Tiêu ngữ: لا إله إلا الله، محمد رسول الله "Lā ʾilāha ʾillā llāh, Muhammadun rasūlu llāh" "Không có thánh thần ngoàiAllah, vàMuhammad là sứ giả cuối cùng của thánhAllah." (Shahada)
Cái tênAfghānistān dịch thành "Vùng đất của người Afghan". Tên ngày này xuất phát từ từAfghan.
"Stan" có nghĩa là đất hay địa điểm. Afghanistan có nghĩa là vùng đất của người Afghanistan. Từ "stan" cũng được sử dụng trong tên của Kurdistan và Uzbekistan.
NgườiPashtuns đã bắt đầu sử dụng thuật ngữAfghan là tên gọi họ ít nhất từ thời kỳ Hồi giáo trở về sau. Theo W. K. Frazier Tyler, M. C. Gillet và nhiều học giả khác, "Từ Afghan lần đầu xuất hiện trong lịch sử ở thờiHudud-al-Alam năm 982.Bách khoa toàn thư Iran giải thích[25]:
"Từ một quan điểm sắc tộc và có tính hạn chế hơn, 'Afghān' là thuật ngữ những người Afghanistan nói tiếng Ba Tư (và nói chung những nhóm sắc tốc không sử dụng tiếng Paštō) chỉ người Paštūn. Sự cân bằng [của]Afghan [và]Paštūn đã được phổ biến rộng rãi cả bên trong và bên ngoài Afghanistan, bởi liên minh bộ tộc Paštūn chiếm ưu thế áp đảo trong nước, cả về dân số và chính trị."@
Từ điển giải thích thêm:
"Thuật ngữ 'Afghān' có lẽ đã được dùng để chỉ người Paštūn từ những thời cổ đại. Dưới hình thứcAvagānā, nhóm sắc tộc này lần đầu tiên đã được nhà thiên văn học Ấn Độ Varāha Mihira đề cập ở đầuthế kỷ thứ VI trong tác phẩmBrihat-samhita của ông."
"Rút kiếm ra và giết chết bất kỳ kẻ nào, kẻ nói Pashtun và Afghan không phải là một! người Ả Rập biết điều này và người Roma cũng thế: người Afghan là người Pashtun, người Pashtun là người Afghan!"
Phần cuối của cái tên,-stān, là một hậu tốẤn-Iran với nghĩa "địa điểm", nó rất thường xuất hiện trong các ngôn ngữ trong vùng.
Thuật ngữ "Afghanistan", nghĩa "Vùng đất của người Afghan", từng đượcBabur,Hoàng đế Môgôn, đề cập tới ởthế kỷ XVI trong cuốnhồi ký của ông, để gọi những vùng lãnh thổ phía namKabul nơi người Pashtun sinh sống (được gọi là "Afghans" bởi người Babur)[27]. Về quốc gia "Afghanistan" hiện đại,Bách khoa toàn thư Hồi giáo[28] đã viết:
"Afghānistān đã mang tên này từ giữathế kỷ XVIII, khi quyền ưu của tộc người Afghan (Pashtun) bắt đầu được khẳng định: trước đó các tỉnh có tên gọi khác nhau, nhưng đất nước không phải là một đơn vị chính trị xác định, và các thành phần của nó không liên kết với nhau bởi sự đồng nhất chủng tộc hay ngôn ngữ. Trước kia từ này chỉ đơn giản có nghĩa 'vùng đất của người Afghan', một vùng lãnh thổ hạn chế không bao gồm nhiều phần hiện nay của quốc gia nhưng thực sự có bao gồm các vùng lãnh thổ hiện đã độc lập hay đang ở trong lãnh thổ Pakistan."
Cho tớithế kỷ XIX, cái tên này chỉ được sử dụng cho vùng đất truyền thống của người Pashtun, trong khi thực thể gồm cả vương quốc được gọi là Vương quốc Kabul, như đã được nhà sử họcAnhMountstuart Elphinstone nói tới[29]. Những vùng khác của đất nước trong một số giai đoạn được thừa nhận như những vương quốc độc lập, như Vương quốc Balkh ở cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX[30].
Với sự mở rộng và tập trung hóa của quốc gia, chính quyền Afghan đã chấp nhận và mở rộng cái tên "Afghanistan" cho toàn bộ vương quốc, sau khi cái tên dịch sang tiếng Anh của nó, "Afghanland", đã xuất hiện trong nhiều hiệp ước giữaBritish Raj vàTriều đại QajarBa Tư, để chỉ những vùng đất phụ thuộcTriều đại Barakzai của ngườiPashtun tại Kabul[31]. "Afghanistan" trở thành cái tên phổ biến chỉ toàn bộ vương quốc được công chúng phương Tây biết đến năm1857 bởiFriedrich Engels khi ông viết về vương quốc này trong New American Cyclopædia[32]. Nó đã trở thành tên chính thức khi nước này được cộng đồng quốc tế công nhận năm1919, sau khi giành lại độc lập hoàn toàn từ người Anh[33] và được tái xác nhận trong bản hiến pháp đất nước năm1923[34].
Đất nước này là nơi sinh sống của nhiều dân tộc khác nhau qua nhiều thời đại, trong số đó có cácdân tộc Iran cổ đại, những người đã thiết lập vai trò thống trị của cácngôn ngữ Ấn-Iran trong khu vực này. Tại nhiều điểm, vùng đất đã được hợp nhất với các đế chế rộng lớn trong khu vực, trong số đó cóĐế chế Achaemenid,Đế chế Macedonia,Đế chế Maurya vàĐế chế Hồi giáo.[36] Vì thành công trong việc chống lại sự chiếm đóng của nước ngoài trong thế kỷ 19 và 20, Afghanistan đã được gọi là "nghĩa địa của các đế chế",[37] mặc dù không biết ai đã đặt ra cụm từ này.[38]
Việc khai quật những địa điểm tiền sử của Louis Dupree,Đại học Pennsylvania,Viện Smithsonian và những tổ chức khác cho thấy, con người đã sống tại nơi hiện là Afghanistan từ ít nhất 50.000 năm trước, và các cộng đồng biết canh tác trong vùng là một trong số những cộng đồng xuất hiện sớm nhất trên thế giới. Được coi là một địa điểm quan trọng của các hoạt động lịch sử ban đầu, nhiều người tin rằng Afghanistan sánh ngang vớiAi Cập về giá trị lịch sử của các địa điểm khảo cổ của nó.[39][40]
Các cuộc thăm dò khảo cổ học được thực hiện vào thế kỷ 20 cho thấy rằng khu vực địa lý của Afghanistan đã được kết nối chặt chẽ bởi văn hóa và thương mại với các nước láng giềng ở phía đông, tây và bắc. Các đồ tạo tác tiêu biểu củathời kỳ đồđá cũ,đồ đá trung đại,đồ đá mới, đồ đồng vàđồ sắt đã được tìm thấy ở Afghanistan. Nền văn minh đô thị được cho là bắt đầu sớm nhất từ năm 3000 trước Công nguyên, và thành phố đầu tiên củaMundigak (gầnKandahar ở phía nam của đất nước này) là một trung tâm củanền văn hóa Helmand. Những phát hiện gần đây hơn cho thấyNền văn minh Thung lũng Indus kéo dài đến Afghanistan ngày nay, biến nền văn minh cổ đại này ngày nay trở thành một phần của Pakistan, Afghanistan và Ấn Độ. Chi tiết hơn, nó kéo dài từ vùng ngày nay là tây bắc Pakistan đến tây bắc Ấn Độ và đông bắc Afghanistan. Một khu vực Thung lũng sông Ấn đã được tìm thấy trênsông Oxus tạiShortugai, miền bắc Afghanistan.[41][42] Có một số thuộc địa của văn minh thung lũng sông Hằng nhỏ hơn cũng được tìm thấy ở Afghanistan.
Sau năm 2000 TCN, những làn sóng liên tiếp của những người bán du mục từ Trung Á bắt đầu di chuyển về phía nam vào Afghanistan; trong số họ có nhiều người Ấn-Iran nóitiếng Ấn-Âu. Những bộ lạc này sau đó đã di cư xa hơn vào Nam Á, Tây Á và sang châu Âu qua khu vực phía bắc củaBiển Caspi. Khu vực này vào thời điểm đó được gọi làAriana.[16][43]
Hỏa giáo được một số người tin rằng có nguồn gốc từ Afghanistan ngày nay từ năm 1800 đến 800 TCN, vì người sáng lậpZarathustra được cho là đã sống và chết ởBalkh.Các ngôn ngữ Đông Iran cổ đại có thể đã được sử dụng trong khu vực vào khoảng thời gian trỗi dậy của Hỏa giáo. Vào giữa thế kỷ thứ 6 TCN, người Achaemenid lật đổ ngườiMedes và hợp nhấtArachosia,Aria vàBactria trong ranh giới phía đông của nó. Mộtdòng chữ trên bia mộ củaDarius I của Ba Tư đề cập đếnThung lũng Kabul trong danh sách 29 quốc gia mà ông đã chinh phục.[44] Khu vựcArachosia, xung quanh Kandahar ở miền nam Afghanistan ngày nay, trước đây chủ yếu là của người Hỏa giáo và đóng một vai trò quan trọng trong việc chuyển Avesta đếnBa Tư và do đó được một số người coi là "quê hương thứ hai của Hỏa giáo".[45][46][47]
Con đường Tơ lụa xuất hiện trong thế kỷ đầu tiên TCN, và Afghanistan phát triển mạnh mẽ với thương mại, với các tuyến đường đến Trung Quốc, Ấn Độ, Ba Tư và phía bắc đến các thành phốBukhara,Samarkand vàKhiva ở Uzbekistan ngày nay.[49] Hàng hóa và ý tưởng được trao đổi tại điểm trung tâm này, chẳng hạn như lụa Trung Quốc, bạc Ba Tư và vàng La Mã, trong khi khu vực Afghanistan hiện nay đang khai thác và buôn bánđá lapis lazuli[50] chủ yếu từ vùngBadakhshan.
Trong thế kỷ đầu tiên TCN,Đế chế Parthia đã chinh phục khu vực này nhưng để mất nó vào tay các chư hầuIndo-Parthia. Vào giữa đến cuối thế kỷ thứ nhất CN, Đế chế Kushan rộng lớn, trung tâm là Afghanistan, đã trở thành những người bảo trợ lớn cho nền văn hóa Phật giáo, khiến choPhật giáo phát triển mạnh mẽ khắp khu vực này. Người Kushans đã bị ngườiSassanids lật đổ vào thế kỷ thứ 3 CN, mặc dù ngườiIndo-Sassanid tiếp tục cai trị ít nhất một phần của khu vực. Theo sau họ lànhững người Kidarites, những người lần lượt bị thay thế bởi nhữngngười Hephthalite. Họ đã được thay thế bởiTurk Shahi vào thế kỷ thứ 7. Turk Shahi của đạo Phật ở Kabul đã được thay thế bởi một triều đại Hindu trước khi Saffarids chinh phục khu vực này vào năm 870, triều đại Hindu này được gọi làHindu Shahi.[51] Phần lớn các khu vực đông bắc và nam của đất nước vẫn bị văn hóaPhật giáo chi phối.[52][53]
Saffarid cai trị với diện tích lớn nhất dưới thời Ya'qub b. al-Layth al-Saffar
Người Hồi giáoẢ Rập đưa Hồi giáo đếnHerat vàZaranj vào năm 642 và bắt đầu lan rộng về phía đông; một số cư dân bản địa mà họ gặp phải chấp nhận nó trong khi những người khác nổi dậy. Trước khi đạo Hồi du nhập, người dân trong vùng chủ yếu là Phật tử và người theo Hỏa giáo, nhưng cũng có những người thờ cúngSurya vàNana, người Do Thái, và những người khác.Zunbils và Kabul Shahi lần đầu tiên bị người Hồi giáoSaffarid của Zaranj chinh phục vào năm 870. Sau đó, ngườiSamanid mở rộng ảnh hưởng Hồi giáo của họ về phía nam củaHindu Kush. Có thông tin cho rằng những người theo đạo Hồi và không theo đạo Hồi vẫn sống cạnh nhau ở Kabul trước khi nhàGhaznavid lên nắm quyền vào thế kỷ 10.[54][55][56]
Năm 1219,Thành Cát Tư Hãn và quân đội Mông Cổ của ôngđã chiếm đóng khu vực này. Quân Mông Cổ được cho là đã tiêu diệt các thành phốHerat vàBalkh của Khwarazmian cũng nhưBamyan.[61] Sự tàn phá do người Mông Cổ gây ra đã buộc nhiều người dân địa phương quay trở lại xã hội nông thôn nông nghiệp.[62] Sự cai trị của người Mông Cổ tiếp tục vớiIlkhanate ở phía tây bắc trong khitriều đại Khalji quản lý các khu vực bộ lạc Afghanistan ở phía nam của Hindu Kush cho đến khi xâm lượcTimur (hay còn gọi là Tamerlane), người đã thành lậpĐế chế Timurid vào năm 1370. Dưới sự cai trị củaShah Rukh, thành phố từng là tâm điểm củathời kỳ Phục hưng Timurid, nơi vinh quang sánh ngang vớiFlorence củathời kỳ Phục hưng Ý là trung tâm của sự tái sinh văn hóa.[63][64]
Vào đầu thế kỷ 16,Babur đến từFerghana và chiếm Kabul từtriều đại Arghun.[65] Giữa thế kỷ 16 và 18,Hãn quốc Bukhara của người Uzbekistan, ngườiSafavid của Iran và ngườiMughal của Ấn Độ đã cai trị một phần lãnh thổ.[66] Trong Thời kỳ Trung cổ, khu vực tây bắc của Afghanistan được gọi bằng tên khu vực làKhorasan. Hai trong số bốn thủ đô của Khorasan (Herat vàBalkh) hiện nằm ở Afghanistan, trong khi các vùngKandahar,Zabulistan,Ghazni,Kabulistan vàAfghanistan hình thànhbiên giới giữa Khorasan vàHindustan. Tuy nhiên, cho đến thế kỷ 19, thuật ngữ Khorasan được người bản xứ sử dụng phổ biến để mô tả đất nước của họ;Sir George Elphinstone ngạc nhiên viết rằng đất nước mà người ngoài gọi là "Afghanistan" được chính cư dân của nó gọi là "Khorasan" và rằng quan chức Afghanistan đầu tiên mà ông gặp ở biên giới đã chào đón ông đến Khorasan.[67][68][69][70]
Năm 1738, Nader Shah và cáclực lượng của ông đã chiếm được Kandahar, thành trì cuối cùng của Hotak, từ ShahHussain Hotak, lúc này chàng trai 16 tuổiAhmad Shah Durrani bị giam giữ đã được giải thoát và trở thành chỉ huy của một trung đoàn Afghanistan. Ngay sau đó, quân Ba Tư và Afghanistanxâm lược Ấn Độ. Đến năm 1747,người Afghanistan đã chọn Durrani làm nguyên thủ quốc gia của họ.[72] Durrani và quân đội Afghanistan của ông đã chinh phục phần lớn Afghanistan, Pakistan ngày nay, cáctỉnh Khorasan vàKohistan của Iran, và Delhi ở Ấn Độ.[73] Ông đã đánh bạiĐế chế Maratha của Ấn Độ, và một trong những chiến thắng lớn nhất của ông làTrận Panipat năm 1761.
Vào tháng 10 năm 1772, Durrani qua đời vì nguyên nhân tự nhiên và được chôn cất tại một địa điểm hiện nay liền kề vớiShrine of the Cloak ở Kandahar. Ông được con trai của mình,Timur Shah kế vị, và Shah đã chuyển thủ đô của vương quốc mình từ Kandahar đến Kabul vào năm 1776, vớiPeshawar trở thànhthủ đô mùa đông.[21] Sau cái chết của Timur vào năm 1793, ngai vàng Durrani được truyền lại cho con trai ông làZaman Shah, tiếp theo làMahmud Shah,Shuja Shah và những người khác.[74]
Vương triều Barakzai và các cuộc chiến tranh với Anh
TrongChiến tranh thế giới thứ nhất, khi Afghanistan còn trung lập, Habibullah Khan đã gặp gỡ các quan chức của Các cường quốc Trung tâm trongPhái bộ Niedermayer–Hentig, để tuyên bố độc lập hoàn toàn khỏi Vương quốc Anh, tham gia cùng họ và tấn công Ấn Độ thuộc Anh, như một phần của Âm mưu Hindu-Đức. Những nỗ lực của họ nhằm đưa Afghanistan trở thành cường quốc Trung tâm đã thất bại, nhưng nó đã gây ra sự bất bình trong dân chúng vì đã giữ thái độ trung lập với người Anh. Habibullah bị ám sát trong một chuyến đi săn vào năm 1919, vàAmanullah Khan cuối cùng lên nắm quyền. Là một người ủng hộ trung thành cho các cuộc thám hiểm 1915–1916, Amanullah Khan đã kích hoạtChiến tranh Anh-Afghanistan lần thứ ba, tiến công Ấn Độ thuộc Anh quađèo Khyber.[82]
VuaAmanullah Khan xâm lược Ấn Độ thuộc Anh vào năm 1919 và tuyên bố Afghanistan độc lập hoàn toàn sau đó.
Sau khi Chiến tranh Anh-Afghanistan lần thứ ba kết thúc và việc ký kếtHiệp ước Rawalpindi vào ngày 19 tháng 8 năm 1919, Vua Amanullah Khan tuyên bố Afghanistan là mộtquốc gia có chủ quyền và hoàn toànđộc lập. Ông đã chấm dứt sự cô lập truyền thống của đất nước mình bằng cách thiết lập quan hệ ngoại giao với cộng đồng quốc tế, đặc biệt là vớiLiên Xô vàCộng hòa Weimar của Đức.[83][84] Sau chuyến công du châu Âu và Thổ Nhĩ Kỳ năm 1927–28, ông đã đưa ra một số cải cách nhằm hiện đại hóa quốc gia của mình. Lực lượng chủ chốt đằng sau những cải cách này làMahmud Tarzi, một người ủng hộ nhiệt tình việc giáo dục phụ nữ. Ông đã đấu tranh cho Điều 68 củahiến pháp năm 1923 của Afghanistan, trong đó giáo dục tiểu học là bắt buộc. Chếđộ chiếm hữu nô lệ bị bãi bỏ vào năm 1923.[85] Vợ của Khan, Nữ hoàngSoraya Tarzi là một nhân vật nổi tiếng trong thời kỳ này.
Một số cải cách đã được thực hiện, chẳng hạn như bãi bỏburqa truyền thống đối với phụ nữ và mở một số trường đồng giáo dục, nhanh chóng khiến nhiều nhà lãnh đạo bộ lạc và tôn giáo xa lánh, và điều này dẫn đếnNội chiến Afghanistan (1928–1929). Đối mặt với lực lượng vũ trang áp đảo của phe đối lập, Amanullah Khan phải thoái vị vào tháng 1 năm 1929, và ngay sau đó Kabul rơi vào tay lực lượngSaqqawist do Habibullah Kalakani lãnh đạo.[86] Thái tửMohammed Nadir Shah, em họ của Amanullah, lần lượt đánh bại và giết Kalakani vào tháng 10 năm 1929, và được tuyên bố là Vua Nadir Shah.[87] Ông từ bỏ các cải cách của Amanullah Khan để ủng hộ cách tiếp cận dần dần để hiện đại hóa nhưng bịAbdul Khaliq, một học sinhHazara mới mười lăm tuổi, vốn là một người trung thành với Amanullah ám sát vào năm 1933.[88]
Mohammed Zahir Shah, con trai 19 tuổi của Nadir Shah, kế vị ngai vàng và trị vì từ năm 1933 đến năm 1973. Cáccuộc nổi dậy của bộ lạc năm 1944–1947 chứng kiến triều đại của Zahir Shah bị thách thức bởi những người thuộc bộ lạcZadran,Safi,Mangal vàWazirdo Mazrak Zadran,Salemai vàMirzali Khan lãnh đạo, và các bộ lạc khác, nhiều người trong số họ lànhững người trung thành với Amanullah. Quan hệ chặt chẽ với các quốc gia Hồi giáo như Thổ Nhĩ Kỳ,Vương quốc Iraq vàIran / Ba Tư cũng được theo đuổi, trong khi các mối quan hệ quốc tế sâu rộng hơn được tìm kiếm bằng cách gia nhậpHội Quốc Liên vào năm 1934. Những năm 1930 chứng kiến sự phát triển của đường xá, cơ sở hạ tầng, sự thành lập củangân hàng quốc gia và sự gia tăng của giáo dục. Các tuyến đường bộ ở phía bắc đóng một vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp dệt và bông đang phát triển.[89] Nước này đã xây dựng mối quan hệ chặt chẽ với các nướcphe Trục, trong đó Đức có tác động lớn nhất trong sự phát triển của Afghanistan vào thời điểm đó, cùng với Ý và Nhật Bản.[90]
Zahir Shah, vị vua cuối cùng của Afghanistan, trị vì từ năm 1933 đến năm 1973.
Cho đến năm 1946, Zahir Shah cầm quyền với sự hỗ trợ của người chú của mình với chức vụThủ tướng và tiếp tục các chính sách của Nadir Shah. Một người chú khác của Zahir Shah,Shah Mahmud Khan, trở thành Thủ tướng vào năm 1946 và bắt đầu một cuộc thử nghiệm cho phép tự do chính trị lớn hơn, nhưng đã đảo ngược chính sách khi việc này đi xa hơn những gì ông mong đợi. Ông bị thay thế vào năm 1953 bằngMohammed Daoud Khan, em họ và anh rể của nhà vua, đồng thời là mộtngười theo chủ nghĩa dân tộc Pashtun. Thủ tướng mới Khan này đã tìm cách thành lập một nướcPashtunistan, dẫn đến quan hệ căng thẳng với Pakistan.[91] Trong suốt 10 năm tại vị cho đến năm 1963, Daoud Khan thúc đẩy cải cách hiện đại hóa xã hội và tìm kiếm mối quan hệ chặt chẽ hơn vớiLiên Xô. Sau đó,hiến pháp năm 1964 được hình thành và vị Thủ tướng không thuộc hoàng gia đầu tiên tuyên thệ nhậm chức.[92]
Vua Zahir Shah, giống như cha mình là Nadir Shah, có chính sách duy trì độc lập quốc gia trong khi theo đuổi từng bước hiện đại hóa, tạo cảm xúc dân tộc chủ nghĩa và cải thiện quan hệ với Vương quốc Anh. Tuy nhiên, Afghanistan vẫn trung lập và không tham gia vàoChiến tranh Thế giới thứ hai cũng như không liên kết với cả hai khối cường quốc trongChiến tranh Lạnh sau đó. Tuy nhiên, nước này lại là người hưởng lợi từ sự cạnh tranh trong Chiến tranh Lạnh vì cả Liên Xô và Hoa Kỳ đều tranh giành ảnh hưởng bằng cách xây dựng các đường cao tốc chính, sân bay và cơ sở hạ tầng quan trọng khác của Afghanistan trong thời kỳ hậu chiến. Tính theo bình quân đầu người, Afghanistan nhận được nhiềuviện trợ phát triển của Liên Xô hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Do đó, Afghanistan có quan hệ tốt với cả hai kẻ thù thời Chiến tranh Lạnh. Năm 1973, khi Nhà vua đang ở Ý, Daoud Khan đã phát động mộtcuộc đảo chính không đổ máu và trở thànhTổng thống đầu tiên của Afghanistan, bãi bỏ chế độ quân chủ.
Chế độ dân chủ cộng hòa và chiến tranh với Liên Xô
Vào tháng 4 năm 1978,Đảng Dân chủ Nhân dân Afghanistan theo cộng sản (PDPA) đã lên nắm quyền trong một cuộc đảo chính đẫm máu chống lại Tổng thống khi đó làMohammed Daoud Khan, được gọi làCách mạng Saur. PDPA tuyên bố thành lậpCộng hòa Dân chủ Afghanistan, với lãnh đạo đầu tiên của nước này là Tổng bí thưĐảng Dân chủ Nhân dânNur Muhammad Taraki.[93] Điều này sẽ kích hoạt một loạt các sự kiện khiến Afghanistan thay đổi đáng kể từ một quốc gia nghèo nàn và hẻo lánh (và yên bình) trở thành một điểm nóng của khủng bố quốc tế.[94] PDPA đã khởi xướng nhiều cải cách xã hội, phân phối đất đai, gây ra sự phản đối mạnh mẽ, đồng thời đàn áp dã man những người bất đồng chính kiến. Điều này gây ra tình trạng bất ổn và nhanh chóng mở rộng thành tình trạngnội chiến vào năm 1979, do các nhóm du kíchmujahideen (và cácdu kích Maoist nhỏ hơn) tiến hành chống lại các lực lượng của chế độ trên toàn quốc. Nó nhanh chóng biến thành mộtcuộc chiến tranh ủy nhiệm khi chính phủ Pakistan cung cấp cho những người nổi dậy này các trung tâm huấn luyện bí mật, Hoa Kỳhỗ trợ họ thông quaCơ quan Tình báo Liên ngành của Pakistan (ISI),[95] vàLiên Xô đã cử hàng nghìn cố vấn quân sự đến hỗ trợ chế độ PDPA.[96] Trong khi đó, ngày càng có nhiều xích mích thù địch giữa các phe phái cạnh tranh bên trong PDPA, với nhómKhalq chiếm ưu thếvà Parcham ôn hòa hơn.[97]
Vào tháng 9 năm 1979, Tổng Bí thư Đảng PDPA Taraki bị ám sát trong một cuộc đảo chính nội bộ do thành viên Khalq lúc bấy giờ là Thủ tướngHafizullah Amin, người đảm nhận chức tổng thư ký mớicủa Đảng Dân chủ Nhân dân, dàn dựng. Tình hình đất nước trở nên tồi tệ dưới thời Amin và hàng nghìn người đã mất tích.[98] Không hài lòng với chính phủ của Amin,Quân đội Liên Xô xâm lược Afghanistan vào tháng 12 năm 1979, tấn công Kabul và giết chết Amin chỉ ba ngày sau đó.[99] Một chế độ do Liên Xô tổ chức, doBabrak Karmal của Parcham lãnh đạo nhưng bao gồm cả hai phe (Parcham và Khalq), đã thay thế chính quyền cũ. Quân đội Liên Xô với số lượng đáng kể hơn đã được triển khai để ổn định Afghanistan dưới thời Karmal, đánh dấu sự khởi đầu củaChiến tranh Liên Xô-Afghanistan.[100] Hoa Kỳ và Pakistan,[95] cùng với các nước nhỏ hơn như Ả Rập Xê-út và Trung Quốc, tiếp tục hỗ trợ quân nổi dậy, cung cấp hàng tỷ đô la tiền mặt và vũ khí bao gồm hai nghìntên lửa đất đối khôngFIM-92 Stinger.[101][102] Chiến tranh kéo dài chín năm và đã gây ra cái chết của 562.000[103] đến 2 triệu người Afghanistan,[104][105][106][107][108][109][110] và khiến 6 triệu người mất nhà cửa, sau đó đã bỏ trốn khỏi Afghanistan, chủ yếu đếnPakistan vàIran.[111] Các cuộc không kích nặng nề đã phá hủy nhiều ngôi làng ở nông thôn, hàng triệuquả mìn đã được[112] và một số thành phố nhưHerat vàKandahar cũng bị hư hại do bị pháo kích.Tỉnh Biên giới Tây Bắc của Pakistan hoạt động như một cơ sở tổ chức và mạng lưới cho cuộc kháng chiến Afghanistan chống Liên Xô, với cácDeobandi ulama có ảnh hưởng lớn của tỉnh này đóng vai trò hỗ trợ chính trong việc thúc đẩy 'thánh chiến'.[113] Sau khiLiên Xô rút quân, cuộcnội chiến xảy ra sau đó cho đến khi chế độ cộng sản dưới sự lãnh đạo của Đảng Dân chủ Nhân dânMohammad Najibullah sụp đổ vào năm 1992.[114][115][116]
Một cuộc nội chiến khác nổ ra sau khithành lậpmột chính phủ liên minh rối loạn chức năng giữa các nhà lãnh đạo khác nhau của các phe pháimujahideen. Giữatình trạng vô chính phủ và đấu đá phe phái,[117][118][119] các phe pháimujahideen khác nhau đã thực hiện hành vi hãm hiếp, giết người và tống tiền trên diện rộng,[118][120][121] trong khi Kabul bị bắn phá nặng nề và bị phá hủy một phần bởi cuộc giao tranh.[121] Một số cuộc hòa giải và liên minh không thành đã xảy ra giữa các nhà lãnh đạo khác nhau.[122]Taliban nổi lên vào tháng 9 năm 1994 với tư cách là một phong trào và lực lượng dân quân của học sinh (talib) từ các trường học (madrassa) Hồi giáo ở Pakistan,[121][123] vốn đã sớm nhận được sự hỗ trợ quân sự từ Pakistan.[124] Nắm quyền kiểm soátthành phố Kandahar vào năm đó,[121] họ đã chinh phục nhiều lãnh thổ hơn cho đến khi cuối cùng đánh bật chính quyềnRabbani khỏi Kabul vào năm 1996,[125][126] và họ thành lập mộttiểu vương quốc chỉ được ba quốc gia công nhận.[127] Taliban đã bị quốc tế lên án vì việc thực thi hà khắc việc giải thíchluật sharia của Hồi giáo, dẫn đến việc đối xử tàn bạo với nhiều người Afghanistan, đặc biệt làphụ nữ.[128][129] Trong thời gian cầm quyền, Taliban và các đồng minh đã thực hiện các cuộc tàn sát nhằm vào dân thường Afghanistan, từ chối cung cấp lương thực của Liên Hợp Quốc cho dân thường đang chết đói và tiến hành chính sáchtiêu thổ, đốt cháy những vùng đất màu mỡ rộng lớn và phá hủy hàng chục nghìn ngôi nhà.[130][131][132][133][134]
Vào tháng 10 năm 2001,Hoa Kỳ xâm lược Afghanistan để loại bỏ Taliban sau khi Taliban từ chối bàn giaoOsama Bin Laden, nghi phạm chính củavụ tấn công ngày 11 tháng 9, là "khách mời" của Taliban và đang điều hànhmạng lưới al-Qaeda ở Afghanistan.[140][141][142] Đa số người Afghanistan ủng hộ cuộc xâm lược của Mỹ trên đất nước của họ.[143][144] Trong cuộc xâm lược ban đầu, các lực lượng Hoa Kỳ và Anh đã ném bom các trại huấn luyện của al-Qaeda, và sau đó hợp tác với Liên minh phương Bắc, làm kết thúc chế độ Taliban.[145]
Hamid Karzai đã trở thành Tổng thống nước Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan năm 2004, sau một cuộc bầu cử lần đầu tiên được tổ chức tại nước này.Quân đội Mỹ và trực thăng Không quân Mỹ ở Afghanistan, 2008
Lực lượng Taliban trong khi đó đã bắt đầu tập hợp lại bên trong Pakistan, trong khi nhiều quân liên minh hơn tiến vào Afghanistan để giúp quá trình tái thiết.[154][155]Taliban bắt đầu nổi dậy để giành lại quyền kiểm soát Afghanistan. Trong thập kỷ tiếp theo, ISAF vàquân đội Afghanistan đã dẫn đầu nhiều cuộc tấn công chống lại Taliban, nhưng không đánh bại được chúng hoàn toàn. Afghanistan vẫn là một trong những quốc gia nghèo nhất trên thế giới vì thiếu đầu tư nước ngoài,tham nhũng của chính phủ và lực lượng nổi dậy của Taliban.[156][157] Trong khi đó, Karzai cố gắng đoàn kết các dân tộc trong nước,[158] vàchính phủ Afghanistan đã có thể xây dựng một số cấu trúc dân chủ, thông qua hiến pháp vào năm 2004 với tên gọi Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan. Các nỗ lực đã được thực hiện, thường là với sự hỗ trợ của các nước tài trợ nước ngoài, nhằm cải thiện nền kinh tế, y tế, giáo dục, giao thông và nông nghiệp của đất nước. Lực lượng ISAF cũng bắt đầu huấn luyệnLực lượng An ninh Quốc gia Afghanistan. Sau năm 2002, gần năm triệungười Afghanistan đã đượchồi hương.[159] Số lượng quân NATO hiện diện tại Afghanistan đạt đỉnh 140.000 vào năm 2011,[160] giảm xuống còn khoảng 16.000 vào năm 2018.[161]
Vào tháng 9 năm 2014Ashraf Ghani trở thành tổng thống saucuộc bầu cử tổng thống năm 2014, đánh dấu mốc lần đầu tiên trong lịch sử quyền lực của Afghanistan được chuyển giao một cách dân chủ.[162][163][164][165][166] Vào ngày 28 tháng 12 năm 2014, NATO chính thức chấm dứt các hoạt động chiến đấu của ISAF tại Afghanistan và chuyển giao toàn bộ trách nhiệm an ninh cho chính phủ Afghanistan. Chiến dịch do NATO dẫn đầu được thành lập cùng ngày với tư cách là tổ chức kế nhiệm của ISAF.[167][168] Hàng nghìn binh sĩ NATO vẫn ở lại nước này để huấn luyện và cố vấn cho các lực lượng chính phủ Afghanistan[169] và tiếp tục cuộc chiến chống lại Taliban.[170] Người ta ước tính vào năm 2015 rằng "khoảng 147.000 người đã thiệt mạng trong cuộc chiến Afghanistan kể từ năm 2001. Hơn 38.000 trong số những người thiệt mạng là dân thường ".[171] Một báo cáo có tiêu đềBody Count kết luận rằng 106.000–170.000 thường dân đã thiệt mạng do hậu quả của cuộc giao tranh ở Afghanistan do tất cả các bên tham gia xung đột.[172]
Vào ngày 14 tháng 4 năm 2021, Tổng thư ký NATOJens Stoltenberg cho biết liên minh đã đồng ý bắt đầurút quân khỏi Afghanistan trước ngày 1 tháng 5.[173] Ngay sau khi bắt đầu rút quân của NATO,Taliban đã tiến hành mộtcuộc tấn công chống lại chính phủ Afghanistan, nhanh chóng mở rộng lãnh thổ trước một lực lượng chính phủ Afghanistan đang sụp đổ.[174][175] Vào ngày 15 tháng 8 năm 2021, sau khi một lần nữa kiểm soát được phần lớn lãnh thổ Afghanistan, lực lượng Taliban đãtái chiếm thủ đô Kabul; nhiều dân thường, quan chức chính phủ và nhà ngoại giao đã được sơ tán.[176] Tổng thống Ghani đã rời khỏi Afghanistan ngay trong ngày.[177] Tính đến ngày 16 tháng 8 năm 2021, một Hội đồng Điều phối không chính thức đứng đầu bởi các lãnh đạo cấp cao đang thực hiện nhiệm vụ chuyển giao các cơ quan nhà nước Cộng hòa Hồi giao Afghanistan cho lực lượng Taliban.[178] Vào ngày 17 tháng 8, Phó Tổng thống Thứ nhất Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan,Amrullah Saleh, tự xưng là quyềnTổng thống Afghanistan và tuyên bố thành lậpmặt trận chống Taliban với khoảng trên 6.000 lính[179][180] đóng tạiThung lũng Panjshir, cùng vớiAhmad Massoud.[181][182] Tuy nhiên, vào ngày 6 tháng 9, Taliban đã kiểm soát hầu hếttỉnh Panjshir, buộc quân kháng chiến phải rút về vùng núi để tiếp tục chiến đấu tại đây.[183] Các cuộc giao tranh tại thung lũng ngừng lại vào giữa tháng 9,[184] còn các lãnh đạoAmrullah Saleh vàAhmad Massoud của lực lượng kháng chiến đã chạy sang nước láng giềngTajikistan.[183][185][186]
Tiểu vương quốc Hồi giáo Afghanistan được nhanh chóng khôi phục sau khi các lực lượng đối lập thất trận và phải chạy khỏi đất nước. Chính quyền mới khả năng được dẫn dắt bởilãnh tụ tối caoHibatullah Akhundzada[187] và quyềnThủ tướngHasan Akhund, người đã nhậm chức vào ngày 7 tháng 9 năm 2021.[188][189] Akhund là một trong bốn người sáng lập nên Taliban[190] và từng là Phó Thủ tướng trong chính quyền Tiểu vương quốc trước đây; việc bổ nhiệm ông được xem như là một sự thỏa hiệp giữa hai phái trong nội bộ Taliban: phe ôn hòa và phe cứng rắn.[191] Mộtnội các mới với toàn bộ thành viên đều là nam giới được thành lập, trong đóAbdul Hakim Ishaqzai giữ chức Bộ trưởng Tư pháp.[192][193] Vào ngày 20 tháng 9 năm 2021,Tổng thư ký Liên Hợp QuốcAntónio Guterres nhận được bức thư từ quyềnBộ trưởng Ngoại giaoAmir Khan Muttaqi chính thức đề cử phát ngôn viên chính thức của Taliban tạiDoha,Suhail Shaheen, đảm nhiệm vai trò đại sứ của Afghanistan tại Liên Hợp Quốc, và yêu cầu được phát biểu trướcĐại Hội đồng. Trong thời gian nắm quyền trước đó của Taliban từ 1996 đến 2001,Liên Hợp Quốc chưa từng công nhận đại diện của tổ chức này và vẫn tiếp tục làm việc với chính phủ lưu vong lúc đó của Afghanistan.[194]
Các nước phương Tây đã đình chỉ hầu hết hoạt động nhân đạo tại Afghanistan sau khi Taliban tiếp quản đất nước vào tháng 8 năm 2021, đồng thờiNgân hàng Thế giới vàQuỹ Tiền tệ Quốc tế cũng ngưng các khoản thanh toán.[195][196] Vào tháng 10 năm 2021, hơn một nửa trong số 39 triệu người tại Afghanistan phải đối mặt với tình trạngthiếu lương thực.[197] Ngày 11 tháng 11 năm 2021,Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch) báo cáo rằng Afghanistan đang trải quanạn đói diện rộng do khủng hoảng kinh tế vài tài chính.[198]
Là một quốc gia miền núikhông giáp biển với đồng bằng ở phía bắc và tây nam, Afghanistan nằm ở nơi giao giữa Nam Á[200][201] và Trung Á.[202] Điểm cao nhất của đất nước làNoshaq, ở độ cao 7,492 m (24,580 ft) so với mực nước biển.[203] Nó cókhí hậu lục địa với mùa đông khắc nghiệt ở vùngcao nguyên trung tâm, phía đông bắc băng giá (xung quanhNuristan) vàHành lang Wakhan, nơi nhiệt độ trung bình vào tháng 1 dưới −15 °C (5 °F) và mùa hè nóng ở vùng thấp Các khu vực thuộclưu vực Sistan ở phía tây nam, lưu vựcJalalabad ở phía đông và đồng bằngTurkestan dọc theosông Amu ở phía bắc, nơi có nhiệt độ trung bình trên 35 °C (95 °F) vào tháng Bảy. Điểm thấp nhất nằm ởtỉnh Jowzjan dọc theo bờ sông Amu, ở độ cao 258 m (846 ft) trên mực nước biển.[203]
Phong cảnh của Afghanistan, từ trái sang phải: 1. Vườn quốc gia Band-e Amir; 2. Đèo Salang ở tỉnh Parwan; 3. Thung lũng Korangal thuộc tỉnh Kunar; và 4. Đập Kajaki ở tỉnh Helmand
Mặc dù có nhiều sông vàhồ chứa nhưng phần lớn đất nước lại khô hạn. Lưu vựclòng chảo Sistan là một trong những khu vực khô hạn nhất trên thế giới.[204] Afghanistan có tuyết trong mùa đông ởdãy núi Pamir vàHindu Kush, và tuyết tan vào mùa xuân chảy vàosông, hồ và suối.[205][206] Tuy nhiên, hai phần ba nước của nước này chảy vào các nước láng giềng Iran, Pakistan và Turkmenistan. Afghanistan cần hơn 2 tỷ đô la Mỹ để cải tạo hệ thống tưới tiêu để nước được quản lý hợp lý.[207]
Dãy núi Hindu Kush ở phía đông bắc, trong và xung quanhtỉnh Badakhshan của Afghanistan, nằm trong khu vực hoạt động địa chất nơi động đất có thể xảy ra gần như hàng năm.[208] Chúng có thể gây chết người và phá hoại, gây ralở đất ở một số khu vực hoặctuyết lở trong mùa đông.[209] Trận động đất mạnh cuối cùng là vào năm 1998, đã giết chết khoảng 6.000 người ở Badakhshan gần Tajikistan.[210] Tiếp theo làtrận động đất Hindu Kush năm 2002, trong đó hơn 150 người thiệt mạng và hơn 1.000 người bị thương. Mộttrận động đất năm 2010 đã khiến 11 người Afghanistan thiệt mạng, hơn 70 người bị thương và hơn 2.000 ngôi nhà bị phá hủy.
Với hơn 652.230 km2 (251.830 dặm vuông),[214] Afghanistan làquốc gia lớn thứ 40 trên thế giới,[215] lớn hơn một chút so với Pháp và nhỏ hơn Miến Điện, có kích thước bằng Texas của Hoa Kỳ. Nó giáp Pakistan ở phía nam và phía đông; Iran ở phía tây; Turkmenistan, Uzbekistan và Tajikistan ở phía bắc; và Trung Quốc ở vùng viễn đông.[216]
Lãnh tụ tối cao là nguyên thủ quốc gia và đứng đầuhành pháp. Lãnh tụ tối cao cũng giữ vai trò là người đứng đầu Nội các Afghanistan. Lãnh tụ tối cao hiện thời là ông Hibatullah Akhundzada.Điều hành cấp cao Afghanistan là chức vụ mới được tạo thành từ năm 2020 theo Hiến pháp mới, có vai trò tương tự như Thủ tướng, chủ trì các cuộc họp hàng tuần của Hội đồng Bộ trưởng, đưa ra các khuyến nghị chính sách cho Lãnh tụ tối cao, cũng như có thể đề cử các ứng viên Bộ trưởng cho nội các Afghanistan.Điều hành cấp cao hiện tại là ôngAbdullah Abdullah, được Lãnh tụ tối cao bổ nhiệm từ ngày 29 tháng 9 năm 2020.
Mỗi tỉnh lại được chia tiếp thànhquận/huyện và mỗi quận thường gồm một thành phố hay nhiều thị trấn.
Thống đốc tỉnh doBộ nội vụ và cácQuận trưởng cảnh sát chỉ định, người đứng đầu các quận do thống đốc chỉ định. Thống đốc là người đại diện của chính phủ và chịu trách nhiệm về mọi vấn đề hành chính và nghi lễ. Lãnh đạo cảnh sát và an ninh thường do Bộ nội vụ chỉ định và làm việc cùng với Thống đốc để bảo đảm an ninh.
Afghanistan hiện có lực lượng cảnh sát 60.000 người. Nước này đang đặt kế hoạch tuyển dụng thêm 20.000 sĩ quan cảnh sát khác đưa con số lên tới 80.000 người. Dù về mặt chính thức cảnh sát chịu trách nhiệm giữ gìn trật tự dân sự, các lãnh đạo quân sự địa phương và vùng tiếp tục nắm quyền kiểm soát tại những vùng chưa ổn định. Cảnh sát đã bị buộc tội đối xử không thích hợp và tra tấn các tù nhân. Năm 2003 khu vực ủy nhiệm của Lực lượng Hỗ trợ An ninh Quốc tế, hiện thuộc quyền chỉ huy củaTổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đã được mở rộng tới vùngKabul. Tuy nhiên tại một số vùng không thuộc quyền ủy nhiệm của lực lượng trên, các du kích địa phương vẫn nắm quyền kiểm soát. Ở nhiều vùng, các vụ phạm pháp không thể được điều tra bởi thiếu sự có mặt của lực lượng cảnh sát và/hay hệ thống thông tin liên lạc. Binh lính thuộc Quân đội Quốc gia Afghanistan đã được phái tới giữ gìn an ninh tại những nơi thiếu sự hiện diện của cảnh sát.[217]
Nhà báo ở Afghanistan đối mặt với mối đe dọa từ cả lực lượng an ninh và quân nổi dậy.[218] Ủy ban An toàn Nhà báo Afghanistan (AJSC) năm 2017 tuyên bố rằng chính phủ Afghanistan chiếm 46% các cuộc tấn công vào nhà báo Afghanistan, trong khi quân nổi dậy chịu trách nhiệm cho phần còn lại của các cuộc tấn công.[219]
Công nhân chế biếnlựu (anaar), loại trái cây Afghanistan nổi tiếng ở châu Á
Afghanistan là một nước đang phát triển. Hai phần ba dân số nước này sống với chưa đến 2đô la Mỹ một ngày. Nền kinh tế đã phải chịu rất nhiều ảnh hưởng tiêu cực từ tình trạng bất ổn chính trị và quân sự từ cuộc chiến tranh xâm lược của Xô viết từ năm 1979 và những cuộc xung đột tiếp sau đó, ngoài ra tình trạng hạn hán nặng nề cũng gây rất nhiều khó khăn cho đất nước này trong giai đoạn 1998-2001.[221][222] Tính đến năm 2016, GDP của Afghanistan đạt 18.395 USD, đứng thứ 114 thế giới, đứng thứ 36 châu Á và đứng thứ 6Nam Á.
Dân số tham gia tích cực vào hoạt động kinh tế năm 2002 khoảng 11 triệu người (trong tổng cộng khoảng 29 triệu). Tuy không có con số chính thức về tỷ lệ thất nghiệp, ước tính khoảng 3 triệu người, và dường như tăng thêm khoảng 300.000 người mỗi năm.[223]
Tuy nhiên, Afghanistan đã đạt được mức hồi phục và tăng trưởng kinh tế đáng khâm phục từ năm 2002. Giá trị GDP thực,không tính thuốc phiện, đã tăng 29% năm 2002, 16% năm 2003, 8% năm 2004 và 14% năm 2005.[224] Một phần baGDP Afghanistan có từ hoạt động trồng cây anh túc và buôn bán trái phép các loại chất có nguồn gốc hay có dẫn xuất từthuốc phiện,morphine vàheroin, cũng như sản xuấthashish.
Phụ nữ Afghanistan tại một nhà máy dệt ở Kabul
Một lợi thế khác, những nỗ lực quốc tế nhằm tái thiết Afghanistan đã dẫn tới sự thành lậpChính quyền Lâm thời Afghanistan (AIA), kết quả của Thỏa thuậnBonn tháng 12 năm 2001Bonn, và sau đó là Hội nghị các Nhà tài trợ cho việc Tái thiết Afghanistan tạiTokyo năm 2002, với 4,5 tỷ USD được hứa hẹn tài trợ và số vốn này sẽ đượcNhóm Ngân hàng Thế giới quản lý. 4 tỷ USD khác cũng được hứa hẹn cho vay năm 2004 và tiếp đó là 10,5 tỷ USD đầu năm 2006 tạiHội nghị Luân Đôn.[225] Đầu năm 2007, 11,6 tỷ USD đã được cam kết tài trợ cho nước này từ riêng Hoa Kỳ. Những lĩnh vực được ưu tiên tái thiết gồm việc tái xây dựng hệ thống giáo dục, sức khoẻ, các cơ sở y tế, tăng cường năng lực quản lý hành chính, phát triển lĩnh vực nông nghiệp và tái thiết đường sá, năng lượng và viễn thông.
Theo một bản báo cáo năm 2004 củaNgân hàng Phát triển châu Á, nỗ lực tái thiết hiện tại tập trung vào hai hướng: thứ nhất chú trọng tái thiết các cơ sở hạ tầng quan trọng và thứ hai, xây dựng các cơ sở hiện đại trong lĩnh vực công cộng từ những tàn dư của kiểu kế hoạch hóa Xô viết sang kiểu hướng mạnh vào phát triển kinh tế thị trường.[223] Năm 2006, hai công ty Hoa Kỳ, Black & Veatch vàLouis Berger Group, đã thắng một hợp đồng trị giá 1,4 tỷ USD xây dựng lại đường sá, các hệ thống cung cấp điện nước cho Afghanistan.[226]
Một trong những định hướng chính của việc khôi phục kinh tế hiện nay là hồi hương cho hơn 4 triệu người tị nạn từ các quốc gia và phương Tây, những người sẽ mang theo về nguồn nhân lực mới, mối quan hệ, tay nghề cũng như nguồn vốn cần thiếtcho việc khởi động lại nền kinh tế. Một yếu tố tích cực khác là con số viện trợ từ 2 đến 3 tỷ USD mỗi năm từ cộng đồng quốc tếref>Shalizi and Harooni, Hamid and Mirwais (ngày 4 tháng 4 năm 2014)."Landmark Afghanistan Presidential Election Held Under Shadow of Violence".HuffPost.Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 21 tháng 10 năm 2018., việc hồi phục một phần lĩnh vực nông nghiệp, và việc tái xây dựng các định chế kinh tế. Những kế hoạch phát triển khu vực tư nhân cũng đang được tiến hành. Năm 2006, một gia đình người Afghanistan tại Dubai đã mở một nhà máy đóng chaiCoca Cola trị giá 25 triệu USD tại Afghanistan.[227]
Con số thâm hụt tài khoản vãng lai của nước này hiện được bù đắp phần lớn bởi khoản tiền từ các nhà tài trợ, chỉ một phần nhỏ – khoảng 15% – được lấy từ ngân sách chính phủ. Số còn lại được chia cho các khoản chi tiêu không thuộc ngân sách và những dự án do nhà tài trợ chỉ định thông qua hệ thốngLiên hiệp quốc và cáctổ chức phi chính phủ. Chính phủ có một quỹ trung ương chỉ 350 triệu USD năm 2003 và ước tính đạt 550 năm 2004. Tổng dự trữ ngoại tệ quốc gia khoảng 500 triệu USD. Nguồn thu đa số từ hải quan, bởi các nguồn thuế thu nhập và thuế doanh nghiệp rất nhỏ nhoi.
Lạm phát từng là vấn đề nghiêm trọng tại nước này trước năm 2002. Tuy nhiên, việc hạ giá đồng Afghani năm 2002 sau khi đồng tiền mới được đưa vào lưu hành (1.000 Afghani cũ tương đương 1 Afghani mới) cộng với tình trạng ổn định hơn so với trước kia đã giúp giá cả ổn định và thậm chí giảm bớt trong giai đoạn tháng 12 năm 2002 và tháng 2 năm 2003, phản ánh sự ưa thích với đồng Afghani mới. Kể từ đó, chỉ số lạm phát đã trở nên ổn định, hơi tăng vào cuối năm 2003.[223]
Chính phủ Afghanistan và các nhà tài trợ quốc tế dường như muốn chú trọng vào cải thiện các lĩnh vực nhu cầu then chốt, phát triển cơ sở hạ tầng, giáo dục, nhà ở và cải cách kinh tế. Chính phủ trung ương cũng tập trung vào việc cải thiện tình trạng lỏng lẻo trong chi trả lương và chi tiêu công cộng. Việc tái thiết lĩnh vực tài chính dường như cần một thời gian lâu dài để đạt tới thành công. Hiện tiềm có thể được chuyển ra vào đất nước thông qua các kênh ngân hàng chính thức. Từ năm 2003, hơn mười bốn ngân hàng mới đã được thành lập trong nước, gồm cảStandard Chartered Bank,Afghanistan International Bank,Kabul BankLưu trữ ngày 23 tháng 4 năm 2011 tạiWayback Machine,Azizi BankLưu trữ ngày 9 tháng 4 năm 2010 tạiWayback Machine, First MicroFinanceBank, và các ngân hàng khác. Một luật mới về đầu tư tư nhân đã quy định khoảng thời gianưu đãi thuế từ ba tới bảy năm cũng như khoảng thời gian bốn năm miễn trừ thuế xuất khẩu nhằm khuyến khích các công ty.
Kế hoạch trị giá 9 tỷ USD nhằm phát triển Kabul thành một đô thị hiện đại tương lai,Thành phố ánh sáng.
Một số dự án đầu tư tư nhân, với sự hỗ trợ của nhà nước, cũng đang hình thành tại Afghanistan. Một bản thiết kế ý tưởng ban đầu được gọi làThành phố ánh sáng, do Tiến sĩHisham N. Ashkouri, Giám đốcARCADD, Inc. đề xuất cho một dự án phát triển và thực hiện dựa trên cơ sở đầu tư hoàn toàn tư nhân đã được đề xuất với mục tiêu hình thành một khu đa chức năng thương mại, lịch sử và phát triển văn hóa bên trong Thành phố Cổ Kabul dọc bờ nam Sông Kabul và dọc Đại lộ Jade Meywand,[228] đem lại sức sốc mới cho một trong những khu vực thương mại và lịch sử quan trọng nhất bên trong Thành phố Kabul, với nhiều thánh đường và lăng mộ lịch sử cũng như các khu vực hoạt động thương mại đã bị tàn phá trong chiến tranh. Trong bản thiết kế này cũng bao gồm một phức hợp choBảo tàng Quốc gia Afghanistan.
Một con đường chợ nhộn nhịp ở trung tâm Kabul, 2009
Tuy những dự án đó sẽ giúp xây dựng lại một cơ sở căn bản của quốc gia trong tương lai, hiện tại, một nửa dân số vẫn phải sống trong tình trạng thiếu lương thực, quần áo, nhà cửa và các vấn đề khác do các hoạt động quân sự và sự bất ổn chính trị gây ra. Chính phủ không đủ mạnh để thu thuế và phí từ tất cả các tỉnh vì tình trạng lãnh chúa địa phương. Tình trạng gian lận lừa đảo và "tham nhũng xuất hiện trong hàng loạt tổ chức chính phủ Afghanistan.[229]
Điều tốt lành với Afghanistan là nước này có tiềm năng để nhanh chóng thoát khỏi tình trạng nghèo đói để trở thành một quốc gia ổn định. Nhiều bản báo cáo cho thấy đất nước sở hữu nhiều nguồn tài nguyên thiên nhiên và khoáng sản quan trọng, có giá trị trên thị trường thế giới. Theo Nghiên cứu của US Geological và Bộ Công nghiệp và Mỏ Afghanistan, nước này có thể sở hữu tới 36 nghìn tỷ feet khốikhí tự nhiên, 3,6 tỷ barreldầu mỏ và tới 1.325 triệu barrelkhí gas hóa lỏng. Điều này có thể đánh dấu bước ngoặt trong những nỗ lực tái thiết Afghanistan. Xuất khẩu dầu mỏ có thể mang lại nguồn thu Afghanistan cần để hiện đại hóa cơ sở hạ tầng và mở rộng các cơ hội kinh tế cho đất nước. Những báo cáo khác cho rằng nước này có khá nhiều nguồn tài nguyênvàng,đồng,than,quặng sắt và cáckhoáng sản giàu khác.
Dân cư Afghanistan được chia thành nhiều nhóm sắc tộc khác nhau. Vì một cuộc điều tra dân số có hệ thống chưa từng được thực hiện ở nước này trong nhiều thập kỷ, con số chính xác về số lượng và thành phần các nhóm dân tộc hiện chưa được biết.[230] Vì thế những con số dưới đây chỉ có tính ước đoán.[231]
Theo Từ điển bách khoa Iran,[232] tiếng Ba Tư là ngôn ngữ mẹ đẻ của khoảng một phần ba dân số Afghanistan, và nó cũng là ngôn ngữ được sử dụng rộng rãi nhất trong nước, với khoảng 90% dân số. Từ điển bách khoa này cũng cho rằng tiếng Pashto được khoảng 50% dân số sử dụng.
Dưới đây là sự phân bố các nhóm sắc tộc gần đúng dựa trên CIA World Factbook[233].Từ điển bách khoa toàn thư Anh đưa ra một danh sách nhóm sắc tộc Afghanistan hơi khác:[234]
Dựa trên những con số từ cuộc điều tra dân số thập niên 1960 tới 1980, cũng như thông tin có được từ các học giả,[235]Bách khoa toàn thư Iran đưa ra danh sách sau:[235]
Tương tự, có một cộng đồngngười Do Thái nhỏ tại Afghanistan (XemNgười Do Thái Bukharan) họ đã bỏ chạy khỏi đất nước sau khi quân đội Liên Xô đến tham chiến năm 1979, và ngày nay chỉ duy nhất một người Do Thái làZablon Simintov, còn ở lại nước này[239]. Vào tháng 9 năm 2021,Simintov đã rời khỏi Afghanistan và chuyển tớiIsrael để sinh sống[240].
Tỷ lệ biết chữ/dân số plus15 theo Viện thống kê UNESCO 1980–2015
Giáo dục ở Afghanistan gồmK–12 vàgiáo dục đại học, đượcBộ Giáo dục vàBộ Giáo dục Đại học giám sát. Có hơn 16.000 trường học trong cả nước và khoảng 9 triệu học sinh. Trong đó, khoảng 60% là nam và 40% nữ. Hơn 174.000 sinh viên đang theo học tại cáctrường đại học khác nhau trên cả nước. Khoảng 21% trong số này là nữ giới.[252] Cựu Bộ trưởng Giáo dụcGhulam Farooq Wardak đã tuyên bố rằng việc xây dựng 8.000 trường học là cần thiết cho những trẻ em còn lại bị thiếuhọc tập chính quy.[253]
Tỷ lệ biết chữ của dân số là 38,2% (nam 52% và nữ 24,2%).[203] Lực lượng an ninh quốc gia Afghanistan được cung cấp các khóa học xóa mù chữ bắt buộc.[254]
Người Afghanistan tự hào về tôn giáo, quốc gia, tổ tiên, và trên tất cả là nền độc lập của họ. Như những người dân vùng cao nguyên khác, người Afghanistan được cho là nhanh nhạy và mến khách, vì họ rất coi trọng danh dự cá nhân, vì sự trung thành vớidòng tộc và vị sự sẵn sàng mang theo và sử dụng vũ khí để giải quyết các tranh chấp.[255] Vì các cuộc tranh chấp bộ tộc và những cuộc tàn sát phong kiến đã trở thành một trong những vấn đề quan tâm hàng đầu của họ từ xa xưa, kiểu chủ nghĩa cá nhân tiêu biểu này đã là một trở ngại lớn đối với những kẻ xâm lược từ bên ngoài.
Afghanistan có một lịch sử phức tạp thể hiện qua những nền văn hóa hiện nay của họ cũng như dưới hình thức nhiều ngôn ngữ và công trình kiến trúc khác. Tuy nhiên, nhiều công trình kiến trúc lịch sử quốc gia đã bị tàn phá trong những cuộc chiến gần đây.Hai pho tượng Phật tạiTỉnh Bamiyan đã bị lực lượng Taliban, những kẻ coi đó là sựsùng bái thần tượng, phá huỷ. Các địa điểm nổi tiếng khác gồm các thành phốKandahar,Herat,Ghazni vàBalkh. Tháp Jam, tại thung lũngHari Rud, là một địa điểmdi sản văn hóa thế giới của UNESCO. Tấm áo choàng củaMuhammad được cất giữ bên trong Khalka Sharifa nổi tiếng tại Thành phố Kandahar.
Buzkashi là một môn thể thao quốc gia tại Afghanistan. Nó tương tự nhưpolo và những người chơi cưỡi trên lưng ngựa chia thành hai đội, mỗi bên tìm cách chiếm và giữ xác một condê.Chó sói Afghanistan (một kiểuchó đua) cũng có nguồn gốc từ Afghanistan.
Dù tỷ lệ người biết chữ thấp,thi ca Ba Tư đóng một vai trò rất quan trọng trong văn hóa Afghanistan. Thi ca luôn là một môn học quan trọng tạiIran và Afghanistan, tới mức nó đã thống nhất vào trong văn hóa. Văn hóa Ba Tư, từng, và luôn luôn, có ảnh hưởng lớn trong văn hóa Afghanistan. Những cuộc thi thơ giữa cá nhân được gọi là "musha'era" thường xuất hiện trong những người bình dân. Hầu như mọi gia đình đều sở hữu một hay nhiều tập thơ ở mọi kiểu, thậm chí khi chúng không được mang ra đọc thường xuyên.
Các thổ ngữ phía đông của ngôn ngữ Ba Tư thường được gọi là "Dari". Cái tên này xuất xứ từ từ "Pārsī-e Darbārī", có nghĩaTiếng Ba Tư của các triều đình hoàng gia. Thuật ngữDarī cổ – một trong những cái tên gốc của ngôn ngữ Ba Tư – was đã được tái sinh trong hiến pháp Afghanistan năm 1964, và có mục tiêu"biểu thị rằng người Afghanistan coi quốc gia của họ là cái nôi của ngôn ngữ. Vì thế, cái tênFārsī, ngôn ngữ của ngườiFārs, thường bị tránh nhắc tới. Theo quan điểm này, chúng ta có thể coi sự phát triển của Dari hay văn học Ba Tư trong thực thể chính trị được gọi là Afghanistan."[256]
Nhiềunhà thơ Ba Tư nổi tiếng trong giai đoạn thế kỷ thứ mười đến thế kỷ mười lăm xuất thân từKhorasan nơi được coi là Afghanistan ngày nay. Đa số họ cũng là các học giả trong nhiều trường phái khác nhau như ngôn ngữ, khoa học tự nhiên, y học, tôn giáo và thiên văn học.
Đa số những nhân vật trên đều là người Ba Tư (Tājīk) theo sắc tộc và đây vẫn là nhóm sắc tộc lớn thứ hai tại Afghanistan. Tương tự, một số nhà thơ và tác gia tiếng Ba Tư hiện đại, những người khá nổi tiếng trong thế giới sử dụng tiếng Ba Tư, gồmUstad Betab,Qari Abdullah,Khalilullah Khalili,[257]Sufi Ghulam Nabi Ashqari,[258]Sarwar Joya,Qahar Asey,Parwin Pazwak và những người khác. Năm 2003, Khaled Hosseini đã xuất bản cuốn The Kiterunner, dù chỉ là tiểu thuyết nhưng đã thể hiện đa phần lịch sử, chính trị và văn hóa xảy ra tại Afghanistan từ thập niên 1930 tới nay.
Ngoài các nhà thơ và tác gia, nhiềunhà khoa học Ba Tư cũng có nguồn gốc từ nơi hiện được gọi là Afghanistan. Nổi tiếng nhất làAvicenna (Abu Alī Hussein ibn Sīnā), cha ông xuất thân từBalkh. Ibn Sīnā, người đã tớiIsfahan để lập ra một trường y tại đó, được một số học giả coi là "người cha của y học hiện đại". George Sarton đã gọi ibn Sīnā là "nhà khoa học nổi tiếng nhất của Hồi giáo và một trong những người nổi tiếng nhất ở mọi sắc tộc, địa điểm và thời đại". Các tác phẩm nổi tiếng nhất của ông gồmSách chữa vết thương (The Book of Healing) vàLuật lệ ngành y (The Canon of Medicine), cũng được gọi là Qanun. Câu chuyện về Ibn Sīnā thậm chí đã xuất hiện trong văn học hiện đại Anh qua cuốnThầy thuốc (The Physician) củaNoah Gordon, hiện đã được xuất bản bằng nhiều thứ tiếng. Hơn nữa, theoIbn al-Nadim,Al-Farabi, một nhà khoa học và triết học nổi tiếng, cũng xuất thân từTỉnh Faryab Afghanistan.
Trước khi Taliban lên nắm quyền lực, thành phố Kabul là nơi có nhiều nhạc sĩ bậc thầy cả về âm nhạc truyền thống và hiện đại Afghanistan, đặc biệt trong lễ hộiNauroz. Ở thế kỷ hai mươi Kabul từng là trung tâm văn hóa được coi nhưViên ở thế kỷ mười tám và mười chín.
Hệ thống bộ tộc, quy định cuộc sống của hầu hết mọi người bên ngoài các khu đô thị, và có ảnh hưởng mạnh mẽ theo các thuật ngữ chính trị. Những người đàn ông có một lòng trung thành cuồng nhiệt với bộ tộc của mình, tới mức, khi được kêu gọi, họ sẵn sàng tập trung lại với vũ khí trong tay dưới quyền lãnh đạo của người đứng đầu bộ tộc cũng các lãnh đạo dòng họ (Khans). Trên lý thuyết, theo luật Hồi giáo, mọi tín đồ đều phải đứng lên cầm vũ khí theo lời hiệu triệu (Ulul-Amr) của thủ lĩnh.
Heathcote coi hệ thống bộ tộc là cách thức tốt nhất để tổ chức những nhóm người lớn trong một quốc gia với những khó khăn địa lý, và trong một xã hội, từ quan điểm duy vật, có phong cách sống đơn giản.[255]
TheoGlobal Rights, gần 90% phụ nữ ở Afghanistan trải qua lạm dụng thể xác, lạm dụng tình dục, lạm dụng tâm lý hoặc cưỡng hôn. Thủ phạm của những tội ác này là gia đình của nạn nhân.[259] Một đề xuất năm 2009 về một đạo luật chống lại bạo lực phụ nữ chỉ có thể được thông qua qua một sắc lệnh của tổng thống.[259]
Năm 2012, Afghanistan đã ghi nhận 240 trường hợphành quyết để bảo vệ danh dự, nhưng tổng số người được cho là cao hơn nhiều. Trong số các vụ hành quyết để bảo vệ danh dự được báo cáo, 21% được thực hiện bởi chồng của nạn nhân, 7% bởi anh em của họ, 4% bởi cha của họ và phần còn lại bởi những người thân khác.[260][261]
Afghanistan có khoảng 350đài phát thanh và hơn 200 đài truyền hình[265] gồmRTA TV thuộc sở hữu nhà nước và các kênh tư nhân khác nhưTOLO vàShamshad TV. Tờ báo đầu tiên của Afghanistan được xuất bản vào năm 1873,[266] và có hàng trăm cửa hàng in ngày nay.[265] Vào những năm 1920,Radio Kabul đã phát sóng các dịch vụ radio địa phương.[267] Các chương trình truyền hình bắt đầu phát sóng vào đầu những năm 1970.Đài Tiếng nói Hoa Kỳ,BBC vàĐài Châu Âu Tự do/Đài Tự do (RFE / RL) phát sóng bằng cả hai ngôn ngữ chính thức của Afghanistan.[268]
Kể từ năm 2002, các hạn chế báo chí đã dần được nới lỏng và phương tiện truyền thông tư nhân đa dạng.Tự do ngôn luận và báo chí được thúc đẩy trong hiến pháp năm 2004, kiểm duyệt bị cấm, mặc dùphỉ báng các cá nhân hoặc sản xuất tài liệu trái với các nguyên tắc của đạo Hồi bị cấm. Năm 2019,Phóng viên không biên giới xếp hạng môi trường truyền thông của Afghanistan đứng thứ 121 trong số 179 theoChỉ số tự do báo chí, trong đó đứng thứ 1 về khoản hầu hết là miễn phí.[269][270]
Ẩm thực Afghanistan chủ yếu dựa trên các loại cây trồng chính của quốc gia như lúa mì, ngô, lúa mạch và gạo. Đi kèm với các mặt hàng chủ lực này là trái cây và rau quả bản địa cũng như các sản phẩm từ sữa như sữa, sữa chua và nước sữa. CơmKabuli palaw là món ăn truyền thống của Afghanistan.[272] Đặc sản ẩm thực của quốc gia phản ánh sự đa dạng về dân tộc và địa lý.[273] Afghanistan được biết đến vớilựu,nho vàdưa ngọt chất lượng cao.[274]
Môn thể thao truyền thống và là môn thể thao quốc gia của Afghanistan làbuzkashi, chủ yếu phổ biến ở miền bắc Afghanistan. Nó tương tự nhưpolo, được chơi bởi kỵ sĩ trong hai đội, mỗi đội cố gắng nắm lấy và giữ một cái xác dê.[284]Chó săn Afghan (một giống chó săn đuổi) có nguồn gốc từ Afghanistan và trước đây được sử dụng trongsăn sói. Năm 2002, du kháchRory Stewart báo cáo rằng chó vẫn được sử dụng để săn sói ở những vùng xa xôi.[285]
Afghanistan đã tăng cường nhanh chóng công nghệ viễn thông, và đã thành lập các công ty truyền thông không dây, Internet, đài phát thanh cùng các đài truyền hình. Các dịch vụ viễn thông ở Afghanistan được cung cấp bởiAfghan Telecom,Afghan Wireless,Etisalat,MTN Group vàRoshan. Quốc gia này sử dụng vệ tinh không gian của riêng mình có tênAfghansat 1, nơi cung cấp dịch vụ cho hàng triệu thuê bao điện thoại, internet và truyền hình. Vào năm 2001 sau những năm nội chiến, viễn thông gần như là một lĩnh vực không tồn tại. Năm 2006, Bộ viễn thông Afghanistan đã ký kết một thỏa thuận trị giá 64,5 triệu USD với một công ty (ZTE Corporation) về việc thành lập một mạng lưới cáp quang rộng khắp quốc gia. Dự án này đã giúp cải thiện các dịch vụ điện thoại, Internet, vô tuyến và truyền thanh trên toàn quốc.[286] Đến năm 2016, viễn thông đã phát triển thành một ngành công nghiệp trị giá 2 tỷ đô la với 22 triệu thuê bao điện thoại di động và 5 triệu người dùng internet. Ngành này sử dụng ít nhất 120.000 người trên toàn quốc.[287]
Nút giao đường sắt ở phía bắc Afghanistan trên đường hướng tới Uzbekistan
Đất nước này có ba tuyến đường sắt: một tuyến đường dài 75 km (47 dặm) từMazar-i-Sharif đếnbiên giới Uzbekistan;[289] một tuyến đường dài 10 km (6,2 dặm) từToraghundi đến biên giớiTurkmenistan (nơi nó tiếp tục là một phần củaĐường sắt Turkmen); và một liên kết ngắn từAqina qua biên giới Turkmen đếnKerki, dự kiến sẽ được mở rộng hơn nữa trên khắp Afghanistan.[290] Những tuyến này chỉ được sử dụng cho vận chuyển hàng hóa và không có dịch vụ chở khách. Một tuyến đường sắt giữaKhaf, Iran và Herat, phía tây Afghanistan, dành cho cả vận tải hàng hóa và hành khách, đang được xây dựng vào năm 2019.[291][292] Khoảng 125 km (78 dặm) của tuyến sẽ nằm ở phía Afghanistan.[293][294] Có nhiều đề xuất khác nhau cho việc xây dựng các tuyến đường sắt bổ sung trong nước.[295]
Con đường quan trọng nhất ở Afghanistan làQuốc lộ 1, còn được gọi là Đường Vành đai, kéo dài 2.210 km (1.370 dặm) kết nối bốn thành phố lớn: Kabul, Ghazni, Kandahar và Herat.[296] Một phần quan trọng của Quốc lộ 1 làĐường hầm Salang, được hoàn thành vào năm 1964, tạo điều kiện cho việc đi qua dãy núi Hindu Kush và kết nối miền bắc và miền nam Afghanistan.[297] Du lịch bằng xe buýt ở Afghanistan vẫn nguy hiểm do các hoạt động quân sự.[298] Tai nạn giao thông nghiêm trọng phổ biến trên các quốc lộ và đường bộ ở Afghanistan, đặc biệt là trênquốc lộ Kabul–Kandahar vàquốc lộ Kabul–Jalalabad.[299]
Trẻ em trên một chiếc xe tải tại khu buôn bánKabul (tháng 6 năm 2003).
Afghanistan cũng đã cải thiện chất lượng xe cộ của mình với sự hiện diện của các đại lýToyota,Land Rover,BMW vàHyundai trên khắp Kabul, và một khu vực trưng bày xe second-hand từCác tiểu Vương quốc Ả rập Thống nhất tại Kandahar. Tuy Afghanistan vẫn còn một chặng đường dài về công nghệ hiện đại phía trước nhưng họ đang tiến bước khá nhanh trên con đường đó.
Mùa xuân năm 2003, ước tính 30% trong số 7.000 trường học tại Afghanistan đã bị hư hại nặng nề sau hơn hai thập kỷnội chiến. Theo báo cáo, chỉ một nửa số trường có nước sạch, và chưa tới 40% có điều kiện vệ sinh thích hợp. Giáo dục cho trẻ em trai không phải là vấn đề được ưu tiên ở thời chính quyền Taliban, trẻ em gái bị cấm tới trường.
Vì tình trạng nghèo đói và bạo lực xung quanh, một cuộc nghiên cứu năm 2002 củaQuỹ Cứu trợ Trẻ em cho thấy trẻ em Afghanistan rất nhanh nhạy và dũng cảm. Cuộc nghiên cứu cũng cho thấy những định chế vững chắc trong gia đình và cộng đồng.
Những học sinh vùng quê nghèo ở Bamozai, gần Gardez,tỉnh Paktya, năm 2007 lúc đang chiến tranh. Trường chưa có cơ sở, vì vậy các lớp học được tổ chức ngoài trời.
Năm 2006, trên khắp đất nước hơn bốn triệu học sinh nam và nữ đã được tới trường. Giáo dục tiểu học hoàn toàn miễn phí và tự do với cả trẻ em trai và gái.
Tỷ lệ biết đọc biết viết toàn quốc ước tính khoảng 36%, tỷ lệ biết đọc viết của nam là 51% nữ là 21%. Hiện nay có 9.000 trường học trên toàn quốc.
Một khía cạnh giáo dục khác đang nhanh chóng thay đổi tại Afghanistan, đó làgiáo dục bậc cao. Sau sự sụp đổ của chính quyền Taliban,Đại học Kabul đã mở cửa trở lại cho cả sinh viên nam và nữ. Năm 2006,Đại học Mỹ tại Afghanistan cũng đã mở cửa, với mục tiêu cung cấp các lớp học tiêu chuẩn thế giới, với môi trường giáo dục tốt, sử dụng tiếng Anh tại Afghanistan. Trường đại học nhận cả các sinh viên Afghanistan và từ các nước láng giềng. Công việc xây dựngĐại học Balkh tại Mazari Sharif cũng sẽ sớm bắt đầu. Tòa nhà mới của trường sẽ được xây dựng trên khuôn viên rộng 600 acre với chi phí 250 triệu USD.[300]
^Ladwig, Walter C. (2017).The Forgotten Front: Patron-Client Relationships in Counter Insurgency. Cambridge University Press. tr. 302.ISBN9781107170773. Truy cập ngày 15 tháng 5 năm 2018.As with their Cold War counterparts, it was erroneous for American policymakers to believe that the governments of contemporary client states, such as Iraq, Afghanistan, and Pakistan, necessarily shared their desire to defeat radical Islamic insurgents by adhering to the prescriptions of U.S. counterinsurgency doctrine.
^extract from "Passion of the Afghan" byKhushal Khan Khattak; translated by C. Biddulph in "Afghan Poetry Of The 17th Century: Selections from the Poems of Khushal Khan Khattak",Luân Đôn,1890
^M. Longworth Dames/G. Morgenstierne/R. Ghirshman, "Afghānistān",Encyclopaedia of Islam Online Edition
^Elphinstone, M.,Account of the Kingdom of Cabul and its Dependencies in Persia and India,Luân Đôn1815; published by Longman, Hurst, Rees, Orme & Brown
^E. Bowen,A New & Accurate Map of Persia inA Complete System Of Geography, Printed for W. Innys, R. Ware [etc.],Luân Đôn1747
^E. Huntington,The Anglo-Russian Agreement as to Tibet, Afghanistan, and Persia, Bulletin of the American Geographical Society, Vol. 39, No. 11 (1907)
^Nordland, Rod (ngày 29 tháng 8 năm 2017)."The Empire Stopper".The New York Times.ISSN0362-4331.Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 12 năm 2018. Truy cập ngày 18 tháng 11 năm 2019.Afghanistan has long been called the "graveyard of empires" – for so long that it is unclear who coined that disputable term.
^Sites in Perspective, chapter 3 of Nancy Hatch Dupree,An Historical Guide To Afghanistan.
^AfghanistanLưu trữ ngày 31 tháng 10 năm 2009 tạiWayback Machine, Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2006 (specifically John Ford Shroder, B.S., M.S., Ph. D.Regents Professor of Geography and Geology, University of Nebraska. Editor, Himalaya to the Sea: Geology, Geomorphology, and the Quaternary and other books).
^Gnoli, Gherado (1989).The Idea of Iran, an Essay on its Origin. Istituto italiano per il Medio ed Estremo Oriente. tr. 133.... he would have drawn inspiration from a ireligious policy which intended to counteract the Median Magi's influence and transfer the 'Avesta-Schule' from Arachosia to Persia: thus the Avesta would have arrived in Persia through Arachosia in the 6th century B.C. [...] Alltough [...] Arachosia would have been only a second fatherland for Zoroastrianism, a significant role should still be attributed to this south-eastern region in the history of the Zoroastrian tradition.
^Gnoli, Gherado (1989).The Idea of Iran, an essay on its Origin. Istituto italiano per il Medio ed Estremo Oriente. tr. 133.linguistic data [...] prove the presence of the Zoroastrian tradition in Arachosia both in the Achaemenian age, in the last quarter of the 6th century, and in the Seleucid age.
^"Central Asian world cities". Faculty.washington.edu. ngày 29 tháng 9 năm 2007.Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 7 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 5 năm 2012.
^"Khurasan".The Encyclopaedia of Islam. Brill. 2009. tr. 55.In pre-Islamic and early Islamic times, the term "Khurassan" frequently had a much wider denotation, covering also parts of what are now Soviet Central Asia and Afghanistan
^"Ahmad Shah Durrani".Encyclopædia Britannica Online.Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 4 năm 2014. Truy cập ngày 9 tháng 9 năm 2010.
^Friedrich Engels (1857)."Afghanistan".Andy Blunden. The New American Cyclopaedia, Vol. I.Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 4 năm 2014. Truy cập ngày 25 tháng 8 năm 2010.
^The Oxford Dictionary of Islam by John L. Esposito, p.71
^Wyatt, Christopher (ngày 2 tháng 9 năm 2015). "Afghanistan in the Great War".Asian Affairs. Quyển 46 số 3. tr. 387–410.doi:10.1080/03068374.2015.1081001.
^Kakar, Mohammed (ngày 3 tháng 3 năm 1997).The Soviet Invasion and the Afghan Response, 1979–1982. University of California Press.ISBN9780520208933.Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 1 năm 2017. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2017.The Afghans are among the latest victims of genocide by a superpower. Large numbers of Afghans were killed to suppress resistance to the army of the Soviet Union, which wished to vindicate its client regime and realize its goal in Afghanistan.
^Klass, Rosanne (1994).The Widening Circle of Genocide. Transaction Publishers. tr. 129.ISBN978-1-4128-3965-5.During the intervening fourteen years of Communist rule, an estimated 1.5 to 2 million Afghan civilians were killed by Soviet forces and their proxies- the four Communist regimes in Kabul, and the East Germans, Bulgarians, Czechs, Cubans, Palestinians, Indians and others who assisted them. These were not battle casualties or the unavoidable civilian victims of warfare. Soviet and local Communist forces seldom attacked the scattered guerilla bands of the Afghan Resistance except, in a few strategic locales like the Panjsher valley. Instead they deliberately targeted the civilian population, primarily in the rural areas.
^Reisman, W. Michael; Norchi, Charles H."Genocide and the Soviet Occupation of Afghanistan"(PDF).Lưu trữ(PDF) bản gốc ngày 26 tháng 10 năm 2016. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2017.According to widely reported accounts, substantial programmes of depopulation have been conducted in these Afghan provinces: Ghazni, Nagarhar, Lagham, Qandahar, Zabul, Badakhshan, Lowgar, Paktia, Paktika and Kunar...There is considerable evidence that genocide has been committed against the Afghan people by the combined forces of the Democratic Republic of Afghanistan and the Soviet Union.
^Haroon, Sana (2008). "The Rise of Deobandi Islam in the North-West Frontier Province and Its Implications in Colonial India and Pakistan 1914–1996".Journal of the Royal Asiatic Society. Quyển 18 số 1. tr. 66–67.doi:10.1017/S1356186307007778.JSTOR27755911.
^GUTMAN, Roy (2008): How We Missed the Story: Osama Bin Laden, the Taliban and the Hijacking of Afghanistan, Endowment of the United States Institute of Peace, 1st ed., Washington D.C.
^Rory McCarthy in Islamabad (ngày 17 tháng 10 năm 2001)."New offer on Bin Laden".The Guardian. London.Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 6 năm 2013. Truy cập ngày 17 tháng 7 năm 2012.
^"WPO Poll: Afghan Public Overwhelmingly Rejects al-Qaeda, Taliban". ngày 30 tháng 1 năm 2006.Lưu trữ bản gốc ngày 2 tháng 1 năm 2017. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2017.Equally large percentages endorse the US military presence in Afghanistan. Eighty-three percent said they have a favorable view of "the US military forces in our country" (39% very favorable). Just 17% have an unfavorable view.
^"Afghan Futures: A National Public Opinion Survey"(PDF). ngày 29 tháng 1 năm 2015. tr. 4.Lưu trữ(PDF) bản gốc ngày 29 tháng 3 năm 2017. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2017.Seventy-seven percent support the presence of U.S. forces; 67 percent say the same of NATO/ISAF forces more generally. Despite the country's travails, eight in 10 say it was a good thing for the United States to oust the Taliban in 2001. And much more blame either the Taliban or al Qaeda for the country's violence, 53 percent, than blame the United States, 12 percent. The latter is about half what it was in 2012, coinciding with a sharp reduction in the U.S. deployment.
^"Operations".The National Resistance Front: Fighting for a Free Afghanistan. National Resistance Front of Afghanistan.Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 9 năm 2021. Truy cập ngày 21 tháng 8 năm 2021.
^Beck, Hylke E.; Zimmermann, Niklaus E.; McVicar, Tim R.; Vergopolan, Noemi; Berg, Alexis; Wood, Eric F. (ngày 30 tháng 10 năm 2018). "Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution".Scientific Data. Quyển 5. tr. 180214.Bibcode:2018NatSD...580214B.doi:10.1038/sdata.2018.214.
^*"U.S. maps". Pubs.usgs.gov.Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2012.
^"Earthquake Hazards".USGS Projects in Afghanistan. US Geological Survey. ngày 1 tháng 8 năm 2011.Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 10 năm 2011. Truy cập ngày 13 tháng 10 năm 2011.
^Morales, Victor (ngày 28 tháng 3 năm 2005)."Poor Afghanistan". Voice of America.Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 8 năm 2006. Truy cập ngày 10 tháng 9 năm 2006.
^Goring, R. (ed): "Larousse Dictionary of Beliefs & Religions" (Larousse: 1994), pg. 581-58, Table:"Population Distribution of Major Beliefs",ISBN 0-7523-0000-8, Note:"... Figures have been compiled from the most accurate recent available information and are in most cases correct to the nearest 1%..."
^Gul, Ayaz (ngày 20 tháng 4 năm 2019)."Pakistan-funded Afghan Hospital Begins Operations".VOA News.Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 4 năm 2019. Truy cập ngày 28 tháng 5 năm 2019.It opens a new chapter in the friendship of the two countries... This is the second-largest hospital [in Afghanistan] built with your support that will serve the needy," Feroz told the gathering.
^Virginia HausseggerMahooba's Promise ABC TV 7.30 Report. 2009.ABC.net.au. Truy cập ngày 15 tháng 7 năm 2009.Lưu trữ ngày 26 tháng 7 năm 2013 tạiWayback Machine
^"Afghanistan". Measuredhs.com.Bản gốc lưu trữ ngày 30 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 14 tháng 11 năm 2010.
^"EU To Impose Ban on Afghan Planes". Airwise News. ngày 22 tháng 11 năm 2010.Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 28 tháng 5 năm 2019.Kabul-basedSafi is the country's No. 2 airline after national carrier Ariana Afghan Airlines
^"Khaf-Herat railroad to be launched in Iran soon".Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 9 năm 2018. Truy cập ngày 27 tháng 9 năm 2018."Iran-Afghanistan railway networks through Khaf-Herat Railroad will be completed in the next few months," Yazdani said, according to Mehr news agency on August 3
^"Khaf-Herat railway".RaillyNews | Dailly Railway News in English. ngày 10 tháng 12 năm 2013.Bản gốc lưu trữ ngày 20 tháng 12 năm 2017. Truy cập ngày 1 tháng 6 năm 2014.
Fowler, Corinne. Chasing Tales: Travel writing, journalism and the history of British ideas about Afghanistan, 2007 (forthcoming), Rodopi, Amsterdam and New York.
Ghobar, Mir Gholam Mohammad. Afghanistan in the Course of History, 1999, All Prints Inc.[1]
Griffiths, John C. 1981.Afghanistan: A History of Conflict. André Deutsch, Luân Đôn. Cập nhật edition, 2001. Andre Deutsch Ltd, 2002,ISBN 0-233-05053-1.
Levi, Peter. 1972.The Light Garden of the Angel King: Journeys in Afghanistan. Collins, 1972,ISBN 0-00-211042-3. Bobbs-Merrill Company, 1973, Indianapolis/New York,ISBN 0-672-51252-1.
Moorcroft, William vàTrebeck, George. 1841.Travels in the Himalayan Provinces of Hindustan and the Panjab; in Ladakh and Kashmir, in Peshawar, Kabul, Kunduz, and Bokhara... from 1819 to 1825, Vol. II. Reprint: New Delhi, Sagar Publications, 1971. Oxford University Press, 1979,ISBN 0-19-577199-0.
Rashid, Ahmed (2000) "Taliban - Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia", Yale University Press
Caroe, Olaf. 1958.The Pathans (on the ethnic origin of Afghans).
Toynbee, Arnold J. 1961.Between Oxus and Jumna. Oxford University Press, Luân Đôn. ISBN B0006DBR44.
Wood, John. 1872.A Journey to the Source of the River Oxus. New Edition, edited by his son, with an essay on the "Geography of the Valley of the Oxus" by Henry Yule. John Murray, Luân Đôn. Gregg Division McGraw-Hill, 1971,ISBN 0-576-03322-7.
Heathcote, T.A. The Afghan Wars 1839-1999, 1980,2003, Spellmount Staplehurst.
Rall, Ted. 2002. "To Afghanistan and Back: A Graphic Travelogue" New York: NBM Publishing.
.svg)
.png)
.png)
.jpg)
.jpg)
_vs_Jeje_Lalpekhlua_(in_blue_uniform).jpg)
.jpg)
.svg)