Gastrit (lotincha:gastritis,qadimgi yunoncha:γαστήρgaster„oshqozon“ + -itis„yalligʻlanish“) — oshqozon shilliq qavatidagi paydo boʻladigan yalligʻlanish yoki distrofik oʻzgarishlar. Kasallik ushbu aʼzo vazifalarining buzilishiga olib keladi, shuningdek epiteliya hujayralarining atrofiyasi rivojlanib ularni oʻrniga biriktiruvchi toq’imalar rivojlanadi.
Helicobacter pylori gastriti bilan ogʻrigan bemorning oshqozon shilliq qavatining gistologik koʻrinishi
Kasallikning rivojlanishi oshqozonning asosiy funksiyalariga salbiy taʼsir koʻrsatadi. Birinchi navbatda sekretor funksiyasining buzilishiga olib keladi. Statistiklarning fikriga koʻra butun dunyo aholisining yarmida gastrit kuzatiladi. 2013-yilda 90 millionga yaqin yangi holatlar qayd etilgan. Kasallikga chalinish ehtimoli yosh oʻtgan sari oshib boradi.
Gastrit ham boshqa kasalliklar kabi, oʻtkir va surunkali shakllari farqlanadi.
Gastrit morfologik tashxis boʻlib, klinik ekvivalentga ega boʻlmasligi va asimptomatik (simptomlarsiz) boʻlishi ham mumkin. Klinik tashxis, bemor tomonidan aytilgan shikoyatlar, funksional dispepsiya tashxisiga mos keladi. Bemorda epigastral ogʻriq sindromi yoki postprandial distress sindromi kuzatilsa tashxis aniq qoʻyilgan boʻladi.
Biopsiyaning morfologik tekshiruv natijalarini koʻrmasdan surunkali gastrit tashxisini qoʻyish mumkin emas, chunkisurunkali gastrit potentsialsaraton kasalligi boʻlib, bunday bemorlar guruhi tibbiy koʻrikdan oʻtkazilishi kerak.
Oshqozonga taʼsir qiladigan dori vositalari (aspirin va boshqa NYQPlar), zararli ichimliklar (alkogol, meʼyoridan ortiq gazli ichimliklar ichish) hazmi qiyin boʻladigan yeguliklar (yogʻli, tuzlangan, marinadlangan, dudlangan) taʼsiri natijasida rivojlanishi mumkin. Bundan tashqari oʻtkir gastrit toksikoinfeksiyalar fonida (salmonellyoz), buyrak va jigar yetishmovchiligi bilan kasallangan bemorlarda ham rivojlanishi kuzatilgan.
Oshqozon shilliq qavatining shikastlanishining klinik koʻrinishi va tabiatiga qarab, oʻtkir gastritning:kataral,fibrinoz,nekrotik vaflegmonoz koʻrinishlari farqlanadi.
Kataral gastrit (lotincha:gastritis catarrhalis,sin.oddiy gastrit,banal gastrit) koʻpincha oziq-ovqat zaharlanishi va notoʻgʻri ovqatlanish natijasida paydo boʻladi.Leykotsitlarning oshqozon shilliq qavatigainfiltratsiyasi, oshqozon shilliq qavatining yalligʻlanishi,giperemiyasi va epiteliyadagi degenerativ oʻzgarishlar bilan kzuatiladi.
Fibrinozli gastrit (lotincha:gastritis fibrinosa, sin.difterit gastrit)kislotalar bilan zaharlanishda sublimatsiya yoki ogʻir yuqumli kasalliklar tufayli paydo boʻladi. Oʻtkir fibrinozli gastrit oshqozon shilliq qavatining difteritik yalligʻlanishi bilan namoyon boʻladi.
Nekrozli gastrit (lotincha:gastritis corrosiva, sin.korroziv gastrit,toksik-kimyoviy gastrit) konsentrlangan kislotalar yokiishqorlar, ogʻir metallarningtuzlari oshqozonga kirishi tufayli yuzaga keladi. Korroziv gastrit oshqozon toʻqimalarida nekrotik oʻzgarishlar bilan tavsiflanadi.
Flegmonoz gastritning sabablari (lotincha:gastritis phlegmonosa) —oshqozon yarasi yoki oshqozon saratonidan keyingi shikastlanish oqibatida vujudga keladi. Kasallik oshqozon devorlarining yiringli atrofiyasi bilan kuzatiladi.
gastrit A —autoimmun ; hujayralardagi oqsillarning antigenik xususiyatlarining paydo boʻlishi tufaylioshqozonning parietal hujayralarida antitelalar shakllanishi bilan tavsiflanadi. Gastritning bu turi xavfli anemiya bilan birga keladi.
gastrit B —bakterial ; Helicobacter pylori bilan zararlanish tufayli yuzaga keadi. Surunkali gastritning 90 % holatlarida B tipdagi gastrit kuzatiladi.
gastrit C —reflyuksli gastrit;safro kislotalari va lizoletsitinning oshqozonga qaytishi tufayli yuzaga chiqadi.
Surunkali gastritning paydo boʻlishi va rivojlanishi koʻplab omillarning oshqozon shilliq qavatiga taʼsiri bilan belgilanadi. Surunkali gastritning paydo boʻlishiga yordam beradigan asosiy tashqi (ekzogen)etiologik omillar:
eng muhimi — oshqozonning Helicobacter pylori va boshqabakteriyalar yokizamburugʻlar bilan zararlanishi;
Helicobacter pylori qoʻzgʻatadigan gastrit patogenezining sxematik koʻrinishi: 1)Helicobacter pylori oshqozonidagi shilliq qavat orqali kirib, epiteliy hujayralariga yopishadi; 2) bakteriyalarkarbamidningammiakga aylanishini katalizlaydi, oshqozonning kislotali muhitini neytrallaydi; 3) koʻpayish, migratsiya qilish va yuqumli markazni shakllantiradi; 4) shilliq qavatning buzilishi, epiteliy hujayralarining yalligʻlanishi va nobud boʻlishi natijasida oshqozon yarasi hosil boʻladi.
20-asrning ikkinchi yarmida ilgari nomaʼlum boʻlgan omil aniqlandi, bu xozirgi kunda surunkali gastrit etiologiyasida birinchi oʻrinda turadiganHelicobacter pylori hisoblanadi.
Oshqozon shilliq qavatining doimiy tarkibiy oʻzgarishi bilan namoyon boʻladigan surunkali gastrit koʻpincha klinik belgilari kuzatilmaydi. Gʻarb mamlakatlarida „surunkali gastrit“ tashxisi kamdan-kam hollarda qoʻyilgan, shifokor odatda kasallikning belgilariga eʼtibor qaratgan va uning asosida„funksional dispepsiya“ atamasini qoʻllashadi. Rossiyada, aksincha, „funksional dispepsiya“ tashxisi juda kamdan-kam hollarda qoʻllanadi, „surunkali gastrit“ tashxisidan koʻp foydalanishadi. Oshqozon saratoni bilan kasallanish eng yuqori boʻlgan Yaponiyada „surunkali gastrit“ va „funksional dispepsiya“ diagnostikasi birlashtirilib, bu oshqozon shilliq qavatida oʻzgarishlar mavjudligi yoki yoʻqligi ular bilan bogʻliq klinik belgilar mavjudligini koʻrsatadi.
Surunkali gastrit klinik jihatdan ham mahalliy, ham umumiy buzilishlar bilan namoyon boʻladi.
Mahalliy buzilishlardispepsiya belgilari bilan tavsiflanadi (ogʻirlik va bosim hissi, epigastral mintaqada toʻliqlik hissi, ovqatlanish paytida yoki ovqatdan keyin koʻp oʻtmay ogʻirlikning paydo boʻlishi yoki kuchayishi, qichishish, koʻngil aynishi, ogʻizda yoqimsiz taʼm, epigastriumda kuyish hissi. Ushbu koʻrinishlar koʻpincha surunkali antral gastritning maʼlum shakllarida yuzaga keladi, bu esaoshqozondan evakuatsiyaning buzilishiga olib keladi, intragastrik bosim ortishi, gastroezofagial reflyuksning kuchayishi ham kuzatiladi. Oshqozon tanasining surunkali gastritida belgilar kamdan-kam uchraydi va asosan epigastral mintaqada ovqat paytida yoki undan keyin qisqa vaqt ichida paydo boʻladigan ogʻirlik darajasi kuzatiladi.
Helicobacter pylori bilan bogʻliq surunkali gastrit bilan ogʻrigan bemorlarda uzoq vaqt davomida oshqozonning sekretor funksiyasi kuchayishi bilan yuzaga keladi, defekatsiya buzilishi koʻrinishidagi „ichak“ dispepsiya belgilari paydo boʻlishi mumkin.
bemorning shikoyatlari, anamnezlari, bemorni maʼlumotlari tahlil qilinadi, taxminiy tashxis qoʻyiladi va instrumental tekshirishning rejasi tuziladi.Majburiybiopsiya bilanendoskopik diagnostika — mavjudligiHelicobacter pylori, oshqozon shilliq qavatidagi oʻzgarishlarning tabiati va lokalizatsiyasi, oshqozon shilliq qavatida saraton oldi oʻzgarishlar mavjudligi yoki yoʻqligi aniqlanadi. Biopsiya uchun kamida 5 ta boʻlak olinadi (2 tasi antral qismdan, 2 tasi oshqozon tanasidan, 1 tasi oshqozon burchagidan).
Nafas olish diagnostikasi —Helicobacter pylori mavjudligiga taxmin qilinganda.
Laboratoriya — Umumiy qon tahlili, biokimyoviy qon testi, klinik siydik tahlili, najasning klinik tahlili, najasda yashirin qon testi,Helicobacter pylori infeksiyasi tekshiriladi
Intragastrik pH-metriya — oshqozon-ichak traktining kislotaga bogʻliq kasalliklarida sekretsiya holatini aniqlash va funktsional buzilishlarni tashxislash.
Elektrogastroenterografiya — bu oʻn ikki barmoqli ichak reflyuksini aniqlash uchun oshqozon-ichak traktining motor-evakuatsiya funksiyasini oʻrganish.
Manometriya yuqori oshqozon-ichak trakti, bu reflyuks gastritining mavjudligi yoki yoʻqligini aniqlaydi (oʻn ikki barmoqli ichakdagi normal bosim 80-130 mm suv ustuni, reflyuksli gastrit bilan ogʻrigan bemorlarda 200-240 mm suvgacha koʻtariladi. Art.).
Surunkali gastrit bilan ogʻrigan bemorlarda etiologik davolash sifatida H. pylori infeksiyasi uchun ijobiy test natija berganda eradikatsiya terapiyasi oʻtkaziladi[4].
Atrofik gastrit bilan ogʻrigan bemorlarda atrofiya rivojlanishining oldini olish uchun ham eradikatsiya terapiyasini oʻtkaziladi[4][5].
Eroziv gastrit bilan ogʻrigan bemorlarda, shu jumladan nosteroid yalligʻlanishga qarshi dorilarni qabul qilish tufayli paydo boʻlgan, eroziyalarni davolashga erishish uchun proton pompasi ingibitirleri yoki rebamipid bilan terapiya oʻtkaziladi.
Shilliq qavatning himoya xususiyatlarini kuchaytirish uchun surunkali gastrit, shu jumladan atrofik bilan ogʻrigan bemorlarda vismut preparatlari bilan davolanadi[4].
Surunkali gastrit va dispepsiya belgilari boʻlgan bemorlarda proton pompasi ingibitirlari bilan davolash, shu jumladan funksional dispepsiya bilan birgalikda simptomatik davolashni oʻtkazish maqsadga muvofiq[4].
Displaziyaning endoskopik koʻrinadigan patologik joylari aniqlanganda surunkali gastrit bilan ogʻrigan bemorlarda endoskopik en-blok rezektsiyas oʻtkaziladi.
Малая медицинская энциклопедия, под ред. В. И. Покровского, М.: Советская энциклопедия, 1991.ISBN 5-85270-040-1. Arxivnaya kopiya ot 6 dekabrya 2009 na Wayback Machine (Data obraщeniya: 29 maya 2011)
Belousov A. S., Vodolagin V. D., Jakov V.P. Diagnostika, differensialnaya diagnostika i lechenie bolezney organov piщevareniya / M.: „Meditsina“, 2002. 424 s.ISBN 5-225-04504-9.
Detskaya gastroenterologiya (izbrannie glavi) / Pod red. A. A. Baranova, Ye. V. Klimanskoy, G. V. Rimarchuk — M., 2002. 592 s., ill.ISBN 5-93265-007-9.
Klinicheskie leksii po gastroenterologii i gepatologii / Pod redaksiey A. V. Kalinina, A. I. Xazanova, A. N. Kultyushnova, v 3-x tomax. Tom 1. Obщie problemi gastroenterologii. Bolezni piщevoda, jeludka, dvenadsatiperstnoy kishki. / M., GIUV MO RF, Glavniy klinicheskiy gospital im. akademika N. N. Burdenko. 348 s., ill.
