An-pơ (tiếng Pháp:Alpes,tiếng Đức:Alpen,tiếng Ý:Alpi) là một trong những dãynúi lớn nhất, dài nhấtchâu Âu, trải dài qua 8 quốc gia (từ tây sang đông), lần lượt là:Pháp,Thụy Sĩ,Ý,Monaco,Liechtenstein,Áo,Đức vàSlovenia. Dãy An-pơ được hình thành từ hơn 10 triệu năm trước, khi cácmảng châu Phi vàÁ-Âu đâm hút nhau. Sự va chạm khiến các lớpđá trầm tích biển nâng lên bởi các hoạt động đứt gãy và uốn nếp hình thành nên những ngọn núi cao nhưMont Blanc vàMatterhorn. Núi Mont Blanc kéo dài theo ranh giới của Pháp-Ý, với độ cao 4.810 m (15.781 ft), nên đây là ngọn núi cao nhất dãy An-pơ. 128 ngọn núi của dãy Alps là cao hơn bốn ngàn mét, trong đó có 82 ngọn độc lập, 46 chỏm núi, một số ngọn núi ít nhiều bị đóng băng. Dãy núi Alps được chia thành nhiều nhóm núi và chuỗi, xemThể loại:Dãy núi Alpes.
Toàn bộ khu vực Alps có diện tích khoảng 200.000 km². Nó kéo dài khoảng 750 km từ tây sang đông và khoảng 400 km từ nam sang bắc và giáp với Thung lũngRhone (Vallée du Rhône),Miền Trung Thụy Sĩ (Swiss Mittelland), thượng nguồn sôngDanube, Đồng bằng Hungary nhỏ, Thung lũngPo và Vịnh Genova ởBiển Ligure. Vùng Alps bao gồm các khu vực của tám quốc gia và tạo thành môi trường sống của 13 triệu người và được xem như một khu vực nghỉ dưỡng và thiên nhiên của châu Âu.
Từ tiếng AnhAlps có nguồn gốc từ tiếng LatinAlpes (thông qua tiếng Pháp). Maurus Servius Honoratus, một nhà bình luận cổ xưa củaVirgil, nói trong bài bình luận của ông (A. X 13) rằng tất cả các ngọn núi cao đều được gọi là Alpes bởingười Celt. Thuật ngữ này có thể phổ biến đối với Italo-Celtic, vìcác ngôn ngữ Celtic có thuật ngữ cho các ngọn núi cao có nguồn gốc từalp.
Điều này có thể phù hợp với lý thuyết rằng trong tiếng Hy Lạp Alpes là tên của nguồn gốc phi Ấn-Âu (phổ biến cho các dãy núi và dãy núi nổi bật trong khu vực Địa Trung Hải). TheoTừ điển tiếng Anh Oxford, từ ngữ LatinAlpes có thể có nguồn gốc từ một từtiền Ấn-Âu *alb "đồi"; "Albania" là một dẫn xuất liên quan. Albania, một cái tên không có nguồn gốc từ khu vực được gọi là đất nướcAlbania ngày nay, đã được sử dụng làm tên cho một số khu vực miền núi trên khắp châu Âu. Vào thờiLa Mã cổ đại, "Albania" là tên gọi của miền đôngKavkaz, trong khi trong tiếng Anh "Albania" (hay "Albany") đôi khi được sử dụng làm tên củaScotland,[1] mặc dù nó có nhiều khả năng bắt nguồn từ tiếng Latinalbus, là màu trắng.
Trong các ngôn ngữ hiện đại, thuật ngữalp, alm, albe hoặcalpe dùng để chỉ mộtđồng cỏ chăn thả ở vùng núi cao bên dướisông băng, chứ không phải cácđỉnh núi.[3] Mộtalp đề cập đến một đồng cỏ núi cao, nơi những con bò được đưa đến chăn thả trong những thángmùa hè và nơi có thể tìm thấy chuồng cỏ khô, và thuật ngữ "dãy Alps" (số nhiều củaAlp), ám chỉ những ngọn núi, là một cách gọi sai.[4] Thuật ngữ cho các đỉnh núi thay đổi theo quốc gia và ngôn ngữ: các từ nhưHorn, Kogel, Kopf, Gipfel, Spitze, Stock vàBerg được sử dụng trong các khu vực nói tiếng Đức;Mont, Pic, Tête, Pointe, Dent, Roche vàAiguille ở các vùng nói tiếng Pháp; vàMonte, Picco, Corno, Punta, Pizzo hoặcCima ở các vùng nói tiếng Ý.[5]
Alps cũng được dùng như một tên núi xuất hiện trong tên của những ngọn núi khác:Alps Apuan,Alps Úc,Alps Nhật Bản,Alps New Zealand.Alpin cũng thường có nghĩa là "miền núi", như là cấp độ núi cao, hoặc đồng nghĩa với "núi", như là Leo núi (Alpine climbing),trượt tuyết núi cao (Alpine skiing).Alpid đề cập đến một giai đoạn hình thành địa chất:Kiến tạo sơn Anpơ,Vành đai Anpơ trải dài từ Châu Âu đến Đông Á.
Alps kéo dài từ Pháp ở phía tây đến Slovenia ở phía đông, và từ Ý ở phía nam đến Đức ở phía bắc.Đỉnh núiMont Blanc, cao 4.810 m, đây là núi cao nhất ở Anpơ vàTây Âu.
An-pơ là một cấu trúc địa lý có hình lưỡi liềm nằm ởTrung Âu, vớichiều dài 800 km (500 mi) từ đông sang tây và rộng 200 km (120 mi). Cao độ trung bình của các đỉnh núi là 2,5 km (1,6 mi).[6] Dãy núi kéo dài từ phía bắcĐịa Trung Hải trên bồn trũngSông Po, mở rộng qua Pháp từGrenoble, tiếp tục kéo dài về phía đông qua miền trung và nam Thụy Sĩ. Dãy núi tiếp tục quaViên (Áo), về phía đông đếnbiển Adriatic, vào lãnh thổSlovenia.[7][8][9] Về phía nam, dãy núi chìm xuống miền bắc Ý và phát triển về phía bắc đến bangBavaria (Đức).[9] Ở các khu vực nhưChiasso (Thụy Sĩ) hayAllgäu (Bavaria), ranh giới giữa dãy núi với các vùng đất bằng phẳng rất rõ ràng; trong khi ở những nơi khác nhưGenève, ranh giới này kém rõ ràng hơn. Các quốc gia có lãnh thổ bao phủ diện tích lớn nhất trên dãy An-Pơ là Thụy Sĩ, Pháp (cùng 21,4%), Áo (28,7%) và Ý (27,2%).
Phần cao nhất của dãy núi được phân chia bởi thung lung băng trênsông Rhône, trải dài từ đỉnhMont Blanc vớichiều cao 4810 m[10] đếnMatterhorn ở Thụy Sĩ, phần phía nam là núi Monte Rosa và Bernese Alps ở phía bắc. Các đỉnh núi phần phía đông của dãy núi tương đối nhỏ hơn phần trung, tây của An-pơ. Đỉnh cao nhất phần phía Đông An-pơ là đỉnhPiz Bernina, cao 4052 m.[9]
Một loạt các dãy núi thấp hơn chạy song song với dãy núi Alps chính, bao gồmFrench Prealps (Pháp) vàdãy núi Jura ở Thụy Sĩ và Pháp. Dãy núi thứ hai của Alps chạy theolưu vực từ Địa Trung Hải đếnWienerwald, băng qua những đỉnh cao nhất, nổi tiếng nhất của Alps. Dãy núi chính chạy theo hướng tây, từColle di Cadibona đếnCol de Tende, trước khi bẻ ngoặc về tây nam và sau đó hướng về phía bắc, khi đến gầnColle della Maddalena. Đến khu vực biên giới Thụy Sĩ, sống núi chính có hướng đông-đông bắc, xuyên suốt cho đến khi kết thúc gần Viên.
Những khái niệm địa chất quan trọng được được các nhà tự nhiên học công bố khi nghiên cứu về kiến tạo sơn An-pơ vào thế kỷ XVIII.
Khoảng giữa thế kỷ XIX, học thuyếtđịa kỹ thuật được áp dụng để giải thích sự hiện diện của dãy núi gấp khúc. Đến thế kỷ XXI, các học thuyếtkiến tạo địa tầng được sử dụng rộng rãi hơn, thay thế cho học thuyết địa kỹ thuật đã không còn tồn tại.
Có ít thông tin về những người sống ở Alps trứoc đây, theo các dấu hiệu được bảo tồn kém theo các nhà lịch sử và địa lýLa Mã vàAi Cập. Một ít thông tin chi tiết đã bị mờ nhạt do các cuộc chinh phục Alpine củaAugustus. Các nghiên cứu gần đây vềMitochondrial DNA cho thấy rằng MtDNAHaplogroup K rất có thể có nguồn gốc trong hoặc gần phía đông nam Alps có tuổi cách đây 12.000–15.000 năm.
Alps được chia thành 5 đới khí hậu, với các môi trường khác nhau. Khí hậu, đời sống thực vật và động vật cũng thay đổi theo các đới hoặc vùng khác nhau của dãy núi.
Hạn chế về độ cao đối với thực vật tự nhiên làm xuất hiện một số loài cây rụng lá chủ yếu nhưsồi,fagus,tần bì vàđoạn. Chúng không phân bố ở cùng một độ cao nhất định, cũng không phải lúc nào cùng tìm thấy chúng cùng nhau; nhưng giới hạn trên tương ứng chính xác đủ để chúng thay đổi từ khí hậu ôn hoàn sang lạnh làm thay đổi sự có mặt của các loài thực vật thân thảo hoang. Giới hạn này nằm ở độ cao khoảng 1.200 mét (3.940 ft) so với mực nước biển ở rìa phía bắc của Alps, nhưng sườn phía nam thì tương ứng với 1.500 mét (4.920 ft), thậm chí đôi khi đến 1.700 mét (5.580 ft).
Khu vực này không phải lúc nào cũng được đánh dấu bởi sự có mặt của một số loài đặc trưng. Con người đã tác động vào chúng ở một số khu vực, ngoại trừ các khu rừng fagus của vùng Alpes Áo, các rừng cây rụng lá hiếm gặp ở đây. Ở một vài khu vực nhỏ có các loài cây gỗ, chúng bị thay thế bởi thông scots vàvân sam Na Uy, là các loài ít nhạy cảm đối với sự khai thác của con người.
Feuer, A.B. (2006).Packs On!: Memoirs of the 10th Mountain Division in World War II. Mechanicsburg, Pennsylvania: Stackpole Books.ISBN 978-0-8117-3289-5
Fleming, Fergus. (2000).Killing Dragons: The Conquest of the Alps. New York: Grove.ISBN 978-0-8021-3867-5
Halbrook, Stephen P. (1998).Target Switzerland: Swiss Armed Neutrality in World War II. Rockville Center, NY: Sarpedon.ISBN 978-1-885119-53-7
Halbrook, Stephen P. (2006).The Swiss and the Nazis: How the Alpine Republic Survived in the Shadow of the Third Reich. Havertown, PA: Casemate.ISBN 978-1-932033-42-7
Hudson, Simon. (2000).Snow Business: A Study of the International Ski Industry. New York: CengageISBN 978-0-304-70471-2
Gerrard, AJ. (1990)Mountain Environments: An Examination of the Physical Geography of Mountains. Boston: MIT Press.ISBN 978-0-262-07128-4
Körner, Christian. (2003).Alpine Plant Life. New York: Springer Verlag.ISBN 978-3-540-00347-2
Roth, Philipe. (2007).Minerals first Discovered in Switzerland. Lausanne, CH: Museum of Geology.ISBN 978-3-9807561-8-1
Schmid, Stefan M. (2004). "Regional tectonics: from the Rhine graben to the Po plain, a summary of the tectonic evolution of the Alps and their forelands". Basel: Geologisch-Paläontologisches Institut
Sharp, Hilary. (2002).Trekking and Climbing in the Western Alps. London: New Holland.ISBN 978-0-8117-2954-3
Shoumatoff, Nicholas and Nina. (2001).The Alps: Europe's Mountain Heart. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press.ISBN 978-0-472-11111-4
Viazzo, Pier Paolo. (1980).Upland Communities: Environment, Population and Social Structure in the Alps since the Sixteenth Century. Cambridge: Cambridge University Press.ISBN 978-0-521-30663-8
_Pinus_mugo_mugo.jpg)
