Naqshi Jahon maydoni 1979-yilgachaShoh maydoni nomi bilan ham tanilgan „Jahon maydoni tasviri“EronningIsfahon shahri markazida joylashgan maydondir. 1598 va 1629-
yillar orasida qurilgan, u hozir muhim tarixiy obida vaYuNESKOningJahon merosi obyektlaridan biri hisoblanadi. Maydonning kengligi 160metr, uzunligi esa 560 metrni tashkil qiladi (maydoni 89 600 kvadrat metr)[1]. Shaharmaydoni yokiImom maydoni deb ham ataladi[2]. MaydonSafaviylar davriga oid binolar bilan o‘ralgan. Shoh masjidi bu maydonning janubiy tomonida joylashgan. Gʻarbiy tomondaOliqopu saroyi joylashgan.Shayx Lutfulloh masjidi ushbu maydonning sharqiy tomonida joylashgan boʻlib, shimoliy tomonidagi Kaysariy darvozasi Isfahon Katta bozoriga ochiladi. Bugun Shoh masjididaJuma nomozi (musulmonlar juma namozi) oʻqiladi.
Naqshi Jahon maydonining XIX asr chizmasi, Isfaxon; Bu rasm 1839-yilda fransuz qiroliningForsdagi elchixonasi bilan birga Eronga sayohat qilgan fransuz meʼmori Xaver Paskal Kostening ishi.
Isfaxonning Buyuk bozori, 1703-yil, G. Hofsted van Essen chizgan rasm,Leyden universiteti kutubxonasi Naqshi Jahon kechasi
1598-yildaShoh Abbos oʻz imperiyasining poytaxtini shimoli-gʻarbiyQazvin shahridan markaziyIsfahon shahriga koʻchirishga qaror qilganida, u Fors tarixidagi eng katta dasturlardan biriga aylanadigan shaharni toʻliq qayta qurish dasturini boshlab berdi. Qurgʻoqchil landshaftlar oʻrtasida shiddatli dehqonchilik vohasi sifatida yotgan, Zayande roud („Hayot beruvchi daryo“) boʻlgan markaziy Isfaxon shahrini tanlab, u oʻz poytaxtini kelajakdagi har qanday hujumlardan uzoqlashtirdi[3].
Ushbu ulkan shaharsozlik vazifasining bosh meʼmori Shayx Bahay (Bahoʻad-Din al-Amiliy) edi[4], u dasturni Shoh Abbos bosh rejasining ikkita asosiy xususiyatiga qaratdi: Chahar Bogʻ xiyoboni va Naqshi Jahon maydoni ("Dunyo namunasi ") bilan birga[5]. Shoh hokimiyat tepasiga kelishidan oldin Forsda markazlashmagan hokimiyat tuzilmasi mavjud boʻlib, unda turli institutlar, jumladan, harbiylar (qizilboshlar) va imperiyani tashkil etuvchi turli viloyatlarning hokimlari hokimiyat uchun kurash olib borardi. Shoh Abbos bu siyosiy tuzilmani buzmoqchi edi va Isfahonning Forsning Buyuk poytaxti sifatida qayta tiklanishi hokimiyatni markazlashtirishda muhim qadam edi[6]. Maydonni qurish orqali Shoh Abbos Forsdagi hokimiyatning uchta asosiy tarkibiy qismini oʻz hovlisida toʻplaydi; Masjed-e Shoh vakili boʻlgan ruhoniylarning kuchi, imperator bozori vakili boʻlgan savdogarlarning kuchi va, albatta,Oliqopu saroyida istiqomat qiluvchi Shohning oʻzi kuchi.
Naqshi Jahon maydoni: Shayx Lutfulloh Masjidi (chapda), Imom Masjidi (markazda) va Ali Qapu (o'ngda)
umumiy ko'rinishi
Kechasi Shoh masjidi Lutfulloh masjidining Maydon ostidan, maydonning qarama-qarshi tomonidagi saroydan yashirincha kirish joyi bor edi.
Shoh masjidi — Safaviy meʼmorchiligining choʻqqisi
Naqshi Jahon maydonidagi toj javohiri juma namozini oʻqishda ancha eski Jome masjidi oʻrnini bosadiganShoh masjidi edi. Bunga erishish uchun Shoh masjidi shahardagi eng katta gumbazga ega boʻlgan holda qurilgan. Shayx Bahay diniy maktab va uning ikki tomonida qishki masjid qurishni ham rejalashtirgan[7].
Naqshi Jahon maydonining perimetri boʻylab hukmron boʻlgan toʻrtta yodgorlik ichida birinchi boʻlib saroy qarshisidagiShayx Lutfulloh masjidi qurilgan. Bu masjidning maqsadi shoh saroyining xususiy masjidi boʻlishi edi, bu Shoh masjididan farqli oʻlaroq, jamoat uchun moʻljallangan[8]. Shu sababli masjidning minorasi yoʻq va hajmi kichikroqdir. Darhaqiqat, Safaviylar davrida gʻarbliklar bu masjidga eʼtibor berishmagan. Bir necha asrlar o‘tib, eshiklar ommaga ochilgandan keyingina Shoh Abbos bu yerni o‘z haramidagi ayollar uchun muqaddas joyga aylantirish uchun qilgan saʼy-harakatlar maqtovga sazovordir.
Ali Qapu Isfaxonning keng qirollik turar joyiga kirishni belgilovchi ayvondir. Bu nom ikki elementdan tuzilgan: „Ali“, arabcha baland, „Qapu“ turkiycha portal yoki shoh ostonasi. Bu nom Safaviylar tomonidan oʻz saroyi uchun Usmonlilarning mashhur nomi bilan raqobatlashish uchun tanlangan. Shoh Abbos, bu yerda birinchi marta milodiy 1597-yil Navroʻzni nishonladi.Saroyning balandligi 48 metr.U olti qavatli, old tomoni keng terastaga ega.
Oltinchi qavatda qirollik ziyofatlari oʻtkazilgan. Eng katta xonalar bu qavatda joylashgan. Oltinchi qavat xalq orasida (musiqa xonasi) deb atalgan, chunki bu yerda turli ansambllar musiqa ijro etishgan va qoʻshiqlar kuylashgan. Safaviylar hukmdori yuqori qavatdan Naqshi Jahon maydonidagi polo oʻyinlari, manevrlar va ot poygalarini
Isfahon bozori tarixiy bozor hisoblanadi. UYaqin Sharqning eng qadimgi va eng yirikbozorlaridan biridir. Garchi hozirgi tuzilma Safaviylar davriga borib taqalsa-da, uning qismlari ming yildan oshiqroq,saljuqiylar sulolasi davriga oiddir[10].
