Lalenguistega l'è ła disiplina sientifega che studia ellenguajo e łe so struturasion.[1] La lenguistega ła studia anca łagramadega, łasintasi e łafonetega.
La lenguistega ła xe considerada na disiplina sientifega parché ła se baxa so metodi enpireghi e ojetivi[1]
La lenguistega ła ga come fin cheło de capire profondamente e dare definision a łe carateristeghe del lenguajo, traerso l'anałixi de łe lengue del mondo, indagando e descrivendoghine łestruturasion de łe lengue, par capire come che łe xe e sercando de capire el parché łe xe come che łe xe (e anca capire el parché no łe xe inte n'altra manjiera).[2] El personajo che fa sto laoro el xe ciamàlenguista.
El fin de un lenguista de consenguensa no l'è cheło de studiarse łe lengue par inpararle e parlarle. On exenpio par far capire mejo el laoro de un lenguista, l'è par exenpio ła distinsion intrà un piłota de aerei e un mecanego: On piłota de aerei el conose i comandi par piłotar un aereo, el conose ogni boton e ła so funsion, un mecanego inveçe el conose parti ungiołe del aereo, come ste cua łe sia conese intrà de łore e come che mese insieme łe fasa volare l'aereo.[1] Stando in sta idea, un piłota nol saria in grado de riconosare i çircuiti de l'aereoplano e inte ła stesa manjiera un mecanego nol ga neçesariamente da esar bon de piłotare un aereo. In sta idea, el lenguista corisponde al mecanego, elpołiglota corisponde al piłota. Podemo dire che el połiglota l'è cheła persona che conose e ga padronansa de lenguajo in tante łengue e el lenguista l'è cheła persona che studia profondamente el sistema de łe lengue, sensa fermarse so ła superfiçe par dopararle.
La lenguistega indaga łe lengue segondo do aparense:
Sincronego: l'è cheła parte che serca de studiare na lengua o na so carateristega so un determinà momento storego (prexente o pasà), sensa interesarse del so aspeto diacronego. La branca che fa el studio sincronego, l'è łalenguistega sincronega.[3]
Diacronego: l'è cheła parte che serca de studiare i canbiamenti de na lengua inte el tenpo. La branca che fa el studio diacronega, l'è łalenguistega storega.
Ogni liveło de na lengua (da ła fonołoxia a ła semantega e a ła pragmadega) połe esare studià sia sincronegamente che diacronegamente: par exenpio, se połe studiar el sistema nominałe dellatin (o sia łe declinasion: cuałi che łe xe e come che łe xe struturae) par come l'è sta conservà inte i testi leterari de un determinà periodo (studio sincronego) o se no se połe ricostruirghine i canbiamenti che i ga portà al sistema nominałe latin par come che ło vardemo, seguendo ła so storia dalprotoindoeoropeo fin al latin (studio diacronego).
La lenguistega l'è un canpo de riçerca grando che ła ciapa drento tante disipline e algune de ste cua łe xe cołegade a łe varie parti che łe costituise un sistema lengua. Le prinçipałi sotodisipline de ła lenguistega (che łe corisponde in linea de masima ai livełi che i conpone un sistema łengua) i xe:
lafonetega e lafonołoxia, che łe rivarda al sistema de soni de łe lengue
lamorfołoxia, che ła studia ła strutura interna de łe parołe
lasintasi, che ła studia de ła struturasion de łe fraxi
latipołoxia lenguistega (o linguistica tipologica) e lalenguistega conparada, che łe ga el fin primario de confrontar łe lengue del mondo e catarghe fora łe struture comuni, dandoghine na spiegasion, traerso motivasion funsionałi
Gaetano Berruto e Massimo Cerruti,La linguistica. Un corso introduttivo, Novara, UTET-DeAgostini, 2011.
Tullio De Mauro,Minisemantica, Bari, Laterza, 1982.
(FR) Ferdinand de Saussure,Cours de linguistique générale, Lausanne-Paris, Payot, 1916.
Ferdinand de Saussure,Corso di linguistica generale, tradusion e comento de Tullio De Mauro, Bari, Laterza, 1970.
Ferdinand de Saussure,Introduzione al 2º corso di linguistica generale (1908-1909), a cura di Robert Godel, edision italiana curada da Raffaele Simone, Roma, Ubaldini, 1970.
(EN) Matthew Dryer,Descriptive theories, explanatory theories, and basic linguistic theory, in Felix K. Ameka, Dench, Alan Charles Dench e Nicholas Evans (curà da),Catching language: The standing challenge of grammar writing, Amsterdam, Mouton de Gruyter, 2008.
(EN) Carol Genetti,How Languages Work: An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge, Cambridge University Press, 2014.
Giorgio Graffi e Sergio Scalise,Le lingue e il linguaggio. Introduzione alla linguistica, Bologna, Il Mulino, 2002.
(in) Martin Haspelmath,Comparative concepts and descriptive categories in crosslinguistic studies, inLanguage, vol. 86.3, pp. 663–687.Sconosesta: in (juto)
(EN) Martin Haspelmath e D. Andrea Sims,Understanding Morphology, Londra, Hodder Education, 2010.
