¹ Tuyên ngôn của Nữ hoàng:Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke ("Phước chúa, lòng dân, sức mạnh Đan Mạch") ² Cùng vớitiếng Kalaallisut trênđảo Greenland,tiếng Faroe trênquần đảo Faroe vàtiếng Đức tại các vùng đông dân gốc Đức ³ Không tính Greenland và quần đảo Faroe
Đan Mạch (tiếng Đan Mạch:Danmark) là một quốc gia thuộc vùngScandinavia ởBắc Âu và là thành viên chính củaVương quốc Đan Mạch. Đan Mạch nằm ở vùng cực nam của các nước Nordic, nằm phía Tây Nam củaThụy Điển, phía Nam củaNa Uy, và phía Bắc củaĐức. Đan Mạch giáp cảbiển Baltic vàbiển Bắc. Đan Mạch bao gồm một bán đảo lớn,Jutland (Jylland) và nhiều đảo, được biết đến nhiều nhất làZealand (Sjælland),Funen (Fyn),Vendsyssel-Thy,Lolland,Falster,Bornholm, và hàng trăm đảo nhỏ thường được gọi là quần đảo Đan Mạch. Đan Mạch từ lâu đã kiểm soát cửa ngõ vào biển Baltic. Trước khi cókênh đào Kiel, nước chảy vào biển Baltic qua ba eo biển được gọi là những eo biển Đan Mạch.
Đan Mạch, với một nền kinh tế tư bản chủ nghĩahỗn hợp và hệ thốngphúc lợi quốc gia lớn,[8] xếp hạng nhất trên thế giới về bình đẳng thu nhập. Theo tạp chí kinh tếHoa KỳForbes, Đan Mạch có môi trường kinh doanh tốt nhất thế giới.[9] Từ năm 2006 đến 2008, theo thăm dò, Đan Mạch được xếp hạng là nơi hạnh phúc nhất thế giới dựa trên các tiêu chí sức khỏe, phúc lợi xã hội và giáo dục.[10] Thăm dòChỉ số hòa bình toàn cầu năm 2009 xếp Đan Mạch là nước yên bình thứ nhì trên thế giới sauNew Zealand.[11] Đan Mạch được xếp là nước íttham nhũng nhất trên thế giới theoChỉ số nhận thức tham nhũng 2008, cùng hạng vớiThụy Điển vàNew Zealand.[12]
Tiếng Đan Mạch, ngôn ngữ quốc gia được coi là gần với tiếng Thụy Điển và tiếng Na Uy. Đan Mạch cũng có văn hóa và lịch sử tương đồng với hai nước này. 82,0% dân số Đan Mạch và 90,3% dân tộc Đan Mạch là thành viên củagiáo hội Luther. Năm 2009, 526.000 người (9,5% dân số Đan Mạch) là người nhập cư hoặc thế hệ sau của những người nhập cư. Đa số (54%) trong số này có nguồn gốc từScandinavia.
Tên gọi của Đan Mạch trong tiếng Việt bắt nguồn từtiếng Trung. Quốc hiệu của quốc gia này là "Danmark". Bằng tiếng Trung, "Dan-mark" được phiên âm là "丹麥" (pinyin:"Dān mài"). "丹麥" cóâm Hán Việt là "Đan Mạch".[13]
Thời tiền sử ở Đan Mạch cách nay khoảng 15.000 năm, khisông băng lục địa (inland ice) trôi chệch về phía bắc do một sự thay đổi khí hậu. Những người săn bắt tuần lộc (loại hươu lớn có sừng nhiều nhánh, tên khoa học làRangifer tarandus) đã sống tại đây, sau đó tới những người sống bằng nghề săn bắt các muông thú khác và những người đánh cá trải qua hàng thiên niên kỷ.
Ngay cuối thời đại đồ sắt, tức khoảng thế kỷ thứ VIII, ở đây đã tồn tại một chính quyền trung ương mạnh, bằng chứng là đã có công trìnhDannevirke gồm hệ thống bờ lũy cao, dài 14 km ở cách phía nam biên giới Đan Mạch - Đức hiện nay khoảng 40 km, gần bên thành phố vikingHedeby (tiếng Đức làHaithabu), vùng Slien gần Schleswig. Ngoài ra trong thời đại đồ sắt còn một hệ thống kênh đào ngang qua đảoSamsø dài khoảng 500 m, rộng 11 m để tàu thuyền lưu thông, thời đó dùng làm một khâu của căn cứ hải quân bảo vệ thành phốAarhus, gọi làKanhavekanalen.
Tàu Ladby, con tàu lớn nhất củangười Viking được tìm thấy ngoài khơi Đan Mạch.Cối xay gió Dybboel
Thời tiền sử kết thúc vàoThời đại Viking, khi những người Viking Đan Mạch bắt đầu đi buôn bán và cướp bóc ở phần lớn châu Âu.
Nhờ có 2 tấm bia đá khắcchữ rune ở Jelling (nam bán đảo Jylland, tấm nhỏ doGorm già dựng khoảng năm 955, tấm lớn doHarald răng xanh dựng khoảng năm 965) mà ta biết vị vua đầu tiên của bán đảo Jylland làGorm giàGorm den Gamle và là cha củaHarald Blauzahn (Harald răng xanh), người sau này đã thống nhất Đan Mạch vào năm980. Hai tấm bia kể trên được coi là "Giấy khai sinh của Đan Mạch".
Cho tới tậnthế kỷ XI người Đan Mạch vẫn còn được coi làngười Viking, dân tộc đã từng làm chủ nhiều thuộc địa và thâu tóm việc buôn bán khắp châu Âu. Người Viking cũng như thường xuyên cướp phá và gây chiến. Họ bắt đầu đòi cái gọi làDanegæld (món nợ người Đan Mạch) theo đó thì các vua Anh phải nộp thuế cho vua Đan Mạch, để không bị cướp bóc, vì họ có một hạm đội rất mạnh.
Phong trào dân tộc và những người dân chủ ở Đan Mạch bắt đầu tạo được nhiều ảnh hưởng từthập niên 1830. Sau cuộc cách mạng châu Âu1848,nhà nướcquân chủ lập hiến Đan Mạch được thành lập:hiến pháp đầu tiên được soạn thảo.
Sau khi thất bại trong cuộcChiến tranh Phổ-Đan Mạch năm1864, Đan Mạch buộc phải cắt vùngSchleswig-Holstein chonước Phổ. Kể từ sau thất bại này Đan Mạch giữ một thái độ nhất quyết trung lập trong đối ngoại của quốc gia cho đến sau Chiến tranh thế giới thứ nhất.
Một nhóm các binh sĩ Đan Mạch vào buổi sáng khi cuộc xâm lược củaĐức vào Đan Mạch bắt đầu, ngày9 tháng 4 năm1940.
SauChiến tranh thế giới thứ nhất biên giới Đan Mạch -Đức được tái xác lập, lần này là lui về phía nam. Năm1920 nó được xác định chính thức và tồn tại cho đến ngày nay: bắcSchleswig trở về với Đan Mạch. Việc thường xuyên thay đổi đường biên giới dẫn tới sự tồn tại của hai bộ phận dân cư thiểu số ở hai phía:người Đức ở nam Đan Mạch và người Đan Mạch ở miền bắc nước Đức.
Đất nước thuộc vùngScandinavia với diện tích 43.000 km², một phần ba trong số đó là diện tích của 443 hòn đảo lớn nhỏ. Hai hòn đảo lớn nhất làZealand (Sjælland) – rộng khoảng 7.000 km² vàFunen (Fyn) – khoảng 3.000 km². Đường bờ biển dài tới 7.314 km. Địa hình của Đan Mạch khá bằng phẳng, với điểm cao nhất cách 173 m so vớimực nước biển.[17]
Bản đồ Đan Mạch
Bán đảoJutland (Jylland) hình thành nên phần đất liền của Đan Mạch. Nó trải dài trên 300 km tính từ biên giới vớiĐức. Các cồn cát, vũng biển và bãi bồi bảo vệ bờ tây của bán đảo trước những cơn bão dữ dội từ ngoàiBiển Bắc. 443 hòn đảo lớn nhỏ tập trung chủ yếu trênbiển Baltic, ngay sát với bờ tây của Jutland. Chỉ 76 trong số này có người ở. Độ cao trung bình của Đan Mạch so với mực nước biển là 30 m..
Những khối băng lớn củathời kì băng hà đã hình thành nên Đan Mạch ngày nay. Một vành đai băng cổ đã chia cắt phần đông và tây của Jutland.
Vịnh hẹp khoét sâu vào đất liền lớn nhất có tên làLimfjorden, chạy xuyên ngang phần phía bắc bán đảo hướng tới mũi Skagen. Phía đông Jutland làEo biển Lillebælt ngăn cách đảoFunen(Fyn) với lục địa. Đông nam Funen có hệ thống cầu nối với hòn đảo nhỏ Langeland. Chếch sang phía đông một chút là đảoZealand (Sjælland), ngăn cách với Funen bởiEo biển Storebælt. Trên bờ phía đông của đảo này ta sẽ tìm thấy thủ đôCopenhagen(København). Xa xa về phía đông là hòn đảo granit có tênBornholm.
Trên đảoGreenland (Grønland)có khoảng hơn 55.000 dân cư sinh sống, 48.000 trong số họ là người thiểu sốInuit. Thủ phủ của Greenland là Nuuk. Từ năm1380 hòn đảo này là thuộc địa của Đan Mạch, từ năm1953 nó trở thành mộtlãnh thổ tự trị thuộc Đan Mạch.
Hình Đan Mạch chụp từ vệ tinh
Quần đảo Faroe (Farøerne) (thủ phủ:Tórshavn, diện tích 1.399 km², 44.800 dân) là thuộc địa củaNa Uy từ năm1035 tới năm1814. Quần đảo này có khí hậu ôn hoà, dễ chịu chủ yếu nhờ vào ảnh hưởng của dònghải lưu Gulf.
Cũng chính dòng hải lưu này, cùng với vị trí phía bắc của Đan Mạch, ảnh hưởng phần lớn tới khí hậu của vương quốc: thường có một đợt gió từ ôn hoà tới mạnh thổi chủ yếu từ phía tây, mùa hè lạnh hơn so với các nước châu Âu khác, nhưng mùa đông lại ấm áp hơn, lượng mưa hàng năm vào loại trung bình. Cây trồng đa phần là cây chắn gió và chắn cát lấn vào đất liền.
Ngoại trừ loàihươu sừng nhiều nhánh (Cervus elaphus) Đan Mạch hầu như không có thêm loài thú lớn nào khác. Ngược lại, nơi đây lại là thế giới của vô số các loài chim.Ô nhiễm môi trường chính là nguyên nhân chủ yếu đe dọa sự tồn tại của các loài động vật vùng hồ và bờ biển của Đan Mạch.
Đan Mạch có khí hậu ôn đới, đặc trưng bởi mùa đông ấm áp, với nhiệt độ trung bình tháng một 1,5 °C (34,7 °F), và mùa hè mát, với nhiệt độ trung bình tháng 8 17,2 °C (63,0 °F).[18] Đan Mạch có 179 ngày có giáng thủy với tổng lượng nước 765 milimét (30 in) mỗi năm; mùa thu là mùa ẩm ướt nhất và mùa xuân khô nhất.[18] Vị trí giữa lục địa và đại dương làm cho thời tiết thường thay đổi.[19]
Do vị trí phía bắc của Đan Mạch nên có những dao động theo mùa về ánh sáng ban ngày. Ngày ngắn trong mùa đông khi mặt trời mọc khoảng 8:45 sáng và lặn lúc 3:45 pm (giờ chuẩn), và mùa hè kéo dài khi mặt trời mọc lúc 4:30 sáng va lặn lúc 10 tối (giờ mùa hè).[20]
Phong cảnh Đan Mạch đặc trưng bởi sự bằng phẳng,đất trồng trọt và các bờ biển cát.
Dẻ gai châu Âu phổ biến khắp Đan Mạch đặc biệt ở vùng rừng.
Đan Mạch thuộc vềGiới Bắc Cực và có thể được chia làm haivùng sinh thái: rừng hỗn hợp Đại Tây Dương và rừng hỗn hợp Baltic.[21] Hầu hết tất cảrừng nguyên sinh của Đan Mạch đã bị phá hủy hoặc chia nhỏ, chủ yếu do mục đích nông nghiệp trong thiên niên kỷ trước.[22] Sự phá rừng đã tạo ra những vùng cây thạch nam bị phá hủy lớn vàcát trôi có thể gây nhiều thiệt hại.[22] Mặc dù vậy, có vài rừng mọc lại trên quốc gia này và tổng cộng 12,9% diện tích đất bây giờ là rừng.[23]Norway spruce là loại cây phổ biến nhất (2017), đóng vai trò quan trọng trong việcsản xuấtcây Giáng sinh.
Đan Mạch là một quốc giaquân chủ lập hiến vớithể chế đại nghị theoHiến pháp Đan Mạch, được ban hành vào năm 1849.[N 1] Về mặt chính thức, quân chủ thực hiện hành pháp và chủ trìHội đồng Nhà nước (viện cơ mật).[28][29] Trên thực tế, quân chủ chỉ có vai trò biểu tượng và mang tính nghi lễ,[N 2][30] ví dụ như bổ nhiệm, miễn nhiệm thủ tướng, bộ trưởng. Quân chủ không chịu trách nhiệm về hành vi của mình và là bất khả xâm phạm.[31]Frederik X là quốc vương Đan Mạch từ ngày 14 tháng 1 năm 2024.[32]
Luật căn bản này đã trải qua 3 đợt tu chính: lần thứ nhất vào năm 1866, lần thứ hai vào năm 1915 (cho phép các phụ nữ được quyền ứng và bầu cử) và lần thứ ba vào năm 1953.
Quốc hội (tiếng Đan Mạch:Folketinget) là cơ quan lập pháp đơn viện của Đan Mạch. Luật của Quốc hội có hiệu lực tại Đan Mạch vàGreenland,Quần đảo Faroe trong một số trường hợp. Quốc hội cũng quyết định dự toán ngân sách nhà nước, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước và giám sát hoạt động của Chính phủ. Thành viên Chính phủ và nghị sĩ có quyền trình dự luật trước Quốc hội. Luật được Quốc hội thông qua được trình trước Hội đồng Nhà nước để được quân chủ ngự phê, công bố chậm nhất là 30 ngày kể từ ngày thông qua.[33] Quốc hội có quyền biểu quyết bất tín nhiệm một bộ trưởng hoặc toàn bộ Chính phủ.[34]
Quốc hội gồm 179 nghị sĩ được bầu theo hệ thống đại diện tỷ lệ và nguyên tắc phổ thông đầu phiếu với ngưỡng bầu cử 2%.[N 3][36] Đan Mạch bầu 175 nghị sĩ, Greenland và Quần đảo Faroe mỗi khu vực bầu hai nghị sĩ.[37] Nhiệm kỳ của mỗi khóa Quốc hội là bốn năm, nhưng thủ tướng có quyền yêu cầu quân chủ giải tán Quốc hội sớm.
Chính phủ gồm thủ tướng, các bộ trưởng và thay mặt quân chủ thực hiện quyềnhành pháp. Chính phủ có nhiệm vụ trình dự toán ngân sách nhà nước trước Quốc hội, thi hành luật và chính sách đối nội, đối ngoại của Đan Mạch. Thủ tướng làngười đứng đầu chính phủ. Quân chủ thông thường bổ nhiệm lãnh đạo của đảng hoặc liên minh những đảng có khả năng giành được sự tín nhiệm của Quốc hội làm thủ tướng. Chính phủ Đan Mạch thường làchính phủ liên hiệp hoặc thậm chíchính phủ thiểu số vì không có một đảng chiếm ưu thế trong Quốc hội để tự thành lập chính phủ.[38]
Hệ thống tư pháp của Đan Mạch gồm tòa án dân sự, tòa án hình sự và tòa án hành chính. Tòa án thực hiện quyền tư pháp độc lập với Chính phủ và Quốc hội theo Hiến pháp.[40] Vương quốc Đan Mạch không có một hệ thống tư pháp thống nhất mà gồm ba hệ thống riêng biệt của Đan Mạch, Greenland và Quần đảo Faroe.[41] Tuy nhiên, quyết định của tòa án cấp cao tại Greenland và Quần đảo Faroe có thể được kháng cáo lên Tòa án cấp cao Đan Mạch.Tòa án tối cao Đan Mạch là tòa án hình sự, dân sự cao nhất của Đan Mạch.
Đan Mạch có ảnh hưởng đáng kể tại Bắc Âu và là mộttrung cường quốc.[42] Trong những năm gần đây, Greenland và Quần đảo Faroe được tham gia quyết định chính sách đối ngoại về đánh bắt cá,săn bắt cá voi và một số vấn đề địa chính trị. Là một thành viênLiên minh châu Âu, chính sách đối ngoại của Đan Mạch gắn liền với chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu; Đan Mạch (cùng với Greenland) gia nhậpCộng đồng Kinh tế châu Âu vào năm 1973.[N 4] Đan Mạch đã giữ chứcchủ tịch Hội đồng Liên minh châu Âu bảy nhiệm kỳ, gần đây nhất là từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2012.[43] SauChiến tranh thế giới thứ hai, Đan Mạch chấm dứt lập trường trung lập 200 năm và tham gia sáng lậpNATO vào năm 1949. Dư luận Đan Mạch tiếp tục ủng hộ Đan Mạch tham gia NATO.[44]
Đan Mạch có tổng diện tích 43,094kilômét vuông (16,639 dặm vuông Anh) được phân thành 5 vùng hành chính (tiếng Đan Mạch:regioner). Các vùng này lại được chia thành 98 đô thị (kommuner). Vùng đất tận cùng phía đông ở Đan Mạch là quần đảoErtholmene có diện tích 39 ha (0,16 m2), không phải là vùng đô thị cũng không phải một vùng nhưng trực thuộc Bộ Quốc phòng của nước này.[45]
Các vùng được thành lập ngày 01/01/2007 để thay thế 16 hạt trước đây. Cùng lúc này, các đô thị nhỏ hơn được hợp nhất để tạo thành các đơn vị lớn hơn nên giảm xuống từ 270. Hầu hết các đô thị có dân số ít nhất 20.000 dân tạo ra sự bền vững về tài chính và quản lý tốt hơn, mặc dù có một vài ngoại lệ.[46] Đứng đầu các đơn vị hành chính là hạt được bầu cử trực tiếp nhiệm kỳ 4 năm; lần bầu cử gần đây nhất được tổ chức vào ngày 19 tháng 11 năm 2013. Các cấu trúc vùng khác sử dụng các ranh giới đô thị, bao gồm các quận cảnh sát, quận tòa án và quận bầu cử.
Chính thể của các vùng là các hội đồng hạt khu vực gồm 41 người được bầu nhiệm kỳ 4 năm. Đứng đầu hội đồng làregionsrådsformand người được bầu ra từ hội đồng.[47]Hội đồng chịu trách nhiệm về chăm sóc sức khỏe quốc gia, dịch vụ xã hội, và phát triển vùng.[47][48] Không giống các hạt đã được thay thế, các vùng không được phép thu thuế và dịch vụ y tế được chi trả chủ yếu từ đóng góp chăm sóc sức khỏe quốc gia khoảng 6% (sundhedsbidrag) cộng thêm các quỹ từ chính phủ và đô thị.[49]
Diện tích và dân số của các vùng thay đổi nhiều; ví dụ vùng thủ đô Đan Mạch trải dài vùng đô thị Copenhagen và đảoBornholm có dân số gấp 3 lần vùng phía bắcBắc Đan Mạch, trong đó bao gồm các khu vực thưa thớt dân cư của bắc Jutland. Theo hệ thống hạt các vùng đông đúc dân cư nhưCopenhagen vàFrederiksberg được trao quy chế tương tự như các hạt, làm nó trởi thành các đơn vĩ hành chính cấp một. Các đô thịsui generis không được sáp nhập vào các dùng mới theo cải cách năm 2007.
Tập đoàn Lego là công ty đồ chơi có doanh thu cao nhất trên thế giới
Đan Mạch là mộtnước phát triển với một nềnkinh tế hỗn hợpthu nhập cao.[50] Năm 2022, Đan Mạch có thu nhập quốc dân bình quân đầu người (PPP) cao thứ 8 và thu nhập quốc dân bình quân đầu người (danh nghĩa) cao thứ 10 trên thế giới.[51] Nền kinh tế Đan Mạch có một trong nhữngChỉ số tự do kinh tế cao nhất trên thế giới[52][53] và là nền kinh tế cạnh tranh thứ 10 trên thế giới 10, thứ 7 tại châu Âu, Bắc Mỹ vào năm 2019.[54]
Do nghèo tài nguyên và thiếu nguyên liệu buộcngười Đan Mạch phải học cách sử dụng nguyên liệu một cách tiết kiệm và hiệu quả nhất như ứng dụng năng lượng gió và các năng lượng tái tạo. Bên cạnh đó, Đan Mạch cũng phụ thuộc lớn vào các hoạt động ngoại thương, đặc biệt trong lĩnh vực xuất khẩu lương thực và năng lượng. Năm 2010, kim ngạch xuất khẩu của Đan Mạch chiếm 31,8%GDP (tương đương 99,37 tỷ USD) và kim ngạch nhập khẩu đạt 29,1% GDP cả nước (tương đương 90,83 tỷ USD). Nền kinh tế Đan Mạch trong năm 2010 tuy chưa thực sự phục hồi sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 nhưng cũng đã có dấu hiệu tăng trưởng trở lại với mức tăng GDP 1% trong năm 2010 (so với mức suy thoái -5,2% vào năm 2009), tỷ lệ thất nghiệp giảm nhẹ còn 4,2% trong năm 2010, tuy nhiên tỷ lệ lạm phát tăng ở mức 2,6%.[55]
Tính đến năm 2016, GDP của Đan Mạch đạt 302.571 USD, lớn thứ 39 trên thế giới và lớn thứ 16 châu Âu.
Đơn vị tiền của Đan Mạch là đồngkrone Đan Mạch (ký hiệu quốc tếDKK). Ngày 28.9.2000, trong một cuộc trưng cầu ý dân (46,8% thuận, 53,2% chống), Đan Mạch đã từ chối không gia nhập đồng tiền chung củaLiên minh châu Âu. Cùng với Anh, Đan Mạch đã ký với các nước trong Liên minh một điều khoản gọi làopting-out (sự chọn lựa không tham gia) cho phép Đan Mạch không gia nhập đồng tiền chung của Liên minh là đồngeuro.
Các Tua-bin gió ngoài khơi gầnCopenhagen, cung cấp một lượng lớn năng lượng bằng sức gió cho nước này.
Tuy nhiên trên thực tế, đồng krone gắn bó chặt chẽ với đồng euro qua hệ thốngCơ chế tỷ suất hối đoái châu Âu II (European Exchange Rate Mechanism II), một phần củaHệ thống tiền tệ châu Âu (European Monetary System). Tỷ giá giữa đồng euro và đồng krone bao giờ cũng xấp xỉ: 1 euro = 7,45 krone.
Đan Mạch có mạng lưới giao thông đường bộ tổng cộng khoảng 71.600 km, trong đó 880 km là xa lộ. Có 35 cầu các loại, cóchiều dài từ 200 m trở lên. Vào mùa hè năm 1998, đã khánh thành cầu nối từ đảoFyn sang đảoZealand,Cầu Storebælt (Storebæltsbroen), là một trong các cầu dài nhấtchâu Âu, với một phần đường hầm dưới lòng biển (tunnel) dành cho xe lửa. Đan Mạch cũng xây dựng chung vớiThụy ĐiểnCầu Oresund nối từ đảo Zealand (Đan Mạch) sang vùng Nam Thụy Điển (Øresundsbroen).
Ngoài ra còn các tàu phà (ferry) nối liền giao thông giữa đất liền với các đảo hoặc giữa các đảo với nhau.
Mạng lướiđường sắt Đan Mạch có tổngchiều dài 2.875 km (năm 2000), trong đó có 508 km đường sắt do công ty tư nhân khai thác, số còn lại doCông ty đường sắt quốc gia Đan Mạch ( Danske Statsbaner) quản lý. Từ ngày 19 tháng 10 năm 2002, Đan Mạch có thêm một số đườngtàu điện ngầm (Metro) tại thủ đô Copenhagen.
Kitô giáo là tôn giáo chính của Đan Mạch. Hiến pháp công nhậnGiáo hội Đan Mạch (Den Danske Folkekirke) là giáo hội chính thức của Đan Mạch[57][N 5] Năm 2024, 71,2%[58] dân số Đan Mạch tự nhận là thành viên Giáo hội Đan Mạch. Số lượng thành viên Giáo hội Đan Mạch bắt đầu suy giảm từ thập niên 1970 vì ngày càng ít trẻ sơ sinh được làm phéprửa tội.[59] Chỉ 3% dân số thường xuyên đi dự lễ nhà thờ vào Chủ nhật[60][61] và chỉ 19% coi tôn giáo là một phần quan trọng trong đời sống.[62]
Hiến pháp quy định quân chủ phải theogiáo hội Luther, nhưng đảm bảo quyềntự do tôn giáo.[63][64][65] Năm 1682, nhà nước công nhận hạn chế ba tôn giáo khác:Công giáo,thần học Calvin vàDo Thái giáo,[65] nhưng tiếp tục cấm cải đạo từ Giáo hội Đan Mạch sang tôn giáo khác. Cho đến thập niên 1970, đoàn thể tôn giáo phải được nhà nước chính thức cấp phép. Hiện tại, đoàn thể tôn giáo không cần phải được chính phủ cấp phép và có quyền thực hiện hôn lễ, nghi lễ tôn giá khác.[65] 4,4% dân số theoHồi giáo,[66] cấu thành cộng đồng tôn giáo lớn thứ hai và tôn giáo thiểu số lớn nhất của Đan Mạch.[67] Ước tính 2% dân số theo tôn giáo khác.[68] 20% dân số tự nhận làvô thần.[69]
Rigshospitalet tạiCopenhagen là bệnh viện chuyên khoa hàng đầu của Đan Mạch, tiếp nhận hơn 350.000 bệnh nhân mỗi năm[70]
Tính đến năm 2022[cập nhật],tuổi thọ trung bình của Đan Mạch là 81,3 tuổi (79,5 tuổi đối với nam, 83,2 tuổi đối với nữ),[71] xếp hạng thứ 26 trong số 193 quốc gia, sau nhữngquốc gia Nordic khác. Dân số Đan Mạch có 19 yếu tố nguy cơ chính về sức khỏe, bao gồm thuốc lá, rượu bia,lạm dụng chất và không vận động thể chất.[72] Tỷ lệbéo phì của Đan Mạch thấp hơn Bắc Mỹ và những quốc gia châu Âu khác,[73] nhưng một bộ phận dân số Đan Mạch có tình trạngthừa cân.[72] Theo một nghiên cứu năm 2012, Đan Mạch có tỷ lệ ung thư cao nhất trên thế giới; một số nguyên nhân được đưa ra bao gồm chất lượng chẩn đoán tốt, tỷ lệsử dụng rượu bia,hút thuốc lá cao và không vận động thể chất.[74][75]
Mộtnhà thờKitô giáo được xây dựng từ năm 1200 theo kiến trúc tôn giáo điển hình của Đan Mạch.
Nhà văn lớn đầu tiên của Đan Mạch làSaxo Grammaticus (khoảng 1160 - sau 1208), người viết tác phẩmGesta danorum (Các kỳ công của người Đan Mạch) bằngtiếng Latin.
Những nhà văn Đan Mạch có nhiều đóng góp cho văn học thế giới có thể kể đếnHans Christian Andersen (1805 - 1875) - tác giả của nhiều câutruyện cổ tích nổi tiếng, nhà văn nữKaren Blixen (1885 - 1962), cũng như nhà văn từng đoạtgiải thưởng Nobel năm1944Johannes Vilhelm Jensen (1873 -1950), tiểu thuyếtKongens Fald của ông vừa được một số tờ báo chọn là tác phẩm thế kỷ của Đan Mạch.
Nhà văn tiêu biểu chotrường phái ấn tượng của Đan Mạch làHerman Bang (1857 - 1912). Các tác phẩm nổi tiếng của ông làVed Vejen (Bên đường, 1886) đượcMax von Sydow chuyển thể thành phim năm 1988, dưới tênKatinka,Stuk (1887) vàTine (1889), được Knud Leif Thomsen đưa lên màn ảnh năm 1964,Mikael (1904) cũng được Mauritz Stiller đưa lên màn ảnh năm 1916, sau đó Carl Theodor Dreyer cũng lại làm một bản phim mới (1924).
Mặc dù được biết đến nhiều hơn trong vai trò một nhàtriết học,Søren Kierkegaard (1813 - 55) cũng là một tên tuổi lớn của nền văn học Đan Mạch.
Thiết kế kiểu Đan Mạch là thuật ngữ thường được sử dụng để diễn tả phong cách thiết kế và kiến trúcchức năng, thứ được phát triển vào giữa thế kỷ XX, bắt nguồn từ Đan Mạch. Thiết kế kiểu Đan Mạch theo điển hình được áp dụng cho thiết kế công nghiệp và đồ dùng gia đình, chúng dành nhiều giải thưởng quốc tế.
Nhà máy Sứ Đan Mạch ("Royal Copenhagen"), bao gồm Bing & Grøndahl, nổi tiếng với chất lượng của các sản phẩm gốm sứ và các sản phẩm xuất khẩu toàn thế giới. Thiết kế kiểu Đan Mạch cũng là một thương hiệu nổi tiếng, thường gắn liền với các nhà thiết kế và kiến trúc sư nhưBørge Mogensen (1914–1972),Finn Juhl (1912–1989),Hans Wegner (1914–2007),Arne Jacobsen (1902–1971),Poul Kjærholm (1929–1980),Poul Henningsen (1894–1967) vàVerner Panton (1926–1998).[77]Georg Jensen (1866–1935) nổi tiếng về thiết kế đồ đồng hiện đại.
Các nhà thiết kế khác bao gồmKristian Solmer Vedel (1923–2003) trong lĩnh vực thiết kế công nghiệp,Jens Harald Quistgaard (1919–2008) cho các đồ dùng trong bếp vàOle Wanscher (1903–1985) người có phương pháp thiết kế đồ dùng gia đình cổ điển.
Trong thời kìphim câm Đan Mạch là nhà sản xuất phim lớn của thế giới sauMỹ,Đức vàPháp. Dẫu cho địa vị này bị phá vỡ cùng với sự ra đời của phim có âm thanh, nhưng những tác phẩm điện ảnh của Đan Mạch vẫn giành được sự chú ý trên thế giới.Thập niên 1990 đánh dấu sự trở lại của Đan Mạch trên phim trường quốc tế cùng với phong trào tuyên ngônDogma 95.
Bille August (s. 9 tháng 11 năm 1948) với phimPelle Eroberen (Pelle người chinh phục, 1987) đoạt giải Cành cọ vàng ở Liên hoan phim Cannes (1988), giảiQuả cầu vàng (Golden Globe) (1989) vàgiải Oscar cho phim nước ngoài hay nhất. PhimDen gode vilje (Thiện chí, 1991) đoạt Cành cọ vàng ở Liên hoan phim Cannes (1992).
Susanne Bier (s. 15 tháng 4 năm 1960), giảiBodil (1999) và giảiRobert (của Viện hàn lâm phim Đan Mạch) (2000) cho phimDen eneste ene (Người duy nhất); giải Bodil và giải Robert (2003) cho phimElsker dig for evigt (Yêu em mãi mãi). PhimEfter brylluppet (Sau đám cưới) (2006) cũng được đề nghị trao giảiOscar cho phim nước ngoài hay nhất.
Ole Bornedal (s. 26 tháng 5 năm 1959) với các phim nhưNattevagten (Người trực gác đêm, tiếng Anh:Nightwatch) (1994) vàI am Dina (2002) v.v.
Phim nước ngoài ở Đan Mạch thường không được lồng tiếng mà chỉ được làm thêm phụ đề, ngoại trừ một số phim thiếu nhi.
Smørrebrød – một loại bánh kẹp mở của Đan Mạch được xếp một cách tinh tế.
Ẩm thực truyền thống của Đan Mạch giống như các quốc gia Bắc Âu khác vàBắc Đức, chủ yếu bao gồm thịt, cá và khoai tây. Các món Đan Mạch thường theo mùa, bắc nguồn từ ngành nông nghiệp trong quá khứ, vị trí địa lý của nó, và khí hậu có mùa đông dài và lạnh.
Bánh kẹp mở, được biết đến làsmørrebrød, dạng cơ bản của nó thường được dùng làm bữa trưa, nó có thể được xem là đặc sản quốc gia khi được chế biến và trang trí với nhiều nguyên liệu. Món nóng theo truyền thống bao gồmthịt xay, như làfrikadeller (thịt lợn hoặc bê viên) vàhakkebøf (bánh thịt viên), hoặc những món thịt hoặc cá lớn hơn như làflæskesteg (lợn quay) vàkogt torsk (cá tuyết trần) với sốt mù tạt. Đan Mạch nổi tiếng với biaCarlsberg,Tuborg,akvavit vàbitters.
Kể từ khoảng năm 1970, các đầu bếp và nhà hàng tại toàn bộ Đan Mạch đã giới thiệu cách nấu thượng hạng, có ảnh hưởng lớn từẩm thực Pháp. Các đầu bếp Đan Mạch gần đây đã phát triển một loại ẩm thực mới và một loạt các món thượng hạng từ các sản phẩm chất lượng cao tại địa phương được biết đến làẩm thực Đan Mạch mới.[78] Cũng là kết quả của những phát triển này, hiện nay Đan Mạch có một số lượng đáng kể các nhà hàng danh tiếng thế giới mà một số trong đó đã được trao tặngsao Michelin. Những nhà hàng này bao gồm nhà hàngGeranium vàNoma ở Copenhagen.[79]
^Denmark has acodified constitution. Changes to it require an absolute majority in two consecutive parliamentary terms and the approval of at least 40% of the electorate through a referendum.[27]
^The Constitution refers to "the King" (tiếng Đan Mạch:kongen), rather than the gender-neutral term "monarch". In light of the restriction of powers of the monarchy, this is best interpreted as referring to the government Cabinet.
^The Church of Denmark is the established church (or state religion) in Denmark and Greenland; theChurch of the Faroe Islands became an independent body in 2007.
^Esping-Andersen, G. (1990).Ba thế giới tư bản chủ nghĩa phúc lợi (The three worlds of welfare capitalism). Princeton, NJ:Nhà xuất bản Đại học Princeton.
^abNielsen, Poul Otto (tháng 5 năm 2003)."Denmark: History, Prehistory". Royal Danish Ministry of Foreign Affairs.Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 11 năm 2005. Truy cập ngày 1 tháng 5 năm 2006.
^ab"Climate Normals for Denmark".Danish Meteorological Institute.Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 1 năm 2015. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2015. Figures, labeled in Danish: First plot is the whole country; Nedbør=Precipitation, Nedbørdage=Precipitation days (>1 mm), (Dag/Middel/Nat)temp.=(Daytime/Average/Nighttime) temperature, Solskinstimer=Hours of sunshine.
^"Animals in Denmark".listofcountriesoftheworld.com. 2012. Truy cập ngày 31 tháng 5 năm 2016.
^"Bird list of Denmark". Netfugl.dk.Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 9 năm 2015. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2015.It involves all category A, B and C birds recorded in Denmark (according to SU/BOURC/AERC standard).
^"The body of Ministers shall form the Council of State, in which the Successor to the Throne shall have a seat when he is of age. The Council of State shall be presided over by the King..."The Constitution of Denmark – Section 17.Lưu trữ ngày 10 tháng 7 năm 2011 tạiWayback Machine
^"Democracy Index 2014"(PDF). The Economist/Economist Intelligence Unit. 2015.Bản gốc(PDF) lưu trữ ngày 1 tháng 2 năm 2016. Truy cập ngày 23 tháng 8 năm 2015.
^Denmark – ConstitutionLưu trữ ngày 10 tháng 7 năm 2011 tạiWayback Machine – Part I – Section 4 [State Church]: "The Evangelical Lutheran Church shall be the Established Church of Denmark, and, as such, it shall be supported by the State."
^Thomsen Højsgaard, Morten (ngày 21 tháng 2 năm 2018)."Derfor mister kirken mere af folket".Kristeligt Dagblad (bằng tiếng Đan Mạch).Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 10 năm 2022. Truy cập ngày 5 tháng 4 năm 2020.
^Denmark – ConstitutionLưu trữ ngày 10 tháng 7 năm 2011 tạiWayback Machine – Part VII – Section 70: "No person shall for reasons of his creed or descent be deprived of access to complete enjoyment of his civic and political rights, nor shall he for such reasons evade compliance with any common civic duty."
.svg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
