ElMar Negro (inbolgaroЧерно море,Černo more, inrumenMarea Neagră, inucrainЧорне море,Čorne more, inrusoЧёрное море,Čërnoe more, injorgianშავი ზღვა,Shavi zghva, inturcoKaradeniz) el xe na sesion delOsèano Atlàntego setentrional.
El so nome de ankò, in uxo dalXV sekoło, el xe propio riferio al kołor; no xe caro el motivo, ma podaria derivar da l'uxo de łe popołaxion turke de asocar dei kołori ai ponti kardinałi: el kołor negro korispondaria a el nord, donca Mar Negro staria par Mar de el Nord.Inte l'antichità el xe sta ciamà ko un mucio de altri nomi dai difarenti popołi ke ło ga navegà: se rikordaPonto Euxin (Mar ospital) usà dai gresi antiki, eMar Maxor usà intel' medioevo dai jenoesi e anka dai venesiani.
El xe łimitado a ovest da łaPenìxoła balkànega, a nord dal Basopian del Mar Negro, da łaPenìxoła de Krimia e da łaPenixoła de Taman, a est da ła Kaukàsia, a sud da ła Penìxoła anatołega.
El xe kołegà a sudovest al Mar de Màrmara dal Streto del Bòsforo e nordest alMar d'Azov dalStreto de Kerc.
Sensa considerar el Mar de Azov, ke vien konsiderà da serti jeografi 'na parte del Mar Negro, łe so kalanke pì grande indando in senso orario da est łe xe: el Golfo de Burgas, el Golfo de Òdèsa, el Golfo de Karcinìt[1] e el Golfo de ła Kałamita. In kontato ko el mar ge xe anka de łe destirae de akua fortemente influensae da l'imision de akua dolse: i pì inportanti i xe iŁiman del Nistro, del Łiman Nipro-Bug[2], de Łiman de Rasim, de Łiman de Sasìk[3], e łi Łiman de Tusli.
Sto mar ko diskreta anpiesa e fondità, par via del so ixołamento rispeto al oséano, el ga de łe karateristeche idrołogege pekułiari.
El Mar Negro presenta un fondal artikołà, par via de ła so orixene dovua a kause konplese.
Inte ła porxion sentral e sentro-oriental del mar se kata del fondal oséaniko, ke se rakorda bastansa bruskamente a ła kosta. El fondo xe separà intełi basini del Mar Negro Osidental e del Mar Negro Oriental, ke łi pasa a ła krosta kontinetal tramite ła Skarpada de Krimia a nord, ła Skarpada de el Kaukaxo a est, łe skarpae Pontika oriental e Pontika osidental a sud. Ła Dorsal Arkangelski, ko direxion nordovest sud-est separa i do basini e łe do skarpae Pontike; el Kanion Kumani separa ła Skarpada de Krimia da keła del Kaukaxo; infine ła Dorsal de Šaski, ke kore parałeła ała Skarpada de Kaukaxo, separa verso ła kosta na xona pì fonda dita Solko de Tuapse. Inte ła so parte nodosidental invese ge xe ła piataforma kontinental de l'Eoropa sora de ła kuałe se kata el Konoide del Danubio.
El mar el xe un rełito del vecio Oséano Tetide, ke se ga trovà ixolà da altri basini de orixene anałoga par via de ła formaxion dele Alpidi a nordest (Monti de Krimia e Kaukaxo) e sud (Monti del Ponto). Inte i ultimi miłioni de ani el ga subio varie faxi de ixołamento da l'oséano durante łe kuałi se ga trasformà in un łago de akua dolse: se rikorda łe faxi del Łago Sarmatiko, del Mar Meotide, del Łago Pontiko, del Mar de Karangat, del Łago Neo-Euxiniko. El verxerse inproviso del Streto del Bosforo 6000-8000 ani fa gà kreà el Mar Negro de ankò. Anka se ła so parte meridional ła se kata so un area a mèdia sismisità, łe so koste no xe stae interesae da grandizunami
El xe misià in superfisie da na cirkołaxion de verso antiorario, ko vełosità de 10 cm/s al sentro del jiro e 25 cm/s in periferia. L'anpiesa de ła marea ła xe minima (0,1 m); pì significativi łi xe łi efeti del vento, ko ke supia verso tera o verso el largo el pol alxar el łivel de 0,3 m.
Ła so tenperadura in superfisie varia tanto ko łe stajoni: de inverno serte parti del mar a nordovest łe pol jasar, in istà ła riva a 25 °C.Ła so sałinità in superfisie ła xe pitosto basa (18‰); ła krese a 22,3‰ sol fondo.A 300 m de fondità taka a formarse un anbiente anosiko ko presenxa de anidride solforoxa (H2S)[4].
A nord el xe karaterixà da koste base e pałudoxe, ko presenxa de kordoni sabioxi ke separa sia łagune kełiman; a est, sud e inteła Penìxoła de Krimia meridional invese łe koste łe xe rocioxe.
Łi fiumi pì inportanti ke łi se jeta intełe so akue łi xe elDanubio, el Nistro, el Bug, el Nipro, el Kisilirmak, ła Sakaria[5]
El bagna łe coste de l'Ukraina (republika autonoma deKrimia,oblast de Mikolaiv e de Kerson), de łaRusia (krai de Krasnodar), de łaXorxania (republiche deAbkasia e deAsaria, rejoni de Mingrełia-Alta Svanèsia e de Guria), de łaTurkia (rejon de Mar Negro oriental, Mar Negro osidental, Mar de Marmara oriental, Istanbul, Mar de Marmara osidental), de łaBulgaria (Rejon de ła Bulgaria setentrional e oriental), e de łaRomania (Makrorejon do).
Tra łe vecie rejon istorego-ziogràfege (sansa nisuna korispondensa intełe rejon aministrative de anko) ke se kata sołe so' koste ge xeTracia, Rumełia,Dobruja, Besarabia, Ponto,Paflagonia eBitinia.
Łe sità pì grandi ke se kata so łe so' koste łe xeÒdèsa, seguia da Burgas,Varna,Kostansa, Sebastòpołi,Kerc,Novorosìisk,Soci, Suhumi, Batumi,Trebisonda, Sansun, Songuldak. Se ricorda anca el terminal petrołifero deTuapse, el porto merci de Poti e łi łogi turistegi de Slancev briag, Slatni piasaci, Venus, Mamaia e Jalta.
No el xe un mar partikołarmente peskoxo, ma se pol se katar trije,aciuge, skonbri, sugarełi, pesi persegi, orade,storioni, arenge.
So ła piataforma kontinental a nordovest łi xe drio serkar depositi de idrokarburi; tra i kanpi zà in atività se ricorda keło ucrain dePallas.L'inportante gasdotoBlue stream ("Korente blé") atraversa ła parte oriental del Mar Negro tra Rusia e Turkia.
- ↑Eror:
<ref> nisun testo par el marcadorCarcinìt - ↑Noto anca kofà Foasa del Nipro.
- ↑Noto anca cofà Łiman de Kundùk.
- ↑blacksea_education.ru
- ↑Considerando el Mar d'Azov una de łe so całanche, ghe desboca anca elDon e el Cuban
