Thuật ngữđảng cộng sản có thể dùng để chỉ bất kỳ đảng nào theochủ nghĩa cộng sản. Tuy nhiên, quan điểm về đảng cộng sản củaLenin không chỉ bao gồm việc định hướng tư tưởng mà còn một lĩnh vực về các chính sách có tổ chức. Ít nhất theochủ nghĩa Lenin, đảng cộng sản là đội quân tiên phong củagiai cấp công nhân. Các học thuyết củaLenin trên vai trò của đảng cộng sản đã được phát triển khiĐảng Dân chủ Xã hội Nga bị chia rẽ thànhBolshevik vàMenshevik. Lenin, người lãnh đạo của phái đa số Bolshevik cho rằng đảng cách mạng nên là sự đan xen chặt chẽ giữa đảng tiên phong có quyền chỉ huy chính trị tập trung hóa với chính sách cán bộ nghiêm ngặt. Trong khi đó phái thiểu số Menshevik cho là đảng nên là phong trào số đông rộng lớn. Cuối cùng, Đảng Bolshevik trở thànhĐảng Cộng sản Liên Xô lên nắm quyền ởNga sauCách mạng Tháng Mười. Cùng với sự thành lập củaQuốc tế Cộng sản, quan điểm Lenin về xây dựng đảng được các đảng cộng sản mới nổi lên trên phạm vi toàn thế giới học hỏi.
Hiện nay, chỉ còn một số Đảng Cộng sản vẫn giữ nguyên tắc và cấu trúc này. Một số khác đã từ bỏ cơ chế tập trung dân chủ cùng với việc từ bỏChủ nghĩa Marx - Lenin và chuyển thành đảng xã hội dân chủ (theo quan điểm củaĐệ Nhị Quốc tế) hoặc đảng theochủ nghĩa xã hội dân chủ.
Các tổ chức quần chúng
Khi chính thành viên của đảng cộng sản bị giới hạn bởi các cán bộ tích cực thì sẽ có một nhu cầu cho các mạng lưới các tổ chức riêng rẽ điều động quần chúng ủng hộ cho đảng. Điển hình như, các đảng cộng sản đã xây dựng nhiều tổ chức tiền phong mà thành viên của nó thường mở rộng đến các người không phải cộng sản. Ở nhiều quốc gia, tổ chức tiên phong quan trọng nhất của các đảng cộng sản là tầng lớp thanh niên. Trong suốt thời gianQuốc tế Cộng sản,đoàn thanh niên là tổ chức cộng sản đúng nghĩa, dùng tên làĐoàn Cộng sản Trẻ. Sau đó khái niệm đoàn thanh niên được mở rộng ở nhiều quốc gia và lấy những tên như "Đoàn Thanh niên Dân chủ'". Các tổ chức khác thường liên kết với đảng cộng sản làcông đoàn, các tổ chức hội sinh viên, phụ nữ, nông dân và văn hóa. Theo truyền thống, những tổ chức quần chúng này phụ thuộc chính trị vào lãnh đạo chính trị của đảng. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp hiện nay, các tổ chức quần chúng do những người cộng sản thành lập đã giành được sự độc lập ở mức độ nào đó. Trong vài trường hợp, các tổ chức quần chúng dường như tồn tại lâu hơn các đảng cộng sản.[cần dẫn nguồn]
Các cuộc nổi dậy đình công của nông dân, công nhân, trí thức, sinh viên, học sinh đã nổ ra doLiên Xô,Trung Quốc,Cuba hậu thuẫn các Đảng Cộng sản ở các nước chống cộng sản. Từ các cuộc đình công, bãi công, biểu tình thì dân trở thành các đấu tranh bằng vũ trang bởi các lực lượng du kích dân quân địa phương. Các cuộc nổi dậy có thể xảy ra trước và sau chiến tranh lạnh. Một vài trường hợp các cuộc nổi dậy xảy ra bởi nhiều lý do khác và thời gian khác không nằm trong cuộc chiến tranh lạnh.
Hệ thống đặt tên chung của các đảng cộng sản được Quốc tế cộng sản đặt. Tất cả các đảng được yêu cầu sử dụng tên "Đảng Cộng sản + (tên quốc gia)". Ngày nay, có nhiều trường hợp là bộ phận của Quốc tế Cộng sản vẫn còn giữ những tên theo quy luật đó. Các trường hợp còn lại, tên đặt đã thay đổi. Nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi tên đó hoặc là phong trào để tránh sự đàn áp[1] trong nước hoặc là biện pháp để biểu thị sự kêu gọi chính trị rộng lớn hơn. Một ví dụ điển hình của nguyên nhân sau là việc đổi tên của nhiều đảng cộng sảnĐông Âu sau Thế chiến thứ II để dàn cảnh rằng sự hòa nhập của đảng Dân chủ đã xuất hiện.[2] Các tên mới ở thời kỳ hậu chiến gồm có "Đảng Xã hội", "Đảng Thống nhất Xã hội", "Đảng Nhân dân", "Đảng Công nhân" và "Đảng Lao động".
Những ai đứng về phíaTrung Quốc hoặc phíaAlbania trong việc chỉ trích lãnh đạo Xô viết, thường thêm các từ như "Cách mạng" hoặc "Chủ nghĩa Marx -Lenin" để phân biệt họ với các đảng ủng hộ Xô viết.
^Ví dụ như Đảng Lao động Thụy Sĩ, thành lập năm 1944 đã thay thế Đảng Cộng sản Thụy Sĩ đã bị cho là bất hợp pháp.
^Như sự hòa nhập xảy ra ở Đông Đức (Đảng Thống Nhất Xã hội Đức), Hungary (Đảng Công nhân Hungary), Ba Lan (Đảng Công nhân Liên Hiệp Ba Lan) và Romania (Đảng Công nhân Romania).
