Benvegnui inte łaVetrina deWikipedia, dove xè rancurae le mejo voxe de sta ençiclopedia, ritegnue da i wikipediani anca piasevołi da lexare. In sto momento ghe xè13 voxe en vetrina, che łe vien mostrà a rotasion inte ła pajina prinsipałe, una ogni setimana. Se te ghe na voxe che te ritien bastansa exaustivasegnałała. Grasie
ŁaRegio X Venetia et Histria ła xera una de łeregiones co łe cuałe Augusto el ga dividesto łaItàlia sirca inte el 7 d.C.
Łe denominasion de łerejon augustee łe xera sóło numarałi, e soło łe fonte acadèmeghe del dì de uncò łe costuma atribuir al nome uficiałe roman onajetivo che dixegna el teritorio. A ła rejon ghe xé stà xontà l'ajetivoVenetia, par via deivèneti, ła popołasion che vivea inte ła xona oncora prima dei romani, mentreHistria el xe on nome de chel divien da ła tribù iłìrega dei histri.
El teritorio se stendea dal'Ada alTajamento, oltre che mucia parta delCarso, l'Istria.Ła Venetia ła jera ła parta abità dal pópołoveneto dal cual tołe el nome, on pópoło xà conosesto aigreghi
Vila Capra, ditaLa Rotonda (conosesta anca cofàVila Almerico-Capra oVila Capra-Valmarana) la xe navila vèneta a pianta sentrałe costruìa daAndrea Palladio a partir dal1566 a do pasi da la sità deVicensa. El nome "Capra" el vien dal cognome dei do fradełi che i ga conpletà el edifegà dopo verlo cronpà inte el1591. La Rotonda la xe probabilmente la vila piasè famoxxa del Palladio e forsi anca de tute le viłevènete, e uno dei edifici piasè inportanti de la storia de l'architetura de l'epoca moderna.
Co inte el1565 el canònego conte Paolo Almerico, che el s'avea retirà da laCuria Romana dopo èsar sta referendario apostòlego soto ipapiPio IV ePio V, el ga deçidesto de tornar inte ła sità andoe che el xera nasesto (Vicensa) e costruirse na residensa de canpagna, no el s'avaria mai imaxenà che la caxa che el ga comisionà a l'architetoAndrea Palladio la saria devegnesta uno dei protòtepi architetòneghi piasè studiai e imitai par i sinque sècoli dopo.
I stemi de łe cuatro repùbleghe marinare prinsipałi: Da alto a sanca in senso oràrio Venèsia, Xènoa, Pixa e Amalfi
Ła definision deRepùbleghe marinare ła se dopara in rełasion a serte sità costiere (de ła penìxoła italiana ma anca no), che intrà elX e elXII secolo łe ga godesto de on perìodo de prosperità econòmega par via de łe so atività comersałi, inte on cuadro de largaautonomia pułìtega. In xènere, la definision ła se rifarise in partegołar a cuatro sità italiane:Amalfi,Xènoa,Pixa eVenèsia.
Oltre che ste cuatro c, che le xe le pi famose, ghe xera anca altre sità che łe godea inte ła istesa manjiera de l'indipendensa (co on goerno autònomo soto forma derepùblegaołigàrchega, un soscheo, un so exèrsito, eçe.), łe gavea partesipà a łeCroxade, łe gavea na flota de navi e la gaveafònteghi (o sia boteghe-magaxini andove véndar łe merse) inte i vari porti delMediteràneo, e par tute ste motivasion łe połe èsar ritegneste anca łore repùbleghe marinare. Intrò ste cuà, ghe xeGaeta,Ancona,Trani,Raguxa eNoli. Par Venèsia la denomenasion de Repùblega Marinara ła xe seguramente scursadiva, ma efetivamente ła xe stà una de ste cuà, siben che anca cavedałe de on inpero.
L'àcua ła xe on conposto chìmego de formuła mołecołar H2O, andove i do atomi deidròxeno i xe ligai a l'atomo deosìxeno co on ligame covałente. In condision de tenperadura e presion normałi ła se prexenta cofà on sistema bifaxe - costituio da un licuido incołor e insaor (che el vien ciamà "àcua" in senso streto) e da on gas incołore (ciamà vapor àcueo) - ma anca cofà on sołido (ditojaso) inte el caxo andove ła tenperadura ła sìpia conpagna o inferior a ła tenperadura de conxełamènto.
L'àcua parò, no ła xe inportante solché inte el canpo de łafìxega e de łachìmega, ma ła ciapa on roło de granda riłevansa inte ła so doparasion inte l'omo, o sia ła inportansa de l'àcua inte el nostro corpo.
Da sanca: on Rè bianco, na tore, na rexina mori, on pedon bianco, un cavałier moro e on arfier bianco.
Iscachi i xe unxugo da toła stratèxego par do persone che el se xuga so nascachiera. Cadaun xugador el ga sedaxe pedine: uno łe ga bianche (cheło che el move par primo), che l'altro łe ga negre. Par vìnsare on xugador el ga da darghescaco mato a che l'altro. El tèrmano el divien da ła łénguaositana ecatełanaescac, che el deriva a so olta dalpersian شاه,Shah, "re", pasà forsi traerso on indatamentoaraboeš-šāq, co ła xonta de l'articoło e ła trasformasion de ła fricativa persiana in ocluxiva.
Ła grandapiasaełitega delPrà de ła Vałe ła xe uno dei sínbołi dePàdoa, ła pí granda piasa padoana e una de łe pí grande de l'Eoropa. Ła mexura su par xo 90.000m². Uncó ła se prexenta cofà on spàsio monumental de granda inpresion, co in mexo na ixoła verde ditaIxoła Memia, che ła ga tuto torno na canałeta e un dopio baxamento co sóra calche statua; de 'ste cua una ła raprexentaAndrea Memo, el patrisio venesian, nominà proveditor de Padova, che 'ntel1775 el ga avesto l'idea de rejorar tuta la piasa, che a cheltenpo la jera na pałù sensa forma.
L'intiero projeto, restà scuaxi inconpiesto, xe rafigurà da na famoxa incixion de rame deFrancesco Piranesi del1785. A se dixe che Memo el gavese comisionà sta raprexentasion insieme co de łe altre e łe tegnese in mostra aPalaso Venesia, cà de l'Anbasada de ła Republega aRoma, par catar personaji e utorità proponendo de pagar par costruir łe stàtue da mètar al ornamento de ła piasa...
Vècia carta delPełoponexo, dai Venesiani ciamà Morea
ŁaGuera de Morea ła xe sta conbatesta intrà el1684 e el1699 inMorea (el Pełoponexo de ancó), inte elMar Exeo e inDalmasia intrà laRepublega Veneta e l'Inpero Otoman. La xe sta la setima de le oto guere conbateste intrà ła Venesia e i turchi, e ła ga vedesto ła ùltema espansion teritoriałe de ła Repùblega Vèneta, che a ła fin de ła guera, colTratà de Karlowitz, la ga guadagnà ła Morea e calche toco de laDalmàsia.
Inte el1683 xera s-ciopà na nova guera intrà l'Austria e i otomani, e un grando exèrsito turco el ga metesto l'asedio a Viena, ma el xe sta batesto da na Liga Santa trapołachi,austriaghi etodeschi, i cuałi, comandà dal re de PołòniaJan Sobieski, i ga sconvixesto e fato scanpar el exèrsito che asediava. Ełora i venesiani i ga pensà de profitar de sto momento, inte el cual i otomani i xera in crixi, par reconcuistar i teritori de l'Exeo e de ła Dalmasia, perdesti inte łe guere presedenti.
Resta de eło na produsion leterària granda on mùcio, ma el vien prinsipalmente ricordà cofà aventuriero e cofà cheło che el ga fato del so nome el sinònemo de sedutor. A sta fama ghe ga contribuìo similmente ła so pì inportante òpara autobiogràfega:Histoire de ma vie (Storia de ła me vita), andove el autor el descrive, co ła pì granda verità, tute łe so aventure, i so viaji e el so catarse co łe done.
L'Histoire ła xe sta scrivesta infransexo e ła gavaria de conseguensa far parte de łaleteratura in sta łéngua, siben ła deçixionłenguìstega ła sìpia stada detada solché par motivasion de difuxion de ła òpara, dato che in chei ani el fransexo el xera ła léngua pì conosesta e parlada inEoropa.
Ła parte de sora del monte ła xe un altopian tajà da diversi vałoni, coi punti pi alti che xe el Roite (2148 m), el Pałòn (2232 m) e l'Incudine (2114 m), tuti in riga da nord a sud. Da sta cadena prinçipal se staca altri rami: queło deła Sima dei Forni Alti (2023 m) che'l va verso el Paso Xomo e i altri che i va al monte Xenevri, ai Soj Bianchi, al monte Bisorte e al Col Santo, tuti sora i domiła metri.
Elliberałismo el xe on tèrmano doparà, a partir dal Novesento, par dirghe a ladotrina pulitega faxesta inisialmente dai filoxofi iluministi intrà ła fin del XVII e el XVIII secolo. Sta dotrina la xe inpostada so ła difexa dei deriti individuałi, riconosesti dai liberałi cofà nadurali e cofà na sola justifegasion de l'existensa de l'omo.
La teoriapułìtega, inpostada co lòxega dal filoxofo contratualista e giusnaduralistaJohn Locke, chel dixe de far na strutura istitusional caraterixada da dò ponti fondamentali:
La fondasion de tuto el sistema pulitego e xurìdego solamente so la difesa dei deriti individuali e da sto cuà el progreso de la nasion.
L'istitusion de on stato de derito, andove tute le persone le xe conpagne davanti a la leje, sensa privileji e diferensiasion, stando drento co el steso cuadro minimo deleji che salvavarda le libartà de le persone
