 | |
 Fransiya |  Meksika |
Fransiya — Meksika munosabatlariFransiya vaMeksika oʻrtasidagidiplomatik munosabatlardir. Ikkala davlat hamG-20 ning yirik iqtisodiy davlatlari,Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti vaBirlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo.
Meksika 1821-yildaIspaniya imperiyasidan mustaqillikka erishgandan soʻng, Meksika imperatori Agustin de Iturbide oʻzining tashqi ishlar vaziriniFransiya qiroli Lyudovik XVIII saroyiga yangi mustaqil davlatni tan olish taklifi bilan yubordi; ammo qirol Lyudovik XVIII Ispaniya bilan ittifoq tuzgani uchun Meksikani tan olishdan bosh tortdi[1]. 1826-yil 26-noyabrda Fransiya tan olish muammosini Meksika kompaniyasi bilan savdo aloqalarini oʻrnatish yoʻli bilan hal qilishni taklif qildi va shu tariqa Meksika bilan norasmiy munosabatlar oʻrnatdi[1].Iyul inqilobi, Fransiya qiroli Karl X taxtdan majburan voz kechishi vaBurbonlar sulolasining hokimiyatdan chetlatilishi ortidan 1830-yilning sentyabrida Fransiya Meksikani tan oldi va diplomatik munosabatlar oʻrnatdi. Oʻsha yili har ikki davlat mos ravishda har bir mamlakat poytaxtida doimiy diplomatik vakolatxonalarini ochdi[1].
Diplomatik munosabatlarining dastlabki yillarida Meksika va Fransiya har doim ham doʻstona munosabatda boʻlmagan, xususan, Meksikagabirinchi fransuz aralashuvi sifatida tanilgan qandolatchilik urushi (1838-yil noyabr — 1839-yil mart) da Fransiya Meksika ustidan gʻalaba qozongan. Urushda Fransiya Meksika kuchlari tomonidan shikastlangan yoki talon-toroj qilingan mol-mulk uchun qayta tovon undirish sababi bilan Meksikaga bostirib kirdi. Urush paytida Fransiya (AQSh koʻmagida) Meksika portlarini blokirovka qilib, iqtisodni zaiflashtirdi. Uch oydan soʻng Meksika yengilganini tan olib, Fransiyaga 600 ming peso tovon puli toʻlashga rozi boʻldi[2].
Meksikaga ikkinchi fransuz intervensiyasi 1861-yil dekabrida imperatorNapoleon III Meksika tashqi qarzini toʻlashdan bosh tortdi degan bahona bilan Meksikaga bostirib kirgach boshlandi. (Aslida imperatorLotin Amerikasida oʻz hukmronlik hududlarini kengaytirish uchunAmerikadagi fuqarolar urushidan foydalanmoqchi boʻlgan)[1]. Fransiyaning Meksikani muvaffaqiyatli egallaganidan soʻng, Napoleon III oʻzining avstriyalik amakivachchasi,Gabsburglar xonadoni vakilimeksikalik Maksimilian I ni 1864-yilda Meksika imperatori etib tayinladi[3].
Bir necha yil davomida meksikalik isyonchilar prezidentBenito Juares va Qoʻshma Shtatlarning qoʻshimcha yordami bilan fransuz qoʻshinlariga qarshi kurashdilar[1]. AQShgi Ittifoqi 1865-yildaAmerika fuqarolar urushida gʻalaba qozonganidan soʻng, AQSh prezident Juarez tarafdorlariga ochiqchasiga qurol va oʻq-dorilarni sotib olishga ruxsat berdi hamda Parijga qattiqroq ogohlantirishlar berdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari general William Tekumse Shermanni 50 000 jangovar faxriylar bilan birga fransuz aralashuvi davri tugaganini taʼkidlash uchun Meksika chegarasiga yubordi. Napoleon III sharmandalik bilan oʻzining koʻp sonli qoʻshinini olib chiqishdan boshqa chorasi qolmadi. Imperator Maksimilian surgundan bosh tortdi. Meksika hukumati tomonidan 1867-yildaKeretaroda qatl qilindi. Shu bilan Ikkinchi Meksika imperiyasi tugadi[3].
1860-yilgi voqealar Fransiyada ham, Meksikada ham shu kungacha nishonlanadi. MeksikadaSinko de Mayo meksikaliklarning Puebla jangida fransuz qoʻshinlari ustidan qozongan gʻalabasini nishonlaydi (1862-yil 5-may); fransuzlarning yana bir magʻlubiyati — Kamaron jangida (1863-yil 30-aprel) yuz bergan. Kichik, ammo qahramon hisoblangan fransuz xorijiy legionining yoʻq qilinishi — har yili Fransiya xorijiy legioni tomonidan „Kamaron kuni“ sifatida nishonlanadi.
1911-yilda Meksika prezidenti Porfirio Dias, Meksikaga ikkinchi fransuz aralashuvi paytida fransuzlarga qarshi kurashgan sobiq general Meksikadan surgun qilingan shaxs sifatida Parijga joʻnab ketdi va 1915-yilda oʻsha yerda vafot etdi. Porfirio Dias Monparnas qabristoniga dafn qilingan.
1926-yil dekabr oyida Meksika hukumatidu-President-Vilson avenyusi vaRue de Longchamp koʻchasidagi mulkni sotib oldi. Hududlar hozirgi Meksikaning Parijdagi rezidensiyasi va elchixonasi hisoblanadi[1]. 1940-yilda, IkkinchiJahon urushi paytida, Meksika Vichi Fransiyada Meksika vakili boʻlish uchunMarselda konsullik ochdi va konsullikka Gilberto Bosques Saldivar rahbarlik qildi[4]. Konsul sifatida Bosques Saldivar Meksikaga qochgan yahudiylar va ispan respublikachilariga taxminan 40 000 vizalar bergan. 1943-yilda Bosques, oilasi va 40 nafar konsullik xodimigestapo tomonidan hibsga olindi va 1944-yilda ozodlikka chiqarilgunga qadar bir yil davomidaGermaniyada hibsda saqlandi[4].
1942-yilda Meksika Vichi Fransiya hukumati bilan diplomatik munosabatlarni uzdi va buning oʻrnigaLondonda general Sharl de Goll boshchiligidagi surgundagi fransuz hukumati (shuningdek,Erkin Fransiya deb ham ataladi) bilan diplomatik aloqalarni saqlab qoldi[1]. 1945-yilda Yevropadagi urush oxirida ikki davlat oʻrtasida toʻliq diplomatik munosabatlar tiklandi.
2005-yil dekabr oyida Florence Cassez ismli fransuz fuqarosi Meksikada hibsga olingan va odam oʻgʻirlash, uyushgan jinoyatchilik va oʻqotar qurol saqlashda ayblangan. Meksika sudi uni aybdor deb topdi va 60 yillik qamoq jazosiga hukm qildi. Cassez har doim oʻzining aybsizligini takrorlab kelardi. Bu Meksika va Fransiya oʻrtasidagi diplomatik nizoni boshladi. Oʻshanda prezidentNikolya Sarkozi Meksika hukumatidan Cassezning Fransiyada jazoni oʻtashiga ruxsat berishni soʻragan, biroq bu soʻrovlar rad etilgan[5].
2009-yilda Meksika oʻzining 2011-yildagi „Fransiyada Meksika yili“ (350 ta tadbir, filmlar va simpozium rejalashtirilgan) da ishtirokini bekor qildi, chunkiFransiya prezidenti Sarkozi bu yil davom etadigan tadbir Cassezga bagʻishlanishini eʼlon qildi[6]. 2013-yil yanvar oyida Meksika Oliy sudi uni ozod qilishga qaror qildi va Cassez darhol Fransiyaga qaytarildi. Ozod qilinganidan beri Fransiya prezidentEnrike Penya Nietoning iltimosiga binoan Meksikajandarmeriyasiga yordam berishga vaʼda berdi[7].
2017-yil 6-iyul kuni prezidentlar Enrike Penya Nieto va Fransiya prezidentiEmmanuel MakronGermaniyaningGamburg shahrida boʻliboʻtadigan G-20 sammiti oldidan Parijda uchrashdilar. Uchrashuvda liderlar savdo, koʻp tomonlamalik, terrorizmga qarshi kurash va iqlim oʻzgarishi masalalari boʻyicha fikr almashdilar[8].
2021-yil iyul oyida Meksika tashqi ishlar vaziri Marselo Ebrard Fransiyaga tashrif buyurib, hamkasbi Jan-Iv Le Drian va prezident Emmanuel Makron bilan uchrashdi. Tashrif chogʻida har ikki davlatCOVID-19 pandemiyasini muhokama qildilar va ikki davlat oʻrtasida madaniy boyliklarning noqonuniy aylanishi va talon-toroj qilinishini himoya qilish va oldini olish mexanizmlarini aniqlash maqsadida Meksikadan noqonuniy olib kelingan va keyinchalik sotilgan madaniy boyliklarning talon-toroj qilinishi boʻyicha hamkorlikni kuchaytirdilar[9].
.jpg)
Fransiyadan Meksikaga yuqori darajadagi tashriflar[1]
Meksikadan Fransiyaga yuqori darajadagi tashriflar
Ikkala davlat ham bir nechta ikki tomonlama shartnomalarni imzoladilar, masalan, Doʻstlik, savdo va navigatsiya toʻgʻrisidagi shartnoma (1886); Mualliflik huquqini himoya qilish toʻgʻrisidagi bitim (1950); Savdo shartnomasi (1951); Havoda tashish boʻyicha shartnoma (1952); Ilmiy-texnikaviy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1965); Iqtisodiy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1981); Pemex vaTotal SA oʻrtasidagi hamkorlik shartnomasi (1981); Salvadordagi siyosiy zoʻravonlik boʻyicha Franko-Meksika deklaratsiyasi (1981); Ish va dam olish vizalari boʻyicha kelishuv (2011); Yadro energiyasidan tinch maqsadlarda foydalanish boʻyicha hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2015); Ijtimoiy taʼminot toʻgʻrisidagi bitim (2015); Oʻzaro akademik tan olish toʻgʻrisidagi bitim (2015); Aeronavigatsiya shartnomasi (2015) va Fransiya va Meksika universitetlari oʻrtasidagi hamkorlik shartnomasi (2015)[8].
2016-yilda 250 ming fransuz fuqarosi Meksikaga turizm uchun tashrif buyurgan. Oʻsha yili 477 000 Meksika fuqarosi sayyohlik uchun Fransiyaga tashrif buyurdi[10]. Fransiya va Meksika oʻrtasida quyidagi aviakompaniyalar bilan toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar mavjud: Aeromeksiko vaAir France; Kankun va Mexiko city xalqaro aeroportlaridan Parij Sharl de Goll aeroportiga toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar mavjud.
Fransiya va Meksika hozirda quruqlik chegarasiga ega emaslar, lekin XVIII asrda fransuz Luiziana Yangi Ispaniya bilan chegaradosh boʻlgan.
Fransiyaning Tinch okeanidagi Klipperton oroliga eng yaqin yer Meksika boʻlib, ikki davlat orolning egaligi toʻgʻrisida bir necha oʻn yillar davomida bahslashgan, oxir-oqibat xalqaro arbitraj orolni 1931-yilda Fransiyaga bergan.
1997-yilda MeksikaYevropa Ittifoqi (Fransiyani oʻz ichiga oladi) bilan Erkin savdo shartnomasini imzoladi. 2018-yilda Fransiya va Meksika oʻrtasidagi ikki tomonlama savdo hajmi 4 milliard AQSh dollarini tashkil etdi[11]. Fransiyaning Meksikaga asosiy eksporti quyidagilardan iborat: dori-darmon, emlashlar, avtomobil qismlari, vertolyotlar, samolyotlar, parfyumeriya, pardoz va elektr jihozlari. Meksikaning Fransiyaga asosiy eksport mahsuloti quyidagilardan iborat: telefonlar, neft mahsulotlari, kompyuterlar, tibbiy asboblar, turbinalar, kabellar va avtomobil qismlari[8]. 1999—2017-yillarda fransuz kompaniyalari Meksikaga 7 milliard dollardan ortiq sarmoya kiritdilar[8]. Meksika FransiyaningLotin Amerikasidagi ikkinchi yirik savdo sherigi (Braziliyadan keyin). Meksikada 500 dan ortiq fransuz kompaniyalari va Fransiyada bir nechta Meksika transmilliy kompaniyalari ishlaydi.
