Eltràfego (ancuo el xe intrà inte el vèneto anca el tèrmineitałiancomercio), chel xe cronpar e vénder robe vałutarie o de consumo, mòbiłi o imòbiłi, el xe na de łe atività prinsipałi su ła cual, da sénpre, se baxa l'economia. Inte i sècołi, el tràfego el ga subio desferénti evołusion fin a rivar, grasie a ła crésita post-industrial, al'espansion de ancuo che ła covre tuto el mondo e no ła ga confini. Co el tràfego el se svolxe infrànasion desferénti parlémo deesportasion einportasion.
El xe dónca elmercà - el raporto infrà domanda e oferta - a darghe, anca in sto caxo da sénpre, łe lege fondamentałi, lege che łe xe stae teorixae dai prinsipi in manièra scientìfega, inte i ténpi moderni, dal'economistascosexeAdam Smith.
El tràfego in Itałia el xe gestio in via primaria dal Dlgs 114/98: sto decreto legislativo el cata tre tipi fondamentałi de tràfego: cueo in séde fisa, łe forme speciałi de véndita (spasi de drénto, a mexo de paramenti automàteghi, par corispondénsa,tełevixion o altri sistemi de comunicasion, tràfego ełetrònego e indove i consumatóri i vive) e cueo su àrea pùblica. El tràfego in sede fisa el contien par exenpiosupermercai, pìcołi negosi... cueo su àrea pùblica robe come łe bancarełe dei mercai de cuartièr, łe bancarełe de łefière... In tuti sti caxi, par poder covrir el tràfego bixogna averghe na łicénsa, dita deciarasion de inìsio atività (DIA), acordada dal comun.
Cołigà par forsa a ła destribusion, o redestribusion del vadagno, el tràfego - de frecuente asocià alconsumismo e alliberismo - el ga visto inpisarse ed raforsarse, conl'intrada inte el III miłenio forti moviménti deanti-globalixasion onova globalixasion che ła vol stabiłir de novo ténpi, modi e prospetive future de sto inportante setor del'economia. In sta ciave, łe se ga moltiplicae inte i ùltimi ani del'900 łe inisiative detràfego ecuo-solidal ealternativo.
Ghe xe testimonianse che el tràfego a granda scała el ghe gera xà 150 000 ani fa[1]. Durante l'età de ła Piera i òmeni i se scanbiava robe desèłexe eosidiana. L'introdusion delscheo el ga dà un grando agiuto al scanbio de robe, perché el xe el più pràtego da spostar, anca se el xe sogeto a canbiaménti de vałor come l'inflasion. I primi grandi mercanti che cognosémo in Osidente i xe iFenici, chei xe rivai anca inte elMar del Nord, parténdo dalLibano. El bixogno de particołari béni e prodóti el ga spinto łe nasion a domandarli a altre, cualche volta co ła forsa: tràfego eguera i xe sénpre stai cołigai. Serte àree łe se ga spesałixae in un serto tipo de prodoto: par exenpio l'Egito e łaSiciłia i gera i granari de na bona parte deEuropa, xà prima del dominio deRoma; dal Nord Europa i vegnivametałi e l'anbra delMar Bàltego; par i béni de łuso i domandava al'Axia Oriental e al'Africa subsahariana, da indove i vegniva robe comeavorio,incenso espesie che in Europa no ee se podeva catar. Inportante ła xe anca łavia de ła seda che ła gera un insieme de rote de carovane che łe portava łaseda da łaCina al'osidénte.
Col'inisio delAlto Medioevo l'Europa ła se ga tagiada via dai grandi tràfeghi internasionałi. IÀrabi i ga mantegnùo vive łe rote e daspòCostantinopoli ła xe deventada nodo fondamental de łe rote che łe cołigava Est e Ovest, grasie a ła sóa poxision infrà Europa e Axia. Ła renàsita dei tràfeghi delBaso Medioevo ła xe testimoniada da łeRepùbliche Marinare e da łaŁiga Anseàtica del Nord Europa. Co ła decadensa del'Inpero Bixantin, in particołarVenesia ła ga scomensà a controłar el Mediteraneo e i béni chei ghe girava, ma ła crésita deiTurchi e, soratuto, ła scoverta de łaMèrica (1492) i ga revołusionà sta situasion. Ła nàsita de łe rote oseàniche łe ga permeso de averghe i béni a presi menóri, scansando tute łe dogane che ghe gera in mexo: elMar Mediteràneo el perde inportansa almanco fin a co i ga verto elCanal de Sues (1869). Inte elXVI sècoło łe nave deportoghéxi espagnołi łe xe 'ndae vanti a strasportar prodóti nóvi e veci e anca s-ciavi par i osèani, soratuto queoAtlàntico. InMèrica,Africa eAxia łe xe nasùe parécecołonie par scopi de tràfeghi. Anca iOłandexi e iInglexi i ga fato cołonie e tràfeghi e ghe xe da recordar łe famoxe conpagnie de łe Indie (XVII sècoło). In sti ténpi, primaSibilia,Lisbona eAnversa (indove ła xe nasùa ła prima borsa) e daspòAmsterdam, łe xe deventae sità riche e inportanti grasie ai tràfeghi e a łe atività che i revarda.
Ła fondasion del'inpero cołonial e i tràfeghi i ga permeso al'Inghiltera de deventar ła magior potensa mondial par scuaxi dó sècołi. A ła fin de łaprima guera mondial iStati Unii i ga tólto sto róło, che i ga mantegnùo anca daspò łacrixi del 1929, che ła ga dà na batosta ai tràfeghi mondiałi. Xà inte łaseconda guera mondial parece nasion łe se xe acordae par stabiłir ła połìtega econòmega internasional; inte el1947 23 stati i ga fato elGeneral Agreement on Tariffs and Trade (GATT) par favorir el tràfego łìbero. Parece organixasion intrà nasion nasùe inte el pasà sècoło (comeUnion Europea,NAFTA,ASEAN...) łe ga el scopo de agiutar i scanbi infrà łore.
