Zermània nazista eTerso Reich (In todescoDrittes Reich)[2] i ze tèrmani che i se i refarise comunemente a łaZermània dei ani intrà el1933 e el1945, cuando sta cuà ła se ghea catà soto elrezime totałitàrio fondà su l'ideołozianazista e guidà daAdolf Hitler.
El tèrmenoNazismo el ze un scursamento de "Nasionalsociałismo", l'ideołozia che ła vegnea istituzionałizada da l'NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei), el Partio Nasional Sociałista dei Lavoratori Todeschi, o in curto,Partio Nazista.
El rezime nazista el ze sta caraterizà dalcontroło pułìtego de ogni cuestion de ła società (Gleichschaltung) inte ła reserca de ła s-cetesa rasiałe (ariana, nòrdega e bianca), sociałe e culturałe. El partio nazista el ghea seguio i so fini traerso ła persecusion de łe persone considerae no s-cete, specialmente inte i confronti de ben precize menoranse, cofà cuełaebràega, cuełasìngana e cuełaomosesuałe, cusita cofà contro deiopozitori pułìteghi.
Ste persecusion łe zera rivae a ła ponta pì alta inte i ùltemi ani del rezime, inte el ndar dei cuałi sirca 6 miłioni de ebrei, 10 milioni de slavi e tanti altri indezidarai i vegnea copai sistemategamente. Stozenosìdio el vien indegà cofà "Ołocàusto" (Shoah inebràego). I nazisti i ghea doparà invese l'anbìguo tèrmano de "sołusion finałe" (Endlösung intodesco).
Vàrie łe ze stae łe istitusion naziste par rivar a ła s-cetesa ètnega. Łe persecusion e i sasigni i avegnea inte i confronti dei antinazisti fazendo condane a morte colVolksgerichtshof, o sia el Tribunałe del Pòpoło, inte i confronti deiTestimoni de Zeova,Rom eSinti colPorajmos, mentre iomosesuałi mediante delParàgrafo 175 delcòdaze penałe todesco e ła sopresion o ła steriłizasion de persone co problemi zenèteghi co l'Aktion T4.
Dopo de ładeclarasion de guera de l'Itàlia a ła Fransa e Gran Bretagna, inte el zugno del1940, łe trupe italiane inLibia łe ghea sorbio un ataco de castigo da parte de łe forse britàneghe inEzito. Le forse italiane łe ghea ciapà da suito l'inisiativaocupando ła Somàlia Britànega inte l'agosto e invadindo l'Ezito in setenbre. Le forse britàneghe e del Commonwealth in prinsìpio łe ghea perdesto teren ma łe ze stae bone de rabaltare ła situasion co che i renforsi i zera stai mandai inte ła rejon in disenbre. Inte el febraro del1941 iDeutsches Afrikakorps i vegnea inviai in Lìbia par renforsar i liai italiani e da là ła zera partia na canpagna dura.
L'invazion italiana de ła Gresa inte el disenbre 1940 ła se ghea sołusionà inte un dezastro e łe forse italiane łe zera stae spentonae inAlbània, che l'Itàlia za ła gaveva ocupà inte el1939. La Zermània ła ga atacà łaJugoslàvia e ła Gresa inte el meze de majo del 1941 par asistar i so liai e prevegner ła pusibiłità de interusion de ła produsion depetrojo dei so canpi inRomania da parte de forse ostiłi.
L'Union Soviètega ła gaveva invadesto ła Połònia in baze a un acordo segreto co ła Zermània del 1939 (Pato Molotov-Ribbentrop) e ocupà metà de ła nasion. L'URSS ła pareva vołer ignorar che i todeschi i zera drio inbastir na invazion.Siben che i sìpia emerzesti piani deStalin par invàdare ła Zermània[Fonte nesesària], el ghea pozisionà poche defeze teritoriałi. Le canpagne todesche in Gresa e Nordàfrega łe ghea fato tardar l'invazion de ratante setimane, butando via un grando perìodo de bon tenpo par l'ataco. L'oparasion Barbarosa ła zera stada lansada inte el22 de zugno del1941, dopo che Hitler el ze sta cotrenzesto a renunsar a ła canpagna aèrea contro ła Gran Bretagna.
La Zermània ła ga declarà guera aiStati Unii suito dopo de l'ataco de l'Inpero japoneze aPearl Harbor del7 de disenbre del1941. I Stati Unii i gaveva provizionà e oferto un cresente sostegno no-bèłego ai britàneghi fin dal scumìsio de ła guera e deso ła piena forsa de l'ezèrsito american e ła so capasità de produsion bèłega ła zera pronta a desmontar in canpo inte el conflito contro de ła Zermània. La prima grosa sconfizesta del Terso Reich ła se ga avesto in Nordàfrica, inte łaSeconda bataja de El Alamein del1942. Pì o manco inte l'isteso perìodo se ghea roversà anca łe sorte todesche in Rùsia. La sconfizesta todesca inte łaBataja de Stałingrado ła ghea trastornà tanti conponenti de l'Alto Comando Todesco e ła constatasion che łe trupe todesche no łe zera pì invinsìbiłi ła ghea tacà ndar drento de łe teste de ła popołasion che fin chel momento ła se pensava prevałer.
Le sconfizeste italo-todesche in Nordafrica łe ghea permetesto a łe forse liae de contenplar ła vertura de un novo teatro de guera verso sud.
LaSicìlia ła zera stada invadesta inte el lujo1943, portando al roversamento e a l'inprezonamento deBenito Mussolini. In setenbre l'Itàlia continentałe ła vegnea invadesta, inte el teritòrio ocupà dai todeschi e Benito Mussolini, andove ła se ghea formà łaRepùblega Sociałe Itałiana col so goerno aSalò, inte ellago de Garda, ponesto-cheRoma ła saria stada in presa concuistada dai liai.
Poco dopo de ła firma de l'armistìsio łe trupe itałiane łe se ghea catà detegneste e inprezonae dai todeschi. I todeschi i ghea continuà a conbàtar in Itàlia e in otobre el novo goerno italian el ghea declarà guera a ła Zermània.
La canpagna in Itàlia ła se ghea inpaltanà mentre l'atension dei liai osidentałi ła se consentrava su ła vertura de un novo fronte.
Sconfizesta verso est, sbarco in Normandia e dezemada finałe
Verso est i todeschi i gaveva sevità tornar indrio so ła so strada, costrenzesti a ła defensiva par via de ła senpre pì forte capasità ofensiva de l'Armada Rosa. Anca se łaBataja de Kursk del lujo del 1943 no ła sìpia sta na decizionałe e determenante vitòria par i sovièteghi, sta cuà ła ghea seriamente privà l'arsenałe todesco de ła dispunibiłità de veìcołi armai eHitler el ghea decidesto de no lansar altre ofensive sulFronte Orientałe. Dal momento delsbarco in Normandia, ine el6 de zugno del1944, łe forse todesche łe zera sparpagnae in tre fronti. In agosto łe forse sovièteghe łe zera ndae drento de ła Zermània orientałe. Le forse liae łe ghea traersà elRen un meze dopo. Inte el disenbre del 1944, un ùltemo desparà sforso todesco de métar in sesto un colpo decizionałe contro łe forse liae, ła denomenadaOfensiva de łe Ardene, ła se ghea interonpesto de colpo par via de ła mancansa de carburante e provizion nesesàrie. Inte el scumìsio del1945 el rezime el ghea tacà dezintegrarse. Inte ła fin de apriłe de l'isteso ano, Adolf Hitler el se ghea suicidà e ła Zermània ła ga dato istansa de rendesta inte ła prima setemana de majo.
Dopo de ła guera, i cai nazisti soravisesti i ghea tacà èsar procesai da un tribunałe miłitare de łe forse liae aNorinberga parcrimeni contro de l'umanità, in cheło che ze sta denomenà elProceso de Norinberga. In tute łe nasion eoropee no-fasciste i vegnea stabiłii de łe epurasion legałi par castigar i menbri dei partii fiło-fascisti e fiło-nazisti.Altri zerarchi e personaji de rezalto inte el scachiero nazista i ze stai boni de scapar da l'Eoropa gràsie al juto de pułìteghi e ecleziàsteghi cołaborasionisti inte el ndar de ła tanto conosestaOparasion Odesa, o sia ła fuga traerso el porto de Zènoa verso de l'Amèrica del Sud.[Fonte nesesària]Intrà sti cuà ghe se połe catarKlaus Barbie,Joseph Mengele eAdolf Eichmann, mentre altri cofàWernher von Braun, el "pare" del V-2, che el zera sta tolto-sù dal goerno american cofà inzegnero spasiałe, i ghea tolto vari rołi inte i goerni, inte i servisi segreti e inte i aparai miłitari de vari stati osidentałi.
Intanto ła Zermània ła zera vegnesta fora totalmente desfada dal conflito, no solché economegamente, ma anca socialmente. Ła pułìtega ètnega de ła Zermània Nazista ła se porta drio un stermìnio sistemàtego e pianifegà de milioni de vite umane,stimà inte na cifra che ła va dai 12,25 ai 17,37 milioni de persone inte i sistemi consentrasionari nazisti. Pì de 7,5 milion de soldai e siviłi i zera morti inte el ndar de del conflito.[Fonte nesesària]
L'ex Terso Reich el vegnea cusita dividesto intrà łe potense vinsitore, cofà ła capitałeBerlin che ghe ghea tocà sorbirse na divizion inBerlin Est eBerlin Ovest, e controłà da łe do superpotense pułìtegheStati Unii d'Amèrica inte ła novaZermània Òvest eUnion Soviètega inte łaZermània Est, che inte i ani drioman i saria entrai in conflito intrà de lori in cheła che ła ze sta denomenadaGuera Freda, na guera sensa arme, che dal1947 ła ghea contraponesto i do blochi inte na sfida intrà łe do ideołozie,Comunismo eCapitałismo in tuti i canpi, dal tecnołòzego a cheło sportivo.
↑Terso Reich ła ze sta l'espresion coniada dai nasionalsociałisti co ła cuała se gaveva vołesto negare che ła denomenadaRepùblega de Weimar ła fuse stada raprezentativa delReich todesco: de fato el "Primo Reich" el saria sta elSacro Roman Inpero de ła nasion Zermànega (962-1806), mentre el "Secondo Reich" l'Inpero todesco (1870-1919); cade segnałar parò, che ła storiografia todesca e i mèdemi nasionalsociałisti i dòpara asè raramente łe definision "Primo" e "Secondo Reich".
.svg)
.svg)
