Teodosio I (347-395)ultimo Inperatore,prima de ła division finałe. L'ultimo inperator de Ponente:Romoło Augusto (475-476). Ultimo Inperatore de Levante:Costantin XI (1449-1453).
L'espresionInpero roman ła vien doparà par ciamar e descrivar i teritori sóto el controło de łaAntiga Roma inte i secołi dopo de ła nóva organixasion del aseto pułitico de łaRepublica Romana da parte deOctavianus Augustus. L'Inpero Roman el ga controłà el mondoMediteraneo e la gran parte delNordEuropa dopo del31 a.C.; El xe 'ndà in crixi intelIII secoło d.C. e se ga dà na nóva organixasion co baxi autocratiche, spostando el só sentro intel levante, indove che col inperatorCostantinus el ga vudo na caital nóva:Costantinopołi. Pí dopo, quando che i problemi de gestion i jera deventai senpre pezo, l'inpero xe stà divixo in dó co l'inpero de łevante e co l'inpero de ponénte, ma cusitaRoma no ła xe pì stà łacavedal. L'últimoinperator roman inte ła metà osidental del Inpero,Romolus Augustus, el xe stà deposto intel476 d.C.. Ła parte orientałe del Inpero ła xe restà in pié, anca se un s-ciantin a ła 'olta ła ga perso teritori, fin del1453 coCostantinopołi ła xe cascà in man deiTurchi (vardaInpero Bixantin). I Stati sucesori inosidente (Regno franco eSacro Inpero Roman) e inoriente (łaRusia deiZar) jè 'ndè vanti a doparar i titołi adotà dal Inpero Roman, fin a l'epoca de łe rivołusion.Łe influense del'Inpero Roman sulmodo de goernar, łałexe, łałengua, l'architetura e tanti altri aspeti de ła vida moderna xe evidenti.
Octavianus el ga fato astusia. Par prima roba el ga siolto el só exercito e ga ciamà tuti a łe elesion: xe stà cusí sielto par ła inportante róło decònsołe. Inte el27 a.C. el ga dito che el gavaría dà de nóvo el poder alSenado deRóma, e el ga dito che ghe gavaría ridà indrío l'Egito (infati el tegnéa ła region col só exercito). Ma el Senado ga refeudà e ghe ga da de sóra anca ła region de łaSpagna, de łaGallia e anca de łaSiria. No xe pasà masa tenpo che el Senado ghe ga da anca el nome de "Augustus".
Augustus el savéa che par goernar da soło no ghe saría servío de esarconsołe. inte el23 a.C. ga refeudà sto róło, ma ga vosúo esar serto de aver tuto sóto de łu, e el ga catà calche vecio róło republican co i só poderi.
Ghe xe stà dà, par tuta ła vida, łetribunicia potestas, che na 'olta i gavea itribuni de ła plebe: co sto poder el podea ciamar el Senado, parlarghe drento e anca blocar łe só desixion.
Ghe xe stà dà anca l'imperium che ghe dava un saco de poderi parché el podéa far queło che el vołea na ła zestion del teritorio: l'imperium infati ghe permetéa de comandar tuto l'exercito.
El27 a.C. e el23 a.C. i xe i ani piesè inportanti de sta rifórma, co che Augustus ga catà daseno tuti i poderi deinperator de Róma, ma eło, co astusia, se ga fato senpre ciamar "Prinsipe" o "Primo Sitadin", par no darghe al Senado (e a tuti i rółi de ła vecia e deso morta republica) l'inpresion de esar comandài da qûalchidun.
Co i nuvi poderi che l'avéa, Augustus ga meso posto ła diresion de l'Inpero. El ga stabiłío bési senpre precixi in tuto el teritorio; el ga méso suxo na conpagnía de servisio sivil formà da cavałieri e òmeni łíberi (prima i jera soło che s·ciavi) e el ga prometésto riconpénse ai soldài quando che i gavaría łasà el servisio miłitar.
El xe stà maestro inte el spanpanarse dapartuto par l'Inpero, parché cusí i sitadini i se bituava e scominsiava a vołerghe ben cofà só cao: el ga scominsià a tirar suxo iarchi de trionfo, el semenava só statue dapartuto, ma queło che al pòpoło ghe piaxea de piú jera i zughi. Anca deso se parla depax augustea, che saría el regno de Augustus, che el ga fermà tute łe guere siviłi che ghe jera drento l'inpero. Ła pacificasion de łe guere çiviłi ła xe stà çełebrà come na nova età de l'oro dai scritori e poeti de l'epoca, comeOrazio,Livio e soratutoVirgilio. Ła celebrasion dei zughi e dei avegnimenti spesiałi i raforsava ła so popolarità.
Augusto inoltre par primo el ga creà un corpo devigili, e na forsa depołisia par ła sità deRoma, che ła xe stà divixa aministrativamente in 14 region.
El control conpleto del Stato el ghe ga permetìo de indicar chi che gaveva da vegner dopo de èło, nonostante el rispeto formałe de ła formarepublicana. A l'inisio el se ga rivolto a so neodoMarco Claudio Marcello, fiol de so soreła Ottavia, che el ga maridà co so fioła Giulia. Marcello parò l'è morto inte el23 a.C.: alcuni dei storici vegnùi dopo i ga avansà l'ipotexi che el fuse stà invelenà daLivia (anca se probabilmente no l'era mìa vera).
Augusto quindi el ga maridà ła fioła a ła so "man destra",Agrippa. Da sta union xe nato tri fioiCaio Cesare,Lucio Cesare ePostumo (ciamà cosita parché l'è nato dopo che so pare l'era morto) e i du piesè grandi i xe stè adotè dal nono, co l'intension de farghene i so sucesori, ma anca lori i xe morti zoini. Augusto el ga mostrà de esar contento anca de so du figliastri (fioi del primo matrimonio de Livia)Tiberio eDruso, che i ga conquistà a so nome novi teritori inte el nord.
Dopo che xe morto Agrippa in tel12 a.C., el fioło de Livia, Tiberio, el se ga separà da ła prima mojere, fioła de Agrippa, e el se ga maridà coła vedova, Giulia. Tiberio el zera sta ciamà a dividare co l'inperador łatribunicia potestas, che ła zera fondamento del poter inperial, ma poco dopo el se ga ritirà in bando vołontario aRodi. Dopo ła morte inaspetà de Caio e Lucio intel4 a.C. e2 a.C. rispetivamente, e ła preçedente morte del fradeo Druso magior (9 a.C.), Tiberio el xe sta riciamà aRoma, e el xe sta adotà da Augusto, che ło ga dexignà inte sto modo so erede.
