Thomas Stearns Eliot (talaffuzi: Tomas Stens Eliot;1888-yil26-sentyabr,Amerika,Missouri —1965-yil4-yanvar,Angliya,London) —shoir, esseist,dramaturg,noshir,adabiy tanqidchi,muharrir[2]. XX asrning taniqli shoiri,ingliz modernizm sheʼriyatining namoyondasi. Eliot ijodida soʻzni mahorat bilan ishlatishda tildan unumli foydalana olishi, yozish uslubi, sheʼriyatining oʻziga xos tuzilishi bilan ingliz adabiyotida oʻz oʻrniga ega boʻlgan. U shuningdek, tanqidiy esselar toʻplami orqali eskirgan eʼtiqodlar oʻrniga yangilarini oʻrnatgan[3].
Eliot ilk marta 1914—1915-yillarda eʼlon qilingan„The Love Song of J. Alfred Prufrock“ sheʼri bilan koʻpchilikning eʼtiborini qozongan. Ushbu sheʼr boshida ayrimlar tomonidan gʻalati deb tan olingan[6]. Undan soʻng,„The Waste Land“ (1922),„The Hollow Men“ (1925),„Ash Wednesday“ (1930) va„Four Quartets“ (1943) kabi sheʼrlari oʻquvchilarga taqdim qilingan[7]. Uni mashhur qilgan asarlari„Murder in the Cathedral“,„The Cocktail Party“ va bulardan tashqari beshta pyesasi boʻldi. Eliot1948-yilda oʻz zamonasi sheʼriyatiga qoʻshgan hissasi uchunAdabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan[8][9][10].
Eliotlarning kelib chiqishiBoston Brahmin oilasiga borib taqaladi. Bu oila vakillari asosanAngliya vaAmerikaningYangi Angliya shahrida ildiz otgan. Eliotninɡ bobosiWilliam Greenleaf EliotMissouriningSaint Louis shahriga koʻchib oʻtgan[7][11]. U yerdaXristianUnitarian ibodatxonasini tashkil qilgan. Uning otasiHenry Ware Eliot (1843–1919) yaxshi tijoratchi boʻlishi bilan birgaSaint Louis shahridagi „Hydraulic-Press Brick“ kompaniyasining prezidenti va gʻaznachisi edi. OnasiCharlotte Champe Stearns (1843–1929) sheʼrlar yozgan, bundan tashqari XX asr boshlaridaQoʻshma Shtatlarda yangi kasb boʻlganjamoat ishchisi vazifasida ishlagan. Ota-onasi Eliotdan oldin beshta farzand koʻrishadi, lekin ular hayotdan erta koʻz yumishadi. Oltinchi boʻlib Eliot tugʻilgan va unga ona tomondan bobosi Thomas Stearnsning ismini qoʻyishgan. Oilasi va doʻstlari uni Tom deb atashgan.
Eliotning bolalik davridan adabiyotga boʻlgan qiziqishiga bir qancha omillar sabab boʻlgan. Birinchidan, u bolaligida jismoniy qiyinchiliklarni yengib oʻtishga majbur boʻlgan. Juftchov-yorgʻoq churrasi kasalligi bilan kurashganligi bois, jismoniy mashqlar bilan shugʻullana olmagan. Ushbu tugʻma kasallik Eliotning tengdoshlari bilan muloqot qilishiga toʻsqinlik qilgan. Koʻpincha yolgʻiz yuradigan Eliotda adabiyotga qiziqish ortib borgan. Savodi chiqqach, shavqatsiz hayot, Gʻarb yovvoyi tabiati haqidagi ertaklarni, ayniqsaMark TwainningTom Sawyerning yangi sarguzashtlari romanini oʻqishni sevgan[12].
Doʻsti Robert Sencourt Eliot haqidagi xotiralaridan birini eslab shunday deydi. „Yosh Eliot deraza yonida oʻtirib, tashqaridagi hayotni oʻzi oʻqigan ertaklaridagidek tasavvur qilar, hayot ogʻriqlariga qarshi orzusidagi dorini oʻylab topish haqida oʻylardi“[13]. Ikkinchidan, Eliot oʻzining adabiy qarashlarini shakllantirishda tugʻilgan shahrining alohida ahamiyatga egaligini ta’kidlaydi: „Shubhasiz,Saint Louis menga boshqa joylarga qaraganda chuqurroq ta’sir koʻrsatgan. Bolaligim katta daryo boʻyida oʻtgan. Menda bu bilan bogʻliq oʻzgacha bir tuygʻu bor. Buni boshqalar tushunmaydi, tushuna olmaydi. MenBoston,Nyu-York yokiLondonda emas, aynan shu yerda tugʻilganimdan oʻzimni baxtli deb hisoblayman.“
1898-yildan 1905-yilgacha EliotMary Instituti va Saint Louis Country Day maktabida, oʻgʻil bolalarni kollejga tayyorlaydigan boʻlimda ta’lim olgan. U yerdalotin,qadimgi yunon,fransuz vanemis tillarini oʻrgangan. 14 yoshidaEdward FitzGeraldningRuboiylar. Umar Xayyom tarjimasi ta’sirida she’r yozishni boshlagan. Shoir oʻsha sheʼrlarda oʻta darajada umidsizlik va gʻamginlik tasvirlanganligi sababli keyinchalik ularni yoʻq qiladi[14]. Ilk nashr etilgan sheʼri„A Fable For Feasters“, maktabda mashq sifatida yozilgan va 1905-yil fevral oyida„Smith Academy Record“ jurnalida nashr etilgan[15]. Shuningdek, shoirning qoʻlyozmada saqlanib qolingan ilk she’rlaridan biri 1905-yil aprel oyida oʻsha jurnalda nashr etilgan. Avvalboshda sheʼr nomsiz boʻlgan. KeyinchalikHarvard universitetining„The Harvard Advocate“ adabiy jurnalida„Song“ nomi bilan oʻzgartirilgan va qayta nashr etilgan[16]. 1905-yilda uchta hikoyasini ketma-ket nashr qildiradi. Bular;„Birds of Prey“, A„Tale of a Whale“ va„The Man Who Was King“.„The Man Who Was King“ hikoyasida shoirning 1904-yilgiSaint Louis butunjahon koʻrgazmasiga tashrifi davomidaIgorot qishlogʻini oʻrgangani aks ettirilgan[17][18][19]. Eliotning mahalliy xalqlarga boʻlgan qiziqishi Harvarddagi antropologik tadqiqotlaridan oldin paydo boʻlgan[20]. Eliot hayotining ilk 16 yiliniMissuri shtatining Louis shahrida, oʻzi tugʻilgan Locust koʻchasidagi uyda oʻtkazadi. 1905-yilda maktabga chiqqanidan soʻng,Saint Louisga faqat ta’til uchun kelib turgan. Shahardan uzoqlashganiga qaramay, Eliot doʻstiga maktubida „Missuri va Missisipi dunyoning boshqa shaharlaridan koʻra menda chuqurroq taassurot qoldirdi“ deb yozgan. Smith akademiyasini tugatganidan soʻng, EliotMassachusets shtatidagi Milton akademiyasida kollejga oʻqishga kirishga tayyorgarlik koʻradi va u yerdaScofield Thayer bilan uchrashadi. Scofield Thayer keyinchalik Eliotning „The Waste Land“ asarini nashr qildirtiradi.
↑Jewel Spears Brooker,Mastery and Escape: T.S. Eliot and the Dialectic of Modernism, University of Massachusetts Press, 1996, p. 172.
↑Bush, Ronald. "T. S. Eliot's Life and Career", in John A Garraty and Mark C. Carnes (eds),American National Biography. New York: Oxford University Press, 1999, via[1] (Wayback Machine saytida 2022-04-17 sanasidaarxivlangan)
↑Sanna, Ellyn „Biography of T. S. Eliot“, . T.S. Eliot, Bloom's Biocritiques. Broomall: Chelsea House Publishing, 2003 — (3–44)30-bet.
↑Eliot, T. S.. The Waste Land and Other Poems. Broadview Press, 21 December 2010 — 133-bet.ISBN 978-1-77048-267-8. Qaraldi: 2017-yil 9-iyul. (citing an unsigned review inLiterary Review. 5 July 1917, vol. lxxxiii, 107.)
↑"The Nobel Prize in Literature 1948 – T.S. Eliot", Nobel Foundation, taken from Frenz, Horst (ed).Nobel Lectures, Literature 1901–1967. Amsterdam: Elsevier Publishing Company, 1969. Retrieved 6 March 2012.
↑Narita, Tatsushi. T. S. Eliot, The World Fair of St. Louis and "Autonomy". Nagoya, Japan: Kougaku Shuppan, 2013 — 9–104-bet.ISBN 9784903742212.
↑Bush, Ronald „The Presence of the Past: Ethnographic Thinking/ Literary Politics“, . Prehistories of the Future. Stanford, California: Stanford University Press, 1995 — 3–5; 25–31-bet.
Ali, Ahmed.„Mr. Eliot's Penny World of Dreams: An Essay in the Interpretation of T.S. Eliot's Poetry“,Bombay, P.S. King & Staples Ltd, Westminster, London, 1942, 138 pp.
Brand, Clinton A. "„The Voice of This Calling: The Enduring Legacy of T. S. Eliot“",„Modern Age“ Volume 45, Number 4; Fall 2003, conservative perspective.
Brown, Alec. "„The Lyrical Impulse in Eliot's Poetry“",„Scrutiny“, vol. 2.
Bush, Ronald.„T. S. Eliot: A Study in Character and Style“ (1984).
Bush, Ronald, '„The Presence of the Past: Ethnographic Thinking/ Literary Politics“'. In„Prehistories of the Future“, ed. Elzar Barkan va Ronald Bush,Stanford University Press (1995).
Crawford, Robert.„The Savage and the City in the Work of T. S. Eliot“ (1987).
Crawford, Robert.Young Eliot: From St Louis to „The Waste Land“ (2015).
Crawford, Robert.„Eliot. After The Waste Land“ (2022).
Christensen, Karen. „Dear Mrs. Eliot“,„The Guardian Review“ (29 January 2005).
Das, Jolly. „Eliot's Prismatic Plays: A Multifaceted Quest“. New Delhi: Atlantic, 2007.
Dawson, J. L., P. D. Holland & D. J. McKitterick,A Concordance to „The Complete Poems and Plays of T.S. Eliot“ Ithaca & London: Cornell University Press, 1995.
Forster, E. M. Essay on T. S. Eliot, in„Life and Letters“, June 1929.
Guha, Chinmoy.„Where the Dreams Cross: T. S. Eliot and French Poetry“ (2000, 2011).
Harding, W. D.„T. S. Eliot, 1925–1935“, Scrutiny, September 1936: A Review.
Hargrove, Nancy Duvall.„Landscape as Symbol in the Poetry of T. S. Eliot“. University Press of Mississippi (1978).
Hearn, Sheila G.,„Tradition and the Individual Scot: Edwin Muir & T.S. Eliot“, in„Cencrastus“ No. 13, Summer 1983, pp.21–24,
Hearn, Sheila G.„T. S. Eliot's Parisian Year“. University Press of Florida (2009).
Julius, Anthony.„T. S. Eliot, Anti-Semitism, and Literary Form“. Cambridge University Press (1995).
Kenner, Hugh.The Invisible Poet: T. S. Eliot (1969).
Kenner, Hugh. editor,„T. S. Eliot: A Collection of Critical Essays“, Prentice-Hall (1962).
Kirk, Russell„Eliot and His Age: T. S, Eliot's Moral Imagination in the Twentieth Century“ (Introduction by Benjamin G. Lockerd Jr.). Wilmington:Intercollegiate Studies Institute, Qayta korib chiqilgan ikkinchi nashr, 2008.
Kojecky, Roger.„T.S. Eliot's Social Criticism“, Faber & Faber, Farrar, Straus, Giroux, 1972,„Kindle“ tomonidan qayta ishlangan. 2014.
Lal, P. (editor),„T. S. Eliot: Homage from India: A Commemoration Volume of 55 Essays & Elegies“, Writer's Workshop Calcutta, 1965.
„The Letters of T. S. Eliot“. Ed. Valerie Eliot. Vol. I, 1898–1922.San Diego [etc.], 1988. Vol. 2, 1923–1925. Valerie Eliot va Hugh Haughton tomonidan tahrirlangan, London: Faber, 2009.ISBN 978-0-571-14081-7
Levy, William Turner and Victor Scherle.„Affectionately, T. S. Eliot: The Story of a Friendship: 1947–1965“ (1968).
Matthews, T. S.„Great Tom: Notes Towards the Definition of T. S. Eliot“ (1973)
Maxwell, D. E. S.„The Poetry of T. S. Eliot“, Routledge va Kegan Paul (1960).
Schuchard, Ronald.„Eliot's Dark Angel: Intersections of Life and Art“ (1999).
Scofield, Dr. Martin, "„T.S. Eliot: The Poems“", Cambridge University Press (1988).
Seferis, George; Matthias, Susan (2009). "Introduction to T. S. Eliot by George Seferis". Modernism/Modernity16 (1): 146–160. doi:10.1353/mod.0.0068. Andoza:Project MUSE.
.jpg)
