 Kaxeti churchxelasi | |
| Turi | Qandolat mahsuloti |
|---|---|
| Kelib chiqishi | Gruziya |
| Asosiy komponentlari | Uzum sharbati,yongʻoq,un |
Churchxela (gruzincha:ჩურჩხელა) – anʼanaviy Gruziya oshxonasining sham shaklidagikonfeti[1][2][3].
Churchxelaning asosiy tarkibiy qismlari uzum sharbati,yongʻoq vaundir. Bodom, yongʻoq, funduk, shokolad baʼzansultoniy ipga oʻralib, quyuqlashtirilgan uzum sharbatiga,tut sharbatiga yoki meva sharbatiga botirib,kolbasa shaklida quritiladi[4][5][6]. Sharqiy Gruziyada churchxela ishlab chiqarish Kaxeti, Kartli yoki Mesxeti hududlarida mahalliy uzumdan tayyorlangantatara deb ataladigan, bugʻdoy uni bilan quyuqlashtirilgan sharbatdan boshlangan. Bugʻdoy uni Samtsxe-Javaxeti hududida quyultirilgan tut sharbatini tayyorlash uchun ham ishlatiladi. Gʻarbiy Gruziyada (Racha, Lechxumi, Guriya, Samegrelo, Abxaziya yoki Achara hududlari) makkajoʻxori uni ishlatiladi va bu quyultirilgan uzum sharbatipelamushi deb ataladi[7].Abxaziyada, Gruziyaning Shimoliy Kavkaz togʻlarida joylashgan hududda u mahalliyabxaz tilida „Adjindjuk“ (yoki „Ajinjuk“) nomi bilan tanilgan va boshqalarga sovgʻa sifatida berish uchun eng yaxshi esdalik sifatida eʼtirof etilgan[8].
Gruziya jangchilari churchxelani oʻzlari bilan olib yurishadi, chunki ularning tarkibida juda koʻp kaloriya mavjud[9].
Kaxeti mintaqasidagi churchxela tayyorlashning anʼanaviy texnologiyasi 2015-yildaGruziya nomoddiy madaniy merosi roʻyxatiga kiritilgan[10][11].
Churchxela va uning navlari Gruziyadan tashqariArmaniston,Ozarbayjon,Turkiya,Iroq[9],Suriya,Eron,Kipr[12],Gretsiya,Rossiya[13] vaUkraina kabi bir qancha mamlakatlarda mashhur[14][4].Fors tilida uباسلوق شیره انگور nomi bilan, SuriyaningAleppo shahridajok malbal جق ملبل nomi bilan tanilgan. Arman, yunon va turk tillarida churchxelasujuk nomi bilan ataladi, lekin bu aslida quritilgan kolbasaning nomi hisoblanadi. Bu ikkisini farqlash uchun baʼzan arman tilidashirin sujuk (քաղցր սուջուխ,kaghtsr sujukh; gʻarbiy arman tilidaշարոց, sharots)[15] va turkchadacevizlisucuk („yongʻoqli sujuk“) deb ham ataladi[16]. Yunon tilining Kipr dialektidashoushoukos (σιουσιούκκος)[17][18][19] va Gretsiyadasoutzouki (σουτζούκι)[20], jutsuki (τζουτζούκι)[21] hamda tσούτσελα (tsoútsela) nomlari bilan tanilgan. Churchxela Yunonistonda kuzgi uzum yigʻim-terimi davrida uzum sharbatini quyuqlashtirish yoʻli bilan tayyorlanadi. Pokistonning Gilgit Baltiston mintaqasida anʼanaviy shirinlik hisoblanadigankelavo deb ataladigan churchxelaning yana bir varianti tayyorlanadi[22]. U mahalliy miqyosda Hunza shokoladi sifatida sotilgan, ammokelavo tarkibida kakao yoʻqligi sababli nomi keyinchalik Hunza konfeti deb oʻzgartirildi[23].
Kiprdagi churchxela turi ipga tizilgan bodomlarnishoushoukos (σιουσιούκκος) deb ataladigan jele ichiga botirish orqali tayyorlanadi.
Churchxela – uyda tayyorlanadigan gruzin mahsuloti. Gruzinlar odatda kuzda asosiy ingredientlar: uzum va yongʻoqlar yigʻib olinganda churchxela tayyorlaydilar. Bu shirinlik yarimga boʻlingan yongʻoqlarni ipga tizib, ularnitatara yokifelamushi (un bilan quyuqlashtirilgan uzum sharbati) deb nomlangan uzum sharbatiga botirish va quyoshda quritish orqali tayyorlanadi[24]. Haqiqiy churchxela tarkibiga shakar qoʻshilmaydi. Gʻarbiy Gruziya mintaqalarida yongʻoq oʻrniga baʼzan funduk yoki bodom ishlatiladi.
Sharbat katta bronza qozonga solinadi va asta-sekin isitiladi. Qaynayotgan sharbatga oz miqdordaasproi deb ataladigan maxsus oq tuproq qoʻshiladi, natijada sharbatdagi turli iflos elementlar yuzaga koʻtariladi va ular toʻplanib, olib tashlanadi.Asproi mavjud boʻlmagan hollarda uning oʻrniga xuddi shunday taʼsirga ega boʻlganlager pivosini qoʻllash mumkin. Tozalash jarayoni tugagandan soʻng, suyuqlik sovutish uchun qoldiriladi. Keyin aralashmani aralashtirish va isitish vaqtida un qoʻshiladi. Bugʻ pufakchalari tez-tez hosil boʻla boshlagach va aralashmaning yopishqoqligi toʻgʻri quyuqlikka yetgach, u olovdan olinadi.Badagi deb ataladigan bu aralashma endi churchxela tayyorlash jarayonining keyingi bosqichi – yongʻoqlarni botirishga tayyor holga keldi.
Yongʻoqlar ipga terilishidan oldin poʻchoqlaridan tozalanib, yumshashi uchun suvga botirilishi kerak. Yetarlicha yumshoq boʻlgach, ular 2–3 metr (6,6–9,8 fut) uzunlikdagi iplarga teriladi. Iplarbadagi aralashmasi bilan toʻliq qoplanguncha botiriladi. Bu jarayon churchxela kerakli qalinlikka erishguncha bir necha marta (odatda uch marta) takrorlanadi. Soʻngra churchxela iplari besh-olti kun davomida quritish uchun qoldiriladi. Shundan soʻng ular isteʼmol qilish yoki saqlash uchun tayyor boʻladi, baʼzilar esa uni yangi tayyorlanganda isteʼmol qilishni maʼqul koʻradilar.
Churchxela – ovqat oraligʻidagi yengil tamaddi qilinadigan mahsulot boʻlib,yangi yil varojdestvo bayramlarida shirinlik sifatida dasturxonga tortiladi.
Anʼanaga koʻra, urush paytlarida ayollar erkaklariga frontda yeyishlari uchun churchxela yuborishgan. Buning sababi, churchxelaning qulay oʻlchami, uzoq vaqt davomida buzilmasligi va toʻyimli tarkibi tufayli odamni uzoq vaqt toʻq tutishi edi.
.jpg)
.jpg)
_A_Story_of_Encounters%2c_2023-2024%2c_Art_%2526_History_Museum%2c_Brussels.jpg)