời Felipe V. Các cuộc cải cách bắt đầu bởi chính ông tiếp tục phát triển đến đỉnh cao dưới thời Carlos III..[17] Nhìn về tổng thể nền kinh tế, tiến bộ hơn so với nửa thế kỷ trước, với năng suất kinh tế cao hơn, ít đói kém và dịch bệnh.[18]
Tranh biếm họa vua Felipe V của Tây Ban Nha
Để tưởng nhớ về sự sỉ nhục mà nhà vua đã dành cho thành phốXàtiva; trong một lần quânTây Ban Nha giành chiến thắng tạitrận Almansa trongChiến tranh Kế vị Tây Ban Nha, Felipe đã hạ lệnh thiêu rụi thành phố và đổi tên nơi đây thành San Felipe; người dân nơi đây đã dựng lên một bức chân dung lộn ngược của nhà vua, hiện nay nó được trưng bày ở bảo tàng L'Almodí.[19]
Tất cả các con cháu hợp pháp còn sống sót của Louis XIV ngày hôm nay đều là hậu duệ của Felipe V.
^Earl J. Hamilton, "Money and Economic Recovery in Spain under the First Bourbon, 1701–1746,"Journal of Modern History Vol. 15, No. 3 (Sep., 1943), tr. 192–206in JSTOR
^Harris, Mary N.,Sights and insights: interactive images of Europe and the wider world, (Pisa University Press, 1990), 203.[1]Lưu trữ ngày 27 tháng 5 năm 2007 tạiWayback Machine
^Avilés, José de Avilés, Marquis of (1780). Ciencia heroyca, reducida a las leyes heráldicas del blasón, Madrid: J. Ibarra, (Madrid: Bitácora, 1992). T. 2, p. 162-166.ISBN 84-465-0006-X.
_in_1695.png)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_Version_with_Golden_Fleece_and_Holy_Spirit_Collars.svg)
.svg)
.svg)
