Linux
Linuxning maskoti bo'lgan Tux pingvini[1] |
| Dasturchi | Hamjamiyat ishtirokchilari;
Linus Torvalds |
|---|
| Yozilgan dasturlash tili | C,assembler tillari va boshqalar |
|---|
| OS oilasi | Unix-like |
|---|
| Ishlash holati | Ayni vaqtda |
|---|
| Manba modeli | Ochiq manbali |
|---|
| Dastlabki dastur | 17-sentyabr, 1991-yil(33 yil avval) (1991-09-17) |
|---|
| Marketing maqsadi | Buutli hisoblash, oʻrnatilgan tizimlar, asosiy kompyuterlar,mobil qurilmalar,shaxsiy kompyuterlar,serverlar,superkompyuterlar |
|---|
| Mavjud dasturlash tili | Koʻp tilli |
|---|
| Platformalari | Alpha,ARC,ARM,C-Sky,Hexagon,IA-64,LoongArch,m68k,Microblaze,MIPS,Nios II,OpenRISC,PA-RISC,PowerPC,RISC-V,s390,SuperH,SPARC,x86,Xtensa |
|---|
| Yadro turi | Monolitik |
|---|
| Foydalanuvchi maydoni | GNU,BusyBox |
|---|
| Dasturiy taʼminot litsenziyasi | GPLv2[2] |
|---|
| Rasmiy veb-sayt | kernel.org |
|---|
| Seriyadagi maqolalar |
|---|
Linux yadrosi
Linux distribyutorlari |
Linux (lɪnʊksLIN-uuks)[3] Linux yadrosiga asoslangan ochiq kodliUnixga oʻxshashoperatsion tizimlar oilasi boʻlib[4],operatsion tizim yadrosi birinchi marta 1991-yil 17 sentyabrdaLinus Torvalds tomonidan chiqarilgan[5][6]. Linux odatda Linux distribyutorlarida paketlanadi.
Taʼminotlar Linux yadrosi va qoʻllab-quvvatlovchi tizim dasturlari va kutubxonalarni oʻz ichiga oladi, ularning koʻpchiligi GNU loyihasi tomonidan taqdim etiladi. Koʻpgina Linux distribyutorlari oʻz nomida „Linux“ soʻzidan foydalanadi, ammo Free Software FoundationGNU dasturiy taʼminotining ahamiyatini taʼkidlash uchun baʼzi tortishuvlarga sabab boʻluvchi „GNU/Linux“ nomidan foydalanadi[7][8].
Linux, shuningdek,oʻrnatilgan tizimlarda, yaʼni operatsion tizimda odatdaproshivka ichiga oʻrnatilgan va tizimga juda moslashtirilgan qurilmalarda ishlaydi. Bungarouterlar,avtomat boshqaruvlari,aqlli uy qurilmalari,video oʻyin konsollari[9],televizorlar (Samsung va LGSmart TVlar)[10][11][12],avtomobillar (Tesla, Audi, Mercedes-Benz, Hyundai va Toyota)[13] vakosmik kema (Falcon 9 raketasi,Dragon ekipaj kapsulasi vaPerseverance rover) kiradi[14][15].
Linux bepul va ochiq manbalidasturiy ta'minot hamkorligining eng yorqin namunalaridan biridir.Manba kodiGNU General Public License (GPL) kabi tegishli litsenziyalari shartlariga muvofiq hamma tomonidan tijorat yoki notijorat maqsadlarda foydalanilishi, oʻzgartirilishi va tarqatilishi mumkin. Masalan, Linux yadrosi GPLv2 ostida litsenziyalangan,tizim qoʻgʻiroqlari bundan mustasno, bu yadroni tizim chaqiruvlari orqali amalga oshiradigan kodga GPL boʻyicha litsenziyalanishi mumkin emas[16][17][18].
Linux ichidagi turli qatlamlar, shuningdek, foydalanuvchi maydoni va yadro maydoni oʻrtasidagi boʻlinishni koʻrsatadi.| Foydalanuvchi rejimi | Foydalanuvchi ilovalari | bash,LibreOffice,GIMP,Blender,0 A.D. ,Mozilla Firefox, ... |
|---|
| Tizim komponentlari | init daemon:
OpenRC,runit,systemd... | Tizim demonlari:
polkitd,smbd,sshd,udevd... | Window manager:
X11,Wayland,SurfaceFlinger (Android) | Graphics:
Mesa,AMD Catalyst, ... | Other libraries:
GTK,Qt,EFL,SDL,SFML,FLTK,GNUstep, ... |
| C standart kutubxonasi | fopen,execv,malloc,memcpy,localtime,pthread_create... (2000 pastki dasturgacha)
glibc tez bo'lish uchun,musl yengil bo'lish uchun,uClibc o'rnatilgan tizimlarga mo'ljallangan,bionicAndroid va boshqalar uchun yozilgan. |
| Kernel rejimi | Linux kernel | stat,splice,dup,read,open,ioctl,write,mmap,close,exit, va boshqa (taxminan 380 ta tizim qoʻngʻiroqlari)
Linux yadrosiTizim qoʻngʻiroqlari interfeysi (SCI),POSIX/SUS-uchun mo'ljallangan[19]. |
|---|
| Process scheduling quyi tizimi | IPC quyi tizimi | Memory management quyi tizimi | Virtual files quyi tizimi | Tarmoq quyi tizimi |
Boshqa komponentlar:ALSA,DRI,evdev,klibc,LVM,device mapper,Linux Network Scheduler,Netfilter
Linux Security Modules:SELinux,TOMOYO,AppArmor,Smack |
| Uskuna (CPU,asosiy xotira,maʼlumotlarni saqlash qurilmalari va boshqalar) |
|---|
