Odess (ukr.:Одеса [ɔˈdɛsɐ]) om lidnUkrainan suvipäivlaskmas. Se om valdkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, järed kul'turine da tedoline keskuz, tegimišton keskuz, lebutahoiden lidn. MugažoOdessan agjan administrativine keskuz, om agjan palaks. Sodavägiden hoštusen lidn.
Eländpunkt om olmas vlpäi 1794[1]. Edel 1795. vot lidn nimi oliKacübijv, möhemba —Hadžibei[2]. Voib olda, miše «Odess»-nimi om sündnusanskritan «Godesha»-sanaspäi (Godesa)[3].
Odess ümbrištonke šingotase järedal meriportal (31,3 mln tonnoid jüguid vl 2007), kivivoinümbriradmižel, mašinansauvomižel,metallurgijal, himižel sarakol, punümbriradmižen tegimil, sömtegimištol, istorižel i lebuturizmal, torguindal (Tavrija V-verk). Agjan maižanduzprodukcijan sur' torguz läz lidnad om kaikiš surembiš radonandajišpäi.
Lidn sijadaseMustmeren lodehližel randištol, Odessan lahten randoil, −4,2..65 m korktusil, 40 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Klimat omven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +11,3 C°, kezakun-elokun +20,8..+23,4 C°, tal'vkun-uhokun −0,4..+1,5 C°. Ekstremumad oma −28 C° (uhoku) i +39,3 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +5,2 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +19,2 C° (uhoku). Ei olele haloid semendkus. Paneb sadegid 470 mm vodes, kuidme 28..47 mm. Paneb kuz' santimetrad lunt tal'ves keskmäras. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 65..72 % röunoiš semendkus-sügüz'kus, 77..84 % redukus-keväz'kus. Tal'v om pil'vesekaz. Meriveden lämuz om +6..+23 C° kuidme, meri jädub lidnas harvoin lujas.
Lidnan ristitišt ületi millionad 1970-nziden voziden lopus (1 072 000 eläjid vl 1981). Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 1 115 371 eläjad vl 1989. Vl 2013 lidnan ristitišt oli 1 014 912 eläjad[4]. Kaik 1 378 490 eläjad oli ezilidnoidenke 3656 km² pindal vl 2021.
Rahvahad (enamba 0,4 % vl 2001):ukrainalaižed — 62 %,venänikad — 29 %,bolgarijalaižed — 6,1 %,moldovalaižed — 5 %,gagauzad — 1,1 %,evrejalaižed — 0,6 %,vaugedvenälaižed — 0,5 %, toižed rahvahad — 3,2 %. Vodele 2015 ukrainalaižiden lugu ližadui 68 procenthasai, venänikoiden lugu poleni i oli nelländez.
Kundaline transport om avtobusad, tramvaid, trolleibusad, maršruttaksid, taksid, funikulöran jono, ehtatimed lebuturistoiden täht.
Lidn om kaikiš surembaks Ukrainan portoišpäi. Odess om järedaks avtote- da raudtesol'meks.
«Odess»-adivpert' da merivagzal vl 2005
Odessan kinostudii vl 2011
Odess Päine-päraudtestancijan (Odesa Holovna) pert' vl 2015
- Lidnan päiv oigendase kaikuččel vodel sügüz'kun 2. päiväl. Praznik levigandeb kaiked lidnadme. Galakoncert Potömkin-pordhil fejerverkanke lopib praznikad veroližešti.
- Odessan päzutandan päiv (saksalaiž-fašistižiš anastajišpäi) oigendase kaikuččel vodel sulakun 10. päiväl (sodaoperacii Odessan päzutandha näht oli vl 1944).
- Jumorin (Nagrandanpäiv). Nece praznik oigendase kaikuččel vodel sulakun 1. päiväl. Tradicijan mödhe sulakun 1. päiv tedištoitase lebupäiväks (jäl'ghiženke radinpäivänke lähembaižen sobatan aigan). Specifine Odessan jumor om tetab «Odessan plejad»:an aigalpäi. Jumorinale tuleb äi turistoid.
- Arman-Emmanuel' dü Plessi, Rišelje-gercog (1766−1822), Francijan da Venäman valdkundaline šingotai, oli sündnu vn 1766 sügüz'kun 25. päivälParižha.
Vl 1789 mugoižen-žo päiväl De Ribas-generalan jouk anasti Hadžibei-lidnuz turkoil, se-žo Odess linneb, miččen hüvinolendan alusen pani tutab Dük de Rišelje.
Sügüz'kun 25. päiv om Odessan praznik (lidnan päiv) erižtel (ilokaz kelenvändOdessan päzutand lebujoišpäi om neche päivhä sidodud; sihe azjaha kacmata, lebutaho-lidn om avaitud vodes läbi lebujoiden da tuleskelijoiden täht).
Odessal om 25 sebruzlidnad[5]:
- Egipt
 Aleksandrii,Egipt, 1968 - AÜV
 Baltimor,AÜV, 1975 - Kitai
 Cindao,Kitai, 1993 - Armenii
 Jerevan,Armenii, 1995 - Italii
 Genui,Italii, 1972 - Izrail'
 Haif,Izrail', 1992 - Japonii
 Jokoham,Japonii, 1965 - Moldov
 Kišinöv,Moldov, 1994 - Indii
 Kolkat,Indii, 1986
| - Romanii
 Konstanc,Romanii, 1991 - Sur' Britanii
 Liverpul',Sur' Britanii, 1957 - Pol'šanma
 Lodz',Pol'šanma, 1993 - Francii
 Marsel',Francii, 1973 - Kipr
 Nikosii,Kipr, 1996 - Suomenma
 Oulu,Suomenma, 1957 - Grekanma
 Pirei,Grekanma, 1993 - Saksanma
 Regensburg,Germanii, 1990 - Izrail'Roš ha Ain,Izrail', 2006
| - Mad'jaranma
 Seged,Mad'jaranma, 1977 - Horvatii
 Split,Horvatii, 1964 - Turkanma
 Stambul,Turkanma, 1997 - Livii
 Tripoli,Livii - Ispanii
 Valensii,Ispanii, 1981 - Kanad
 Vankuver,Kanad, 1971 - Bolgarii
 Varn,Bolgarii, 1958
|
Odess sädi kožmust 18 partnörlidnanke[6]:
- Vaugedvenäma
 Brest,Vaugedvenäma, 2004 - Pol'šanmaGdan'sk,Pol'šanma, 1996
- Litvanma
 Klaiped,Litvanma, 2004 - KiprLarnak,Kipr, 2004
- GrekanmaLefkad,Grekanma
- Slovenii
 Lüblän,Slovenii
| - VaugedvenämaMinsk,Vaugedvenäma, 1996
- Venäma
 Moskv,Venäma, 1995 - KitaiNinbo,Kitai, 2008
- VenämaPiter,Venäma, 2002
- VenämaRostov Donal,Venäma
- VenämaTaganrog,Venäma, 1993
| - Estinma
 Tallidn,Estinma, 1997 - Gruzii
 Tbilis,Gruzii, 1996 - Čili
 Val'paraiso,Čili, 2004 - Pol'šanmaVaršav,Pol'šanma, 2010
- Avstrii
 Ven,Avstrii, 2006 - VenämaVolgograd,Venäma, 2001
|
- ↑Venälaižen Ekaterinan II-imperatrican reskript vn 1794 semendkun 27. päiväspäi De-Ribas-viceadmiralan täht, miččes, toižen keskes, om kirjutadud: «Придав в пособие вам інженер-полковника Де-Волана, коего представленный план пристани и города Хаджибея утвердив, повелеваем приступить, не теряя времени, к возможному и постепенному произведению оного в действие».
- ↑Верховна Рада. Облікова картка. Одеса. —Gska2.rada.gov.ua.(ukr.)
- ↑Odess om «Härgan rand». —Lib.rus.ec.(ven.)
- ↑Lidnan ristitišton lugu vn 2013 vilukun 1. päiväl. — Odessan agjan statistikan ohjanduz (od.ukrstat.gov.ua).(ukr.)
- ↑Odessan sebruzlidnad. —Omr.gov.ua.(ukr.)(ven.)
- ↑Odessan partnör-lidnad. —Omr.gov.ua.(ukr.)(ven.)
.JPG)
